Lüğətlərdə axtarış.

Əziz Mahmud Xudayi (1541, Şərəfliqoçhisar, Ankara ili – 1628, Konstantinopol) — 948-ci ildə (1541) Şərəfliqoçhisarda anadan olub. Qanuninin nəvəsi Mehrimah Sultandan olan nəvəsi Aişə Sultan(ö. 1598) ilə də evləndiyi rəvayət edilən Əziz Mahmud Xudayi hicri Səfər ayı 1038-ci ildə (Oktyabr 1628) vəfat edib. Altısı qız olmaqla on bir övladı var idi və nəsli qızları Ümmügülsüm (ö. 1641), Zeynəb(ö. 1642) və Fatma Zəhra (ö. 1675) vasitəsilə davam edib.Əsl adı Mahmuddur. "Xudayi" adı və "Əziz" sifəti ona sonradan ona verilib. Cüneyd əl-Bağdadinin nəslindən olub "Seyyid"dir. == Həyatı == 1541-ci ildə Şərəfliqoçhisarda anadan olan şair mütəsəvvif, Cəlvətiyyə təriqətinin qurucusu Mahmud Xudayi uşaqlığını keçirdiyi Sivrihisarda ilk təhsilini almağa başladı.

Bu məqalə hərbi əməliyyatlar haqqındadır. Digər variantlar Müdafiə (ümumi anlayış) məqaləsində verilib.[mənbə göstərin]Müdafiə — Silahlı Qüvvələrin müdafiə xarakterli hərbi əməliyyatlarını nəzərdə tutan fəaliyyəti. Rəqibin hücumunun qarşısını almaq, strateji əraziləri, mövqeləri və obyektləri əldə saxlamaq və hücuma keçmək üçün şərait yaratmaq üçün istifadə edilir. Müdafiə rəqib mövqelərin atəş zərbələrinə atəş zərbələri (nüvə muharibəsində nüvə zərbələri) ilə cavabı, quru, hava və dənizdən hücumun qarşısının alınmasını, düşmənin mövqeləri ələ keçirməsinin qarşısının alınmasını və hücuma keçən canlı qüvvə və texnikasının darmadağın edilməsini nəzərdə tutur. Müdafiə strateji, taktiki və operativ əhəmiyyətli ola bilər. Müdafiə əvvəldən hazırlanır və ya düşmən tərəfin hücumu zamanı təşkil edilir. Müdafiə əks tərəfin hücumunun qarşısının alınması ilə yanaşı hücum elementlərini də özündə birləşdirir. Bu əks cavabın verilməsi, əks hücumun həyata keçirilməsi, düşmənin mövqelərinin və bazasının dağıdılması və onun fəallığının aşağı salınması formasında ola bilər. Qədim dövrdə və orta əsrlərdə müdafiə üçün qalalardan və qəsrlərdən istifadə edilirdi. XIV—XV əsrlərdən etibarən orduların odlu silahlarla təchiz edilməsi ilə əlaqədər səhra müdafiə istehkamlarının qurulmasına başlandı.

Kollektiv müdafiə və ya Hərbi blok - dövlətlərin siyasi, hərbi, iqtisadi və digər hərəkətlərinin inteqrasiyasını təmin edən, ümumi məqsədə çatmağa yönəlmiş hərbi-siyasi ittifaq formasıdır. Ümumiyyətlə sülh dövründə təşkil olunur. Daha yüksək səviyyədə təşkil olunmuş idarəedici və işçi orqanlara, müştərək silahlı qüvvələrə və idarəetmə sisteminə malik olurlar.

