güclü işıqlanmadan çəkinən kölgəsevər orqanizmlər, məs., bütün yeraltda yaşayan heyvanlar, həmçinin Dünya okeanının dərinsu zonasında məskən salan orq
günəş şüasının təsirindən atmosferdə yayılmış maddələrdən yeni maddələrin əmələ gəlməsi.
atmosferdə işığın təsirilə azot oksidlərindən və karbohidrogenlərdən yaranan kimyəvi birləşmələrin ümumi adı
canlı orqanizmlərin günün uzunluğuna qarşı reaksiyası.
Yer səthinin kartoqrafik məqsədlər üçün hazırlanmış dəqiq fotoqrafik planı. Xüsusi cihazlarda üfiqi vəziyyətə və eyni miqyasa gətirilmiş fotoşəkilləri
ulduz (o cümlədən günəş) atmosferinin ən dərin və sıx təbəqəsi; Günəşin F.-nin qalınlığı 500 km-ə yaxın, temperaturu 4500-6000°S olub olduqca güclü iş
Bitkilərin, yaşıl yosunların, bakteriyaların və fotosintez edən mikroorqanizmlərin vasitəsilə günəşin şüa enerjisinin üzvi maddələrinin kimyəvi enerji
diametri 1 mm-dən kiçik olan dib çöküntülərinin ölçüsünü təyin etmək üçün istifadə edilən cihaz.
(yun. phrear - quyu) – Yerin aşağı (dərin) qatlarındakı çatları və kapilyarları dolduran yeraltı sular
(yun. phrear - quyu) – Qrunt sularının hesabına yaşayan bitkilər; dərin kök sisteminə (3-15 m) malik olurlar
soyuducular – flüorlu doymuş karbohidrogenlərdir. Tərkibində xlor və bəzən də brom olur. Ən geniş yayılanları diflüordixlormetan CF2 Cl2, flüortrixlor
dağlıq ölkələrdə, temperaturu xeyli yüksək və nisbi rütubəti alçaq, güclü və bəzən şiddətlənən küləklər
Günəşin üfüq arxasında olub görünmədiyi müddətə deyilir. G.-nin uzunluğu fəsillərdən və həmin yerin coğrafi mövqeyindən asılıdır
bütün Yer üzərində (qütblərdən başqa) həm gecə, həm də gündüzün uzunluğunun 12 saata bərabər olduğu vaxtdır
ekologiyanın bir sahəsi; biosfer də daxil olmaqla ekosistemləri (geosistemləri) yüksək səviyyədə tədqiq edir
(geo və yun. Kryos-soyuqluq, şaxta, buz və dogos-elm) kriosferin bir hissəsi olan donmuş torpaq və süxur zonaları haqqında elmdir
bu və ya digər geoloji epoxanın və ya dövrün, yaxud ümumiyyətlə geoloji keçmişin iqlimi.
Yer səthinin relyefi haqqında elm. Qurunun, okean və dəniz dibinin relyefini, xarici görünüşünü, mənşəyini (genezisini), yaşını, inkişaf tarixini və m
(geo... və.. yun. spharia - kürə) yer maddələrindən əmələ gəlmiş konsentrik qatlar. G.-ə atmosfer, biosfer, hidrosfer, litosfer və ya Yer qabığı, mant
yer qabığının xeyli geniş bir hissəsinin uzun zaman ərzində çökərək dəniz çöküntüləri ilə dolmuş, qeyri-sabit sahəsinə deyilir
coğrafi landşaftın geomorfoloji, iqlim və hidroloji elementlərini, həmçinin ekosistemi Yer səthinin müəyyən bir sahəsində birləşdirən fundamental stru
Sərbəst atmosferdə sürtünmənin təsiri nəzərə alınmadıqda, hava hissəciklərinin təcilsiz hərəkətinə G
Yerin dərinliklərindən səthə çıxan sular. Yüksək temperatura və özünəməxsus kimyəvi tərkibə malikdir
istilik gətirən külək. Qış fəslində əsən belə külək qarın vaxtından əvvəl əriməsinə səbəb olur. (Astara, Lənkəran, Masallı rayonları)
1 saniyə ərzində axının en kəsimindən keçən asılı və yuvarlanan dib gətirmələrin miqdarı. Kq/s ilə ifadə olunur
dağ çaylarının mənsəb hissələrində qırıntı materiallarından əmələ gəlmiş relyef formasıdır. G.g. zirvəsi yamaca doğru durmuş, hamar yarımkonus formada
onların aşağıdakı əsas fiziki və kimyəvi xassələrini təcəssüm etdirir: 1. Həndəsi ölçüsü; 2. Hissəciyin şəkli; 3
Azərbaycanda, əsasən, Abşeron yarımadasına xas olan cənubdan, cənubi-şərqdən əsən külək. Xəzriyə nisbətən istidir
quru çökəkliklərində yerləşən təbii su hövzəsi. Ətalətli su dövranına malikdir. G. çökəklikləri tektonik, buzlaq, çay, vulkan və s
su, enerji, kimyəvi maddələr, peloidlər, biokütlə və s. G.e.-nın mühüm təsərrüfat əhəmiyyəti var.
