Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi (insan hüquqları təşkilatı)
Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi (ukr. Центр Громадянських Свобод) — Ukrayna hüquqşünası Aleksandra Matviyçukun rəhbərlik etdiyi Ukrayna insan hüquqları təşkilatı. Mərkəzi Kiyevdədir. Bu, 2007-ci ildə Ukrayna hökumətinə ölkəni daha demokratikləşdirmək üçün təzyiq göstərmək məqsədilə yaradılmışdır. Təşkilat Ales Belyatski və Rusiyanın "Memorial" təşkilatı ilə birlikdə 2022-ci il "Nobel" sülh mükafatına layiq görülmüşdür.
Təşkilatın nizamnaməsinə görə, təşkilatın tam adı "Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatı", qısaldılmış adı isə "Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi"dir.
Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi 30 may 2007-ci ildə Ukraynanın Kiyev şəhərində yaradılmışdır. Təşkilat Ukraynanı daha demokratik etmək və hüquq-mühafizə orqanları və məhkəmə sistemi üzərində ictimai nəzarəti təkmilləşdirmək məqsədilə qanunvericiliyə düzəlişlər etməklə məşğuldur. Təşkilatın diqqət mərkəzində olan məsələlərdən biri də Ukrayna Cinayət Məcəlləsinin yenilənməsidir.
Təşkilat 2013–2014-cü illərdə, Avromeydan etirazları zamanı aksiyalarda iştirak edən etirazçılara hüquqi dəstək vermək və o vaxtkı prezident Viktor Yanukoviçin təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən edilən qanunsuzluq hallarını müşahidə etmək üçün "Avromeydan SOS" layihəsinə başlamışdı.
İnsan hüquqları
İnsan hüquqları və ya İnsan haqları — insanların malik olmağa haqqı olduğu əsas hüquqlar və azadlıqlar". İnsan haqlarının əsas məğzi ondan ibarətdir ki, bütün insanlar eyni hüquqa malik olmalıdırlar və bu hüquqlar izahata ehtiyac duyulmadan hər kəsə aid edilir.
Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. Bu hüquq və azadlıqlar şəxsin cəmiyyət və digər şəxslər qarşısında məsuliyyətini və vəzifələrini əhatə edir. Vətəndaşın hüquqları şəxsin müəyyən dövlətə məxsusluğu ilə bağlıdır. Onlar dövlət tərəfindən müdafiə olunur. İnsan hüquqları hakimiyyət üzərində nəzarət vasitəsi kimi insan hüquqları ilə müəyyən olunan azadlıq həddini keçməməli olan dövlətin qeyri-məhdud hakimiyyətinin məhdudlaşdırıcısıdır.
İnsan hüquqları institutu məzmun etibarilə müxtəlif, eyni statusa sahib olmayan hüquqları tədqiq edir və qoruyur. Lakin, mülkiyyət hüququ təbii və əsaslı hüquq olduğu halda, konkret bir həyat tərzi ətrafında birləşməyi təmin edən həmrəylik hüquqlarının mahiyyəti hələ tam aydınlığa qovuşmayıb. Habelə insan hüquqları institutu mənbə etibarilə, beynəlxalq sənədlərə söykəndiyi kimi, milli qanunvericilik müddəalarına da əsaslanır.
İnsan və vətəndaş hüquqları bəyannaməsi
İnsan və vətəndaş hüquqları bəyannaməsi (fr. Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen) — Böyük Fransa inqilabının fərdi insan hüquqlarını təyin edən ən vacib sənəddir. Bəyannamə 26 avqust 1789-cu ildə Təsis məclisi (fr. Assemblée nationale constituante) tərəfindən qəbul edilmişdir. İnsan Hüquqları və Vətəndaşlar Bəyannaməsinin ideyaları doğuşdan bəri hər kəsə məxsus olan bərabərlik və azadlıq konsepsiyasına əsaslanır. İnsanın və vətəndaşın təbii hüquqları fərdin azadlığı, söz azadlığı, etiqad azadlığı, təzyiqə qarşı durmaq hüququ elan edildi.
Bəyannamə hələ də Fransanın konstitusiya hüququnun əsasını təşkil edir. 4 oktyabr 1958-ci ildə Fransa konstitusiyası ilə təsdiqlənir. 16 iyul 1971-ci ildə Fransa Konstitusiya Şurası Bəyannaməni qanuni məcburi sənəd kimi tanıdı, pozuntusu qeyri-konstitusiyaya ziddir.
2003-cü ildə YUNESKO bəyannaməni "Dünyanın yaddaşı" reyestrinə daxil etdi.
İqlim dəyişikliyi və insan hüquqları
İqlim dəyişikliyi və insan hüquqları — beynəlxalq insan hüquqlarının və onların qlobal istiləşmə ilə əlaqəsinin öyrənildiyi, təhlil edildiyi və nəzərdən keçirildiyi konseptual və hüquqi çərçivədir. Bu çərçivədən BMT-nin İqlim Dəyişmələri haqqında Çərçivə Konvensiyasına və insan hüquqları üzrə əsas beynəlxalq sənədlərə uyğun olaraq milli və beynəlxalq iqlim dəyişikliyi siyasətini istiqamətləndirmək üçün müxtəlif ölkələrin hökumətləri, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı sisteminin təşkilatları, hökumətlərarası və qeyri-hökumət təşkilatları, insan hüquqları və ekoloqlar, elm adamları istifadə edirlər.
