Lüğətlərdə axtarış.

Fiksiya – uydurma, yalan. == Ədəbiyyat == R.Əliquliyev, S.Şükürlü, S.Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Baki, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.

Köməkçi, bəradər və ya saydkik (ing. sidekick) — qeyri-mütləq halda adətən uydurmada, birlikdə səyahət etdiyi şəxsin tabeliyində olan və ya elə qiymətləndirilən yaxın yoldaş və ya həmkar. Tanınmış bəradərlərə Don Kixotun Saço Pansası, Şerlok Holmsun Doktor Uatsonu, Harri Potterin Ron Uizlisi, Şrekin Eşşəyi, Marionun Luicisi, Sonikin Teylzi və Betmenin Robini daxildir. == Mənşə == Köməkçi sözünün kökü olan "Kömək" qədim türk dilindən törəmişdir. Əlavə olaraq, bəradər sözü isə fars dilindən törəmişdir (برادر) və "qardaş" deməkdir. "Saydkik" termini əsrin XIX əsrin axırları və XX əsrin əvvəllərində cibgirlik slenqindən törəmişdir. "Kik" şalvar cibinin ön hissəsinə deyilirdi və ən təhlükəsiz hissə hesab edilirdi. Beləliklə, analoqiyaya görə, "sayd-kik" şəxsin ən yaxın yoldaşı olmuşdu.Tarixdə qeydə alınmış ilk köməkçilərdən biri Gilqameşin müttəfiqi olan Enkidudur. Digər erkən nümunələrə İliada dastanındakı Patrokl və Əhdi-Ətiqdəki Harun daxildir. == Müqayisələr == Müsbət xarakterli personajlardan fərqli olaraq, hansısa bir caninin yoldaşına quyruqbulayan (hençman), nökər (lakey) və ya xidmətçi deyilir.

Krossover (ing. crossover) — bir çox müstəqil uydurma kainatın elementlərini və/yaxud personajlarını birləşdirən bədii əsər. Krossover və spin-off anlayışları qarışdırmamalıdır, spin-off əsas əsərin qəhrəmanlarının iştirak edə biləcəyi əlavə əsərə deyilir. Ədəbiyyatda krossover iki və ya daha çox janrda yazılmış əsərdir (məsələn, fantastika detektivi, fantastika romanı, siyasi-məhəbbət trilleri). == Nümunələr == "Frankenşteyn canavarla görüşür" (1943) adlı "Universal"ın klassik qorxu filmi iki hekayə xəttinin kəsişməsindən açıq şəkildə istifadə edən ilk müasir elmi-fantastik filmidir. "Qarağac küçəsində qarabasma" və "Cümə, ayın 13-ü" qorxu filmləri seriyasından olan iki manyak "Freddi Ceysona qarşı" filmində baş-başa gəlirlər, "Yabancı" və "Yırtıcı" ekşn-horror fantastika filmləri seriyasının yadplanetliləri isə "Yabancı Yırtıcıya qarşı" filmində qarşılaşırlar.

Aşağıda, İtaliya intibahı dövründə Florensiyada Leonardo da Vinçi tərəfindən çəkilmiş Liza del Cakondonun "Mona Liza" adlı portretinə həsr edilmiş və ya qismən əsərdən bəhs edilən uyruma və yarım-uydurma hekayələrin (filmlər, teleserial seriyaları və ədəbi əsərlər də daxil olmaqla) siyahısı verilmişdir. Əsərlər çıxarıldığı dövrə uyğun olaraq xronoloji ardıcıllıqla göstərilmişdir. == 1970-ci illər == 1975 – İkinci xanım Cakonda (ing. The Second Mrs. Giaconda), Elayni Lobl Köniqsburq tərəfindən yazılmış və portretin çəkilməsindən bəhs edən roman. 1979 – "Ölüm şəhəri", "Doktor Kim" teleserialının seriyası, əsas süjet "Mona Liza"nın Luvrdan oğurlanmasından bəhs edir. == 1980-ci illər == 1985 – Granada Televiziyasının çəkdiyi "Şerlok Holms" teleseriyasının seriyalarından birində Artur Konan Doylun "Sonuncu problem" romanı əsasında "Mona Liza"nın Luvrdan oğurlanmasından bəhs edilir. Süjet ssenari müəlliflərinin ideyası olmaqla, Konan Doylun 1893-cü ilə aid hekayəsinə tam uyğun deyildir. == 2000-ci illər == 2003 – Da Vinçi şifrəsi, Den Braun tərəfindən yazılmış romandır. "Mona Liza" süjetin ayrılmaz hissəsidir və kitabın orijinal nəşrinin üz qabığında istifadə olunub.

Ermənistan krallığı — İran mənşəli Artaşes və Parfiya mənşəli Arşakilər sülalələrinin idarə etdikləri krallıq.

Aşağıda uydurma və ya bədii ədəbiyyatda olan azərbaycanlıların siyahısıdır. == Uydurulmuş azərbaycanlı şəxslər == Cazibə Abbasova — "Yaxşı Cazibə" televiziya serialında obraz. Dronqo — Gizli agent, yazıçı Çingiz Abdullayevin romanlarının əsas qəhrəmanı. Əli xan Şirvanşir — Yazıçı Qurban Səidin "Əli və Nino" romanında rus məktəbində təhsil alan əsilzadə müsəlman gəncidir. Əliş Kərəmli — Yazıçı Sergey Borodinin "Dmitriy Donskoy" tarixi romanında (1941) əsas personajlarından biri; XIV əsrin sonunda Moskva kremilinin ilk daş divarlarının tikilməsinə rəhbərlik edən şamaxılı memar-inşaatçı kimi təsvir edilir. Ferdinand Kərimov və ya Mr. K — Televiziya ustası, "Grand Theft Auto V" video oyununda personaj. Koroğlu — Koroğlu dastanının mistik xalq qəhrəmanı. Qara Qasım — Yazıçı Boris Akuninin "Erast Fandorin" romanında Fandorinin yol yoldaşı. Qurd Cəbrayıl — "Arxadan vurulan zərbə" bədii filminin əsas personajlarından biri.