Müdafiə — futbolda vəzifəsi rəqib komandanın qapıya qol vurmasını əngəlləməkdir. == Libero == Libero, futbolda müdafiə ilə qapıçı arasında iştirak edən və süpürücü vəzifəsi boynuna götürən oyunçulara verilən ad. Azərbaycanca müdafiə ilə yarımmüdafiəçi arasında oynayan oyunçular üçün də ön libero termini istifadə edilməkdədir. Bu oyunçular əksəriyyətlə bir növ müdafiəçi xüsusiyyətlərinə malikdilər. Yüksək yarımmüdafiə oyunçularından ya da topu oyuna daxil edə bilərək müdafiə oyunçularından seçilir. == Mərkəz müdafiəçilər == Mərkəz müdafiəçilərinin vəzifəsi ,əsasən, orta hücumçuların qol vurmağının qarşısını kəsməkdir. Mərkəz müdafiəçiləri tez-tez başla oynamaq və yüksək boyları ilə qol vurmaq imkanına malik olduqları üçün küncdən zərbə və ya sərbəst vuruşda rəqibin cəza xətrinə gəlirlər. Belə oyunçulardan Fabio Kannavaronu, Paolo Maldinini, və Karles Puyolu misal gətirmək olar. == Cinah müdafiəçiləri == Cinah müdafiəçiləri əsasən hücuma qatılmaqlarıyla seçilirlər. Onların əsas cəhətləri sürət və dözümlükləriylə seçilirlər.

Ordu — dövlətin silahlı qüvvələrinin əsas hissəsi; məsələn, Azərbaycan Milli Ordusu, müdafiə ordusu, hücum ordusu, ekspedisiya ordusu və s. Ordu, bir dövlətin silahlı qüvvələrinin bütünü ya da hər hansı bir hərbi qüvvənin ən böyük birliyi. Ordular 4 elə 6 korpuslardan meydana gələr. Günümüz orduları əksəriyyətlə ən az general rütbəsinə sahib hərbçilər tərəfindən idarə edilir. Ordunun vəzifəsi dövlətə qarşı gələcək daxili və xarici təhdidlərdən müdafiə etməkdir. Buna qarşı indiki vaxtda və ya keçmişdə müxtəlif ölkələrdə ordunun rəhbərliyə əl qoyması da görülmüşdür. Ordu, üç hissədən meydana gələr: Quru Qüvvələri, Dəniz Qüvvələri və Hava Qüvvələri. Bəzi ölkələrdə bu üç hissəyə əlavə olaraq Sahil Mühafizə, Daxili Qüvvələr, Dəniz Piyadaları, Kosmik Qüvvələri, Dəniz Hava Qüvvələri, Havadan Müdafiə Qüvvələri, Xüsusi Qüvvələr, Hərbi Kəşfiyyat, Topçu Qüvvələri, Raket Qüvvələri, Mərmi Qüvvələri və Hərbi Tibb Xidməti kimi alt hissələr də orduların tabeçiliyində vardır. Bəzi ölkələr isə öz silahlı qüvvələrinə içində Quru Qüvvələri, Hava Qüvvələri, Dəniz Qüvvələri vs. qüvvələr olmasına baxmayaraq "silahlı qüvvələr" adı yerinə "ordu" adını verər (Məs: Çin Xalq Ordusu, Vyetnam Xalq Ordusu kimi).

Müdafiə — Şahmat termini. Hücum hərəkatına müqvimət göstərmək.

Müdafiə Partiyası — Azərbaycanın siyasi partiyalarından biri. == Tarixi == 1907-ci ilin mayında Tiflisdə yaradılmışdı. Partiyaya korpus topoqrafı podpolkovnik İbrahim Vəkilov rəhbərlik edirdi. Təşkilatın fəaliyyət dairəsi Yelizavetpol quberniyasının qərbini, əsas etibarilə, Qazax qəzasının və Tiflis quberniyasının bir sıra qəzalarını əhatə edirdi. Partiyanın yaradılmasında Ağabəy Qiyasbəyov, Hacı Kərim Sanılı, A.Xəlilbəyov fəal iştirak etmişdilər. Müdafiə proqram sənədi kimi, Difai Partiyasının proqramını qəbul etmişdi. Partiyanın buraxdığı intibahnamələrdə bildirilirdi ki, o, "müsəlmanların bütün ictimai işlərinə qarışacaq, onların arasında birlik yaradacaq, maarif və mədəniyyət işlərinə qayğı göstərəcəkdir". Partiya öz tərəfdarlarını millətin azadlığı və ədalət uğrunda mübarizəyə çağırırdı. Partiyanın əsas diqqəti daşnakların azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımları ilə əlaqədar çarizmin Azərbaycanın qərb qəzalarında yerləşdirdiyi kazak hissələrinin boykot edilməsinə yönəlmişdi. Müdafiə 1907-ci ildə Qazaxda yerləşdirilmiş hərbi hissələrə kömək göstərən əhaliyə xəbərdarlıq edərək, kazakların 1906-cı ildə azərbaycanlıların başına gətirdiyi müsibətləri onlara xatırladırdı.