İnsan hüquqları və iqlim dəyişikliyi təhlili dəniz səviyyəsinin qalxması, səhralaşma, temperaturun yüksəlməsi, ekstremal hava hadisələri və yağıntıların dəyişməsi, habelə hökumətlər tərəfindən cavab olaraq görülən uyğunlaşma və təsirlərin yumşaldılması tədbirləri daxil olmaqla qlobal ekoloji hadisələrlə bağlı İnsan hüquqlarına və ya əlaqəli hüquqi müdafiə vasitələrinə aid ola biləcək hadisələr haqqında insanlara gözlənilən təsirlərə diqqət yetirir. İqlim dəyişikliyinə dair bir çox hüquqi yanaşmalar sağlam ətraf mühit hüququndan, digər əlaqəli hüquqlardan və ya ekoloji hüquqa qarşı yaranan digər yanaşmalardan, məsələn təbiət hüquqlarından istifadə edərək, iqlim ədalətinin təbliği və iqlim vasitəsilə hökumətlər və özəl subyektlər tərəfindən yeni yeni və ya tələb olunan tədbirləri dəstəkləmək üçün istifadə olunur.
2005-ci ildə İnuit fəalı Şeyla Vott-Klute Amerika İnsan Hüquqları Komissiyasına «ABŞ-nin hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində qlobal istiləşmə və iqlim dəyişikliyinin təsirləri nəticəsində insan hüquqlarının pozulmasına görə» kompensasiya tələbi ilə müraciət edir. Müraciət rədd edilir, lakin komissiya 2007-ci ildə inuit nümayəndələrini insan hüquqları və iqlim dəyişikliyi arasındakı əlaqəyə dair ifadələri verməyə dəvət edir və onları dinləyir.
Elə həmin il Male bəyannaməsi “açıq şəkildə (və ilk dəfə beynəlxalq müqavilədə), iqlim dəyişikliyinin insan hüquqlarından tam istifadə üçün aydın və bilavasitə təsirləri olduğunu” ifadə edir və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Sistemi bu problemi təcili həll etməlidir” məsələsini ortaya qoyur. Növbəti il BMT-nin İnsan Hüquqları Şurası (HRC) yekdilliklə 7/23 saylı Qətnaməni qəbul edərək, Birləşmiş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinə, İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannaməsinə, İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq paktına, Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktlara istinad olaraq “iqlim dəyişikliyinin bütün dünyada insanlar və icmalar üçün dərhal və genişmiqyaslı təhlükə yaratdığını, insan hüquqlarının tam şəkildə həyata keçirilməsinə təsir göstərdiyini” qəbul edir. İnsan Hüquqları Şurası (BMT) bu bəyanatları 25 mart 2009-cu il tarixli 10/4 və 30 sentyabr 2011-ci il tarixli 18/22 saylı qətnamələri ilə təsdiqləmiş və genişləndirmişdir.
2009-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığının İdarəsinin iqlimin pozulmasından təsirlənə biləcək xüsusi hüquq və insan qruplarını müəyyən edən analitik araşdırma dərc etmişdir.
Azərbaycanda insan hüquqları
Azərbaycanda insan haqları və ya Azərbaycanda insan hüquqları — 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilmiş Konstitusiya Azərbaycanda əsas insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsinə əsaslanan yeni dövlət quruculuğunun başlanğıcını qoymuşdur. Konstitusiya ölkədə insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasının əsasını təşkil edir. Sənədin "Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları" adlı üçüncü fəsli insan hüquqlarının geniş dairəsini əhatə edən 48 maddəni özündə əks etdirir.
1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilmiş Konstitusiya Azərbaycanda əsas insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsinə əsaslanan yeni dövlət quruculuğunun başlanğıcını qoymuşdur. Konstitusiya ölkədə insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasının əsasını təşkil edir. XX əsrdə insan hüquqları sahəsində əsasən 10 dekabr 1948-ci ildə BMT tərəfindən qəbul olunmuşdur. Bunula əlaqədar olaraq,1950-ci ildən başlayaraq 10 dekabr İnsan hüquqları günü kimi qeyd olunur. Sənədin "Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları" adlı üçüncü fəsli insan hüquqlarının geniş dairəsini əhatə edən 48 maddəni özündə əks etdirir.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 1998-ci il 22 fevral tarixində "İnsan və vətəndaş hüquqları və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında" fərman imzalanmış və onun 1998-ci il 18 iyun tarixli sərəncamı ilə insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində Dövlət Proqramı təsdiqlənmişdir. Qeyd olunan dövlət proqramı əsasında 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) institutu təsis edilmişdir.
Belarusda insan hüquqları
Belarus hüquqi dövlət elan edilib. İnsan hüquqlarının müdafiəsi Respublika Konstitusiyasının II bölməsində təsbit edilmişdir. Belarus BMT, MDB və ATƏT-in üzvüdür, Avropa Şurasının orqanları ilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərir. 1990-cı illərdən Belarus Respublikası əsas beynəlxalq insan hüquqları müqavilələrinə qeyd-şərtlərin əksəriyyətini geri götürmüş, insan hüquqları konvensiyalarının əksəriyyətini, xüsusən də müqavilə orqanlarına fərdi müraciətlərə imkan verən bir sıra əlavə protokolları imzalamış və ratifikasiya etmişdir. Belarus Respublikası bu cür müraciətlərə baxılmasında müqavilə qurumları ilə əməkdaşlıq edir, baxmayaraq ki, Rusiyanın fikrincə, müqavilə qurumlarının ümumi şərhlər verərkən öz mandatlarını aşması qeyri-adi deyil. 2004-cü ildə BMT-nin İnsan Hüquqları Komissiyası Belarusda insan hüquqları üzrə xüsusi məruzəçinin mandatını təsis edib. Məruzəçi Adrian Severin idi. 2007-ci ildə İnsan Hüquqları Şurası bu vəzifəni ləğv etdi; 2012-ci ildə Şura beynəlxalq konsensus olmadan da olsa, Xüsusi Məruzəçinin mandatını bərpa etdi. AŞPA-da Belarus üzrə məruzəçi vəzifəsi mövcuddur. Belarus Respublikası Rusiya, Çin, Kuba, Ekvador və Hindistanın dəstəyi ilə bu mandatları siyasi təzyiq vasitəsi kimi qiymətləndirir.