Uyğurlar — Göytürk imperiyası dağıldıqdan sonra Qultuq Bilgə Kül xaqan 744-cü ildə Uyğur xaqanlığının əsası qoymuşdur. Çin Xalq Respublikasında yaşayan türk xalqı, dilləri Altay dilləri ailəsinin Türk dili qrupuna aiddir və islam dininə sitayiş edirlər. 842-ci ildə Qırğız tayfalarının üsyanı nəticəsində süqut etmişdir.[mənbə göstərin]Çin mənbələrində müxtəlif şəkillərdə (hoei-ho, vei-ho və s.) rastlaşan uyğur adının mənası 974-cü ilə aid Çincə bir əsərdə "şahin sürətilə dolaşan və hücum edən" kimi göstərilib. Amma türk tarixçilər bunun doğru olmadığını, uyğur adının uy (əqrəba, müttəfiq) və gur ifadələrinin birləşməsindən yarandığını deyirlər. Bu baxımdan tarixdə ortaya çıxan "on uyğur" adının "on müttəfiq" mənasında işlədilməsi ehtimalına üstünlük verilir. Bəzi mənbələrdə isə uyğur kəlməsi təqib edən, izləyən kimi göstərilir. == Tarixi == Doğu (şərqi) Türküstan dedikdə Rusiya Federasiyasından sonra Türk Dünyasının assimilyasiyaya məruz qalmış bir parçası, eli, obası başa düşülür. Çin əsarəti altında olan türk ərazilərində yaşayan türk boylarından ən çox saylıları uyğur, qazax, qırğız, salar türkləri, sarı uyğurlar və tatarlar sayılır. Çinin 52 əsas etnosdan təşkil edilməsi dövlətin Konstitusiyasında əks olunub. ÇXR-də türk xalqları Şərqi Türküstan — Uyğur muxtar rayonunda və Qansu əyalətində yaşayırlar.

Eydur Smari Qudyonsen — İslandiyalı futbolçu. İngiltərənin Stok Siti klubunun şərəfini qoruyur. 2006-ci ildə 12 milyon avroya İngiltərənin Çelsi klubundan Barselonaya transfer olunub. Barselonada birinci oyununa 28 avqust 2006-cı ildə çıxıb. Bu klubun heyətində 65 oyun keçirib və 15 qol vurub. 2009-cu ildə Fransanın Monako klubuna transfer olunub. 2010-cu ildə Tottenhemə kirayə verilib. 31 avqust 2010 tarixində İngiltərənin Stok Siti klubuna transfer olunub. İslandiyanın futbol yığma komandasına ilk dəfə 1996-cı ildə çağırılıb. Milli komandada indiyə kimi 49 oyuna çıxıb və 20 qol vurub.

Uyğur xaqanlığı — 744–842cı illər arasında mövcud olan Türk dövləti. == Tarixi == Göytürk dövlətinin idarəçi zümrəsi olan Aşina ailəsinin dövləti dağıldığı anlarda uyğurların "əryin" deyilən rəhbərləri kiçik bir bəylik qurmuşdular. 630-cı ildə əryin olan Pusa son Şərqi Göytürk xaqanlığı xaqanı Kielinin oğlunun idarə etdiyi bir ordunu məğlubiyyətə uğratdı. Göytürk Dövlətinin müstəqilliyi itirdiyi 50 illik dövrdə, uyğurlar Doqquz Oğuz boylarını da tamamilə öz himayələrinə götürərək Tula Çayı sahilində bir bəylik qurdular. Çin tərəfindən dərhal tanınan Uyğur bəyliyi, Altay dağlarını da aşaraq Qərb Göytürk qolu olan On Oxlar ərazisinə daxil olacaq qədər güclənmişdi. Lakin Aşina ailəsindən Kutluq Xaqanın (İltəriş xaqan) 681-ci ildə Göytürk elini təkrar bir yerə toplaması nəticəsində uyğurlar, Göytürk birliyinə qatıldılar. Daha sonra uyğurlar və Doqquz Oğuz Boyları, Göytürklərin çöküşündə əhəmiyyətli rol oynadılar. Orxon-Yenisey abidələrində onların qiyamları haqqında xeyli çox məlumat var. Məsələn dövlətin ən güclü xaqanı olaraq gözə dəyən Qapağan xaqan Doqquz Oğuz boylarından Bayırkuların pusqusunda öldürülmüşdür. Göktürk Dövlətinin çöküşü zamanı, 740-cı illərdə Uyğurlar Göytürklərin əleyhinə yenidən gücləndilər.

Uyğur xaqanlığı — 744–842cı illər arasında mövcud olan Türk dövləti. == Tarixi == Göytürk dövlətinin idarəçi zümrəsi olan Aşina ailəsinin dövləti dağıldığı anlarda uyğurların "əryin" deyilən rəhbərləri kiçik bir bəylik qurmuşdular. 630-cı ildə əryin olan Pusa son Şərqi Göytürk xaqanlığı xaqanı Kielinin oğlunun idarə etdiyi bir ordunu məğlubiyyətə uğratdı. Göytürk Dövlətinin müstəqilliyi itirdiyi 50 illik dövrdə, uyğurlar Doqquz Oğuz boylarını da tamamilə öz himayələrinə götürərək Tula Çayı sahilində bir bəylik qurdular. Çin tərəfindən dərhal tanınan Uyğur bəyliyi, Altay dağlarını da aşaraq Qərb Göytürk qolu olan On Oxlar ərazisinə daxil olacaq qədər güclənmişdi. Lakin Aşina ailəsindən Kutluq Xaqanın (İltəriş xaqan) 681-ci ildə Göytürk elini təkrar bir yerə toplaması nəticəsində uyğurlar, Göytürk birliyinə qatıldılar. Daha sonra uyğurlar və Doqquz Oğuz Boyları, Göytürklərin çöküşündə əhəmiyyətli rol oynadılar. Orxon-Yenisey abidələrində onların qiyamları haqqında xeyli çox məlumat var. Məsələn dövlətin ən güclü xaqanı olaraq gözə dəyən Qapağan xaqan Doqquz Oğuz boylarından Bayırkuların pusqusunda öldürülmüşdür. Göktürk Dövlətinin çöküşü zamanı, 740-cı illərdə Uyğurlar Göytürklərin əleyhinə yenidən gücləndilər.

Uyğur və ya Uyğur dili – (/ˈwiːɡər/; ئۇيغۇر تىلى, Уйғур тили, Uyghur tili, Uyƣur tili or ئۇيغۇرچە, Уйғурчә, Uyghurche, Uyƣurqə; əvvəllər Şərqi Türk kimi tanınırdılar), Qərbi Çinin Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonundakı 10–15 milyon Uyğur xalqının danışdığı, bir türk dilidir. Uyğur dili Altay dilləri ailəsinə aiddir. Həmçinin, Çində, Qazaxıstanda, Qırğızıstanda, Türkiyədə və Rusiyada yaşayan uyğurların ana dilidir. Uyğur dili Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunun rəsmi dilidir və həm sosial, həm rəsmi sahələrdə, həm də çap, televiziya və radioda geniş istifadə olunur və Sintszyanda digər etnik azlıqlar tərəfindən ortaq bir dil kimi də istifadə olunur.Uyğur dili, Özbək dili kimi, digər dilləri də əhatə edən Türk dili ailəsinin Karluq qrupuna məxsusdur. Bir çox türk dilləri kimi, Uyğur dili də ahəng qanunu və aqqlütinasiya, əskikliyi isim sinifliyi və ya qrammatik çoxluğu yoxdur və fel söz sırası ilə solda qalan bir dildir. Daha aydın uyğur dili proseslərinə, xüsusilə də şimal ləhcələrində sait azaldılması və umlauting daxildir. Digər türk dillərinin təsiri ilə yanaşı, uyğur dili tarixən ərəb və fars, son zamanlar isə rus və mandarin çinləri tərəfindən güclü təsirə məruz qalmışlar. Dəyişdirilmiş ərəb mənşəli yazı sistemi Çində ən çox yayılmış və yeganə standartdır, digər yazı sistemləri köməkçi və tarixi məqsədlər üçün istifadə olunur. Əksər ərəb mənşəli yazılardan fərqli olaraq, Uyğur dili ərəb əlifbasında 20-ci əsrdə hazırlanmış orijinal Fars-Ərəb yazısına edilən dəyişikliklər səbəbindən bütün saitlərin məcburi işarələnməsi var. İki Latın və bir kiril əlifbası da daha az dərəcədə istifadə olunur.

