QIRĞIZISTAN

Qırğızıstan (qırğız. Кыргызстан; rus. Киргизия) və ya rəsmi adı ilə Qırğız Respublikası (qırğız. Кыргыз Республикасы; rus. Кыргызская Республика) – Mərkəzi Asiyada dövlət. Qırğızıstanın dənizə çıxışı yoxdur və ərazisinin əksər hissəsi Tyan-Şan, Talas, Qırğız, Türküstan dağları ilə əhatə olunmuşdur. Şimalda Qazaxıstan, qərb və cənub-qərbdə Özbəkistan, cənubda Tacikistan, şərqdə isə Çin Xalq Respublikası ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Bişkek şəhəri, ümumi sahəsi 199,951 kvadrat kilometrdir. Qırğızıstan 31 avqust 1991-ci ildə SSRİ-dən müstəqilliyini əldə etmişdir. == Coğrafiya == Dənizə çıxışı olmayan Qırğızıstanın qonşuları şimalda Qazaxıstan, qərbdə Özbəkistan, cənub-qərbdə Tacikistan və cənub-şərqdə Çin Xalq Respublikasıdır.

Börü (qırğ. Бөрү) Qırğızıstan Respublikasının Oş vilayətində bir kənddir.

Qırğızıstanda kütləvi iğtişaşlar başlayıb, bəzi vilayətlərdə hökumət binaları ələ keçirilib. Ölkənin rayonlarında da kütləvi etirazlar baş verib. Narın və Çuy vilayətlərinin, eləcə də Moskva rayon administrasiyasının binaları ələ keçirilib. Talas vilayət mərkəzində də etiraz aksiyasının keçirildiyi təhmin edilir.Qırğızıstanda yaranan qarşıdurmalarda həlak olanların sayı barədə hələ dəqiq məlumat yoxdur. Bununla bağlı müxtəlif versiyalar səsləndirilir. Müxalifət 100-ə yaxın insanın öldüyünü iddia edir. Yüzlərlə insanın isə yaralandığı bildirilir. Səhiyyə nazirliyin məlumatına görə, həlak olanların əksəriyyətinə odlu silahlardan atəş açılıb. Xatırladaq ki, dünən Qırğızıstanın baş naziri Daniyar Usenov istefaya gedib. Bununla da Qırğızıstan hökuməti fəaliyyətini dayandırıb.

ABŞ–Qırğızıstan münasibətləri — ABŞ ilə Qırğız Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. == Tarixi == 1991-ci ildə diplomatik münasibətlər quruldu, o vaxtdan bəri güclü tərəfdaşlıqlar inkişaf etdi. Amerika Birləşmiş Ştatları Qırğızıstanı qanunun aliliyinə və insan hüquqlarına hörmətə əsaslanan demokratik bir cəmiyyətin inkişaf etdirilməsində dəstəkləyir. Qırğızıstanda 2011-ci il prezident seçkiləri postsovet Orta Asiyada ilk dəfə prezident hakimiyyətinin dinc şəkildə ötürülməsi baş tutur. ABŞ hökuməti Qırğızıstana humanitar və müdafiə təyinatlı hərbi yardım, iqtisadi və siyasi islahatları dəstəkləmək üçün digər yardımlar göstərir. Üstəlik Qırğızıstan Respublikasının beynəlxalq təşkilatlardan kömək istəklərini də dəstəkləmişdir. Məsələn: ABŞ 1998-ci ilin dekabrında Qırğızıstan Respublikasının Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) üzv olmasına dəstək olmuşdur. 11 sentyabr hadisəsindən sonra ABŞ dünyanın bu hissəsinə olan marağını artırdı. ABŞ 11 sentyabr hadisəsindən sonra 2001-ci ilin dekabrında Manasdakı hərbi bazanı kirayələdi. Həm Rusiya, həm də Çin buna bərk naratlığını bildirdi.

Ak Jol (qırğ. Ак жол - "Ağ yol") - Qırğızıstanda siyasi partiya. 2007-ci ilin dekabrında keçiriləcək parlament seçiləri ərəfəsində Qırğızıstan prezidenti Kurmanbek Bakiyev tərəfindən yaradılmışdır.Seçkilər nəticəsində 90 yerdən 71-nə sahib olan "Ak Jol" parlamentə daxil olmuş 3 partiyadan biri idi.

Azərbaycan–Qırğızıstan münasibətləri — Azərbaycan Respublikası ilə Qırğız Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. == Tarixi == Azərbaycan ilə Qırğızıstan münasibətləri qədim tarixə malikdir. Belə ki, azərbaycanlılar və qırğızlar eyni kökə, mədəniyyətə, qədim tarixi münasibətlərə və ənənələrə malikdirlər. Bundan başqa bu xalqları dil və din eyniliyi də birləşdirir. Hər iki xalq Çar imperiyası və Sovetlər ittifaqı dönəmində vahid mərkəzdən idarə olunublar. Hər iki ölkə SSRİ-nin tərkibində müttəfiq respublika olmuşlar. Elə həmin dövrdə də onlar arasında iqtisadi və mədəni əlaqələr formalaşmışdır. SSRİ dağıldıqdan, postsovet məkanında müstəqil dövlətlər yarandıqdan sonra bu münasibətlər daha da inkişaf etməyə başlamışdır. Hazırda Qırğızıstanda 20 minə qədər azərbaycanlı yaşayır. Onlar Qırğızıstanın ictimai-siyasi həyatında yaxından iştirak edirlər.

Qırğızıstan–Banqladeş münasibətləri — Banqladeş və Özbəkistan arasındakı ikitərəfli münasibətlər. İki ölkə arasındakı münasibətlər güclü olaraq xarakterizə edilmişdir. Heç bir ölkənin digərinin ərazisində daimi səfirliyi yoxdur. Ölkələr Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Ümumdünya poçt ittifaqı, BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət məsələləri üzrə Təşkilatı, Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı, Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatının İnkişafı Fondu, Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlıq və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvüdür. Hər iki ölkə beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsində bir-biri ilə əməkdaşlıq edir. == Təhsil == Təhsil sektoru Banqladeş və Qırğızıstan arasında ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafı üçün potensial bir sahə kimi tanınmışdır. Qırğızıstan, Qırğızıstanda ali təhsil almaq istəyən banqladeşli tələbələrə təqaüd verməyə maraq göstərir. == Mədəniyyət == Banqladeş və Qırğızıstan mədəni əməkdaşlığı ikitərəfli əlaqələrin genişləndirilməsinin vacib bir yolu kimi müəyyənləşdirilmişdir. 2014-cü ildə iki ölkə arasında Banqladeşdə Qırğızıstan Mədəniyyət günlərinin, 2015-ci ildə isə Qırğızıstanda Banqladeş Mədəniyyət günlərinin təşkili barədə müqavilə imzalanmışdır. == İqtisadiyyat == Banqladeş və Qırğızıstan ikitərəfli iqtisadi fəaliyyətin genişləndirilməsinə böyük maraq göstərir.

