Murtuza Məşədi Rza oğlu Məmmədov

Bülbül (tam adı: Murtuza Məşədi Rza oğlu Məmmədov; 22 iyun 1897, Şuşa – 26 sentyabr 1961, Bakı) — Azərbaycan opera müğənnisi (lirik-dramatik tenor), təsnif ifaçısı, musiqi folkloru tədqiqatçısı, Azərbaycan peşəkar vokal sənətinin banisi, professor (1940), SSRİ xalq artisti, "Stalin" mükafatı laureatı.

Bülbül
Murtuza Məşədi Rza oğlu Məmmədov
Ümumi məlumatlar
Doğum adı	Murtuza Məmmədov[1]
Ləqəbi	Bülbül
Doğum tarixi	22 iyun 1897(1897-06-22)
Doğum yeri	Şuşa, Şuşa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	26 sentyabr 1961(1961-09-26) (64 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası  AXC  SSRİ
Milliyyəti	azərbaycanlı
Uşağı	Polad Bülbüloğlu
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti	müğənni
Fəaliyyət illəri	1916–1961
Janr	opera
Səs tembri	lirik-dramatik tenor
Təhsili	Bakı Musiqi Akademiyası
Mükafatları	1938 1950 1959 1946 1958 1936 1938 1945 1944 1949
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bülbül 22 iyun 1897-ci ildə Şuşa yaxınlığında, hazırda Xankəndinin cənub ərazisi olan Xanbağı adlanan yerdə anadan olmuşdur. 1907-ci ildə Bülbül Şuşa mollaxanasında musiqi təhsili almağa başlamışdı.^[2] 1909-cu ildə Bülbül Gəncəyə köçür. Burada gənc xanəndənin şöhrəti başlayır. 1911-ci ildə onu Tiflisə, ictimai yığıncaqlar keçirilən yay binasında çıxışa dəvət edirlər. Burada o, məşhur gürcü müğənnisi ilə tanış olur. Səhnə fəaliyyətinə 1916-cı ildən başlamışdır.^[3]

1920-ci ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının (o zamanlar Birləşmiş Dövlət Teatrı opera truppası) solisti olmuşdur. Fəaliyyətinin ilk illərində Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" (İbn Salam), "Əsli və Kərəm" (Kərəm), Z. Hacıbəyovun "Aşıq Qərib" (Qərib) operasında oynamışdır. 1927-ci ildə Bakı Konservatoriyasını bitirmişdir. Təhsilini davam etdirmək üçün dövlət xətti ilə İtaliyanın Milan şəhərinə getmişdir. 1931-ci ildə Milan Konservatoriyasını (Cüzeppe Anselmi, Delliponti və R. Qraninin sinfini) bitirib Azərbaycana geri dönmüş və Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs deməyə başlamışdır.^[4][5]

1932-ci ildə onun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdində Azərbaycan xalq musiqisini öyrənən Elmi-Tədqiqat Musiqi Kabineti yaradılmışdır. Elmi-Tədqiqat Musiqi Kabineti Azərbaycan musiqisinin toplanması, tədqiqi və işlənması ilə məşqul olmuşdu. Elmi-Tədqiqat Musiqi Kabinetinin bazasında Azərbaycan Elmlər Akademiyasının İncəsənət və Memarlıq İnstitutu yaranmışdı. 1945-ci ildən etibarən Azərbaycan xalq musiqisinin tədqiqi ilə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının İncəsənət İnstitutu məşğul olmağa başlamışdır.

1937-ci ildə Moskvada Bülbülün təşəbbüsü ilə Ümumittifaq vokal konfransı keçirildi. Burada o, ölkənin bütün musiqi ictimaiyyətinin böyük marağına səbəb olmuş geniş məruzə ilə çıxış etmişdir.

Bülbül aşıq yaradıcılığına dair şifahi materialların — xalq nağılları, əfsanə, dastan, qəzəllərin, aşıq musiqi yaradıcılığının 250 çap vərəqi həcmındə toplanması üçün briqadaların təşkil edilməsinin təşkilatçısıdır. Bülbül 1938–1961-ci illərdə keçirilmiş aşıqlar qurultaylarının təşəbbüskarıdır. Həmçinin bu qurultaylarda məruzəçi və onların keçirilməsi layihələrinin müəllifidir. Bülbül Azərbaycanda not nəşriyyatının təşkilatçısıdır. Bülbül parlaq istedadların üzə çıxarılması üçün ilk musiqi olimpiadasının keçırılməsinin təşəbbüskarıdır.

