küləkli havanı üstün tutan orqanizmlər (məs. fırtına quşu yem axtarmaq üçün uzun müddət, çox vaxt saatlarla hava axınlarında süzür (uçur)
(lat. erosio – yeyilmə) süxurların və torpağın səth suları ilə yuyulması, dağılması, axının gücü ilə süxurların mexaniki parçalanması, süxurların (əhə
çayların töküldüyü hövzənin səviyyəsi. Ümumi (yaxud əsas) E.b. okeanın səviyyəsidir. Ümumi E.b.-dən başqa çay boyu yerli (yaxud müvəqqəti) E
qayalarda, dağətəyi və mailli düzənliklərdə və xüsusilə cavan dağlıq ərazilərdə öz yataqlarını dərinləşdirərək əmələ gətirdiyi müxtəlif quruluşlu rely
irriqasiya eroziyasının qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. Burada qəbul edilən suvarma texnikası su sərfi, suvarılan şırımın və ya zolağın uzunluğu,
(lat. aestuarium su basmış mənsəb) dənizə tərəf geniş açılmış qıfabənzər çay mənsəbi. E. çayın töküldüyü yerdə dəniz səviyyəsinin qaxması, çayın gətir
duzluluğu 30-40% olan dəniz sulu su hövzəsi.
tarlalardan gübrələrin yuyulması nəticəsində su hövzələrinin canlanması prosesi (üzvi maddələrlə zənginləşməsi)
su hövzəsinin bitkinin fitosintez fəaliyyəti üçün işıqlanmanın (işığın) kifayət qədər olan üst zonası
Ətraf mühitin geniş dəyişilmiş şəraitində yaşayan heyvan və bitkilər. Məs., dəniz litoralında yaşayanlar suyun çəkilməsi zamanı müntəzəm qurumaya, yay
insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində biogen maddələrlə zənginləşmiş göl. Yayda bu göllərdə kütləvi şəkildə fitoplankton (qismən göy-yaşıl yosunla
biogen maddələr və planktonla zəngin olan su hövzəsi.
(ev... yun. trophe – qida və fikasiya) antropogen və ya təbii faktorların təsirilə suda biogen elementlərin toplanması nəticəsində su obyektlərinin (s
uzun illər ərzində günəş aktivliyinin dövrü dəyişməsi və iqlimin illik dəyişməsi ilə əlaqədar bitki qruplaşmasının dəyişməsi
Uzun müddət ərzində fəaliyyət göstərəcək səviyyə tərəddüdlərini öyrənən məntəqə.
on və ya yüz illər ərzində meteoroloji elementlərin dəyişməsi.
orqanizmlərin bitmə şəraiti, maddələr mübadiləsi və energiyası, onların ətraf aləmlə birliyi. Ayrılır: digər orqanizmlərin daxilində yaşayan endoparaz
İstehsalın tullantı məhsullarının normadan artıq xarici mühiti dəyişməsi. Çirkləndirici elementlərə bərk, maye və qaz şəkilli maddələr, ziyanlı radias
digər resurslarla əvəz olunmayan resurslar (su, işıq, torpaq və s.).
Yer qabığında maddi istehsal sahəsində effektiv istifadə oluna bilən üzvi və qeyri üzvi mənşəli mineral aqreqatları; bərk, maye və qaz halında olur
Təbiətdə mövsümi hadisələr, onların başlama müddəti və bu müddətləri müəyyən edən səbəblər haqqında biliklər sistemi
(yun. phaino – aşkar edirəm) təbiətdə mövsüm üzrə bir-birindən kəskin seçilən dövrlər. Bitkilərdə – tumurcuqlama, çiçəkləmə, toxumvermə; heyvanlarda –
mövsümdən asılı olaraq üzvi aləmin dəyişkənliyi, bitki və heyvanların inkişaf fazalarının vaxtını göstərən xəritələr
ayrı-ayrı bitkinin fenoloji mərhələsinin mövsümi inkişafının ardıcıllığını və müddətini əks etdirən qrafik forma
Təmizləyici qurğular, atmosferdə tullantıları azaldır, bəzən sənaye tul-lantılarını təmizləmək və tutulan qazlardan kimyəvi birləşmələr almaq üçün ist
Bofort şkalasına görə gücü 9 bal və sürəti 20,8-24,4 m/san olan külək. Küləyin gücü 9 baldan artıq olanda şiddətli qasırğa adlanır
Ətraf mühitdə rütubətin bolluğu şəraitində temperaturun aşağı olması ilə əlaqədar bitki köklərinin suyu sorma qabiliyyətinin azalması
xüsusi süzücü ağız apparatının köməyi ilə sudan aldığı kiçik plankton orqanizmlər və asılı hissəciklərlə (detrit) qidalanan su heyvanları
Hündür qayalı sahilləri olan dar və dərin körfəz.