Qırğızıstan Respublikasının Konstitusiyası (qırğ. Кыргыз Республикасынын Конституциясы) — Qırğızıstanda ən yüksək qanuni qüvvəyə malik qanun. 5 May 1993-cü ildə Qırğızıstan Respublikası Joqorku Keneşi tərəfindən təsdiq edilmişdir. Hazırda 5 may 2021-ci il Konstitusiyası qüvvədədir. == Tarixi == === Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının 1929-cu il Konstitusiyası === 30 aprel 1929-cu il tarixində Sovetlərin İkinci Ümumqırğızıstan Konqresi Konstitusiya layihəsinin son variantını nəzərdən keçirərək təsdiqlədi. Beləliklə, ilk Qırğızıstan konstitusiyası olmaq. 1929-cu ildə Qırğızıstan SSR-nin Konstitusiyası RSFSR Konstitusiyası əsasında qəbul edildi. Konstitusiyaya görə hər iki əsas dil (qırğız və rus) dövlət dilləri idi. Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Konstitusiyası (Əsas Qanunu) RSFSR-nin yuxarı dövlət orqanları tərəfindən təsdiq edilməli idi. RSFSR Konstitusiyasının qurduğu 44-cü maddəsindən irəli gəldi: "Muxtar Sovet sosialist respublikalarının əsas qanunları (Konstitusiyaları) Sovetlər qurultayları tərəfindən qəbul edilir, Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin təsdiqinə təqdim olunur və təqdim olunur.

Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (1920–1925) — Qazaxların RSFSR tərkibində milli muxtariyyət əldə etdikləri muxtar qurumdur( (rus.) Киргизская Автономная Социалистическая Советская Республика, Kirgizskaya Avtonomnaja Sotsialisticheskaya Sovetskaya Respublika). 1925-ci ilə kimi mövcud olan bu qurum tarixi Qazax ərazilərində yerləşdiyi üçün həmin dövrdən sonra Qazaxıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası adlanmağa başladı. Paytaxtı Orenburq şəhəri idi və bugünkü müstəqil Qazaxıstan Respublikasının ərazisində yerləşirdi. == Tarix == 1920-ci il 26 avqustda RSFSR tərəfindən paytaxtı Orenburq olan "Qırğız (Qazaxıstan) Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının yaradılması" haqqında sərəncam imzalandı. Muxtar Respublika Ural, Turqay və Semipalatinskoy vilayətlərinin, Zakaspiysk vilayətinin şimal hissəsinin (Adayevskiy mahalı) , Bukey ordasının və Orenburq quberniyasının cənub hissələrinin əhalisi olan qırğız-qaysaqlardan (qazaxları o dövrdə belə adlandırırdılar) formalaşmışdı. 1921-ci il Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 17 yanvar qərarı ilə Omsk quberniyasının Akmolinski, Atbasarski, Kokçetavski və Petropavlovski mahalları ayrılaraq Akmolinski quberniyasını formalaşdırmışdılar. Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 10 iyun 1921-ci il qərarı ilə Qırğızıstan MSSR ilə Sibir arasında sərhəddlər müəyyənləşdirildi. (İssil-Kul stansiyası Qırğızıstan MSSR ərazisində idi həmin dövrdə). Sərhəd xətti şərqdən İssil-Kuldan keçməklə Petropavlovsk mahalı ilə həmsərhəd oldu. Daha sonra rus bölgələrinə keçməmək şərtilə ərazinin şimal sərhədləri Kiçi-Kara və Ulkun-Kara oldu.

Qırğızıstan prezidentlərinin siyahısı — 1991-ci ildə Sovet İttifaqından müstəqilliyini qazanan Qırğızıstanın, dövlət başçılarının siyahısı. Qırğızıstan Prezidenti, Qırğızıstan Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. Qırğızıstan Prezidenti vəzifəyə, Qırğızıstan Konstitusiyasının müvafiq maddələri ilə təyin olunur. 2021-ci ilin 28 yanvar tarixində vəzifəni Sadır Japarov icra edir.

Qırğızıstan (qırğız. Кыргызстан; rus. Киргизия) və ya rəsmi adı ilə Qırğız Respublikası (qırğız. Кыргыз Республикасы; rus. Кыргызская Республика) – Mərkəzi Asiyada dövlət. Qırğızıstanın dənizə çıxışı yoxdur və ərazisinin əksər hissəsi Tyan-Şan, Talas, Qırğız, Türküstan dağları ilə əhatə olunmuşdur. Şimalda Qazaxıstan, qərb və cənub-qərbdə Özbəkistan, cənubda Tacikistan, şərqdə isə Çin Xalq Respublikası ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Bişkek şəhəri, ümumi sahəsi 199,951 kvadrat kilometrdir. Qırğızıstan 31 avqust 1991-ci ildə SSRİ-dən müstəqilliyini əldə etmişdir. == Coğrafiya == Dənizə çıxışı olmayan Qırğızıstanın qonşuları şimalda Qazaxıstan, qərbdə Özbəkistan, cənub-qərbdə Tacikistan və cənub-şərqdə Çin Xalq Respublikasıdır.

Qırğızıstan Sovet Sosialist Respublikası (qırğ. Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы Kirgiz Sovettik Sotsialisttik Respublikasi; rus. Киргизская Советская Социалистическая Республика) — SSRİ-nin tərkibinə daxil olan 15 ittifaq respublikasından biri idi. 14 oktyabr 1924-cü ildə təşkil olunmuşdur.

Qırğızıstanda azərbaycanlılar — tarixi Azərbaycandan kənarda yaşayan etnik azərbaycanlıların təşkil etdiyi Azərbaycan diasporunun Qırğızıstanda yaşayan hissəsinin adı. == Say == Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin (DAK-ın) bütün dünyada yaşayan azərbaycanlıların sayına dair 2006-cı ildə yayınladığı məlumatlara əsasən Qırğızıstanda 16,000 nəfər etnik azərbaycanlı yaşamaqda idi. Siyahıyaalmalara və rəsmi təxminlərə əsasən Qırğızıstan əhalisi və bu ölkədəki etnik azərbaycanlıların sayı: 1999-cu il siyahıyaalmasına əsasən Qırğızıstan əhalisi: 4,822,938 nəfər, azərbaycanlıların sayı: 14,014 nəfər 2009-cu il siyahıyaalmasına əsasən Qırğızıstan əhalisi: 5,362,793 nəfər, azərbaycanlıların sayı: 17,267 nəfər 2010-cu ilə olan rəsmi təxminə əsasən Qırğızıstan əhalisi: 5,418,299 nəfər, azərbaycanlıların sayı: 17,498 nəfər 2011-ci ilə olan rəsmi təxminə əsasən Qırğızıstan əhalisi: 5,477,620 nəfər, azərbaycanlıların sayı: 17,823 nəfər 2012-ci ilə olan rəsmi təxminə əsasən Qırğızıstan əhalisi: 5,551,888 nəfər, azərbaycanlıların sayı: 18,046 nəfər === Məskunlaşma === == Qırğızıstanda diaspora təşkilatları == Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin məlumatlarına əsasən Qırğızıstanda azərbaycanlılara aid diaspora təşkilatları aşağıdakılardır: “Azəri” İctimai Birliyi: Bişkek şəhərində yerləşir. Türkdilli Dövlətlərin Siyasətinə Dəstək Fondu: Bişkek şəhərində yerləşir. “Azərbaycan” Gənclər Təşkilatı: Bişkek şəhərində yerləşir.