Bülbül 1940-cı ildə Moskvada çağırılmış Ümumittifaq vokal konfrasında maraqlı məruzə ilə çıxış etmiş və bir sıra mühüm məsələlər irəli sürmüşdür: "Vokal kafedrasında elmi tədqiqat və elmi-metodiki iş aparmağın zəruriliyi, milli müğənnilərin hazırlanması, bütün qardaş respublikalarda Ümumittifaq Teatr Cəmiyyəti şöbələrinin təşkili, SSRİ xalqları yaradıcılığının öyrənilməsi üzrə Mərkəzi İnstitutun yaradılması".

1957-ci ildə keçirilən VI Ümumittifaq Moskva festivalında Şərq xalqlarının klassik oxuma müsabiqəsinin münsiflər heyətinə sədrlik etmişdir.

1961-ci ilin iyul ayında Şuşa şəhərində, keçmiş Şuşa real məktəbin zalında konsert verib. Bu konsert Bülbülün Şuşadakı axırıncı konserti idi.^[6][7]

26 sentyabr 1961-ci ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Məzarı Birinci Fəxri Xiyabandadır.

• Birinci həyat yoldaşı — Zeynəbxanım (1917-ci ildən — 1936-cı ilə qədər)
• İkinci həyat yoldaşı- Gülarə İskəndərova (1911–2010)^[8]
  • Oğlu Emin Məmmədov (1933–1999)
• Üçüncü həyat yoldaşı — Adelaida Məmmədova (1922–2015) — Bakıda Bülbül Memorial Muzeyinin direktoru (2013-cü ilədək).
  • Oğlu — Çingiz (d. 1938)
  • Oğlu — Polad (d. 1945) Azərbaycan bəstəkarı, müğənnisi və aktyoru, Azərbaycan SSR xalq artisti (1982), Azərbaycanın Rusiyadakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri (2006–h.h.)
    • Nəvəsi — Teymur Polad oğlu Bülbül (d. 1975) — musiqiçi, Rusiya Federasiyasının əməkdar artisti (2005), biznesmen.

• Koroğlu – Üzeyir Hacıbəyov, "Koroğlu",
• Əsgər – Üzeyir Hacıbəyov, "Arşın mal alan"
• Qərib – R. M. Qlier, "Şahsənəm"
• Əlyar – Müslüm Maqomayev, "Nərgiz"
• Nizami – Əfrasiyab Bədəlbəyli, "Nizami"
• Fərhad – Niyazi, "Xosrov və Şirin"
• Aslan – Qara Qarayev və Cövdət Hacıyev, "Vətən"
• Mario – Cakomo Puççini, "Toska"

• "Sənsiz" – Üzeyir Hacıbəyov
• "Sevgili canan" – Üzeyir Hacıbəyov
• "Ölkəm" – Asəf Zeynallı
• "Süsən sünbül" – xalq mahnısı
• "Yaxan düymələ" – xalq mahnısı
• "Qara gözlər" – xalq mahnısı
• "Çal-oyna" – xalq mahnısı
• "Segah təsnifləri"
• "Xumar oldum" – xalq mahnısı Niyazinin işləməsində

• "SSRİ xalq artisti" fəxri adı — 17 aprel 1938
• "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 25 may 1934
• "Stalin" mükafatı (2-ci dərəcə) — 7 mart 1950
• 2 dəfə "Lenin" ordeni — 25 fevral 1946; 9 iyun 1959
• 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 27 yanvar 1936; 25 yanvar 1958
• "Şərəf nişanı" ordeni — 17 aprel 1938
• "Moskvanın 800 illik xatirəsinə" medalı — 18 aprel 1949
• "Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı — 1 may 1944
• "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı — 6 iyun 1945
• "Qaribaldi" medalı (İtaliya)
• 2 dəfə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir
• Sumqayıtın fəxri vətəndaşı olmuşdur

Müğənninin vətənində, Şuşada, Bülbülün bürünc büstü quraşdırılmışdır. 1992-ci ildə Şuşanın işğalından sonra büst (Natəvan və Üzeyir Hacıbəyovun büstləri ilə birlikdə) Gürcüstan ərazisinə çıxarılmışdır^[9] və sonralar Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən alınıb. Uzun illər büst Bakıda İncəsənət Muzeyində saxlanılmışdır. Şuşa 2020-ci ildə azad olunduqdan sonra prezident İlham Əliyev Şuşaya ilk səfəri zamanı büstün yenidən Şuşada açılışını etmişdir.