Gürcüstanda insan hüquqları
Gürcüstanda insan hüquqları — 1990-cı illərin əvvəllərindən bəri insan hüquqları təşkilatları və ictimai xadimlərin diqqət mərkəzindədir. Gürcüstan hakimiyyəti müxalifətçiləri öldürməkdə, dinc nümayişləri dağıtmaqda və döyməkdə, saxta sübutlara əsaslanaraq siyasi rəqiblərə qarşı həbs etməkdə, təqib etməkdə və cinayət işi qurmaqda ittiham olunur. Mixail Saakaşvili hakimiyyətə gələndən sonra insan haqları təşkilatlarının ittihamları dinlənilməyə davam edir. Ən ciddi ittihamlardan bəziləri soyqırım və osetinlərin etnik təmizlənməsi ilə bağlıdır.
2007-ci ilin noyabr ayında BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Luiza Arbur, "xüsusilə Gürcüstan Ombudsmanına qarşı orantısız güc tətbiqi, müxalifət liderlərinin həbsləri və nümayişçilərin döyülməsi xəbərlərindən narahat olduğunu" söylədi. Arbur, müstəqil televiziyaların işini dayandırmağa məcbur edən təhlükəsizlik qüvvələrinin fəaliyyəti ilə bağlı məlumatlardan narahatlığını ifadə etdi.
Gürcüstan Ombudsmanı Sozar Subari dəfələrlə Gürcüstan hakimiyyətini sərt tənqid edib. 2006-cı ilin mart ayında Subari, ölkənin Daxili İşlər Nazirliyini, xüsusən də Gürcüstan banklarından birinin əməkdaşı Sandro Girqvlianinin qətlində günahlandırdı.
2007-ci ilin noyabrında hakimiyyət müxalifətin çıxışlarını yatırmaq üçün xüsusi təyinatlı dəstələrdən istifadə edirdi. Noyabrın 2-də müxalifət siyasi məhbusların azad edilməsi tələbləri ilə mitinqlərə başlayır.
Qazaxıstanda insan hüquqları
Qazaxıstandakı insan haqları müstəqil müşahidəçilər tərəfindən eyni dərəcədə zəifdir. "Qazaxıstan sərbəst toplaşma, söz və din azadlığını böyük ölçüdə məhdudlaşdırır. 2014-cü ildə səlahiyyətlilər qəzetləri bağladılar, dinc, lakin icazəsiz etiraz nümayişlərindən sonra onlarla insanı həbs etdilər və ya cərimə etdilər və ibadət edənləri dövlətin nəzarəti xaricində dinə etiqad etdiklərinə görə cəzalandırdılar." Hökumət tənqidçiləri, müxalifət də daxil olmaqla lider Vladimir Kozlov, haqsız mühakimələrdən sonra nəzarətə alındı. Həbs yerlərində işgəncə tətbiq olunmağa davam edilir. "
Qazaxıstanın siyasi quruluşu hakimiyyəti prezidentlikdə cəmləşdirir. Prezident Nursultan Nazarbayev 1989–2019-cu illərdə ölkənin lideri olub. 1989-cu ildə Qazaxıstan Kommunist Partiyasının birinci katibi seçildi və 1991-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqından müstəqillik qazanandan sonra ölkənin ilk prezidenti seçildi. Qazaxıstanda keçirilən seçkilərin heç biri beynəlxalq standartlara uyğun deyildi.
2012-ci ildə Qazaxıstan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Şurasına üzv seçildi. 2014-cü ildə İnsan Hüquqlarına dair Ümumdünya Periyodik İcmal zamanı, milli nümayəndələr "Qazaxıstanın işgəncə qarşısının alınması mexanizmi və milli insan hüquqları institutu" nu, "azadlığın qanuni məhdudlaşdırılması ilə bağlı narahatlıqlarını bölüşdükləri üçün" yüksək qiymətləndirdilər.
Tacikistanda insan hüquqları
Tacikistanda insan hüquqları — Mərkəzi Asiya ölkəsi beynəlxalq əhəmiyyətli bir problemə çevrildi. Hökumətdəki korrupsiya və vətəndaşlarının insan hüquqlarının sistematik şəkildə pozulması ölkədə demokratik və sosial islahatların gedişatını yavaşlatdığı üçün əsas insan hüquqlarına çıxış məhdud olaraq qalır.