Qırğızıstan bayrağı — Qırğızıstan Respublikasının dövlət bayrağı

Qırğızıstan, Mərkəzi Asiyada, Çin Xalq Respublikasının qərbində quruyla çevrili bir ölkədir. Orta Asiyanın yeni müstəqil ölkələrinin ən kiçiyi olan Qırğızıstan, təxminən 198,500 kvadrat kilometrlik sahəylə Türkiyə Respublikasının Şərqi Anadolu bölgəsi ilə eyni böyüklükdədir. Milli torpaqları təxminən şərqdən qərbə 900 kilometr, şimaldan cənuba 410 kilometr halında çatmaqdadır. Qırğızıstan, cənub-şərqdə Çin Xalq Respublikası, şimalda və qərbdə Qazaxıstan, cənubda və qərbdə də Özbəkistan və Tacikistan ilə həmsərhəddir. Orta Asyaın Stanilist hissəninin beş respublikaya ayrılmasının bir nəticəsi olaraq çox sayda etnik Qırğız, Qırğızıstanda yaşamamaqdadır. Hukuken Qırğızıstan torpaqlarının bir parçası ancaq coğrafi olaraq buradan bir neçə kilometr uzaqda ikisi Özbəkistanda biri Tacikistanda ollan üç əhatə edilmiş bölgə tanınmaqdadır. Qırğızıstan ərazisində bir arada milli torpaqların %65'ini işğal etməkdə olan Tanrı və Pamir Dağları sistemləri hökm sürməkdədir. Tanrı Dağları sisteminin Alay sahəsi hissəsni, ölkənin cənub-qərbindən şərqinə doğru aypara şəklində hökm sürməkdədir və ana Tian Shan sahəsi şərqdə Çin Xalq Respublikası içinə girərək Sincan Uyğur Avtonom Bölgesiına çatmadan əvvəl, cənub Qırğızıstan və Çin Xalq Respublikası arasındakı sərhəd boyunca irəliləyər. Qırğızıstanın ortalama rakımı 7.439 metrlik Jengish Chokusu Təpəsi ilə Oş yaxınındakı 394 metrlik Fergana Vadisi arasında 2.750 metrdir. Ölkənin dərhal dərhal %90'ı dəniz səviyyəsinə görə 1500 metrdən daha yüksəkdədir.

Qırğızıstan Respublikasının dövlət gerbi (qırğ. Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби) — Qırğızıstan Respublikasının dövlət rəmzi. 14 yanvar 1994-cü ildə Qırğızıstan parlamenti tərəfindən təsdiq edilmişdir. == Təsviri == Qırğızıstan gerbinin aşağı hissəsində mavi dairə, ön planda ağ şahin, mavi göl, yuxarı hissəsində təpəsi ağ, yamacları isə mavi rəngdə verilmiş Qırğız ala dağları, o cümlədən günəş və ondan saçılan qızıl rəngli şüalar təsvir olunmuşdur. Gerbin yuxarı hissəsində ağ rəngdə "Qırğız", aşağında isə "Respublikası" yazılmışdır. Gerbin yan tərəflərində pambıq sapları və qızıl rəngdə buğda sünbülləri var. == Semantik təsviri == Qırğızıstan Respublikasının dövlət gerbinin mərkəzi qırğız xalqının zehniyyətinin, təbiətinin, mədəniyyətinin və təsərrüfatının xüsusiyyətlərini şərti simvol dilində ifadə edən bir dairədən ibarətdir.Gerbin ön planında, mavi dairənin alt hissəsində, geniş qanadlı bir ağ şahin şəkli mövcuddur. Düşüncələrin saflığı və nəcibliyinin rəmzi olan "Ağ Şumkar" quşu qırğız əfsanələrində və xalq dastanlarında oxunur. Qırğızıstan Respublikasının dövlət gerbindəki bu quşun təsviri qırğız xalqının həyat tərzi, ənənəvi mədəniyyətini təmsil edir və İssık-Kuldan Qırğız ala dağlarının qarlı zirvələrinə qədər uzanan Qırğızıstan torpağının qorunmasını simvollaşdırır. Dairənin içərisində, Qırğızıstan Respublikasının Dövlət gerbinin yuxarı hissəsindəki dağların arxasında, doğan günəş və onun şüaları təsvir edilmişdir.

Qırğızıstan dövlət himni (qırğ. Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Гимни) – Qırğızıstan dövlət simvollarından biri (bayraq və gerblə birlikdə).

Qırğızıstan iqtisadiyyatı əsasən sənaye və xidmət sektorundan ibarətdir və əmək qabiliyyətli əhalinin yarısından azı xidmət sektorunda işləyir . 2011-ci ildə miqrant köçürmələrinin həcmi ölkənin ÜDM-nin 29% -ni təşkil etmişdir . Sənaye enerji və mədənçiliklə təmsil olunur. Yüngül və qida sənayesində müəssisələr var. Yanacaqdoldurma stansiyası bazarı qismən ölkənin şimalında yanacaqdoldurma məntəqələrinin 63% -ə qədərinə sahib olan Qazprom Neft şirkəti tərəfindən idarə olunur. 1990-cı illərdə respublikada sənayeləşmə və Orta Asiya standartlarına görə böyük bir eniş yaşandı: Qırğızıstanın ÜDM-i 1990-2001-ci illərdə 10,35 dəfə azaldı (qonşu Özbəkistanda, eyni zamanda, 3,45 dəfə) . Ciddi bir problem 2008 - 2012-ci illərdə kəskin artan dövlət xarici borcudur: 2083,8 milyon dollardan 3031,1 milyon dollara qədər. Kənd təsərrüfatı məhsullarının əhəmiyyətli bir hissəsi ixrac olunur. Turizm Qırğızıstan üçün vacib bir gəlir mənbəyidir. 2008-ci ildə ölkəni gəliri 509 milyon dollar olan 2 milyondan çox xarici turist ziyarət etdi.

Qırğızıstan Respublikasının Joqorku Keneşi (qırğ. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши), tez-tez sadəcə Yoqorku Keneş adlandırılır (qırğ. Жогорку Кеңеш) — dövlətin qanunverici orqanı olan 120 deputatdan ibarət Qırğızıstan Respublikasının bir palatalı parlamenti. Joqorku Keneş, nisbi sistemə görə 5 il müddətinə seçilir. Seçkilərin nəticələrinə görə bir siyasi partiyaya parlamentdə 65-dən çox mandat verilə bilər. == Tarixi == Birinci Joqorku Keneş rəsmi olaraq “əfsanəvi parlament” adını daşıyan Qırğızıstan SSR Ali Sovetinin 12-ci çağırışı sayılır.4 iyun Qırğıstanda "Parlament günü" kimi təsis edilib. == Formalaşma prosesi və quruluşu == 1995-ci ildən 2000-ci ilədək Joqorku Keneşə millət vəkilləri majoritar seçki sisteminə görə seçildi. İki palatadan ibarət idi - Qanunverici Məclis və Xalq Nümayəndələr Məclisi. 1998-ci il islahatına görə, Qanunverici Məclis 60 deputatdan (əvvəl 35 deputat) ibarət idi ki, bunlardan 15 deputat partiya siyahıları ilə seçilirdi. Xalq Nümayəndələri Palatası 45 deputatdan ibarət idi (əvvəllər 70 yer).