Uyğurlar — Göytürk imperiyası dağıldıqdan sonra Qultuq Bilgə Kül xaqan 744-cü ildə Uyğur xaqanlığının əsası qoymuşdur. Çin Xalq Respublikasında yaşayan türk xalqı, dilləri Altay dilləri ailəsinin Türk dili qrupuna aiddir və islam dininə sitayiş edirlər. 842-ci ildə Qırğız tayfalarının üsyanı nəticəsində süqut etmişdir.[mənbə göstərin]Çin mənbələrində müxtəlif şəkillərdə (hoei-ho, vei-ho və s.) rastlaşan uyğur adının mənası 974-cü ilə aid Çincə bir əsərdə "şahin sürətilə dolaşan və hücum edən" kimi göstərilib. Amma türk tarixçilər bunun doğru olmadığını, uyğur adının uy (əqrəba, müttəfiq) və gur ifadələrinin birləşməsindən yarandığını deyirlər. Bu baxımdan tarixdə ortaya çıxan "on uyğur" adının "on müttəfiq" mənasında işlədilməsi ehtimalına üstünlük verilir. Bəzi mənbələrdə isə uyğur kəlməsi təqib edən, izləyən kimi göstərilir. == Tarixi == Doğu (şərqi) Türküstan dedikdə Rusiya Federasiyasından sonra Türk Dünyasının assimilyasiyaya məruz qalmış bir parçası, eli, obası başa düşülür. Çin əsarəti altında olan türk ərazilərində yaşayan türk boylarından ən çox saylıları uyğur, qazax, qırğız, salar türkləri, sarı uyğurlar və tatarlar sayılır. Çinin 52 əsas etnosdan təşkil edilməsi dövlətin Konstitusiyasında əks olunub. ÇXR-də türk xalqları Şərqi Türküstan — Uyğur muxtar rayonunda və Qansu əyalətində yaşayırlar.

Uyğur diasporu (uyğ. ئۇيغۇر دىئاسپورا) — Şərqi Türküstandan kənarda yaşayan uyğur icmaları. 2018-ci ildə Sincan əhalisi 24,87 milyon təşkil edirdi ki, bunun da 12,72 milyonu uyğurlardır. Uyğur diasporunun ümumi sayı bir neçə milyondur. Bütün Şərqi Türküstanda yaşayan uyğurların dispor, yoxsa sərhədyanı xalq olması məsələsi elm adamları arasında müzakirə edilir, lakin uyğurların rəsmi sənədlərində onlar məhz diaspor adlandırılır. Uyğur diasporunun xüsusiyyəti konsolidasiya və yığcam yaşayışdır. Əslində, uyğurların yığcam məskunlaşdıqları yer əvvəlcə Çindəki münaqişədən sonra uyğurların ardıcıl dalğalarının qaçdığı Sincan idi. Əks tendensiya da müşahidə olunur. Hətta ərəb ölkələri belə Çinlə münasibətləri korlamağa cəsarət etmədiklərinə görə uyğur miqrantları Sincan separatizmini dəstəkləmək motivi ilə Çinə ekstradisiya edilir.

Uyğur və ya Uyğur dili – (/ˈwiːɡər/; ئۇيغۇر تىلى, Уйғур тили, Uyghur tili, Uyƣur tili or ئۇيغۇرچە, Уйғурчә, Uyghurche, Uyƣurqə; əvvəllər Şərqi Türk kimi tanınırdılar), Qərbi Çinin Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonundakı 10–15 milyon Uyğur xalqının danışdığı, bir türk dilidir. Uyğur dili Altay dilləri ailəsinə aiddir. Həmçinin, Çində, Qazaxıstanda, Qırğızıstanda, Türkiyədə və Rusiyada yaşayan uyğurların ana dilidir. Uyğur dili Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunun rəsmi dilidir və həm sosial, həm rəsmi sahələrdə, həm də çap, televiziya və radioda geniş istifadə olunur və Sintszyanda digər etnik azlıqlar tərəfindən ortaq bir dil kimi də istifadə olunur.Uyğur dili, Özbək dili kimi, digər dilləri də əhatə edən Türk dili ailəsinin Karluq qrupuna məxsusdur. Bir çox türk dilləri kimi, Uyğur dili də ahəng qanunu və aqqlütinasiya, əskikliyi isim sinifliyi və ya qrammatik çoxluğu yoxdur və fel söz sırası ilə solda qalan bir dildir. Daha aydın uyğur dili proseslərinə, xüsusilə də şimal ləhcələrində sait azaldılması və umlauting daxildir. Digər türk dillərinin təsiri ilə yanaşı, uyğur dili tarixən ərəb və fars, son zamanlar isə rus və mandarin çinləri tərəfindən güclü təsirə məruz qalmışlar. Dəyişdirilmiş ərəb mənşəli yazı sistemi Çində ən çox yayılmış və yeganə standartdır, digər yazı sistemləri köməkçi və tarixi məqsədlər üçün istifadə olunur. Əksər ərəb mənşəli yazılardan fərqli olaraq, Uyğur dili ərəb əlifbasında 20-ci əsrdə hazırlanmış orijinal Fars-Ərəb yazısına edilən dəyişikliklər səbəbindən bütün saitlərin məcburi işarələnməsi var. İki Latın və bir kiril əlifbası da daha az dərəcədə istifadə olunur.