bax. Limnologiya.
avtoxton, alloxton və bəzən də antropogen mənşəli olub gölün dibində toplanır. Bir sıra göllərdə dib çöküntülərinin qalınlığı gölün maksimal dərinliyi
göl çalası və su kütləsinin ölçü kəmiyyətləri. Əsas morfometrik elementlərə aiddir: su səthinin sahəsi, su kütləsinin həcmi, maksimal və orta dərinliy
müəyyən dövr ərzində gölə daxil və oradan xaric olan suların kəmiyyətini əks etdirir.
atmosferdə səs hadisəsi: ildırım boşalması ilə müşayiət olunur. İldırımın yolunda təzyiqin ani artması nəticəsində havanın rəqslərindən yaranır
atmosferdə, havadakı su damlacıqlarından işığın sınması və əks olunması nəticəsində əmələ gələn optik hadisə
yalnız gecələr müşahidəsi mümkün olan, 80-85 km hündürlükdə yerləşən, yerini 40-80m/san sürəti ilə dəyişdirən buludlardır
günün, günəşin üfüq arxasında olduğu vaxtıdır. G.-ün uzunluğu ekvatorda həmişə 12 saatdır. Qalan en dairələrində isə G
Yerin səthinə düşən şüalı və korpuskulyar Günəş enerjisi. Orta intensivliyi 2 kal/sm² 1 dəq. (günəş konstantı) təşkil edir
Günəşin üzərində baş verən fiziki dəyişikliklərin məcmusu. G.f.-nın zahiri təzahürü Günəş ləkələri, məşəllər, protuberanslar və s
Günəş səthində müşahidə edilən tutqun ləkələr. Diametri 10 min km-ə çatır. Parlaqlığı normal Günəş diskindəkindən 10 dəfəyədək zəifdir, temperaturu fo
Günəşin şüa enerjisinin müalicə profilaktika məqsədi ilə işlədilməsi: işıq müalicəsinin bir növü. Orqanizmə infraqırmızı və ultrabənövşəyi günəş şüala
Günəş şüalarının radiasiyası. Yerdə ekzogen bioloji və meteoroloji proseslər üçün yeganə enerji mənbəyi sayılır
Müəyyən ərazidə Günəşin horizontda olaraq bulud, duman altında olmadığı vaxtın dava-miyyəti (adətən orta çoxillik)
müəyyən ərazidə konkret zaman dövründə (ay, mövsüm, il, illər) küləyin ən çox müşahidə olunan istiqaməti
okean və dənizlərdə məskunlaşan heyvan və bitkilərin məcmusu.
Yer atmosferini təşkil edən fiziki qaz qurşağı. Quru H. azot (78,08%), oksigen (20-,95%), arqon (0,93%), karbon qazı (0,03%), az miqdarda təsirsiz qaz
METEOROLOGİYADA Müəyyən mərhələdə və müəyyən vaxt ərzində atmosfer proseslərinin fasiləsiz olaraq dəyişilən vəziyyəti
troposferdə və strotosferdə əmələ gəlib, geniş sahəni əhatə edən külək sistemi. Atmosferin ümumi sirkulyasiyasına (siklon, passat, musson) daxil ola b
əhalinin və xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrini mövcud və gözlənilən hava şəraiti haqqında məlumatla təminetmə sistemi