Qırğızıstan somu ((qırğ. Кыргыз сом; code: KGS)) - Qırğızıstan respublikasının pul vahidi. ISO 4217 valyuta kodu KGS-dir. 1 som 100 tıyına (qırğ. тыйын) bölünür. == Tarixi == Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra ümumi valyutanı saxlamaq üçün əksər respublikalar tərəfindən cəhdlər edilmişdir. Bəzi siyasətçilər keçmiş sovet respublikaları və ya "yaxın xaric" arasında ən azı "xüsusi münasibətlər" saxlamağı ümid edirdilər. Rubl zonasının saxlanılması üçün digər iqtisadi səbəblər də var idi. Keçmiş sovet respublikaları arasında güclü ticarət əlaqələrini qorumaq arzusu ən mühüm məqsəd hesab edildi.Sovet İttifaqının parçalanması pul tənzimləmələrində heç bir rəsmi dəyişiklik ilə müşayiət olunmamışdı. 1 yanvar 1992-ci ildə Rusiya Mərkəzi Bankına SSRİ Dövlət Bankını (Qosbank) təhvil almaq səlahiyyəti verildi.

== Qədim dövrlər == == Qırğız xalqının yaranması == Asiya Hunları çağından bəri varlıqlarını bildiyimiz Qırğızlar, o dövrdə hunlara bağlı Ting-linglerle qarışıq olaraq yaşayırdılar. Yenisey çayı boylarında oturan Qırğızlar , 560-cı ildə Mukan Kağan zamanında Göytürklərə bağlanmışlar, Göytürk Dövlətinin 630-cu ildə yıxılmasıyla müstəqil olmuşlar. Ancaq 681-ci ildə II Göytürk Dövlətinin qurulmasıyla, təkrar Göytürk rəhbərliyinə girmişlər. Uyğur dövlətinin qurulmasından sonra, 758-ci ildə Mayan-Çur Kağan tərəfindən Uyğurlara bağlanan Qırğızlar, 840-cı ildə şiddətli bir hücumla Uyğur Dövlətini yıxaraq Orhun bölgəsində öz dövlətlərini qurmuşlar. Ancaq bir müddət sonra Kitanlar tərəfindən buradan çıxarılan Qırğızlar, köhnə yurdlarına çəkilmək məcburiyyətində qalmışlar. Beləcə Orhun bölgəsi Türk yurdu olmaqdan çıxıb, Monqolstanın bir parçası halına gəlmişdir. Çingiz Xan zamanında Monqollara boyun əyən ilk Türk qövmü olan Qırğızlar, bu tarixdən sonra siyasi bir varlıq göstərə bilməmişlər. Uzun illər dağınıq və köçəri olaraq yaşayan Qırğızlar, Rus və Sovet hakimiyyətindən sonra bu gün Qırğızıstan adıyla müstəqil bir dövlət halında yaşamaqdadırlar. Dünyanın ən uzun dastanı olan Manas dastanı Qırğız Türklərinə aiddir. == Qırğız xaqanlığı == == Rusiyanın idarəsi == == Sovetlər dönəmi == == Müasir tarix == Qırğızıstan 31 avqust 1991-ci ildə özünü suveren və müstəqil respublika elan etdi.

== Şəhərlərin siyahısı ==

Qırğız ədəbiyyatı — Qırğızıstanlı və qırğız şair, yazıçıların Qırğızıstan mədəniyyətinə, eləcə də dünya mədəniyyətinə bəxş etdikləri ədəbi-mədəni fikrin ən yaxşı nümunələridir. == Qədim Qırğız ədəbiyyatı == == XIX əsr Qırğız ədəbiyyatı == Toktoqul Satılqanov bölgənin zarafatcıl, şirin lətifələr danışan, bədahətən şeirlər söyləyən, bugünkü mənada monotamaşalar göstərən insanlarından birisi olmuşdur. Toktoqulun anası da ürəkləri kövrəldən, necə deyərlər, daş ürəkli insanların da gözündən yaş çıxara bilən bir ağıçı olmuşdur. Uşaqlığını keçə çadırlarda, yayda yaylaqda, qışda qışlaqda keçirən, məktəb, mədrəsə üzü görməsə də, fitri istedadı, iti yaddaşıyla ailə üzvlərinin, qohumlarının, sonra da bölgədə yaşayanların diqqətini özünə cəlb edən Toktoqul yeniyetməliyində çobanlıq edərkən təbiətin hər cür sərt üzünü görür. Sürü otararkən borana da düşür, qoyunlara hücuma keçən ac yırtıcılarla da üzləşir. Hava xoş, kefi kök olanda dağ bulaqlarının suyundan içib çəmənlərdə oxumaqla səsini cilalayıb. Dağlara, göydə uçan quşlara “konsert” verə-verə bir akın kimi yetişib. Beləcə 13 yaşından yırlar söyləməyə başlayıb. Onun fitri istedadını ailəsi və Naken, Esenaman, Çondun kimi yırçıların şeirləri gəlişdirir. Tarixi mənbələrə sadiq qalan, əsərlərində fakt və sənədlərə dayanmağa üstünlük verən məşhur qırğız yazıçısı Tölöqon Qasımbekov “Gəlgəl” romanında bölgənin məşhur qopuz düzəldən və ifaçısı Niyazalı onu himayəsinə götürdüyünü, şagirdinə yalnız çalıb oxumağı, qırğızların ağızı ilə desək akınlığı öyrətmir, həm də quzunun və ya oğlağın bağırsaqlarını təmizlədikdən sonra onu tərsinə çevirərək necə qaşıyıb naziltmək lazım gəldiyini, həmin bağırsaqları kölgədə qurudarkən onun uzanması üçün hansı çəkidə daş bağlamaq lazım gəldiyini, necə deyərlər, bağırsaqdan qopuz üçün yüksək keyfiyyətli sim düzəltməyi, qopuzun çanağı və qolu üçün ağac seçməyi öyrədir.

1 yanvar 2013-cü il tarixinə olan rəsmi təxminə əsasən Qırğızıstan əhalisi 5663.1 min nəfərdir.

Qırğızıstan kinematoqrafiyası — Qırğızıstan Respublikasının kino sənəti və kino sənayesi. Onun əsasını “Qırğızfilm” studiyası təşkil edir. Kino tarixində 500-dən çox film çəkilmişdir. == Tarixi == 1998-ci ildə Aktan Abdıkalıkovun “Beşkempir” filmi Qazaxıstanın Almatı şəhərində keçirilən 1-ci Avrasiya Beynəlxalq Film Festivalında “Ən yaxşı film” nominasiyasında Qran-pri qazanıb. 2005-ci ildə Ernest Abdyzhapparovun Saratan filmi II Avrasiya IFF-də münsiflər heyətinin xüsusi mükafatını qazandı. 2008-ci ildə 5-ci Avrasiya İFF-də Temir Birnazarovun “Naməlum marşrut” filmi xüsusi bədii film üçün münsiflər heyətinin mükafatını qazandı.