Uyğur ehramları — Çində gizlədilən türk ehramları əslində kurqanlardır. Çin kurqanların araşdırılmasını qadağan edib. "Ağ ehram" (və ya Türk ehramı) adlandırılan kurqanın dünyanın bütün ehramlarından hündür olduğu təxmin edilir. == Ehramlar haqqında == Çin hakimiyyətindəki Şərqi Türkistan sərhədləri daxilində, Sian şəhərindən 100 km məsafədə, dağların ətrafında yerləşən irili-xırdalı 100 ədəddən çox ehram ilə yanaşı, 300 metr hündürlüyündə "Ağ ehram" adlandırılan nəhəng tikinti var.Bəzi iddialara görə, bu ehramların mövcudluğu Qərb elm adamlarına öncədən də məlum olub. "Elm xəbərləri"("Science News") qəzeti İkinci dünya müharibəsi illərində ehramlar haqqında belə bir yazı yayımlayıb: "Bölgədəki ehramlar palçıq və torpaqdan hazırlanıb. Misir ehramlarından çox kurqanlara bənzəyir və bölgə hələ kəşf edilməyib". Bölgədəki amerikalı alimlər Ağ ehramın 300 metr hündürlükdə olduğunu bildirirlər ki, bu, Misir ehramlarından iki dəfə ucadır. Bir nəzəriyyəyə görə, Mu qitəsinin mövcudluğu zamanı qitədə çox təkmilləşmiş bir mədəniyyət hökm sürüb. Bu mədəniyyət qitənin yox olması ilə Cənubi Amerika və Asiyaya yayılan mədəniyyətin bir-birinə bənzəyən texnikadan istifadə ilə tikintilərdə davam edib.Maya ehramları, İnk ehramları, Astek ehramları və Zikkuratların da bir-birlərinə oxşayan üsul ilə tikilməsi bu nəzəriyyəni gücləndirir. Misir ehramlarının Çindəki türk ehramlarının görüntülərindən yararlanaraq hazırlandığı, həmçinin mumiyalamanın da qədim türklərə aid olduğu türkiyəli alim Kazım Mirşan tərəfindən sübuta yetirilib.

Uyğur mətbəxi (uyğ. ئۇيغۇر تائاملىرى)— Türk xalqlarından biri olan Uyğurların ənənəvi yeməkləri. Uyğur mətbəxi dünyanın ən böyük və zəngin mətbəxlərindən biridir. Uyğur mətbəxi öz unlu yeməkləri və çeşidli ədviyyatların geniş istifadəsi ilə də seçilir. == Tarix == Uyğurlardakı yemək və içmək adətləri Sincan bölgəsinin tarixi ipək yolu üstündəki yerləşimi, Sincanın iqlim və coğrafiya baxımından özəllikləri və Uyğurlardakı islami dini tərəfindən əməl elədiklərindən şəkilləndirir. İpək yolunda bir çox fərqli koltorun alışverişinə imkan yaratmasıyla Uyğur mətbəxi başqa Orta Asiya, Ön Asiya, Ortaşərq və Şərq Asiya mətbəxlərində var olan ünsürləri də özündə içərir. Plov, lagman və samsa kimi yayğın Uyğur yeməkləri bu əski koltor alışverişini göstərir. Uyğur mətbəxinin özəlliklə Özbək mətbəxi kimi Orta Asiya mətbəxləri ilə paylaşdığı bənzərliklər çox bəlli; ayrıca Çin İslam mətbəxi ilə paylaşdığı bir çox ortaq nöqtəsi mövcüddür. Uyğur mətbəxindəki təməl yemək maddələri çörək (uyğ. نان nan) və əriştə (uyğ.

Uyğur ehramları — Çində gizlədilən türk ehramları əslində kurqanlardır. Çin kurqanların araşdırılmasını qadağan edib. "Ağ ehram" (və ya Türk ehramı) adlandırılan kurqanın dünyanın bütün ehramlarından hündür olduğu təxmin edilir. == Ehramlar haqqında == Çin hakimiyyətindəki Şərqi Türkistan sərhədləri daxilində, Sian şəhərindən 100 km məsafədə, dağların ətrafında yerləşən irili-xırdalı 100 ədəddən çox ehram ilə yanaşı, 300 metr hündürlüyündə "Ağ ehram" adlandırılan nəhəng tikinti var.Bəzi iddialara görə, bu ehramların mövcudluğu Qərb elm adamlarına öncədən də məlum olub. "Elm xəbərləri"("Science News") qəzeti İkinci dünya müharibəsi illərində ehramlar haqqında belə bir yazı yayımlayıb: "Bölgədəki ehramlar palçıq və torpaqdan hazırlanıb. Misir ehramlarından çox kurqanlara bənzəyir və bölgə hələ kəşf edilməyib". Bölgədəki amerikalı alimlər Ağ ehramın 300 metr hündürlükdə olduğunu bildirirlər ki, bu, Misir ehramlarından iki dəfə ucadır. Bir nəzəriyyəyə görə, Mu qitəsinin mövcudluğu zamanı qitədə çox təkmilləşmiş bir mədəniyyət hökm sürüb. Bu mədəniyyət qitənin yox olması ilə Cənubi Amerika və Asiyaya yayılan mədəniyyətin bir-birinə bənzəyən texnikadan istifadə ilə tikintilərdə davam edib.Maya ehramları, İnk ehramları, Astek ehramları və Zikkuratların da bir-birlərinə oxşayan üsul ilə tikilməsi bu nəzəriyyəni gücləndirir. Misir ehramlarının Çindəki türk ehramlarının görüntülərindən yararlanaraq hazırlandığı, həmçinin mumiyalamanın da qədim türklərə aid olduğu türkiyəli alim Kazım Mirşan tərəfindən sübuta yetirilib.