Divar yaşayış məntəqəsini müdafiə etmək üçün tikilmiş bir növ istehkamdır. Qədim dövrlərdən bəri yaşayış məskənləri və ya qalalar ətrafında tikilmiş divarlar Berlin divarı nümunəsində olduğu kimi müasir dövrdə də istifadə olunur. Müdafiəni və müşahidə qabiliyyətini artırmaq üçün tarixi divarlardakı dairəvi və ya bucaqlı divarlardan daha yüksək tikilən qüllələrə "bastion" deyilir. Müasir müdafiə divarı xüsusiyyəti daşıyan divarlardakı bu cür tikililərə isə sadəcə olaraq "gözətçi qüllələri" deyilir. Bəzi divarlarda, səmərəliliyi artırmaq üçün divarın xaricində bir xəndək qazılır.

Müdafiə sənayesi — silahların, hərbi texnikanın və dövlətin silahlı qüvvələri (təhlükəsizlik qüvvələri) üçün digər mülkiyyətlərin işlənib hazırlanmasını, sınaqdan keçirilməsini, istehsalını və utilizasiyasını həyata keçirən elmi-tədqiqat, sınaq müəssisələrinin, təşkilatların və sənaye müəssisələrinin məcmusundan ibarət dövlət sənaye sahəsi.

Mülki müdafiə — dinc dövrdə və ya müharibə dövründə əhalinin və ərazinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə dövlət hakimiyyəti orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sistemidir.

Rakdən müdafiə — düş mən döyüş raketlərinin aşkarlanması, izlənməsi, dayandırılması və məhv edilməsi ilə əlaqəli bir sistem, silah və ya texnologiyadır. Əvvəlcə nüvə başlıqlı qitələrarası ballistik raketlərə (ICBM) qarşı müdafiə olaraq hazırlanmış və daha sonra daha qısa mənzilli qeyri-nüvə taktiki raketlər daxil olmaqla genişləndirilmişdir.Bu cür hava hücumundan müdafiə sistemləri ABŞ, Rusiya, Çin, Hindistan, İsrail və Fransa tərəfindən hazırlanmışdır.

Sosial müdafiə — insanın fəaliyyətinə minimum təminatı təmin edilməsi üçün cəmiyyət və onun müxtəlif strukturları tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sistemi.

Hərbi büdcə və ya hərbi xərclər, həmçinin müdafiə büdcəsi — dövlət tərəfindən silahlı qüvvələrin və ya müdafiə məqsədləri üçün vacib olan digər üsulların artırılması və saxlanması üçün ayrılmış maliyyə resurslarının məbləği. 2022-ci ilə qədər qlobal hərbi xərclər 2,3 trilyon ABŞ dollarını ötmüşdür. ABŞ-nin hərbi büdcəsi 877 milyard dollardır və o, bu sahədə liderdir. == Maliyyələşdirilmə == Hərbi büdcələr çox vaxt bir ölkənin ona qarşı təhdid ehtimalını və ya təxribat etmək istədiyi təcavüzün həcmini nə dərəcədə güclü şəkildə qəbul etdiyini əks etdirir. Bu, həm də qarşıdan gələn maliyyə ili üçün nə qədər maliyyələşmənin təmin edilməsi barədə fikir verir. Büdcənin ölçüsü həm də ölkənin hərbi fəaliyyəti maliyyələşdirmək qabiliyyətini əks etdirir. Faktorlara həmin ölkənin iqtisadiyyatının ölçüsü, həmin quruma qarşı digər maliyyə tələbləri və həmin qurumun hökumətinin və ya xalqının bu cür hərbi fəaliyyəti maliyyələşdirməyə hazır olması daxildir. Daxili hüquq-mühafizə orqanlarına və əlil veteranların reabilitasiyasına edilən xərclər ümumiyyətlə hərbi xərclərdən xaric edilir. Hərbi xərclərin bir ölkənin iqtisadiyyatına və cəmiyyətinə təsiri və hərbi xərcləri müəyyən edən şeylər siyasət elmində və iqtisadiyyatda diqqət çəkən məsələlərdir. Bu mövzularla bağlı mübahisəli tapıntılar və nəzəriyyələr mövcuddur.