"Manas" Qırğızıstan-Türkiyə Universiteti (qırğ. Кыргыз-Түрк «Манас» Университети, türk. Kirgizistan-Türkiye "Manas" Üniversitesi) — Bişkek şəhərində yerləşən ali təhsil müəssisəsi. Əfsanəvi qırğız qəhrəmanının — Manasın adını daşıyır. == Tarixi == Manas Universiteti, fəaliyyətlərinə 1997–1998-ci tədris ilində Qırğızıstanın paytaxtı — Bişkekdə "Qırğız-Türk" Manas "Universitetinin yaradılması haqqında" Sazişin hər iki ölkənin səlahiyyətli orqanlarının təsdiqindən sonra başladı. Bu müqavilə 30 sentyabr 1995-ci ildə İzmirdə Türkiyə Cümhuriyyəti və Qırğızıstan Respublikası Hökumətləri tərəfindən imzalanmışdır. Universitet, Tələbə İşə Qəbulu və Dağıtım Mərkəzi tərəfindən təşkil edilən qəbul imtahanının nəticələrinə əsasən Qırğızıstandan tələbə qəbul edir. Türk tələbələr, Türkiyə Cümhuriyyətinin İşə Qəbulu və Dağıtım Mərkəzi tərəfindən edilən bir imtahan yolu ilə işə qəbul edilir. Digər Türkdilli dövlətlərin və millətlərin tələbələri, Türkiyə Cümhuriyyəti Türk Dilli Dövlətlər üçün Tələbə İşə Qəbulu və Dağıtımı Mərkəzi tərəfindən də keçirilən imtahan nəticələrinə görə işə qəbul edilir. 2011–2012-ci tədris ilinin birinci semestrinin sonuna 9 fakültədə, 4 ali məktəbdə, 1 peşə məktəbində 3809 lisenziya tələbəsi təhsil alır, 196 lisenziya və aspirant isə 2 institutda təhsillərini davam etdirir.

== Kişilər ==

== Kişilər ==

Birləşmiş Krallıq–Qırğızıstan münasibətləri — Qırğızıstan Respublikası ilə Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı arasında ikitərəfli əlaqələr. == Tarixi == Birləşmiş Krallıq 20 yanvar 1992-ci ildə Qırğızıstanın müstəqilliyini tanıdı, diplomatik əlaqələr həmin il 12 iyun tarixində quruldu. Qırğızıstanın Birləşmiş Krallıqda ilk səfiri 1997-ci ilin sentyabrında gəldi. Qırğızıstan səfirliyi Londonun Marilebon rayonundakı Ascot House binasında yerləşir. 1992–2012-ci illərdə Britaniyanın Qazaxıstandakı səfiri Qırğızıstanda da akkreditə olunmuşdur. Bişkekdəki İngilis səfirliyi 2011-ci ilin dekabrında fəaliyyətə başladı. Qırğızıstandakı yeni səfir rəsmi olaraq 2012-ci ilin martında etimadnamələrinin surətlərini Xarici İşlər Nazirinə təqdim etdikdə vəzifəsinə başladı. Öz növbəsində, son illərdə Qırğızıstan Respublikası Hökuməti aşağıdakı islahatları həyata keçirmişdir: — sərmayələri təmin etmək və qorumaq üçün xarici investorlar üçün ən əlverişli tənzimləmə rejimini seçməyə imkan verən bir sabitləşmə rejimi tətbiq edilmişdir; — Fəaliyyəti sahibkarların hüquqlarının və qanuni mənafelərinin dövlət müdafiəsinin təmin olunmasına və dövlət orqanları, yerli hakimiyyət orqanları, qurumlar və dövlət müəssisələri tərəfindən onlara riayət olunmasına yönəldiləcək Biznes Ombudsmanı İnstitutunun yaradılması haqqında fərman imzalandı. və vəzifəli şəxslər; — 1 yanvar 2019-cu ildən etibarən Qırğızıstan Respublikasında iki il — 1 yanvar 2021-ci il tarixinədək qüvvədə olan sahibkarlıq subyektlərinin yoxlamalarına moratorium tətbiq edildi. On səlahiyyətli orqan tərəfindən həyata keçirilən sahibkarlıq subyektlərinin yoxlamalarına aiddir; — maliyyə islahatlarının birinci mərhələsi başa çatdı, nəticədə bölgədəki maliyyə qanunvericiliyinin ən liberal şərtlərindən birinə sahib olduq; — Dünya Bankının Doing Business — 2019 reytinqinin son hesabatında, Qırğızıstan Respublikası yerini 7 pillə yaxşılaşdıraraq dünyanın 190 ölkəsi arasında 70-ci yeri tutdu.

Boris Yeltsin adına Qırğızıstan-Rus Slavyan Universiteti — Qırğızıstan Respublikası və Rusiya Federasiyasının birgə tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi. Universitet Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə yerləşir. Rusiya Universitetləri Birliyinin üzvü. == Tarixi == Qırğızıstan-Rusiya Slavyan Universiteti 1993-cü ildə Qırğızıstan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasındakı Dostluq, Əməkdaşlıq və Qarşılıqlı Yardım Müqaviləsinə (Moskva, 10 iyun 1992) uyğun olaraq Qırğızıstan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə ( Bişkek, 28 sentyabr 1992.) Və Qırğızıstan Respublikası və Rusiya Federasiyası hökumətləri arasında Qırğız-Rus Slavyan Universitetinin yaradılması və fəaliyyət şərtlərinə dair bir razılaşma (Bişkek, 09.09.1993), Hökumət Qərarı Rusiya Federasiyası (Moskva, 23.02.1994, No 149.), 14 fevral 1994-cü il tarixli 326-128 / 1 saylı, Rusiya Federasiyası Ali Təhsil üzrə Dövlət Komitəsi sədrinin və Qırğızıstan Respublikasının Təhsil və Elm Naziri. İlk 200 tələbə 1993-cü ildə universitetin qapısına girdi. 1997-ci ildə məzuniyyət bakalavr tezislərinin ilk müdafiələri, bir il sonra 1998-ci ildə ilk diplom işlərinin müdafiələri baş verdi. 2004-cü ildə Qırğızıstan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə Universitetə ​​Qırğızların yaradılmasına verdiyi böyük şəxsi töhfəyə görə xüsusi minnətdarlıq və hörmət əlaməti olaraq Rusiya Federasiyasının ilk Prezidenti Boris N. Yeltsinin adı verildi. -Rusiya Slavyan Universiteti. Mövcud olduğu illər ərzində QRSU, 50 ən yaxşı tələbəyə fərdi təqaüd şəklində əhəmiyyətli maliyyə dəstəyi verən, universitetin müasir təhsil avadanlığı ilə təchiz olunmasına kömək edən Yeltsin Fondu ilə daim sıx əlaqələr qurdu. Yeltsin Fondunun köməyi ilə rus dilində şagird və məktəb olimpiadaları, MDB məkanında vahid təhsil məkanının qorunub saxlanmasına dair beynəlxalq elmi və praktik konfranslar keçirildi.

Hindistan–Qırğızıstan münasibətləri — Qırğızıstan və Hindistan arasındakı ikitərəfli münasibətlər. == Tarix == Tarixən Hindistanın Orta Asiya ilə, xüsusən də müasir Qırğızıstan ərazisini əhatə edən Böyük ipək yolunun bir hissəsi olan ölkələrlə sıx əlaqələri var idi.. Sovet dövründə Hindistan və Qırğızıstan SSR arasında məhdud siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələr mövcud olmuşdur. Baş nazir Raciv Qandi 1985-ci ildə Bişkek və İssık-Kul gölündə olmuşdur. 18 mart 1992-ci ildə ölkələr arasında diplomatik münasibətlər qurulur. Hindistanın daimi nümayəndəliyi 1994-cü ildə açılmışdır. == Ölkələr arasındakı münasibətlər == === Siyasi münasibətlər === Qırğızıstan Respublikası ilə siyasi əlaqələr ənənəvi olaraq isti və mehriban olmuşdur. Qırğızıstan rəhbərliyi Hindistanın Kəşmirlə bağlı mövqeyini böyük ölçüdə dəstəkləmiş və davam edən sülh prosesini alqışlaçışdır. Baş nazir Narendra Modi 11-12 iyul 2015-ci il tarixlərində, ikinci dəfə isə 13-14 iyun 2019-cu il tarixlərində Qırğızıstanda səfərdə olmuş, bunun çərçivəsində Strateji Tərəfdaşlığın yaradılması barədə birgə bəyannamə imzalanmışdır. == Parlament mübadiləsi == Qırğızıstan Parlamentinin Qanunvericilik Məclisinin o zamankı sədri cənab Usup Mukambayevin rəhbərlik etdiyi parlament nümayəndə heyəti 25 iyul-1 avqust 1997-ci il tarixlərində Hindistana səfər etmişdir.