Uyğur soyqırımı — Çin hökuməti tərəfindən Çin Xalq Respublikasının Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu (SUMR, həmçinin Sincan) daxilində və ətrafında yaşayan etnik uyğurlara, o cümlədən digər etnik və dini azlıqlara qarşı törədilən insan hüquqları pozuntuları. Çin hökuməti 2014-cü ildən bəri Çin Kommunist Partiyasının baş katibi Si Tsinpin rəhbərliyi dövründə əksəriyyəti uyğur olan bir milyondan çox müsəlmanın heç bir qanuni proses olmadan həbs düşərgələrində saxlanılmasına gətirib çıxaran siyasət yürütmüşdür. Bu, İkinci Dünya müharibəsindən bəri etnik və dini azlıqların ən böyük miqyaslı həbsdə saxlama halına çevrilmişdir. Bu dövrdə minlərlə məscid dağıdılmış və ya zərər görmüş, yüz minlərlə uşaq zorla valideynlərindən ayrılmış və internat məktəblərinə göndərilmişdir.Bu hərəkətlər Sincanda yaşayan xalqların zorakı yolla assimilyasiyası, eyni zamanda etnosid və ya mədəni soyqırım kimi izah edilmişdir. Bəzi hökumətlər, aktivistlər, müstəqil QHT-lər, insan hüquqları ekspertləri, alimlər və mühacirətdə olan Şərqi Türkistan höküməti bunu Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiyada qanuni tərifə cavab verdiyindən soyqırım olaraq qəbul etmişdir.Çin hökumətinin siyasətinə uyğurların dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən həbs düşərgələrində saxlanılması, məcburi əmək, uyğur dini tətbiqlərinin təzyiq altında saxlanılması, siyasi təlqin, kəskin qəddarlıq, zorla sterilizasiya, məcburi kontrasepsiya və məcburi abort daxildir. Çin dövlət statistikalarında 2015-ci ildən 2018-ci ilə qədər ən çox uyğur əhaliyə malik olan Xotan və Kaşğər bölgələrində doğum nisbətlərində 60%-dən çox azalma müşahidə edilmişdir. Eyni dövrdə bütün ölkənin doğum nisbəti 9,69% azalmış, 1000 nəfərə 12,07 nəfərdən 10,9 nəfərə düşmüşdür. Çinli rəsmilər Sincanda 2018-ci ildə doğum nisbətlərinin təxminən üçdə biri qədər azaldığını qəbul etmiş, lakin məcburi sterilizasiya və soyqırımı xəbərlərini təkzib etmişdir. Sincanda doğum nisbətləri 2019-cu ildə 24% daha da azalmışdır, ölkə daxilində isə 4.2% azalma müşahidə olunmuşdu.Beynəlxalq reaksiyalar birmənalı olmamışdır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatına (BM) üzv olan bəzi dövlətlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Şurasına Çinin Sincandakı siyasətini pisləyən açıqlamalar vermiş, digərləri isə Çinin siyasətini dəstəkləyən əks fikirləri dəstəkləmişdir.

Uyğur subetnosları və ya yurdları (uyğ. юртлар/yurtlar) — uyğurların tarixən formalaşmış, müxtəlif adət-ənənələrə, ənənəvi geyimlərə, ləhçə və ya dialektə, bəzən də antropoloji tipə, musiqi ənənəsinə və etnik mənşəyə malik olan subetnik qrupları. Müasir uyğur dilində üç dialekt və onlarla ləhçə var. Bununla belə, müxtəlif fərqlərə baxmayaraq, bunların hamısı bir-birini başa düşə bilər.Tarixən müasir uyğur etnosu Təkləməkan səhrasının çətin coğrafi şəraitində inkişaf etmişdir. Burada insanların məskunlaşması yalnız nadir və uzaq vahələrdə mümkün olmuş, çox vaxt ayrı-ayrı şəhər-dövlətlərə çevrilmiş, öz dövlətçilik ənənələrinə, dinə və etnik mənşəyə malik olmuşdur.

Uyğur xaqanlığı — 744–842cı illər arasında mövcud olan Türk dövləti. == Tarixi == Göytürk dövlətinin idarəçi zümrəsi olan Aşina ailəsinin dövləti dağıldığı anlarda uyğurların "əryin" deyilən rəhbərləri kiçik bir bəylik qurmuşdular. 630-cı ildə əryin olan Pusa son Şərqi Göytürk xaqanlığı xaqanı Kielinin oğlunun idarə etdiyi bir ordunu məğlubiyyətə uğratdı. Göytürk Dövlətinin müstəqilliyi itirdiyi 50 illik dövrdə, uyğurlar Doqquz Oğuz boylarını da tamamilə öz himayələrinə götürərək Tula Çayı sahilində bir bəylik qurdular. Çin tərəfindən dərhal tanınan Uyğur bəyliyi, Altay dağlarını da aşaraq Qərb Göytürk qolu olan On Oxlar ərazisinə daxil olacaq qədər güclənmişdi. Lakin Aşina ailəsindən Kutluq Xaqanın (İltəriş xaqan) 681-ci ildə Göytürk elini təkrar bir yerə toplaması nəticəsində uyğurlar, Göytürk birliyinə qatıldılar. Daha sonra uyğurlar və Doqquz Oğuz Boyları, Göytürklərin çöküşündə əhəmiyyətli rol oynadılar. Orxon-Yenisey abidələrində onların qiyamları haqqında xeyli çox məlumat var. Məsələn dövlətin ən güclü xaqanı olaraq gözə dəyən Qapağan xaqan Doqquz Oğuz boylarından Bayırkuların pusqusunda öldürülmüşdür. Göktürk Dövlətinin çöküşü zamanı, 740-cı illərdə Uyğurlar Göytürklərin əleyhinə yenidən gücləndilər.

Uyğur əlifbası — uyğur dili üçün istifadə olunan yazı sistemi. Müxtəlif dövrlərdə və fərqli ölkələrdə uyğur dilində yazmaq üçün fərqli yazı sistemlərindən istifadə edilmişdir. Bunlara qədim uyğur yazısı, ərəb qrafikası, kiril qrafikası və latın qrafikası aiddir. Qədim uyğur yazısından VIII–XIX əsrlərdə istifadə edilmişdir. Uyğurlar islam dinini qəbul etdikdən sonra, XI əsrdən bəri ərəb qrafikasından istifadə edir. 1930-cu ilə qədər SSRİ-də uyğur dilində yazmaq üçün bu qrafikadan istifadə edilmiş, Çində isə 1960–1980-ci illər dövrü istisna olmaqla bu günə kimi istifadə edilir. SSRİ-də 1930-cu ildən 1947-ci ilə qədər, Çində isə 1960–1980-ci illər latın qrafikasından istifadə edilmişdir. 1947-ci ildən bəri SSRİ və MDB ölkələrində yaşayan uyğurlar kiril qrafikasından istifadə edir. 1956–1957-ci illərdə Çində bu qrafikadan istifadəyə cəhd edilmiş, lakin sonradan ləğv edilmişdir. Hal-hazırda uyğur dilinin iki rəsmi yazılı standartı var.

Qansu Uyğur idikutluğu — Çinin Qansu vilayətində mövcud olmuş qədim dövlət. Uyğur xaqanlığının dağılmasından sonra yaradılmışdı. == Tarixi == Uyğurların bir dəstəsi Qansuda hələ 840-cı ildən yaşayırdılar. Çin ilə ticari əməkdaşlıqları olan bu uyğurlara daha sonra 890-cı ildə Uyğur xaqanlığından qaçqın düşən uyğurlar qoşuldu.Yağlakar sülaləsindən olan və Hörmüzd xaqan olaraq da bilinən Panq Təkinin başçılığı ilə qurulan bu dövlət bir əsr yarım ömür sürmüşdü. İndiki davamçıları Sarı uyğurlardır.