(alm. Firn) qar sərhədindən yuxarıda, buzlağın qidalanma sahəsində düşən qarın günəş şüasının təsiri altında əriməsi və gecə donması nəticəsində əmələ
dib florası, bitki bentosu su hövzələrinin dibində yaşayan bitki orqanizmlərinin məcmusu. F.-un tərkibi (əsasən yosunlar) suyun axarından, duzluluğund
Bitkilər arasında (ot örtüyündə, ağac çətirlərində) yaranan meteoroloji şərait. Bitki örtüyünün növündən, yaşından, sıxlığından asılı olaraq işıqlanma
Bitkilərin əmələ gətirdiyi, bakteriyaların, mikroskopik göbələklərin, ibtidailərin böyüməsini və inkişafını saxlayan bioloji aktiv maddələr
su qatının günəş enerjisi olan hissəsində (dünya okeanında orta hesabla 200 m dərinliyə qədər) yayılan planktonun bitki hissəsi (evfotik zona)
su hövzələrinin qruntunda və ya qumlu sahilində yaşayan bitkilərin məcmusu (əsasən yosunlar, bakteriyalar)
fiziki-coğrafi rayonlaşdırma vahidi; bir fiziki-coğrafi vilayətin bir hissəsi; relyefin morfostrukturu, iqlim, dağlarda isə yüksəklik qurşaqlığın xara
fiziki-coğrafi rayonlaşdırmanın yüksək taksonomik vahidləri; coğrafi qabığın ən iri bölgüsü. İstilik balansına görə bu və ya digər dərəcədə bir-birinə
coğrafi qabıqda və landşaftda təbii hadisələrin ardıcıl dəyişməsi; maddələr, enerji və informasiya mübadiləsi vasitəsilə müşayiət olunur və landşaftın
Yerin coğrafi qatı və onun struktur hissələri haqqında elm. Əsasən, yerşünaslıq və landşaftşünaslıq hissələrinə bölünür
hər hansı bir mühitdə müxtəlif fiziki faktorların təbii normasının artmağa doğru dəyişməsi: istilik, səs-küy, elektromaqnit, radiasiya və s
abiotik geosferdən (litosfer, hidrosfer, atmosfer) ibarət Yer sferi.
güclü işıqlanmadan çəkinən kölgəsevər orqanizmlər, məs., bütün yeraltda yaşayan heyvanlar, həmçinin Dünya okeanının dərinsu zonasında məskən salan orq
günəş şüasının təsirindən atmosferdə yayılmış maddələrdən yeni maddələrin əmələ gəlməsi.
atmosferdə işığın təsirilə azot oksidlərindən və karbohidrogenlərdən yaranan kimyəvi birləşmələrin ümumi adı
canlı orqanizmlərin günün uzunluğuna qarşı reaksiyası.
Yer səthinin kartoqrafik məqsədlər üçün hazırlanmış dəqiq fotoqrafik planı. Xüsusi cihazlarda üfiqi vəziyyətə və eyni miqyasa gətirilmiş fotoşəkilləri
ulduz (o cümlədən günəş) atmosferinin ən dərin və sıx təbəqəsi; Günəşin F.-nin qalınlığı 500 km-ə yaxın, temperaturu 4500-6000°S olub olduqca güclü iş
Bitkilərin, yaşıl yosunların, bakteriyaların və fotosintez edən mikroorqanizmlərin vasitəsilə günəşin şüa enerjisinin üzvi maddələrinin kimyəvi enerji
diametri 1 mm-dən kiçik olan dib çöküntülərinin ölçüsünü təyin etmək üçün istifadə edilən cihaz.
(yun. phrear - quyu) – Yerin aşağı (dərin) qatlarındakı çatları və kapilyarları dolduran yeraltı sular