Qırğız süfrəsində məxsusi olaraq Novruzda bişirilən beşbarmaq da olur. Bu – quzu ətindən və makarona oxşar un məmulatından bişirilir. Adına niyə beşbarmaq deyilir – çünki əllə yeyilir – yəni beş barmaqla. Qırğızıstanda Novruzda tonqal qalamırlar, amma evin, həyətin odla pak edilməsi adəti var – Azərbaycanda üzərlik yandırılan kimi. Qırğızlar deyir ki, bu, qədim türk şamanlarından qalma adətdir. Onlar "Alas-alas, hər bəladan xilas" – deməklə öz həyətlərini atəşlə pis ruhlardan təmizləyirlər.

Qazaxıstan-Qırğızıstan sərhədi 1,212 km (753 m) olub , Özbəkistan və Çin ilə birlikdə üçtərəfli sərhəd təşkil edir. Qırğızıstanın paytaxtı Bişkek, bu sərhədin cənubunda 16 km məsafədədir və Almatı (Qazaxıstanın ən böyük şəhəri və köhnə paytaxtı) onun şimalından yalnız 29 km (18.4 m) məsafədə yerlləşir. == Təsviri == Sərhəd qərbdə Uqam silsiləsində Özbəkistanla başlayır və sonra şimal-şərq istiqamətində Tarazdan keçərək və Qırğızıstanın Ala-Too dağları boyunca davam edir. Sərhəd Bişkek və Tokmokdan keçən Çu çayından əvvəl Kara-Balta ətrafında kobud çuxuru izləyir. Qazaxıstanın Tarazdan Aqtöbe dəmiryoluna qısa müddətdə keçən Sovet dövrünün mirası, infrastrukturun daxili sərhədləri nəzərə alınmadan inşa edildiyi bir yerdir. == Tarixi == XIX əsrdə Rusiya Mərkəzi Asiyanı Kokand və Xivə keçmiş müstəqil xanlıqlarını və Buxara əmirliyini birləşdirərək fəth etdi. Kommunistlər 1917-ci ildə hakimiyyətə gəldikdən və Sovet İttifaqını yaratdıqdan sonra Orta Asiyanı etnik əsaslı respublikalara bölüşdürmə qərarı verilmişdir, bunlar Milli ərazi sərhədləri (və ya ing. NTD) kimi tanınan bir prosesdir. Bu siyasətlə, Stalin, sakinlərini ayrı-ayrı ölkələrə bölüşdürdü və bu azlıqlar üçün sərhədlər müəyyən etdi.Sovetlər etnik cəhətdən homogen respublikalar yaratmaq məqsədi daşıyırdı, lakin bir çox sahələr etnik şəkildə qarışıq idi (məsələn, Fərqanə Vadisi) və bəzi xalqlara (məsələn, qarışıq Tacik-Özbek Sartı və ya Amudərya Türkmənistan / Özbek qəbilələri) 'hüququ' etnik etiket təyin etmək çətin idi. daha sonra isə ekspert biliklərinin olmaması və regionda dəqiq və ya dolğun etnoqrafik məlumatların çatışmazlığı ilə maneə törədiblər.

Qazaxıstan–Özbəkistan münasibətləri — Qazaxıstan və Özbəkistan arasındakı ikitərəfli münasibətlər. İki ölkə arasında diplomatik əklaqələr 27 avqust 1992-ci ildə qurulmuşdur. Hər iki ölkə Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB), İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) və Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) üzvüdür. 2012-ci il nəticələrinə görə Qazaxıəstan Qırğızıstanın Rusiya və Çindən sonra ən böyük iqtisadi tərəfdaşıdır. Ticarət dövriyəsinin 12,7 % Qazaxıstanın payına düşür. == Siyasi əlaqələr == İki ölkə arasında ikitərəfli əlaqələrdə və beynəlxalq siyasi məsələlərlə bağlı siyasi dialoqda ziddiyyət yoxdur. Ən yüksək səviyyədə danışıqlar müntəzəm olaraq keçirilir. Eyni zamanda ölkələr su siyasətinə dair ("su ehtiyatları") əks mövqedə çıxış edirlar. Qazaxıstanın İssık-Kul ərazisində bir neçə pansionata sahibdir. 2003-cü ildə Bişkek Qazaxıstanın Qırğızıstandakı daşınmaz əmlakına olan hüququnu tanımışdır.

Qazaxıstan-Qırğızıstan sərhədi 1,212 km (753 m) olub , Özbəkistan və Çin ilə birlikdə üçtərəfli sərhəd təşkil edir. Qırğızıstanın paytaxtı Bişkek, bu sərhədin cənubunda 16 km məsafədədir və Almatı (Qazaxıstanın ən böyük şəhəri və köhnə paytaxtı) onun şimalından yalnız 29 km (18.4 m) məsafədə yerlləşir. == Təsviri == Sərhəd qərbdə Uqam silsiləsində Özbəkistanla başlayır və sonra şimal-şərq istiqamətində Tarazdan keçərək və Qırğızıstanın Ala-Too dağları boyunca davam edir. Sərhəd Bişkek və Tokmokdan keçən Çu çayından əvvəl Kara-Balta ətrafında kobud çuxuru izləyir. Qazaxıstanın Tarazdan Aqtöbe dəmiryoluna qısa müddətdə keçən Sovet dövrünün mirası, infrastrukturun daxili sərhədləri nəzərə alınmadan inşa edildiyi bir yerdir. == Tarixi == XIX əsrdə Rusiya Mərkəzi Asiyanı Kokand və Xivə keçmiş müstəqil xanlıqlarını və Buxara əmirliyini birləşdirərək fəth etdi. Kommunistlər 1917-ci ildə hakimiyyətə gəldikdən və Sovet İttifaqını yaratdıqdan sonra Orta Asiyanı etnik əsaslı respublikalara bölüşdürmə qərarı verilmişdir, bunlar Milli ərazi sərhədləri (və ya ing. NTD) kimi tanınan bir prosesdir. Bu siyasətlə, Stalin, sakinlərini ayrı-ayrı ölkələrə bölüşdürdü və bu azlıqlar üçün sərhədlər müəyyən etdi.Sovetlər etnik cəhətdən homogen respublikalar yaratmaq məqsədi daşıyırdı, lakin bir çox sahələr etnik şəkildə qarışıq idi (məsələn, Fərqanə Vadisi) və bəzi xalqlara (məsələn, qarışıq Tacik-Özbek Sartı və ya Amudərya Türkmənistan / Özbek qəbilələri) 'hüququ' etnik etiket təyin etmək çətin idi. daha sonra isə ekspert biliklərinin olmaması və regionda dəqiq və ya dolğun etnoqrafik məlumatların çatışmazlığı ilə maneə törədiblər.