Qaoçan Uyğur idikutluğu — İndiki Sintzyan Uyğur muxtar vilayəti ərazisində mövcud olmuş dövlət. == Tarixi == İdikut dövləti tarix səhnəsinə ilk dəfə Uyğur xaqanlığının devrilməsindən sonra, 843-cü ildə çıxmışdı. Məngli yabqu başçılığında hərəkət edən uyğurlar Qaraşəhər və Qaraxocanı ələ keçirib öz dövlətini qurdu. Dövlət 857-ci ildə Tan sülaləsi tərəfindən tanınmışdı.Kutadqu Bilik (福樂智慧) kitabı bu dövlətdə yazılmışdır. == Hökmdarları == == İstinadlar == == Xarici keçidlər == Краткий очерк культуры Уйгурского Турфанского идыкутства УЙГУРИЯ В VII–IX вв.

Qaoçan Uyğur idikutluğu — İndiki Sintzyan Uyğur muxtar vilayəti ərazisində mövcud olmuş dövlət. == Tarixi == İdikut dövləti tarix səhnəsinə ilk dəfə Uyğur xaqanlığının devrilməsindən sonra, 843-cü ildə çıxmışdı. Məngli yabqu başçılığında hərəkət edən uyğurlar Qaraşəhər və Qaraxocanı ələ keçirib öz dövlətini qurdu. Dövlət 857-ci ildə Tan sülaləsi tərəfindən tanınmışdı.Kutadqu Bilik (福樂智慧) kitabı bu dövlətdə yazılmışdır. == Hökmdarları == == İstinadlar == == Xarici keçidlər == Краткий очерк культуры Уйгурского Турфанского идыкутства УЙГУРИЯ В VII–IX вв.

Qədim uyğur əlifbası — qədim uyğur dilini, Turfanda (həmçinin Turpan da adlandırılır) danışılan müxtəlif qədim türkcəni və müasir Qərbi yuğur (Sarı uyğurlar) dilinin əcdadı olan Qansu dilində yazmaq üçün istifadə edilmişdir. Bu əlifba üçün istifadə edilən “Qədim Uyğur” ifadəsi yanlışdır, çünki 843-cü ildə yaradılmış Uyğur (Yuğur) çarlığı Qarahoca uyğur idıkutluğu ilk olaraq əski türk əlifbasından istifadə etmişdir. Uyğurlar 840-cı ildən sonra Turfana köçərkən yerli sakinlərdən bu "Qədim uyğur" yazısını mənimsəmişlər. Bu, Turfanda 700-800 il ərzində Buddist, Manixeist və Xristian məzmunlu mətnlər üçün istifadə edilən Arami əlifbasının uyğunlaşdırılması idi. Ən son məlum əlyazmalar XVIII əsrə aiddir. Bu, monqol və mançu əlifbalarının prototipi idi. Qədim uyğur əlifbasını Monqolustana Tata-tonqa gətirmişdir. Qədim uyğur yazısı VIII-XVII əsrlər arasında ilk növbədə Çinin indiki Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda yerləşən Mərkəzi Asiyanın Tarım hövzəsində istifadə edilmişdir. Əbcəd xüsusiyyətlərinə malik əyri-birləşən əlifbadır və şaquli şəkildə yazılmışdır. Yazı XV əsrdə Orta Asiyada və İranın bir hissəsində genişləndi, lakin sonda XVI əsrdə ərəb qrafikası ilə əvəz olundu.

2008-ci ildə Uyğur ixtişaşları — Çin Xalq Respublikasının qərbindəki Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda (Şərqi Türkistan) 2008-ci ilin mart ayında başlayan etnik zəmində olan hadisələr. Hadisələr kütləvi iğtişaş və itaətsizlik şəraitində keçmiş və kiçik qarşıdurmalarla avqust ayına qədər davam etmişdir. == Tarixi == Bölgədəki qarşıdurmanın tarixi XVIII əsrdə bu əraziləri birləşdirən Tzin sülaləsinin hakimiyyəti dövrlərinə gedib çıxır. İslamı qəbul edən və bu bölgədə yaşayan türk xalqları (qazaxlar, qırğızlar), İran dilli taciklər və etnik çinlilər, o cümlədənərazinin əsas xalqı müsəlman uyğurlar, Çinin dövlətinin müxtəlif dövrlərində və bütün mərhələlərdə müstəqillik əldə etməyə çalışmışdılar. Çin mərkəzi hökuməti son ikiyüz ildə müstəqillik və öz müqəddəratını təyinetmə hərəkatının böyüməsini cilovlamağa çalışırdı. Son dövrlərdə hakimiyyət, Hizb-ut-Tahrir əl-İslami (İslami Azadlıq Partiyası) və Şərqi Türkistan İslam Hərəkatı kimi təşkilatları terrorçu partiyalar elan etmiş və son illərdəki iğtişaşların çoxunda onları günahlandırırdı. 2008 -ci ilin mart ayında Xotanda və Sincanın Karakaş bölgəsindəki etirazlar, qonşu Tibetdəki oxşar iğtişaşlarla eyni vaxta təsadüf etdi, lakin əsasən yerli səbəblər səbəb oldu ki, bunlardan biri də iş adamı və xeyriyyəçi Mütəllip Hacımın polis bölməsində ölümü idi. Bir neçə ay davam edən iğtişaşların katalizatoru kimi üç səbəb çıxış etdi: Hacımın ölümü, müsəlman qadınların hicab taxmasının qadağan edilməsi və Tibetdəki oxşar iğtişaşlar haqqında məlumat. == Hadisələrin xronologiyası == 18 mart 2008-ci ildə - müsəlman terrorçunun muxtar vilayətin paytaxtı Urumçi şəhərində şəhər avtobusuna bomba qoyduğu bildirilir. Bu fakt Çin hakimiyyəti tərəfindən təsdiqlənməsə də, bu barədə məlumatı "International Herald Tribune" qəzeti yayır.

Sarı uyğur dili — sarı uyğurlar tərəfindən danışılan türk dili. Çin Xalq Respublikasında, Qansu vilayətinin Sunan-Yuğur Muxtar Rayonu və Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu ərazilərində danışılır. Xakas qrupuna aiddir. Bəzi əlamətlərə görə Sayan, uyğur və runik yazıların dilinə də yaxınlaşır. Genetik əsas xakaslarla bağlıdır. Hal-hazırda yazılı dil hesab edilməyən sarı uyğur dilini, bəzi mənbələrə görə, Çin yazısından istifadə edərək yazmaq mümkündür. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Тенишев Э. Р., Тодаева Б. Х. Язык жёлтых уйгуров. Языки народов Азии и Африки. М.: Наука (ГРВЛ). 1966.

Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu və ya Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu (çin. sadə. 新疆维吾尔自治区, pinyin: Xīnjiāng Wéiwú'ěr Zìzhìqūuyğ. شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى, qısa olaraq: çin. sadə. 新疆, pinyin: Xīnjiāng → Şincyanq) — Çin Xalq Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. 1 oktyabr 1955-ci ildə yaradılıb. Ərazisi 1.66 milyon km²-dən çoxdur və bu göstərici ilə ÇXR-da əyalət səviyyəsində ən iri inzibati-ərazi vahidləri arasında ilk yeri tutur. == Tarixi == Sitazyan Çin dilində sonradan gəlmiş mənasını verir. === Antik era === Uyğurlar Böyük Hun İmperiyasının varlığında dəyərli bir rol oynayıblar.

Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu və ya Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu (çin. sadə. 新疆维吾尔自治区, pinyin: Xīnjiāng Wéiwú'ěr Zìzhìqūuyğ. شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى, qısa olaraq: çin. sadə. 新疆, pinyin: Xīnjiāng → Şincyanq) — Çin Xalq Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. 1 oktyabr 1955-ci ildə yaradılıb. Ərazisi 1.66 milyon km²-dən çoxdur və bu göstərici ilə ÇXR-da əyalət səviyyəsində ən iri inzibati-ərazi vahidləri arasında ilk yeri tutur. == Tarixi == Sitazyan Çin dilində sonradan gəlmiş mənasını verir. === Antik era === Uyğurlar Böyük Hun İmperiyasının varlığında dəyərli bir rol oynayıblar.

Sultan Əlaəddin Ərətna bəy Cəfər bəy oğlu Uyğur (1344-1352)—Ərətna bəyliyinin qurucusu və sultanı. == Həyatı == Çalisqanligi, ədaləti və qabiliyəti sayəsində diqqət çəkən Ərətna bəy, Anadoluda oldugu sirada bacısını Elxanlı Rum valisi Əmir Teymurtaş Çobanlı (1314-1327) ilə evləndirərək onunla qohum oldu. Bu sayədə O, Əbu Səid Bahadir xanin birinci dərəcədəki əmirləri arasina girməyi bacardi. Teymurtaşin yardimçisi olaraq fəaliyyət göstərən Ərətna bəy, eyni zamanda Anadolu xalqi üzərində yaxşı nüfuz qurmağa və özünü sevdirməyə çalisirdı. O, Anadoludaki xalqla yaxşı davranır, hər kəslə adalətlə müamilə edirdi. Monqollarin Anadolu valisi Əmir Teymurtaş Çobanlı isə istilaçi və yayilmaçi bir hərəkət içərisində olub, burada müstaqil bir dövlət qurmaq və istiklalini elan etmək düsüncəsində idi. Anadolu bəylərini ortadan qaldirmaq için mücadələyə girisən Teymurtaş, Ərətna və Sungur aga kimi elxanli əmirlərinə qarsi da cəbhə almisdi. Teymurtaşin bu davranişi sonucunda Ərətna bəy və Sungur aga Qaraman ölkəsinə qaçmisdilar. Ancaq bu sirada elxanlilarin mərkəzində Əbu Səid Bahadir xan ilə Əmir Çobanin arasi açilmis və sonucunda da Əmir Çoban öldürülmüsdü. Atasinin ortadan qaldirildigini ögrənən Anadolu valise Əmir Teymurtaş, siranin ona da gələcəyini düsünərək, Anadolunu qaynı Ərətnaya biraxaraq Misirə qaçdi (1328).

Bu məqalə Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunun əhalisinin sayı, sosial-demoqrafik xüsusiyyətləri haqqındadır. == Əhali sayının dinamikası == == Əhalinin yerləşmə məskəni == == Əhalinin sıxlığı == == Əhalinin artımı == == Əhalinin yaş strukturu == 1 noyabr, 2010-cu il siyahıyaalınmasına əsasən əhalinin yaş qrupları üzrə bölünməsi; == Əhalinin etnik tərkibi == === 2000-ci il siyahıyaalınması === === 2010-cu il siyahıyaalınması === 1 noyabr 2010-cu il siyahıyaalınmasına əsasən muxtar rayon ərazisində Çində rəsmən tanınan bütün 56 etnik qrupun nümyanəndələri yaşamaqdadır. Muxtar rayonda dövlət tərəfindən rəsmən tanınan 7 türk xalqının nümayəndələri yaşayır və onlar rayondakı ümumi əhalinin 53.25%-ini təşkil edirlər.

Avdur — Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun Mirikənd kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. 2 oktyabr 1992-ci ildən 10 noyabr 2020-ci ilə kimi Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğalı altında olmuşdur. İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrinə əsasən imzalanmış 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Avdur kəndi Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin nəzarətinə keçmişdir. == Toponimikası == Kənd bəzi mənbələrdə Avdur Takır kimi qeydə alınmışdır. Yerli əhalinin verdiyi məlumata görə, kənd keçmiş Buğuz qalasının yerində salınmışdır. Ərazidə köhnə qəbiristanlıqların olması burada çox qədimdən insanların məskunlaşmasından xəbər verir. Kənd sonralar yerini dəyişərək bir qədər aşağıda salınmışdır. Toponimi fars dilindəki ab (su) və duru (təmiz, saf) sözləriylə "təmiz sulu yer" mənasında açıqlayırlar və ya qədim türk dillərindəki "adur" (təpəlik yer, sıldırım) sözləri ilə əlaqələndirirlər. Avdur Takır toponiminə gəlincə, ikinci komponent takır türk dillərində "gurultu", "uğultu" mənalarını ifadə edir. Məsələn, Moldovanın ərazisində Lunqa çayının sağ, Yalpuq çayının sol qolu Avdarma/Avdırma adlanır.

Aynur — Azərbaycanlı qız adı. Aynur Məmmədova — Taekvondo üzrə 3 qat dünya və 2 qat Avropa çempionu Aynur Sofiyeva — Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi sədrinin müavini. Aynur Camalqızı — sabiq deputat, jurnalist, yazıçı, “Gündəlik Teleqraf” MMC-nin direktoru.

Burdur — Türkiyənin Burdur ilinin inzibati mərkəzi.

Eymur — Azərbaycan Respublikasının Ağdaş rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. == Tarixi == Ağdaş rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində yerləşir. Kür çayının sahilində, Şirvan üzündədir. Oykonim türkdilli eymur tayfasının adı ilə bağlıdır. Etnotoponimdir. Eymurlar və ya emirlər/imirlər XII əsrdə səlcuq yürüşlərində fəal iştirak etmiş, Səfəvilər dövlətinin ictimai və siyasi həyatında müəyyən rol oynamışlar. Gədəbəy rayonunda yaşayan eymurların (emirlərin) adı ilə bağlı Emir çayı, Emir kəndi, Emir Bozdağı və s. coğrafi adlara rast gəlmək mümkündür.Vaxtı ilə Teymurləng (Topal Teymur) tayfaları ilə Ağdaş rayonu ərazisində Kür çayının qırağında düşərgə salıb. Ərəbşəkilər, Eymurilər, Ağcaqovaq və s. == Coğrafiyası və iqlimi == Ağdaşdan 25 km uzaqlıqda, Yevlax rayonu ərazisində Kür çayının qırağında yerləşir.

