Üçüncü aralıq dövr (Misir)

Üçüncü aralıq dövr — Qədim Misir tarixinin dövrlərindən biri. Xronoloji olaraq bu zaman kəsiyi yeni padşahlıq və sonrakı dövr arasında yerləşir.

Qədim Misir tarixi

Sülalə öncəsi dövr

Tasi mədəniyyəti

Badar mədəniyyəti

Nakadi mədəniyyəti

Amrat mədəniyyəti (I Nakad) Gerzey mədəniyyəti (II Nakad)

Aşağı Misir

Yuxarı Misir

Sülalələr dövrü

Erkən padşahlıq

I sülalə • II sülalə

Qədim padşahlıq

III sülalə • IV sülalə V sülalə • VI sülalə

Birinci aralıq dövr

VII sülalə • VIII sülalə IX sülalə • X sülalə XI sülalə

Orta padşahlıq

XI sülalə • XII sülalə

İkinci aralıq dövr

XIII sülalə • XIV sülalə XV sülalə • XVI sülalə XVII sülalə

Yeni padşahlıq

XVIII sülalə XIX sülalə • XX sülalə

Üçüncü aralıq dövr

XXI sülalə XXII sülalə • XXIII sülalə XXIV sülalə • XXV sülalə XXVI sülalə

Sonrakı dövr

XXVIII sülalə XXIX sülalə • XXX sülalə

Fars dövrü

XXVII sülalə • XXXI sülalə

Yunan-Roma dövrü

Argeadlar • Ptolemeylər

bax müzakirə redaktə

XX sülalə hökmdarı III Ramzes hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün din xadimləri ilə yaxınlaşır. Firondan geniş səlahiyyətlər və var-dövlət alan kahinlər çox güclənərək artıq mərkəzin siyasəsitindən yayınırlar. III Ramzesdən etibarən fironun təsir gücü azalmağa başlayır.

Mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi ayrı-ayrı bölgələrin müstəqilləşməsinə, hərcmərcliyə, sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşməsinə səbəb olur. IV Ramzesin dövründə Suriya və Fələstin torpaqları itirildi. Tebesdəki Amon məbədi baş kahinini o qədər güclənir ki, artıq firon da ona mane ola bilmir. Din xadimlərinin gücü baş kahin Amenhotepin zamanında daha da artır. Sonuncu firon XI Ramzesin hakimiyyəti zamanında baş kahin Herihor bütün vacib dövlət vəzifələrini əlində cəmləşdirmişdi. Artıq din xadimləri fironlarla yox, tanrı ilə insanlar arasında vasitəçi rolunu oynayırdı. Buna görə hökmdarlar əvvəlki kimi ilahiləşdirilən gücə malik deyildilər^[1].

XI Ramzesin ölümü ilə XX sülalə də süqut etdi. Tebes və ətraf torpaqlarda hakimiyyət baş kahin Herihorda qalırsa, Nil deltasında XXI xanədan taxta çıxdı. Beləliklə Misirdə mərkəzləşdirilmiş dövlət yenidən bölündü. Bu hadisə isə Qədim Misirdə üçüncü aralıq dövrün başlamasına səbəb oldu.

Nomlardakı firon mülkləri yerli varlı şəxslərin və kahinlərin əlinə keçdi. Aristokrat təbəqə arasında mübarizə güclənir. Misir demək olar ki, bütün ətraf torpaqlarını itirir. Ölkə bölünür və yadelli hücumları qarşısında aciz hala gəlir. Bu səbəbdən liviyalıların Aşağı Misirə köçü başladı. Eyni zamanda Yuxarı Misir Tebes kahinlərinin hakimiyyəti altına düşdü.

XI Ramzesin qızının əri Smendes Tanisdə taxta çıxaraq XXI sülalənin əsasını qoyur. Bu xanədanlıq ancaq Tanis şəhəri və ətraf ərazilərdə hakimlik edə bilirdilər. Bubastis şəhərinnə liviyalalar nəzarət edirdi (XXII sülalə)^[2]. XXIII xanədanlığın fironları isə Meşveş bərbər tayfasından idilər^[3]. E.ə. 960-cı ildə liviyalı I Şeşonk Misir taxtını ələ keçirdilər. Buna baxmayaraq Tanis fironlarının hakimiyyəti tamamilə kəsilmədi. E.ə. 817-ci ildə bu nəsildən olan I Petubastis müstəqilliyini elan etdi. Sais şəhərində isə XXIV sülalə hökmdarlıq edirdi.

E.ə. VII–VIII əsrlərdə yadelli Kuş çarlığı Yuxarı Misiri işğal etdi^[4]. Misirdə hökmranlıq etmiş Kuş çarları XXV sülalə kimi tanınır. E.ə. 728-ci ildə XXIV sülalədən Tefnaxt kuşitlərə qarşı hücum etsədə məğlub olur.

E.ə. 715-ci ildə kuşitlər ərazilərini Aşağı Misirə doğru genişləndirirlər. E.ə. VII–VIII əsrlərdə Assuriya çatlarının Misirə hücumları geniş miqyas alır.

E.ə. 656-cı ildə Tanutamonun ölümü ilə kuşitlərin Misirdəki hakimiyyəti sona çatır. Bu hadisə üçüncü aralıq dövrün baş çatması ilə də xarakterikdir.

1. ↑ "New Kingdom of Egypt". Ancient History Encyclopedia. Retrieved 2017-05-06". 2021-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
2. ↑ ""The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"". 2017-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
3. ↑ Breasted, James Henry, 1865-1935. Ancient records of Egypt. University of Illinois Press. 2001. 406–444. ISBN 0252069900. OCLC 49621223.
4. ↑ Török, László. The Kingdom of Kush: Handbook of the Napatan-Meroitic Civilization. Leiden: BRILL. 1998. səh. 132-133,153-184. ISBN 90-04-10448-8.