Birləşmiş Ştatların Müdafiə Nazirliyi (ing: United States Department of Defense, USDOD, DOD, DoD) — Birləşmiş Ştatların Silahlı Qüvvələrinə cavabdeh olan bir dövlət nazirliyidir. 18 sentyabr 1947-ci ildə yaradılmışdır və qərargahı ABŞ-nin paytaxtı Vaşinqtonda yerləşən Pentaqondur. Müdafiə Nazirliyinə cavabdeh olan şəxsə Müdafiə naziri deyilir (ing: Secretary of Defense az: Müdafiə katibi). ABŞ-nin hazırkı Müdafiə naziri Mark Esperdir. Müdafiə naziri birbaşa prezidentə hesabat verir. Müdafiə Nazirliyi; ABŞ Quru Qoşunları Dairəsi, ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri Dairəsi, ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri Dairəsi, Milli Təhlükəsizlik Agentliyi və ABŞ Müdafiə Kəşfiyyatı Xidmətindən ibarətdir.

ABŞ Müdafiə naziri (ing: Secretary of Defense of the United States of America; az: Amerika Birləşmiş Ştatları Müdafiə Katibi) ABŞ Müdafiə Nazirliyinin rəhbəridir . Müdafiə naziri ölkənin müdafiə siyasətinə cavabdehdir və ABŞ Silahlı Qüvvələrində ABŞ Prezidentindən sonra ikinci vəzifəli şəxsdir və Nazirlər Kabinetində ən vacib dörd nazirlikdən biridir.Müdafiə naziri Birləşmiş Ştatlar prezidenti tərəfindən təyin edilir və Birləşmiş Ştatlar Senatı tərəfindən təsdiqləndikdən sonra vəzifəsinə başlayır. Bugünkü Müdafiə naziri vəzifəsinin icrasına 23 iyul 2019 tarixindən etibarən başlamış Mark Esperdir.

Abşeronun Müdafiə Sistemi — Denikin qoşunlarının təcavüzü təhlükəsinə qarşı 1919-cu ilin yayında Bakı ətrafında həyata keçirilmiş hərbi-istehkam tədbirləridir. Məqsəd ölkənin şimal sərhəddindəki müdafiə xəttini möhkəmləndirmək, düşmənin paytaxta daxil olmasının qarşısını almaq idi. Bunun üçün Bakı ətrafında müdafiə qurğularının yaradılması, Qafqaz İslam Ordusu hissələrinin Bakıya hücumu zamanı şəhər ətrafında qazılmış səngərlərin bərpası və təkmilləşdirilməsi, tikanlı məftil zolağının düzəldilməsi, Abşeronun müxtəlif məntəqələri arasında telefon rabitəsini qurulması nəzərdə tutulmuşdu.Abşeronun müdafiə sisteminin yaradılmasında Azərbaycan-Gürcüstan hərbi müdafiə sazişinə (1919) uyğun olaraq Bakıya gəlmiş gürcü hərbi istehkamçıları da iştirak edirdilər. Abşeronun müdafiə mövqeləri Badamdar-Masazır gölü- Novxanı xətti boyunca yerləşdirməklə 7 dayaq qrupundan ibarət idi: Badamdar qrupu Atəşgah qrupu Aralıq qrupu Şubanıdağ qrupu Xırdalan qrupu Göl qrupu Novxanı qrupu.Bütün bu mövqelərin müdafiə imkanlarının artırılması üçün lazımi qüvvə və vəsait də ayrılmışdı. Bütünlükdə, 64 ədəd pulemyot, 16 ədəd top nəzərdə tutulmuşdu. Bunlardan əlavə, dəniz sahilinin qorunması üçün 6 ədəd top ayrılmışdı. Denikinin hücum təhlükəsi aradan qalxdığı və 1920 ilin yazında Qarabağda erməni təcavüzü başladığı üçün Abşeronun müdafiəsinə xüsusi qüvvələr ayrılmasımümkün olmadı Şimal sərhəddi boyunca və Bakı ətrafındakı qüvvələr Qarabağda erməni qoşunları ilə mübarizəyə səfərbər olunduğundan, Aprel işğalı (1920) zamanı Abşeronun müdafiə sistemini işə salmaq və təcavüzkarlara müqavimət göstərmək mümkün olmamışdır.