Qırğızıstan-Tacikistan sərhəd toqquşmaları — Qırğızıstan-Tacikistan sərhədində Qırğızıstan və Tacikistan qüvvələri arasında 28 aprel 2021-ci ildə su qaynaqları üzərində nəzarət səbəbindən başlayan bir sıra silahlı toquşmalar. Qırğızıstanın Batken vilayətinin Köktaş kəndində başlanan və daha sonra ordularında ortaya qarışması ilə genişlənən münaqişə. 29 aprel tarixində qarşıdurmalar nəticəsində hər iki tərəfdən 6 nəfər ölmüş və 10.000 nəfər bölgədən təxliyə edilmişdir. 29 aprel tarixində atəşkəs elan edilmişdir.

Qırğızıstan-Tacikistan sərhədi — 984 km uzunluğa malikdir və Özbəkistanla üçlü nöqtədən Çinlə üçlü nöqtəyə qədər uzanır. == Təsvir == Sərhəd Tacikistanın şimalında Fərqanə Vadisində başlayır. Sərhəd qərbə doğru uzanır, Çorku şəhəri yaxınlığında kəskin bir tacik qabarıqlığı ilə, Tacik dənizinə çatır. Ancaq Tacikistan ərazisinin incə bir zolağı su anbarı ilə sərhəd arasında uzanır. Sərhəd Türküstan silsiləsi ilə yanaşı, şərqdə Çin ilə sərhəddə olan Alai və Trans-Alai silsilələri boyunca uzanır. == Anklavlar == Sərhəd boyunca Qırğızıstan ərazisinin içərisində yerləşən iki anklav (Vorux və Kayraqaç) var. == Tarix == Rusiya XIX əsrdə əvvəllər müstəqil olan Kokand, Xivə və Buxara əmirliyini özlərinə tabe edərək Orta Asiyanı fəth edir. Oktyabr İnqilabından və SSRİ-nin qurulmasından sonra Orta Asiyanı milli ərazi sərhədləri çərçivəsində etnik respublikalara bölmək qərara alınır. 25 fevral 1924-cü ildə Sov.İKP MK Siyasi Bürosu və Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Orta Asiyada milli-ərazi sərhədlərini davam etdirəcəklərini elan edir. Bu proses bölgənin əsas millətlərindən hər biri üçün (qazaxlar, türkmənlər və özbəklər) üç alt komitə ilə Orta Asiya KP MK Siyasi Bürosunun Xüsusi Komitəsi tərəfindən nəzarət edilməli idi.

Qırğızıstan — 2012-ci ildə Avstriyada baş tutan Yeniyetmələrin I Qış Olimpiya Oyunlarında. Qırğızıstan Yeniyetmələrin I Qış Olimpiya Oyunlarında 1 idmançı ilə 1 idman növündə təmsil olundu.

Qırğızıstan 2018 Qış Olimpiya Oyunlarında dağ xizəyi və xizəklə yürüş olmaqla 2 idman növündə 2 idmançı ilə təmsil olunacaqdır. Ölkə müstəqillik qazandığı ildən etibarən bütün olimpiyadalarda iştirak etmişdir. == Millinin tərkibi == == Yarışmanın nəticələri == === Xizək idmanı növləri === ==== Dağ xizəyi idmanı ==== Təsnifat mərhələsində idmançı Beynəlxalq Xizək İdmanı Federasiyasının 21 yanvar 2018-ci il reytinqinə əsasən yarışmada iştirak edirlər. Bu yarışmada top-500 daxil olan və təsnifat xalını toplaya bilən idmançılar iştirak edə bilirlər. Top-500 daxil olmayan ölkələrin idmançıları «B» kateqoriyasında iştirak edirlər. Nəticələrə əsasən Qırğızıstan «B» kateqoriyası üzrə 1 idmançı ilə təmsil olunacaqdır. Ölkəni təmsil etmək hüququ məxsusdur Yevgeni Timafeevə məxsusdur. Kişilər ==== Xizək yürüşü ==== Təsnifat mərhələsində idmançı Beynəlxalq Xizək İdmanı Federasiyasının 21 yanvar 2018-ci il reytinqinə əsasən iştirak edə bilər. «A» kateqoriyası üzrə lisenziya qazanmaq üçün idmançı reytinq üzrə 100 xal qazanmalıdır. Bununla belə MOK-ləri «B» kteqoriyasını ödəyə biləcək 1 qadın və 1 kişi olmaqla iştirakçı ilə təmsil oluna bilər.

Qırğızıstan Beynəlxalq Universiteti — beynəlxalq ali təhsil müəssisəsi statuslu Qırğızıstan Respublikasının dövlət universiteti. Universitet Qırğızıstan Respublikasının Prezidenti Askar Akayevin 11 mart 1993-cü il tarixli UP-74 nömrəli Fərmanı və Qırğızıstan Respublikası Hökumətinin 16 mart 1993-cü il tarixli 113 saylı qərarı ilə qurulmuşdur. Qırğızıstan Hökuməti, Qırğızıstan Respublikasının Təhsil və Elm Nazirliyi, Qırğızıstan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi, Qırğızıstan Respublikası Milli Elmlər Akademiyası və San Francisco Dövlət Universiteti (ABŞ) — Qırğızıstan Beynəlxalq Universitetin təsisçiləridir. 2021-ci ildə Webometrics dünya universitetlərinin reytinqində bu təlimat ölkənin 46 universiteti arasında 5-ci yeri tutdu. Universitetin qəbul nisbətinin% 20 olduğu bildirilir. Qırğızıstanın Beynəlxalq Universiteti, Qırğızıstan Respublikası Hökuməti ilə birbaşa əlaqədə olan, beynəlxalq bir ali təhsil müəssisəsi statusuna malik bir dövlət universitetidir. Qırğızıstan Respublikası Prezidentinin 30 dekabr 1998-ci il tarixli fərmanı və Qırğızıstan Respublikası Hökumətinin fərmanı ilə Beynəlxalq Universitetə ​​muxtar akademik özünüidarə statusu verildi. == Tarixi == Qırğızıstan Beynəlxalq Universiteti, Qırğızıstan Respublikası Hökuməti, Qırğız Respublikasının Təhsil və Elm Nazirliyi, Qırğızıstan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi, Qırğız Respublikasının Milli Elmlər Akademiyası və Dövlət Universiteti tərəfindən təsis edilmişdir. San-Fransisko. Universitet Qırğızıstan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə qurulmuşdur, Qırğızıstan Respublikası Hökumətinin Fərmanı beynəlxalq bir ali təhsil müəssisəsi statusuna malik bir dövlət universitetidir.