Ruydər — İranın Hörmüzgan ostanının Xəmir şəhristanının Ruydər bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 5,470 nəfər və 1,236 ailədən ibarət idi.

Sidur (sidur, ivr. ‏סידור‏‎ ‎- İudaizmdə dua kitabı. "Sidur" sözünün mənşəyi ( ivr. ‏סדור‏‎ ‎ "Seder" ( ivr. ‏סדר‏‎ ivr. ‏סדר‏‎ ‎ (bax. Pasxa ) - "qayda" (qayda; dua ardıcıllığı - gündəlik və müxtəlif hallarda) sözü ilə əlaqələndirilir Sidurlar ənənələrə görə fərqlənir: Sefarad, Aşkenazi yəhudiləri, Dağ yəhudiləri, Hasidic və s, eləcə də təyinata görə hər gün üçün (xüsusi günlərdə, bayramlarda), böyük bayram dövr üçünxüsusi sidurlar ( mahzor) ) Roş-Ha-Şananın birinci günündən Yom Küpürün sonuna qədər). Diasporda və ya diaspor üçün yayımlanan müasir sidurlarda iki və ya üç paralel mətn daha çox çap olunur - İbrani və ya Arami dillərində dua, bölgədə yayılmış Yəhudilərin dilinə tərcümə ( İngilis, Rus və s.) . ), bəzən isə duaların mətnlərinin həmin dilin yazı şəklində transkripsiyası. Həm tərcüməni, həm transkripsiyanı, həm də səsliliyi özündə cəmləşdirən bəzi sidur növləri üçün hecaların tələffüzünü və İbrani dilində oxumağı öyrənməyə başlaya bilərsiniz.

Sudur — Azərbaycan Respublikasının Qusar rayonunun inzibati ərazi vahidində dağlıq kənd. == Tarixi == Kənd orta əsrlərdə yaranmışdır. == Toponimikası == Sudur oyk., sadə. Qusar r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də kənd. Dağətəyi ərazidədir. Vaxtilə burada Sudur palasa və Sudur qazmalar adlı iki kənd mövcud olmuşdur. Sonralar Sudur qazmalar kənd adından ikinci komponent ixtisara uğramışdır. Kənd ərazidəki eyniadlı dağın adını daşıyır. == Əhalisi == == Həmçinin bax == Qusar rayonu == Xarici keçidlər == Cənnətə bir addım qalmış...

Ulduz — ilk vaxtlardan bəri insan səma ilə maraqlanmış, ulduzları araşdırmaq üçün ilk ciddi addım isə, ilk teleskopu reallaşdıran İtalyan alimi Qalileo Qaliley tərəfindən atılmışdır. Göy hadisələri ilə maraqlanan elm sahəsi də "astronomiya" adı altında inkişaf etmişdir. Göy üzündə görünənlərdən də daha çox ulduz olduğu bilinməkdədir. Gözlə görülənlərin sayı, 8000 qədərdir. Şəkilləri çəkilə bilən ulduzların sayı isə 50000000000 qədərdir. Ayrıca səmada işıq verməyən ulduzlar da vardır ki, bunlar öz günəşləri olan ulduzların ətrafında dönməkdədirlər. Ulduzlar kainatda ən çox yayılmış göy cisimləridir. Kosmik maddənin kütləsinin 98%-i ulduzlara məxsusdur. Ulduzlar Günəşəbənzər obyektlərdir, yəni işıq və istilik enerjisinə malik olan qaz kütlələridir. Ulduzlar kütlə, radius və işıqlıqlarına görə bir-birlərindən ciddi fərqlənirlər.

Uyğun (özb. Uyg‘un, əsl adı — Rəhmətulla Ataquzuyev (özb. Rahmatulla Otaqo‘zi); 14 may 1905, Mark kəndi, müasir Qazaxıstan — 1990) — Özbək şairi və ictimai xadimi. == Həyatı == Uyğun müasir özbək ədəbiyyatında lirik şeirin və dramaturgiyanın inkişafında xüsusi xidmətləri olan sənətkarlardandır. O, 1905-ci ildə Cənubi Qazaxıstanın Mark kəndində anadan olmuşdur. Uyğun onun təxəllüsüdür. Əsl adı və familiyası Rəhmətulla Ataqazıyevdir. Elmə olan maraq onu Daşkənd şəhərinə gətirmişdir. O, 1923-1925-ci illərdə K.Marks adına Daşkənd təlim-tərbiyə texnikumunda təhsil almışdır. 1925-1927-ci illərdə isə Daşkənd Pedaqoji Texnikumunu bitirmişdir.

Cüyür (lat. Capreolus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin cütdırnaqlılar dəstəsinin marallar fəsiləsinə aid heyvan cinsi. Dağlıq və dağətəyi meşələrdə daim yırtıcı heyvanların əhatəsində yaşayan cüyürü, sözsüz ki, canavar, çaqqal, vəhşi pişik, yenot və vaşaq kimi yırtıcılar asanlıqla tutub yeyirlər. Mühafizə zonalarında da yırtıcı heyvanlar cüyürlərin həyatına mütəmadi təhlükə törədir. Digər tərəfdən, nəinki dağlıq və dağətəyi yerlərdə, həmçinin qoruqlarda da bəzi ovçular cüyürün real düşməninə çevrilirlər. Hər anı təhlükə qarşısında qalan cüyür yaşayış sahəsini seçərkən ilk növbədə salamatlığının qayğısına qalır. Odur ki, kəsilmiş sahələrlə növbələnən qarışıq və enliyarpaq meşələri, tala və gölməçələri seçir. Burada onlar həm özlərini gizləyir, həm də rəqibini aydın görmək imkanı əldə edir. Sabit qar örtüyü olmayan yerlərdə dağların cənub yamaclarındakı seyrək meşələrə çəkilməklə qışı keçirirlər. Cüyürlərdə də bir sıra heyvanlar kimi mövsümi uyğunlaşmalar var.

Kündür — İranın Rəzəvi Xorasan ostanının Xəlilabad şəhristanının Şeştaraz bəxşində şəhər. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 5,700 nəfər və 1,610 ailədən ibarət idi.

Nüydü (Şamaxı) — Azərbaycan Respublikasının Şamaxı rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Nüydü (Ağsu) — Azərbaycan Respublikasının Ağsu rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Nüydü bələdiyyəsi — Azərbaycan Respublikasının Ağsu rayonunda bələdiyyə. Nüydü abidələri — Ağsu rayonunun Nüydü kəndinin cənub-qərbində Nüydü düzündə aşkar edilmiş e.ə. III—I əsrlərə aid arxeoloji kompleks. Nüydü dəfinəsi — Ağsu rayonunun Nüydü kəndi yaxınlığında tapılmış antik dövrə aid gümüş pullar dəfinəsi.