Aktiv müdafiə sistemi, zirehli döyüş maşınlarını hücumlardan müdafiə etmək üçün tətbiq olunan bütün sistemlərə verilən addır. İki növ aktiv müdafiə sistemi var. == Aktiv müdafiə sistemi nədir == Konseptual olaraq aktiv müdafiə sistemləri; yerüstü döyüş vasitəsi ilə fiziki təmasdan əvvəl təhlükənin aşkarlanması və dayandırılmasıdır. Bu sistemin nəzəri olaraq başlıqlı tank əleyhinə sursatlara, RPG-lərə, tankdan atılan HEAT döyüş başlıqlarına, tankdan atılan KE mərmisinə, minaatan mərmilərinə və müxtəlif ölçülü bombalara qarşı effektiv ola biləcəyi bildirilir. Lakin bu sistemin yaxın gələcəkdə digər passiv və ya reaktiv müdafiə sistemlərini tamamilə əvəz etməsinin mümkün olmadığı düşünülür. Bu sistemlə dayandırıla və ya məhv edilə bilməyən təhdidlər (kiçik çaplı döyüş sursatları, minalar, hissəcik effektli sursat və ya bombalar, yaxın partlama və zərbələrin səbəb olduğu qəlpə effekti) digər müdafiə sistemləri ilə aradan qaldırılmalıdır. Aktiv müdafiə sistemləri istifadə etdikləri müdafiə mexanizminə görə iki qrupa ayrılır: Soft-kill (yayındırma, qarışdırma məqsədləri üçün) Hard-kill (təhdid sursatını məhv etmək üçün) == Soft-kill == Soft-kill müdafiə konsepsiyası, bulud və hissəciklərlə yerüstü döyüş maşının ətrafında yayındırıcı/gizlədici pərdələr yaratmaqla və ya istilik (infraqırmızı) və lazer başlıqlı döyüş raketlərinə qarşı yayındırıcı/çaşdırıcı siqnallardan istifadə edərək (lazer/infraqırmızı qarışdırıcı) yerüstü döyüş maşınına istiqamətlənmiş təhdidin hədəfindən yayındırılması yolu ilə zərərsizləşdirilməsinə əsaslanır. Soft-kill sistemi yerüstü döyüş maşınına istiqamətlənmiş təhdidin müəyyənləşdirilməsini təmin edən lazer və elektro-optik infraqırmızı sensorlar, duman və ya hissəcik bombası (chaff/flare/decoys) buraxıcıları və atəşə nəzarət bölməsindən ibarətdir. Əlavə olaraq lazer və infraqırmızı idarə olunan raketlərin yayındırıcı/çaşdırıcı siqnallarla hədəflərindən kənarlaşdırılması prinsipi ilə işləyən lazer və ya infraqırmızı qarışdırıcılar da Soft-kill aktiv müdafiə sistemlərinə daxildir. === Tarixi === İlk dəfə olaraq Rusiya tanklarının Çeçenistandakı əməliyyatlarda Çeçen döyüşçülərinin istifadə etdiyi raketlərə qarşı təsirsiz qalması ilə dizayn edilmişdirlər.

Amsterdamın müdafiə xətti (nid. Stelling van Amsterdam) — Amsterdam ətrafında 135 km uzunluğunda istehkam halqası. Toçkolyo tərəfindən layihələndirilən istehkam müharibə dövründə asanlıqla suyun altında qala biləcək, eləcə də mərkəzi və düzənlik hissələrdən 10–15 km aralıda yerləşən 42 qaladan ibarətdir. Su basqını üçün təxminən 30 sm dərinlik nəzərdə tutulmuşdu, hansı ki bu ölçü qayıqların keçməsinə imkan vermirdi. Xəttin 1 km-dəki binalar, zəruri olduqda yandırılması və maneələrin aradan qaldırılması məqsədilə taxtadan hazırlanmışdı. Amsterdamın müdafiə xətti 1880-1920-ci illərdə inşa edilmişdir. Xəttin tikintisinin bitməsi ilə eyni vaxtda təyyarə və tankın icad olunması qalaları istifadəsiz vəziyyətə gətirdi. Hazırda qalaların bir çoxu həm bələdiyyə şuralarının, həm də təbiət departamentlərinin nəzarəti altındadır. Ərazi ictimaiyyətə açıqdır. Sentyabr ayının ikinci şənbə günü keçirilən Memarlıq abidələri günündə isə giriş ödənişsizdir.

