İyirmi beşinci sülalə (Misir)

XXV sülalə (təx. e.ə. 760 - 656) — üçüncü aralıq dövrdə hakimiyyətdə olmuş Qədim Misir sülaləsi. Misir tarixində onlara Kuşitlər sülaləsi də deyilir.^[1]

Qədim Misir tarixi

Sülalə öncəsi dövr

Tasi mədəniyyəti

Badar mədəniyyəti

Nakadi mədəniyyəti

Amrat mədəniyyəti (I Nakad) Gerzey mədəniyyəti (II Nakad)

Aşağı Misir

Yuxarı Misir

Sülalələr dövrü

Erkən padşahlıq

I sülalə • II sülalə

Qədim padşahlıq

III sülalə • IV sülalə V sülalə • VI sülalə

Birinci aralıq dövr

VII sülalə • VIII sülalə IX sülalə • X sülalə XI sülalə

Orta padşahlıq

XI sülalə • XII sülalə

İkinci aralıq dövr

XIII sülalə • XIV sülalə XV sülalə • XVI sülalə XVII sülalə

Yeni padşahlıq

XVIII sülalə XIX sülalə • XX sülalə

Üçüncü aralıq dövr

XXI sülalə XXII sülalə • XXIII sülalə XXIV sülalə • XXV sülalə XXVI sülalə

Sonrakı dövr

XXVIII sülalə XXIX sülalə • XXX sülalə

Fars dövrü

XXVII sülalə • XXXI sülalə

Yunan-Roma dövrü

Argeadlar • Ptolemeylər

bax müzakirə redaktə

.

XXV sülalənin hakimiyyəti eramızdan əvvəl 760-656-cı illər arasında Nubiyadan gələn hökmdarların Misiri idarə etdiyi zaman kəsimini əhatə edir. Sülalənin əsasını Nubiyanı idarə edən Kuşitlər qoyub. Onlar Misiri təkcə siyasi cəhətdən birləşdirməyib, həm də dini və mədəni sahələrdə ciddi dəyişikliklərə səbəb olublar.

Kuşitlərin ilk hökmdarı Kaştanın hakimiyyəti dövründə nubiyalılar Yuxarı Misirdə böyük təsirə malik idilər. Buna görə bəzən onu XXV sülalənin ilk fironu hesab edirlər. Ancaq Misir tam şəkildə onun oğlu I Pianxinin dövründə ələ keçirildi.^[2] Onun hakimiyyəti zamanı Nubiya ordusu Misirin şimal bölgələrinə hücum edərək ölkəni vahid bir imperiya halına gətirdi. Memfis şəhərini də ələ keçirən Pianxi bütün Misirə hökmranlıq etməyə başladı. O, böyük dini əhəmiyyət daşıyan Amon məbədinin tikintisini dəstəkləmiş və bu dini mərkəzə önəm vermişdi.

Şabaka isə sülalənin hakimiyyətini daha da gücləndirdi. O, Misirin ənənəvi mədəniyyətinə və dininə xüsusi diqqət yetirərək qədim irsin dirçəldilməsi və qorunması üçün çalışırdı. Şabaka və onun ardıcılları ölkəni birləşdirmək və onu xarici təhlükələrdən qorumaq üçün çox səy göstərirdilər. Bu illərdə regionda böyük gücə çevrilən assuriyalılara qarşı mübarizə aparmaq üçün ordunun gücləndirilməsi əsas prioritetlərdən birinə çevrilmişdi.

XXV sülalənin digər görkəmli hökmdarı Taharka idi. İnşaat layihələri ilə tanınan firon həm Aşağı, həm Yuxarı Misirdə böyük məbəd komplekslərinin inşasını təşviq edirdi. Taharka dövründə Misir, xarici işğallardan qorunmaq üçün həm hərbi, həm də diplomatik yollarla müdafiə olunurdu.

Lakin onun hakimiyyəti ərzində Assuriyanın hücumları daha da şiddətləndi. E.ə. 674-cü ildə Asarhaddon Misirə yürüş təşkil etdi. Babil yazılarına görə Taharka bu hücumların qarşısını almağı bacardı. Ancaq 3 il sonra Asarhaddon mərkəz Memfis başda olmaqla Yuxarı Misiri işğal etdi. Əhali üzərinə vergi qoyduqdan sonra geri qayıtdı. Asarhaddondan sonra hakimiyyətə gələn Aşşurbanipal da bu siyasəti davam etdirirdi. Taharkanın dövründə həmçinin firona tabe olmayan Sais şəhərində assuriyalıların köməkliyi ilə yerli XXVI sülalə hakimiyyətə gəldi.

Taharkanın ölüməndən sonra taxta çıxan Tantamani Saisə hücum edərək şəhəri yenidən mərkəzi hakimiyyəti tabe etdi. Yerli hökmdar I Nexo öldürüldü.

Lakin Nexonun oğlu I Psamettix Mesopotamiyaya qaçaraq Aşşurbanipala sığındı. E.ə. 664-cü ildə yürüşə keçən Assuriya ordusu qısa müddətdə Tantamaninin qoşunlarını məğlub etdi. Gücünü itirən firon Nubiyaya qayıtmalı oldu. Bununla da XXV sülalənin Misirdə hakimiyyəti sona çatdı. Taxta isə XXVI sülalədən I Psamettix çıxdı.^[3]

Ad	Şəkil	Taxt adı	Hakimiyyət illəri
Kaşta		Nimaatre	e.ə. 760–747
Pi		Usimare	e.ə. 747–714
Şebitku		Cedkare	e.ə. 714–705
Şabaka		Neferkare	e.ə. 705–690
Taharka		Hunefertumre	e.ə. 690–664
Tantamani		Bakare	e.ə. 664–656