ABŞ-nin Tacikistandakı İnsan Hüquqları üzrə Dövlət Departamentinin hesabatına görə, vətəndaşlar bir çox hüquqlardan məhrum edilir və hökumət sistemini dəyişdirmək imkanlarını məhdudlaşdırırlar. Hesabatda deyilir ki, bu, xüsusən də əsas insan hüquqlarına çıxış imkanları qeyri-kafi olan məhkumlar üçün doğrudur: təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən qismən cəzasız hərəkət etmək qabiliyyətinə görə işgəncə, təhdid və təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən təhqir və pis rəftar edildiyi barədə məlumatlar var. Cinayətdə təqsirləndirilən şəxslərin ədalətli mühakimə olunma hüququnun rədd edilməsi, sərt və həyati təhlükəli həbsxana şəraitinə səbəb ola biləcək, həmçinin Tacikistan həbsxanalarına beynəlxalq girişin bağlanmasına səbəb ola biləcək başqa bir problem kimi müəyyən edilmişdir. Həbs istintaqı ümumiyyətlə lazım olduğundan daha uzun çəkir və məhkəmə prosesi prokurorluq tərəfindən izlənilir. Həbsxanalar çoxdur və məhkumlar arasında vərəm və qidalanma halları yüksəkdir.
Digər məhdudiyyətlər arasında medianın məhdudlaşdırılması, söz azadlığı, birləşmə və din azadlığı və siyasi müxalifətə qoyulan məhdudiyyətlər var. Qeyd və viza, qadınlara qarşı şiddət və ayrı-seçkilik, insan alveri və uşaq əməyi ilə bağlı çətinliklər də bildirildi. Tacikistanın insan alveri üçün həm mənbə, həm də keçid nöqtəsi olduğu bildirilir.
Özbəkistanda insan hüquqları
Özbəkistanda insan hüquqları — 18-46-cı maddələrdə Konstitusiyada təsbit edilmişdir. Ölkə BMT, ATƏT və MDB-nin üzvüdür. BMT-də 2005-2007-ci illərdə Özbəkistanda insan haqları ilə bağlı vəziyyətə dair müstəqil ekspert vəzifəsi var idi . Bir ombudsman ofisi var; Daxili İşlər Nazirliyinin Akademiyasında insan hüquqları üçün bir resurs mərkəzi var . Konstitusiya məhkəməsi var, ancaq fərdlər üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququ yoxdur. 2011-ci ildə Human Rights Watch-un ofisini ləğv etmək üçün məhkəməyə iddia qaldırıldı.
Ölkədə qanuni müxalifət və ya müstəqil media yoxdur. Pravoslav İslamın təbliğçiləri istisna olmaqla, vətəndaş cəmiyyəti və dini icmalar, hakimiyyət tərəfindən sərt və bəzən amansız təzyiqlərə məruz qalırlar. Siyasi repressiya hökumət siyasətinin ayrılmaz hissəsidir. Memorial cəmiyyətinin hesablamalarına görə, Özbəkistanda siyasi məhbusların sayı, Rusiya istisna olmaqla, bütün digər postsovet dövlətlərindən daha çoxdur.
İnsan Hüquqları Günü
İnsan Hüquqları Günü (ing. Human Rights Day, isp. Día de los Derechos del Hombre, fr. la Journée des droits de l'homme) — BMT Baş Assambleyasının 10 dekabr 1948-ci il (423 (V) № ) Qətnaməsi ilə hər il, 1950-ci ildən başlayaraq hər il 10 dekabr tarixi İnsan Hüquqları Günü kimi qeyd edilir.
Kiribatidə İnsan Hüquqları Günü dövlət bayramıdır.
İnsan Hüquqları İnstitutu
İnsan Hüquqları üzrə Elmi-Tədqiqat İnstitutu — yarandığı gündən 2022-ci ilin may ayına qədər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna, 2022-ci ildən publik hüquqi şəxs kimi "Hüquqi Ekspertiza və Qanunvericilik Təşəbbüsləri Mərkəzi"nin ("Mərkəz") tabeliyində fəaliyyət göstərən elmi təşkilatdır.
1999-cu ildən 2022-ci ilin may ayına qədər İnstitut Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna daxil idi. Hal-hazırda institut publik hüquqi şəxs kimi "Hüquqi Ekspertiza və Qanunvericilik Təşəbbüsləri Mərkəzi"nin ("Mərkəz") tabeliyində fəaliyyət göstərir.
İnstitut 30 noyabr 1998-ci il tarixdə yaranıb. İnstitutun yaranmasına mühüm sənədlər və bir sıra hadisələr təkan verib. Belə ki, 1998-ci ilin fevral ayının 22-də Heydər Əliyev "İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında" fərman imzaladı. Fərmanda ölkədə ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar edilməsi, aparılan genişmiqyaslı islahatlar nəticəsində insan hüquqlarının müdafiəsi sisteminin yaradılması zəruriliyi göstərilərək, bu sahədə inkişafın istiqamətləri müəyyən edilmişdi. Bu fərmanın məntiqi davamı olaraq Azərbaycan Prezidentinin 1998-ci il 18 iyun tarixli sərəncamı ilə Azərbaycanın ilk "İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair Dövlət Proqramı" təsdiq edildi.
Dövlət Proqramına əsasən həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində ölkədə insan hüquq və azadlıqları probleminə dair elmi-tədqiqat işlərinin aparılması, elmi tövsiyələrin hazırlanması və bu sahədə hüquqi biliklərin dərinləşdirilməsi məqsədilə "İnsan Hüquqları üzrə Elmi-Tədqiqat İnstitutunun yaradılması haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 30 noyabr 1998-ci il tarixli Sərəncamı əsasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 26 may 1999-cu il qərarı verildi.
İnstitutun ilk Nizamnaməsi 21 iyun 1999-cu il tarixdə Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alındı.
İnsan hüquqları heykəli
İnsan Hüquqları heykəli (türk. İnsan Hakları Heykeli) və ya İnsan Hüquqları abidəsi (türk. İnsan Hakları Anıtı) — Türkiyənin paytaxtı olan Ankara şəhərində yerləşən heykəl.