Avropa Müdafiə Birliyi müqaviləsi və ya Paris müqaviləsi , 27 may 1952-ci ildə Avropaya inteqrasiya tərəfi olan 6 ölkənin — Benilüks ölkələri, Fransa, İtaliya və keçmiş Qərbi Almaniyanın imzaladığı, lakin heç vaxt təsdiqlənməmiş bir razılaşmadır. Razılaşma, ortaq Avropa silahlı qüvvələri ilə yanaşı Avropa Müdafiə Birliyi qurmalı idi. Saziş Fransa parlamentindən təsdiq ala bilmədi və heç vaxt İtaliyada parlamentə təqdim edilmədi. Buna görə heç vaxt qüvvəyə minmədi. Bunun əvəzinə, Qərbi Almaniya, 1948-ci ildə Qərb Birliyi və NATO-nun da fəaliyyətsiz varisi olan — Qərbi Avropa Birliyinə qəbul edildi. Razılaşma, ABŞ-nin Qərbi Almaniyanı yenidən silahlanmağa çağırmasından sonra 1950-ci ildə o zamankı Fransa baş naziri René Pleven (fr. René Jean Pleven) tərəfindən təklif olunan Pleven planı ilə başladı. Qərbi Almaniyanın NATO-ya üzv olmaq təklifinə alternativ olaraq ortaq bir Avropa müdafiə infrastrukturunun yaradılması Alman hərbi potensialının Şərq bloku ilə mümkün bir qarşıdurmada istifadə edilə bilməsi demək idi. Şuman bəyannaməsində Almaniyanın öz başına bir müharibə başlaya biləcək iqtisadi gücə çatmasının qarşısını almaq məqsədi daşıdığı kimi, Pleven planı və Avropa Müdafiə Birliyində Almaniyanın yenidən müharibə başlama riskini sıfıra endirməyi hədəfləyirdi. == Planlaşdırılan təşkilat == Avropa Müdafiə Birliyi (AMB) ortaq büdcəsi, ortaq silahları, mərkəzi təchizatı sistemi və qurumları olan milli ünsürlərə bölünmüş ortaq bir Avropa ordusunu da özü ilə gətirə bilərdi.

Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi — Azərbaycan Ordusu ilə əlaqəli Azərbaycan dövlət qurumu. Nazirlik Azərbaycanı xarici təhdidlərə qarşı müdafiə etmək, ərazi bütövlüyünü qorumaq, müharibə aparmaq və Xəzərin Azərbaycan sektoruna və hava məkanına nəzarət etməkdən məsuldur. Müdafiə naziri Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı, Azərbaycan Prezidenti tərəfindən vəzifəyə təyin edilir və ya vəzifədən azad edilir. Nazirliyin binası Bakıda, Parlament prospekti, 3 ünvanında yerləşir. == Tarixi == 1918-ci ilin may ayının 28-də yaradılan ilk kabinədə Azərbaycan hökumətinin müdafiə naziri vəzifəsinə general Xosrov bəy Sultanov təyin edildi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ordu quruculuğu haqqında tədbirlər planına müvafiq olaraq 1919-cu il noyabr ayının 1-ə qədər ordunun ən mühüm struktur bölmələri və hissələri yaradılıb başa çatdırılmalı idi. Bu müddət ərzində üç polkdan ibarət iki piyada diviziyası, artilleriya diviziyası, xüsusi hissələrin daxil olduğu teleqraf, atlı, pulemyotçu dəstələri, tərkibində üç polk olan süvari diviziyası, hava dəstəsi, dəmir yol batalyonu təşkil edilməli idi. Vacib məsələlərdən biri Hərbi Nazirliyin yaradılmasından ibarət idi. Hərbi nazir vəzifəsi rəsmi təsis edilməsə də, bu vəzifəni 1918-ci ilin may ayının 28-dən iyun ayının 11-ə qədər Xosrov bəy Sultanov icra etdi. Həmin ilin oktyabrın 23-də Hərbi Nazirliyin yaradılması haqqında qərar qəbul edildi.

