Ağac iyesi

Ağac iyəsi — tatar və türk mifologiyasında ağacın qoruyucu ruhu. Müxtəlif dillərdə Ağaç (Ağaş, Ağas, Yağaç, Yığaç, Cığaç, Eves) İyəsi olaraq da tanınar. Monqolcada Mod (Modun, Modon) Ezen olaraq keçər.

Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hər ağac üçün fərqli bir iyə vardır. Xüsusilə böyük, yaşlı və müqəddəs sayılan ağacların mütləq bir iyəsi vardır. Bəzən mənfi xüsusiyyətlər də daşıyan Ağac iyəsinin bütün bədəni ağac kimi qabıqlarla və tüklərlə örtülüdür. Çürümüş yarpaq və ağac qabığı kimi iy verər. Ağac iyəsi bir yerdən başqa bir yerə havada uçaraq gedə bilər. Bütün bədəninə yarpaqlar yapışmış, saçı, saqqalı bir-birinə qarışmışdır. Bəzi əfsanələrdə sehrli gücləri olan qanadlı bir atı olduğu deyilər. Bundan başqa ağac növləri ilə əlaqəli olaraq müxtəlif iyelər ola bilər. Məsələn; Palıd iyəsi, Kavak iyəsi, Söyüd iyəsi, Şam iyəsi, Qoz iyəsi, Qayın iyəsi, Çinar iyəsi, Ardıc iyəsi, Gürgen iyəsi, Tut iyəsi, Ərik iyəsi, Armud iyəsi, İydə iyəsi, Sərv iyəsi, Albalı iyəsi, Cökə iyəsi kimi ... Türk mədəniyyətində ağac əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Xüsusilə xarici görünüşü yaxşı olan olan ağaclar Uluqayını xatırlatdığı üçün hörmət göstərilir. Ağac daim Uluqkayın anlayışı ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir. Türklərdə alma ağacı böyük bir əhəmiyyətə malik olması, əncir və zeytun ağacları isə İslami dininiin təsiriylə müqəddəslik qazanmışdır. Çünki Quran-ı Kərimdə bu ağac (və / və ya meyvələri) üzərinə and eiçilir: "Əncir və zeytuna and olsun ki..." (Tin surəsi, 1. Ayə). Buddizmin qurucusu olan Budda bir ağacın altında düşünərək həqiqətə çatmışdır. Zeytun Aralıq dənizi və Egey mədəniyyətində çox əhəmiyyətli bir yerə sahib olub, Qərb mifologiyalarında vurğulanır. Türklərdə isə ağacın növündən çox böyüklüyü və ehtişamı ön plana çıxar.

Meşə iyəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Meşə iyəsi - türk, tatar və altay mifologiyasında və xalq inancında meşə ruhudur. Ağac iyəsinə çox bənzər xüsusiyyətlər daşıyır. Orman iyəsi və ya Urman iyəsi ya da "Yış iyəsi" olaraq da bilinər. Toxay iyəsi də deyilir. Monqollar isə Seber (Sibir) Ezen və ya Oy ​​(Oyın) Ezen deyərlər. Meşənin qoruyucu ruhudur. Hər meşə üçün fərqli bir iye vardır. Kefi yerində olduqda qalın səslə mahnı oxuyur. Palıd ağacı qılığındadır. Ağaclara hər il yeni bir xalqa əlavə edərək onları böyüdür. Qır saçlı, ağ saqqallı bir qocadır. Uzun boyludur, əlində uzun bir çubuq vardır. Tunguslar Ura Amaka deyə bəhs edərlər.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Ağ/Ak) kökünden törəmişdir. Müxtəlif növləri olan odunlu bitki. Ağmak (yuxarı çıxmaq) hərəkətiylə əlaqəlidir. Uzanma mənası daşıyır. Bu məzmunda göyə doğru olmağı bildirir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]