Heykəl 1990-cı ildə heykəltaraş Mətin Yurdanur tərəfindən bürüncdən hazırlanmışdır. Heykəl, Ümumdünya insan hüquqları bəyannaməsini oxuyan bir qadını təsvir edir. Heykəl sonuncu dəfə 2010-cu ildə yenilənmişdir. 2017-ci ildə heykəl hökumət tərəfindən mitinqlərin qarşısını almaq üçün barrikadaya alınmışdır.
İslamda insan hüquqları
İslamda insan hüquqları — İslam dininə əsasən hər bir insan doğulduğu andan bir cox hüquqlara malikdir. Müsəlman və qeyri-müsəlman olmasından asılı olaraq insanlara Allah tərəfindən verilən hüquqlar müxtəlifdir. Müsəlmanın malik olduğu hüquqlara qeyri-müsəlmanlar sahib ola bilməzlər. Müsəlmanların himayəsi altında olan qeyri-müsəlmanlar zimmi adlanır.
Albaniyada insan hüquqları
Albaniyada mövcud insan hüquqları problemlərinə məişət zorakılığı, işgəncə və polis zorakılığı halları, həbsxanaların ümumi vəziyyəti, insan və cinsi alveri və LGBT hüquqlarının pozulması daxildir.
Ənvər Xocanın (1944–1985) dövründə kommunist Albaniyası Şərqi Avropanın ən repressiv ölkələrindən biri hesab olunurdu, lakin 1992-ci ildən Demokratik Partiyanın rəhbərliyi altında bir sıra liberallaşdırma islahatları aparılmışdır.
İnsan alveri halları Albaniyada insan hüquqlarının pozulması hallarından biridir. Kommunizmin sonu insan alverinin artmasına gətirib çıxartnışdır, qurbanlarının əksəriyyəti fahişəliyə məcbur edilən qadınlardır.
Albaniya insanları cinsi istismar (əsasən qadınlar və uşaqlar) məqsədilə insan alverinə məruz qalan ölkədir. Bundan əlavə, Albaniya insan alveri üçün tranzit ölkə kimi çıxış edir. Albaniya hökuməti insan alverinə qarşı mübarizədə müəyyən öhdəliklər nümayiş etdirir, lakin insan alverinin kökünü kəsmək üçün minimum standartlara tam əməl etmədiyi və şahidlərin müdafiəsi üçün effektiv tədbirlər hazırlamadığı üçün tənqid olunur.
1994-cü ilin əvvəlindən Beynəlxalq Amnistiya təşkilatı alban polisinin həbs və ya saxlanma zamanı insanlarla pis rəftar etdiyi, hətta bəzi məhbusların öldüyü iddia edilən hadisələrlə bağlı xəbərlər alıb. Məlumata görə, məhbuslar tez-tez xəsarət alıblar (qançırlar, dişlərin qırılması, kəsiklər), bəziləri xəstəxanaya yerləşdirilməsini tələb edirdi. Bəzi pis rəftar halları işgəncə kimi tanınıb.
Bolqarıstanda insan hüquqları
Bolqarıstanda insan hüquqları — Bolqarıstan 2007-ci ildə Avropa İttifaqına daxil olsa da, dövlətin insan hüquqları normalarına uyğunluğu mükəmməl deyil: birincisi, ölkənin mediası ümumilikdə obyektiv və müstəqil hesab edilsə də, Bolqarıstanda onları dövlətin müdaxiləsindən qoruyan qanunlar yoxdur. İkinci əsas problem həbsxanaların həddindən artıq sıxlığıdır.
Bəzən polis əməkdaşları məhbusa qarşı zorakılıq etməkdə, qanunsuz istintaq üsullarından istifadə etməkdə ittiham olunurlar.
Ölkə konstitusiyası dini etiqad azadlığına zəmanət verir, baxmayaraq ki, yerli hakimiyyət orqanları bəzi dini qruplar üçün xüsusi qeydiyyat tələblərini tətbiq etməyə cəhdlər edir. Məhkəmələrin gecikdirilməsi və məhkəmə sisteminin səmərəsizliyi bəzi hallarda konstitusiya hüquqlarının müdafiəsini problemli edir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi tez-tez hesab edir ki, Bolqarıstan Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasını pozur. 2015-ci ildə Məhkəmə Bolqarıstanın ədliyyə sisteminin sistemli probleminə həsr olunmuş xüsusi press-reliz dərc edir. Burada vurğulanır ki, "Bolqarıstana qarşı 45-dən çox qərarda…hakimiyyət orqanları effektiv araşdırma aparmaq öhdəliyinə əməl etməyib".
Bolqarıstan polisi tərəfindən ölkədə qaraçıların nümayəndələrinə qarşı çoxlu pis rəftar halları var. Ölkədə Bolqarıstan cəmiyyətində qaraçılara qarşı geniş yayılmış ayrı-seçkilik təcrübəsi mövcuddur və hazırda Bolqarıstan hökuməti qaraçılara qarşı ayrı-seçkiliyə qarşı heç bir qanun qəbul etməyib.
Maltada insan hüquqları
Maltada insan hüquqları — konstitusiya ilə müəyyən edilmiş insan hüquqlarını qoruyan qanunlar toplusu. Maltada müəyyən azadlıqlar və hüquqlar haqqında məlumatlılığı artırmaq üçün bir neçə təşkilat və QHT qurulmuşdur.