Azərbaycan müdafiə nazirlərinin siyahısı — 28 may 1918-ci ildən sonra ölkədə respublika quruluşu təyin edilmişdi, bu vaxtdan başlayaraq Azərbaycanın müdafiə nazirləri bu siyahıda göstərilib. Bu məqalədə Azərbaycanın müdafiə nazirləri (müxtəlif dövrlər və müxtəlif titullarla) sıralanmışdır. == Siyahı == Müstəqillik 18 oktyabr 1991-ci il tarixində yenidən əldə edildikdən sonra təyin olunan nazirlər siyasi partiya üzvlüyü olan prezident tərəfindən təyin olunsalar da, hər biri bitərəf olmuşdur. Ümumiyyətlə, Azərbaycan hökumətlərində daxili işlər, müdafiə və müdafiə sənayesi nazirləri postlarını bitərəf siyasətçilər tutmuşdur.

Bakının müdafiə sistemi — 1919-cu ilin yayında Denikin qoşunlarının təcavüzü təhlükəsinə qarşı Bakı şəhərinin qurudan və dənizdən müdafiəsinin təşkili üçün həyata keçirilmiş hərbi tədbirlər sistemi. == Təşkili == Bakı istehkamçılar hissəsinin rəhbərliyi altında aparılırdı. Bakı ətrafında 14 müdafiə mövqeyi yaradılmışdı. Onlardan ilk yeddisi Abşeron yarımadasının müdafiə xətti boyunca qurulmuşdu. Bakının müdafiəsi üçün Biləcəri, Böyükşor — Razin dağı və Əhmədli yüksəkliyindən keçən xətt boyunca qurulmuş mövqelər Abşeron yarımadasının müdafiə mövqelərinin davamı kimi nömrələnmişdi. 8-ci dayaq qrupu Biləcəridə, 9-cu qrup Dərnəgüldə, 10-cu Keşlədə, 11-ci Güvüldağda, 12-ci Əhmədlidə, 13-cü Sultan (Zığ) burnunda, 14-cü isə Nargin adasında yerləşdirilmişdi. Bu qrupların hər biri üçün 2 piyada bölüyü, 8 ədəd pulemyot və 2 ədəd top ayrılmışdı. Dayaq qrupları üçün s əngərlər qazılmış, onların arasında əlaqələr yaradılmış, atəş mövqeləri düzəldilmiş və ətrafında tikanlı məftillərdən maneələr qurulmuşdu. Bakı ətrafının müdafiə xəttinin ümumi uzunluğu 40 verstə qədər idi. == Dənizdən müdafiə sistemi == Bakının dənizdən müdafiəsinin təşkili üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilirdi: dənizdən Bakıya girəcək marşrutlann müşahidəsi; Bakı hüdudlarının dənizdən qorunması üçün artilleriya müdafiəsinin təşkili; Bakı buxtasında dəniz polisinin yaradılması.Xəzərdəki hərbi gəmilər ingilislər tərəfindən alınaraq Denikinin tabeliyinə verildiyi üçün Bakının dənizdən müdafiəsi yuxarıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsindən asılı idi.

Dövlət Müdafiə Komitəsi və ya qısaca: DMK — 1919-cu ilin yazında Denikin ordularının Azərbaycana hücum təhlükəsi ilə bağlı olaraq ölkənin müdafiəsi məqsədilə yaradılmış xüsusi hərbi qurum. == Hadisələr == 1919-cu il mayın axırlarında Şimali Qafqazı və Dağıstanı tutan Denikin ordusu Azərbaycan sərhədlərinə yaxınlaşdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xarici təcavüz təhlükəsi qarşısında qaldı. Bu vaxt Cümhuriyyət Parlamentinin bir neçə iclasında hökumətin sədri Nəsib bəy Yusifbəylinin iştirakı ilə Denikin ordularının Azərbaycana hücumu məsələsi müzakirə olundu. 1919-cu il iyunun 5-də parlamentin 45-ci iclasında müxtəlif fraksiyaların üzvləri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əhməd Cövdət Pepinov, Səməd ağa Ağamalıoğlu, Əsədulla Əhmədov, Abdulla bəy Əfəndizadə, Qara bəy Qarabəyov, V.Bakradze və b. çıxış edərək, partiya və fraksiya mənsubiyyətlərindən asılı olmayaraq, Parlament üzvlərinin və xalqın bütün qüvvələrinin Denikin ordusuna qarşı mübarizəyə səfərbər olunmasının zəruriliyini vurğuladılar. Bununla bağlı iyunda "Müsavat" partiyası ilə sosialistlər bloku Bakıda Denikinə qarşı izdihamlı mitinq — küçə yürüşü keçirdilər. Denikin təhlükəsi ilə bağlı Parlament Hökumət daxilində ölkənin müdafiəsini təşkil edə biləcək işlək heyətin yaradılması barədə qərar qəbul etdi. Beləliklə, 5 nəfər Hökumət üzvündən ibarət DMK yaradıldı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin 1919-cu il 9 iyun tarixli qərarı ilə yaradılmış həmin komitənin tərkibinə Nazirlər Şurasının sədri, hərbi nazir, yollar naziri, xarici işlər naziri və ədliyyə naziri daxil idilər.