1976-cı ildən Bakıda Bülbülün xatirə ev-muzeyi fəaliyyət göstərir. Həmçinin Şuşa şəhərində 1992-ci ilə qədər yerləşən ev-muzeyi onun Bakı şəhərindəki memorial muzeyinin filialı idi.^[10]

Hazırda Bakı şəhərində mərkəzi küçələrdən biri Bülbülün adını daşıyır, onun adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdində musiqi məktəbi fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının foyesində, Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbində büstlər quraşdırılıb. 1992-ci ildən Sumqayıt Uşaq İncəsənət Məktəbi Bülbülün adını daşıyır.

Hər iki ildən bir Bakıda Bülbül adına vokalistlərin Beynəlxalq müsabiqəsi keçirilir.

1998-ci ildə Bülbülün 100 illiyi ilə əlaqədar olaraq, Azərbaycan poçt markası və 2008-ci ildə 110 illik yubileyi münasibətilə xatirə sikkəsi buraxılıb.

2012-ci ildə Bülbülün yaşadığı evin yaxınlığında Bülbül prospektində tuncdan hazırlanan abidə ucaldılmışdır. Abidənin müəllifi heykəltaraş Akif Əsgərovdur.^[11]

Bülbülün xatirəsinə həsr olunmuş qızıl sikkə

1963-cü ildə Bülbül Məmmədovun həyat və yaradıcılığına Kamil Rüstəmbəyov tərəfindən Xalq nəğməkarı adlı qısametrajlı sənədli televiziya filmi həsr olunmuşdur.

• Bülbül. Seçilmiş məqalə və məruzələri. Bakı: EA-nın nəşriyyatı, 1968, 227 s.

• Doğma xalqıma (film, 1954)
• Asəf (film, 2021)
• Bülbülün Asəf Zeynallı haqqında xatirələri (cizgi filmi, 2021)

• "Бюль-Бюль" — Мамедова Аделаида Рза кызы,Баку: Азернешр,1964
• "Bülbül" — Adelaida Məmmədova, Bakı: Azərnəşr,1967
• "SSRİ Xalq artisti Bülbülün həyat və yaradıcılığı"- İsazadə Əhməd, Bakı: Az. SSR EA,1967
• "Cоловей из Шушы"- Заболотских Б, Москва:1987
• "Parlament tribunası-Bülbülün səsi"- Musayev M, Bakı: Ağrıdağ,2000
• "Bizim Bülbül- dünyanın Bülbülü"- Bakı: Nurlan,2004
• "Бюль-Бюль-вершина вокального искусства"-Баку,2006
• "Bülbül-vokal sənətinin zirvəsidir" — Bülbülün Memorial Muzeyinin kollektivi, Bakı: Çaşıoğlu,2006
• "Маэстро Бюль-Бюль" — Мамедова Аделаида Рза кызы, Баку:2007
• "Бюль-Бюль-вокалист мирового класса" — Мамедова Аделаида Рза кызы, Баку, 2010
• "Bizim Bülbül-dünyanın Bülbülü"-Adelaida Məmmədova, Bakı:Nağıl evi, 2011
• "Bülbül"- Çəmənli M, Bakı: Çağdaş, 2012
• "Bülbül-bütün zamanların nəğməkarı"-Adelaida Məmmədova, Bakı:Nağıl evi,2012
• "Bülbül sənəti (Искусство Бюль-Бюль)" — Bakı:Gilan Holdinq,2015

Vikianbarda Bülbül ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Bülbül haqqında ANS ÇM radiosunda
• Səda — Bülbülün doğum günüdür
• "Qarabağın görkəmli şəxsiyyətləri:Bülbül (1897-1961)". "Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı (az.). virtualkarabakh.az. 2013. 2017-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-10-14.
• Bülbül Məmmədov Arxivləşdirilib 2006-10-04 at the Wayback Machine
• Vokalçıların Bülbül adına üçüncü beynəlxalq müsabiqəsi 2005-ci il
• Səda — Dahi Bülbülün anım günüdür
• К 120-летию Бюльбюля