15 iyun 1802-ci ildə Malta şəhər və kəndlərinin yüz dörd nümayəndəsi monarxiya hakimiyyətini və əsas hüquqlar toplusunu təsdiq edən bir bəyannamə imzalayır:
Azad insanların öz dinini seçmək hüququ var.
Heç kəsin başqasının həyatı, əmlakı və ya azadlığı üzərində şəxsi səlahiyyəti yoxdur.
Hakimiyyət yalnız qanundadır, məhdudiyyət və ya cəza yalnız qanuna uyğun olaraq həyata keçirilə bilər.
Birinci Dünya müharibəsindən sonra Malta adaların əksəriyyətini əsas ərzaq təchizatı ilə təmin edə bilmir, bu da müharibədən sonra yaşayış xərclərini artırır. Malta Milli Assambleyasının doktoru Filippo Squeberras milləti qorumaq, sosial və siyasi dəyişiklikləri təşviq etmək üçün çalışmışdır. 1919-cu il iyunun 7-də Milli Məclisin iclasını çağırır. Milli Assambleya zamanı nümayişçilərin izdihamı indiki Britaniya komandanlığına qarşı qəzəblə iğtişaşlar törədir. Bu indi Sette Cunonun milli bayramı kimi qeyd olunan dörd Malta vətəndaşının ingilis əsgərlərinin əli ilə ölümünə səbəb olur.
Estoniyada insan hüquqları
Estoniyada insan hüquqları (est. Inimõigused Eestis) — Estoniya Respublikasının konstitusiyanın ikinci fəslində müəyyən edilmişdir. Dövlət (Ali) Məhkəməsində ombudsman vəzifəsi (“Ədliyyə Kansleri” və ya “Hüquq Kansleri”) və konstitusiyaya nəzarət kollegiyası mövcuddur.
Estoniyada insan hüquqları hökumət tərəfindən ümumilikdə hörmətlə qarşılanır. Buna baxmayaraq, bəzi sahələrdə, məsələn, saxlanma şəraiti, polisin həddindən artıq güc tətbiqi və uşaqlara qarşı zorakılıq kimi narahatlıqlar var. Estoniya Avropada orta səviyyəli və insan inkişafı ilə qüsurlu demokratiya kimi təsnif edilmişdir. Vətəndaşlara konstitusiya, qanunvericilik aktları və Estoniya hökuməti tərəfindən ratifikasiya olunmuş insan hüquqları ilə bağlı müqavilələr əsasında əsas hüquqlar kağız üzərində təmin edilir. 2023-cü ilə qədər Estoniya mətbuat azadlığına görə dünyada 8-ci yerdə olub.
Estoniyda "Human Rights Watch", 1993-cü ildə Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı və 2008-ci ildə BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığı kimi bir sıra beynəlxalq və insan haqları təşkilatları çox az nəzərə çarpan problem və ya nümunələr tapmışlar. İnsan hüquqlarının sistematik şəkildə sui-istifadəsi və ya etnik zəmində ayrı-seçkilik, digərləri isə, məsələn, 2009-cu ildə Beynəlxalq Amnistiya təşkilatı (Amnesty International) immiqrantlar və "etnik estonlar arasında işsizlik nisbətindən demək olar ki, iki dəfə çox əziyyət çəkən" rus azlığı ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edir.
Latviyada insan hüquqları
Latviyada insan hüquqları (latış. Cilvēktiesības Latvijā) — 1998-ci ildə qəbul edilmiş Latviya Respublikasının Konstitusiyanın 8-ci fəslində təsbit olunmuş – “Əsas insan hüquqları” 28 maddədən ibarətdir. — Fəsildə təsbit olunmuş hüquqlar siyahısına həm birinci və ikinci nəslin hüquqları, həm də üçüncü nəslin bəzi hüquqları daxildir: əlverişli mühitdə yaşamaq hüququ və milli azlıqlara mənsub şəxslərin hüquqları. 116-cı maddə müdafiəsi üçün bir sıra insan hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına yol verilən dəyərləri müəyyən edir: başqa insanların hüquqları, dövlətin demokratik quruluşu, cəmiyyətin təhlükəsizliyi, rifahı və mənəviyyatı.
ABŞ Dövlət Departamenti və Freedom Housea əsasən Latviya hökuməti tərəfindən ümumiyyətlə insan haqlarına hörmət edilir.
1918-ci ildə Latviyanın müstəqilliyini elan edən Xalq Şurasının siyasi platformasının yeddi bölməsindən ikisi insan hüquqlarına həsr olunmuşdu. 5 dekabr 1919-cu ildə Xalq Şurası Latviyada 1917-ci il oktyabrın 25-dən əvvəl verilmiş Rusiya qanunlarının Latviya qanunları ilə əvəz olunana qədər qüvvədə olması haqqında qanun qəbul etdi. Beləliklə, Rusiya Müvəqqəti Hökumətinin ittifaqlar, yığıncaqlar, söz və vicdan azadlığı haqqında aktları etibarlı idi. 1920-ci ildə Müəssislər Məclisi dövlət quruluşu ilə bağlı bir sıra insan hüquqlarını nəzərdə tutan müvəqqəti qaydalar qəbul etdi. 1922-ci ildə Müəssislər Məclisi iki oxunuşda Konstitusiyanın insan hüquqlarına dair müddəaları özündə əks etdirən ikinci hissəsinin layihəsini qəbul etdi, lakin üçüncü oxunuşda layihəni rədd etdi.