Dərbənd müdafiə qalası — Zaqafqaziya və Yaxın Şərq xalqlarını Qafqaz dağlarını keçərək, Xəzər dənizi sahilləri boyunca şimaldan gələn köçərilərin istilalarından qoruyan müdafiə sisteminin (Qafqaz divarı) bir hissəsi. Sistemə Dərbənd istehkamları, bir qala (Narın-Qala), dəniz divarları və Dağ-bar dağ divarı daxil idi. UNESCO tərəfindən qorunan Dərbənd şəhərinin ərazisində yerləşir. == Etimologiya == "Qapı" sözü bir çox xalqların dillərində şəhərin adına daxil edilmişdir. Yunan tarixçiləri bunu alban (Qafqaz Albaniyası dövlətindən) və ya Xəzər qapısı, ərəb müəllifləri - Əsas qapı ( Bab-əl-Əbvab), Türklər-Dəmir (Temir Kapısı), Gürcülər-Dəniz (Dzgvis-Kari) adlandırmışdılar. Şəhərin müasir adına "Dərbənd" (Dərbənd) VII əsrdən başlayaraq, yazılı mənbələrdə rast gəlinir və fars dilindən tərcümədə "Bağlı qapı" deməkdir (hərfi mənası "Qapı düyünü": "hədiyyə" bir qapıdır, "dəstə", əlaqə, düyün). Ərəblər dövründən başlayaraq, hələ XIX -cu əsrə qədər, şimal divarı xəzərlərlə üzbəüz olduğundan "Kafirqapısı" ("kafirlərin divarları") adlanırdı.Bəzi mənbələrdə "Böyük İskəndərin divarı" da adlandırılırdı, çünki əfsanəyə görə böyük bir fateh tərəfindən inşa edilmişdir. Lakin Makedoniyalı İskəndər heç vaxt Dərbənd qapısında olmamışdır.. == Təsviri == Uzunluğu 700 m olan qala, gil məhlulun üstü doldurularaq Yuxarı Sarmat daşından tikilmişdir. Qeyri-bərabər olan divarların hündürlüyü 6,5 ilə 20 m arasında, qalınlığı 3,5 m -ə qədərdir, buna görə Qolşteyn səfiri Adam Oleariusun ifadəsinə görə, "arabada bürclərin arasında gəzə bilərsiniz".

Ermənistan Müdafiə Nazirliyi (erm. Հայաստանի պաշտպանության նախարարություն) — Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin inkişafına nəzarət edən nazirlik. Binası İrəvanın Baqrevand küçəsi 5 ünvanında yerləşir. Nazirlik rəsmi olaraq 28 yanvar 1992-ci ildə Ermənistan prezidentinin sərəncamı ilə yaradılmışdır.

Federal Müdafiə Nazirliyi — Almaniya Federativ Respublikasının ali federal orqanıdır . Federal Nazirlik Federal Hökumət daxilində hərbi müdafiə və bütün Bundesver işləri üzrə mütəxəssisərin firmalaşdırıldığı şöbədir.Bu, silahlı qüvvələr üçün ən yüksək hərbi komandanlıq orqanı və Bundesver administrasiyası üçün ən yüksək xidmət orqanıdır.