Qırğızıstan Daxili İşlər Nazirliyinin Akademiyası (Polis general-mayoru Erqeş Əliyev adına Qırğızıstan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Akademiyası) — Qırğızıstandakı bir ali təhsil ocağıdır, ən yüksək və öz növünə görə yeganə təhsil müəssisəsidir. Qırğızıstan Respublikasının universitetlər sistemində, Daxili İşlər Nazirliyinin sistemində inzibati və elmi-pedaqoji kadrlar da daxil olmaqla, daxili işlər orqanları üçün yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlamaq üçün müəssisə. == Tarixi == Adına Qırğızıstan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Akademiyası Milis General-mayoru EA EA, Nazirliyin rəhbər və elmi-pedaqoji kadrları da daxil olmaqla daxili işlər orqanları üçün yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlamaq üçün hazırlanmış Qırğızıstan Respublikasının universitetlər sistemindəki ən yüksək və öz yolunda yeganə təhsil ocağıdır. Daxili İşlər. Təhsil müəssisəsinin yaranma və inkişaf tarixi həm respublikanın daxili işlər orqanları sisteminin, həm də bütövlükdə Qırğızıstanın inkişafındakı tarixi mərhələlərlə ayrılmaz şəkildə bağlıdır. 19 may 1969-cu ildə SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin əmri ilə SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Frunze Xüsusi Orta Məktəbi yaradıldı. Təhsil müəssisəsində müəllim heyəti SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin milislərinin İvanovo-Frankovsk və Yelabuga xüsusi orta məktəbləri, habelə Daxili İşlər Nazirliyinin praktik işçiləri sayından işə qəbul edildi. Qırğızıstan. O dövrün milis məktəbinin ilk rəhbəri Milis General-mayoru Şabirov Japar Şabiroviç idi. İlk qeyd 1 oktyabr 1969-cu ildə həyata keçirildi, sonra 64 nəfər Sovet Ordusu sıralarından çıxarılan polis və mülki gənclər arasından təhsil almağa qəbul edildi.

İshak Razzakov adına Qırğızıstan Dövlət Texniki Universiteti — 4-cü dərəcəli akkreditasiya dövlət ali təhsil müəssisəsi. Bişkekdə (Qırğızıstan) yerləşir Qırğızıstan Respublikasının Qəhrəmanı İshak Razzakoviç Razzakovun (1910-1979), Sovet dövlət xadimi və partiya lideri, Qırğızıstan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibinin adını daşıyır (19). == Tarixi == 1953-cü ilə, Qırğızıstanın mühəndislik sənayesində yüksək ixtisaslı mütəxəssis çatışmazlığı səbəbiylə Qırğızıstan Dövlət Universitetində bir texniki fakültənin yaradıldığı vaxta təsadüf edir. 1 sentyabr 1954-cü ildə Frunze Politexnik İnstitutu olaraq quruldu. FPİ-nin ilk rektoru professor Georgi Akimoviç Suxomlinov idi. Gələcək mühəndislərin hazırlanması, 26 ixtisas üzrə 13 min tələbənin, 350 müəllimin (200 - elmi dərəcə və titullu) təhsil aldığı 60 kafedrada 12 fakültə tərəfindən həyata keçirildi. FPİ, Qırğızıstan SSR-in və bütün Orta Asiya bölgəsinin sənayesi və tikintisi üçün yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlayan bir sənətkar halına gəldi. Yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasında qazandığı uğurlara görə, SSRİ-nin qurulmasının 50 illiyi şərəfinə ölkənin 26 ən yaxşı universiteti arasındakı FPİ komandası, Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin, Rəyasət Heyətinin yubiley fəxri nişanı ilə təltif olundu. SSRİ Ali Soveti, SSRİ Nazirlər Soveti və Ümumittifaq Mərkəzi Həmkarlar İttifaqları Şurası. 1992-ci ildən — İshak Razzakov adına QDTU. İndi universitet müasir universitet kompleksidir, 77 ixtisas üzrə mühəndis-texniki və mühəndis-iqtisadi kadrların hazırlanması və yenidən hazırlanması üçün ən böyük təhsil və elmi mərkəzdir.

İsa Axunbayev adına Qırğızıstan Dövlət Tibb Akademiyası — 80 illik tarixə malik Qırğızıstan Respublikasının aparıcı ali tibbi təhsil müəssisəsi. == Missiyası == Qırğızıstan Respublikasında tibb təhsili və elminin flaqmanı kimi QDTA-nın missiyası əhalinin sağlamlığını və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq, cəmiyyətin və fərdin intellektual, mədəni və əxlaqi inkişafına olan tələbatını yüksək keyfiyyətli və davamlı şəkildə təmin etməkdir. Təhsil prosesinin, elmi araşdırmaların və klinik praktikanın XX əsrin çağırışlarına uyğun olaraq ayrılmaz birliyinə əsaslanan tibb və əczaçılıq kadrlarının hazırlanması. == Məqsədləri == Strateji hədəflər: Sağlamlıq, yüksək dağ təbabəti, biotexnologiya, əczaçılıq sahəsində fundamental və tətbiqi dünya səviyyəli tədqiqatların inkişafı və geniş yayılması sayəsində QDTA-nın əsas beynəlxalq reytinqlərə görə Asiya regionunun aparıcı tibb universitetləri arasında girişi və konsolidasiyası. yenilikçi tədris texnologiyaları; Qabaqcıl təhsil prinsipini təmin etmək üçün QDTA-nın yenilikçi infrastrukturunun inkişafı; Asiya və Avropanın aparıcı universitetləri ilə rəqabət edə biləcək elmi və təhsil xidmətlərinin həyat dövrünün bütün mərhələlərində sistematik keyfiyyət təminatı; İntellektual potensialı, maddi, maliyyə və insan resurslarını birləşdirərək QDTA-nın maraqlı təşkilatlarla hərtərəfli əməkdaşlığı əsasında mütəxəssislərin peşəkar hazırlığı üçün strateji tərəfdaşlıq təmin etmək; Təhsilin və elmin əsas təbiəti, keyfiyyəti, davamlılığı və davamlılığı və dünya təhsil və elmi birliyinə məcburi inteqrasiyası sayəsində mütəxəssis və elmi kadrların çox səviyyəli hazırlanması sisteminin inkişafı.Təhsil məqsədləri: Səhiyyə işinin müasir səviyyədə maddi-texniki təchizatı şəraitində müstəqil təcrübəyə peşəkar şəkildə hazır olan bir mütəxəssisin formalaşması. Qlobal birliyin mənəvi, əxlaqi və humanist dəyərlərinə əsaslanan ahəngdar şəkildə inkişaf etmiş və sosial baxımdan məsuliyyətli bir şəxsiyyətin formalaşması, tələbənin şəxsiyyəti yüksək mədəni və mərhəmətlidir. İş həyatı boyu öyrənməyə hazır olan və yenilikçi istehsal və idarəetmə texnologiyalarını, mütərəqqi sosial inkişaf proseslərini təşəbbüs edə və ya dəstəkləyə bilən və qlobal birliyin liderinə çevrilməyə hazır olan tələbə şəxsiyyətinin formalaşması. Tədqiqat yönümlü təhsilin tətbiqi və tibb elminin inkişafı yolu ilə tələbələr arasında tədqiqat bacarıqlarının formalaşdırılması və inkişafı. Sosial və iqtisadi proseslərin sürətlə dəyişən intensiv inkişaf şərtlərinə uyğun olaraq səriştələrə əsaslanan, cəmiyyətin və əmək bazarının ehtiyaclarını nəzərə alaraq iştiraklarını dərhal təklif etməyə hazır olan tələbələrin proaktiv peşə hazırlığı. == Tarixi == Qırğızıstan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 16 aprel 1939-cu il tarixli fərmanına uyğun olaraq 1 sentyabr 1939-cu il tarixində Frunze şəhərində Qırğızıstan Dövlət Tibb İnstitutunun 1 tələbəyə 200 tələbə qəbulu ilə açılmasına qərar verildi.