Litvada insan hüquqları
Litvada insan hüquqları və yaxud Litvada insan haqları (lit. Žmogaus teisės Lietuvoje) — Litva konstitusiyanın II-IV fəsillərində təsbit edilib. Ölkədə əsas vətəndaş hüquqlarını qorumaq üçün Konstitusiya Məhkəməsi və Ombudsman institutu var. Ölkə BMT, ATƏT, Avropa Şurası və Avropa İttifaqının üzvüdür.
Litvada insan haqları çox yaxşı vəziyyətdədir. Litva ölkəni "azad" kimi təsnif edən "Freedom House"un 2019-cu il hesabatında 100 baldan 91 bal toplayıb. Ölkə mülki və siyasi hüquqlar üzrə yüksək reytinqə malikdir. Xüsusilə, Litva 180 ölkə arasında 30-cu yerdədir ki, bu da mətbuat azadlığı üzrə dünyanın orta səviyyəsindən xeyli yüksəkdir və sərbəst toplaşmaq azadlığı və qeyri-hökumət təşkilatları üzrə tam xal əldə edir. Bununla belə, uşaqların rifahı, məişət zorakılığı, azlıqlara, o cümlədən qaraçılara, yəhudilər və LGBT üzvlərinə qarşı ayrı-seçkilik, eləcə də məhbuslarla pis rəftarla bağlı narahatlıqlar var. Litva Konstitusiyası insan hüquqlarının qorunmasına zəmanət verir.
Rusiyada insan hüquqları
Rusiyada insan hüquqları və ya Rusiyada insan haqları (rus. Права человека в России) — Rusiya Federasiyasında insan hüquqları Rusiya Konstitusiyasının ikinci fəslində, habelə Rusiya Federasiyası tərəfindən ratifikasiya olunmuş beynəlxalq müqavilələrdə təsbit edilmiş insan hüquqlarıdır. Konstitusiya hüququnun bu və ya digər federal qanunun norması ilə pozulduğuna inanan şəxs bütün instansiya məhkəmələrindən keçdikdən sonra Rusiya Federasiyasının Konstitusiya Məhkəməsinə şikayət vermək hüququna malikdir. Bundan əlavə, əgər şəxs onun işində İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası və ya Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktda nəzərdə tutulmuş hüququnun pozulduğunu hesab edirsə, o zaman AİHM-ə və BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsinə müraciət etmək (2022-ci ilə qədər) hüququ var idi.
Rusiyada milli insan hüquqları institutlarının (prokurorluq, İnsan Hüquqları üzrə müxtəlif Müvəkkillər) effektivliyi aşağı olaraq qalır. 2010-cu illərə görə, bu strukturlar müraciət edənlərin 6-12% hallarda hüquqlarının bərpasına nail ola bilirlər.
Human Rights Watch-un 2019-cu il hesabatına görə, Rusiyada insan haqlarının vəziyyəti mənfi dinamika yaşayır. Nadir istisnalar istisna olmaqla, artan vətəndaş fəallığına dövlətin reaksiyası repressiv xarakter daşıyıb və qadağalar, qanunvericiliyin sərtləşdirilməsi və siyasi motivli inzibati və cinayət təqiblərinə bərabər olub. Rusiyada, xüsusən də həbs yerlərində işgəncə və pis rəftarın digər formalarına rast gəlinir. Məişət zorakılığı da geniş yayılmışdır, qurbanlara kifayət qədər dəstək verilmir.
Türkiyədə insan hüquqları
Türkiyədə insan hüquqları — 1982-ci il Konstitusiyasının 90-cı maddəsinə əsasən, daxili qanunvericilikdən üstün olan müxtəlif beynəlxalq hüquq müqavilələri ilə qorunur. Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakt Türkiyə tərəfindən 2000-ci ilə qədər imzalanmamışdır. Hər halda, bu günə qədər Türkiyə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 18 beynəlxalq insan hüquqları müqaviləsindən 16-nın iştirakçısıdır. Avropa İttifaqı (Aİ) ilə aparılan danışıqlarda insan haqları məsələsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
2022-ci ildə "Freedom House" Türkiyənin insan haqlarını 100 baldan 32 (azad deyil) olaraq qiymətləndirmişdir.
Kəskin insan haqları məsələlərinə xüsusilə Türkiyədə yaşayan kürdlərin statusu daxildir. PKK münaqişəsi illər ərzində çoxsaylı insan haqlarının pozulmasına səbəb olmuşdur. Ölkədə yaşamaq hüququ, işgəncə, ifadə azadlığı, eləcə də din, sərbəst toplaşma və birləşmək azadlıqları ilə bağlı müzakirələr davam edir.
2009-cu ildə Türkiyə İnsan Hüquqları Fondu işgəncə, pis rəftar və həbsxanada kiçik qrupların təcrid olunması da daxil olmaqla insan hüquqlarının pozulmasını təfərrüatlandıran iki hesabat yaymışdır. Hesabatlarda 15 illik hərbi idarəçilik dövründə həbsxana şəraitində 419 ölüm qeydə alınmışdır və təkcə 2008-ci ildə həbsxanalarda 39 ölüm halı baş tutmuşdur.
Ukraynada insan hüquqları
Ukraynada insan hüquqları və ya Ukraynada insan haqları (ukr. Права людини в Україні) — Ukrayna Konstitusiyasının “İnsan və vətəndaşın hüquqları, azadlıqları və vəzifələri” adlı 2-ci bölməsində rəsmi şəkildə təsbit olunmuş əsas insan hüquqları. Beynəlxalq ekspertlərin fikrincə, onların faktiki icrası müxtəlif amillərin mürəkkəb təzahürü səbəbindən çox arzuolunandır. Belə ki, korrupsiyalaşmış siyasi mühit, hakimiyyətdən asılı olmayan müstəqil məhkəmə sisteminin olmaması, mediada söz azadlığının kifayət qədər müdafiə olunmaması və s. belə amillərdəndir.
2017-2022-ci illər arasında "Freedom House" Ukraynaya 100 ballıq şkala üzrə 60-62 bal və ümumi reytinqi “qismən azad” verib. Seçki prosesləri üzrə reytinqlər ümumilikdə yaxşı olub, lakin korrupsiya və qanuni proseslərlə bağlı problemlər var. Daha sonra 2023-cü ildə onun reytinqini Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi, Ukraynada hərbi vəziyyətin tətbiqi, habelə işçilər və kiçik və orta şirkətlər üçün bir çox hüquqi müdafiəni ləğv edən əmək məcəlləsi, habelə hökumətin media şirkətlərini və jurnalistikanı tənzimləmək səlahiyyətlərini gücləndirən qanun aşağı salıb. İşğalın əvvəlindən Rusiya Ukraynanın mülki əhalisinə qarşı müxtəlif hərbi cinayətlər törədib və işğal Ukraynaya və onun vətəndaşlarına ciddi humanitar təsir göstərib.
Həm 2015-ci il yerli seçkilər, həm də 2019-cu il prezident seçkiləri ümumilikdə dinc, rəqabətli və ədalətli keçib, baxmayaraq ki, ictimai resurslardan sui-istifadə və səslərin satın alınması əlamətləri müşahidə olunsa da, media plüralizminə hələ tam nail olunmayıb.
Polşada insan hüquqları
Polşada insan hüquqları (pol. Prawa człowieka w Polsce) — 1997-ci ildə ratifikasiya olunmuş ölkə Konstitusiyasının ikinci bölməsində sadalanan hüquqlardan ibarətdir. Polşa insan hüquqları ilə bağlı bir sıra beynəlxalq müqavilələrin, o cümlədən Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının, İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamənin, Helsinki aktının, Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktın, İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktın, Hüquqlar və Uşaq Hüquqları Konvensiyasının iştirakçısıdır. Polşada insan hüquqlarına praktikada heç də həmişə riayət olunmur. 1959-cu ildən 2019-cu ilə qədər Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi Polşanın 989 işdə insan hüquqlarını pozduğuna dair qərar çıxarıb. 2021-ci ildə ILGA-Europe Polşanı ikinci il ardıcıl olaraq LGBT hüquqlarına görə Avropa İttifaqında ən aşağı yerə qoyub.
İndi insan hüquqları adlandırılan elementlərə Polşa dövlətinin ilk dövrlərində rast gəlmək olar. Yəhudi azadlıqlarının ümumi xartiyası olan Kalişin Nizamnaməsi (1264-cü ildə verilib) Polşada yəhudi azlıqları üçün bir çox hüquqlar təqdim edib. 1573-cü il Varşava Konfederasiyası Polşanın bütün sakinlərinin dini etiqad azadlığını təsdiqlədi ki, bu da o zamankı çoxmillətli Polşa cəmiyyətinin sabitliyi üçün son dərəcə vacib idi. Varşavada toplaşan bütün zadəganlar bütün əsas dinlərin nümayəndələrinin qarşılıqlı dəstək və tolerantlıq vəd etdiyi bir sənəd imzaladılar.
İnsan Hüquqları Beynəlxalq Cəmiyyəti
İnsan Hüquqları Beynəlxalq Cəmiyyəti — Qərargahı Nyu-York şəhərində yerləşən insan hüquqları təşkilatı. Birləşmiş Ştatların ən qədim insan hüquqları təşkilatı olduğunu iddia edən İHBC öz missiyasını "öz vətənlərində ədalətli və vətəndaş cəmiyyətinin ideallarını təbliğ etmək üçün həyatlarını təhlükə altına alan insan hüquqları müdafiəçiləri" kimi təqdim edir.
İnsan Hüquqları Beynəlxalq Cəmiyyəti ilk olaraq XIX əsrin sonlarında Fransada təsis edilən Fransa İnsan Hüquqları Cəmiyyətinin tərkibində yaradılmışdı. Həmin qrup 1942-ci ildə Nyu-Yorkda Avropa qaçqınları və Amerika Vətəndaş Azadlıqları Birliyinin təsisçisi olan Roqer Naş Boldvin tərəfindən bərpa edilmiş və 1976-cı ilədək Bəşər Hüquqları üzrə Beynəlxalq Cəmiyyət kimi tanınmışdır. 1947-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial Şurası (ECOSOC) ona məsləhətçi statusunu verdi. İHBC həmçinin dünyada 40-dan çox insan hüquqları təşkilatını özündə birləşdirən BMT-nin Şimali Koreyada insanlıq əleyhinə cinayətlərə qarşı mübarizə üzrə Beynəlxalq Koalisiyasının üzvüdür.
İnsan Hüquqları Beynəlxalq Cəmiyyətin prezidenti Robert Arsenault, icraçı direktoru isə Luis Kantroudur.
İHBC-in internet domen adı 3 iyun 2014-cü il tarixində başa çatıb və yenilənməyib. Onun köhnə veb ünvanı indi istehlak mallarının kuponları olan bir səhifədir. Bununla yanaşı təşkilat 2018-ci ilədək mətbuatda bildirildiyi kimi vətəndaş cəmiyyəti və insan hüquqları ilə məşğul olan şəxslərə "Karl von Osetskiy medalı” mükafatını verməyə davam edir.