Qərbi marksizm

Qərbi marksizm (ing. Western Marxism) — oktyabr inqilabından sonra Qərbdə inkişaf edən marksizmin adıdır[1].

Bir tərəfdən 1930–1980-ci illərdə SSRİ-dəki "real sosializmi" tənqid edən Marksizmin Stalinist şərhinə qarşı çıxan, digər tərəfdən kapitalist sistemi tənqid edən Marks və Engels irsini tənqidi şəkildə inkişaf etdirən bu cərəyan . Təsisçilər Georq Lukaç, Karl Korş, Antonio Qramşi hesab olunur[2]. Bu istiqamət çərçivəsində iki əsas ənənə formalaşdı: "Dialektik-humanist" və "Ssientizm".

"Dialektik-humanist istiqamət"

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir insanı marksist fəlsəfənin mərkəzinə yerləşdirməyi təklif edən "dialektik-humanist". Bu vəziyyətdə, Marksın "1844-cü il iqtisadi və fəlsəfi əlyazmaları" ndakı inkişafları freydizm, ekzistensializm və yeni hegelçilik birləşdirilir. Bu istiqamətə aşağıdakılar daxildir:

  • Frankfurt məktəbi. Çinli marksist professorlar Yuan Quyjenya və Yan Qena görə, "Frankfurt məktəbindən sonra Qərb marksizmi və marksizmi artıq sosial praktika ilə heç bir əlaqəsi qalmadı və müəyyən dərəcədə kitab kabineti baxımından tənqidə çevrildi"[3].
  • Freudomarksizm (Vilhelm Rayx, Qerbert Markuze, Erix Fromm)
  • Mövcud Marksizm (Jan Pol Sartr, Kastoradis Kornelius, Klod Lefor). Marksizmə yaxın fikirlər Ernst Fişer, Adam Şaff, Karel Kosik, Frants Marek tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. J. P. Sartrın bu mövzuya həsr olunmuş əsərləri arasında "Metod problemləri" və "Dialektik səbəbin tənqidi" ni ayırmaq olar. J. P. Sartr praktik olaraq fəaliyyət göstərən fərdi sosial dialektikanın mənbəyi kimi təqdim edir. Bu istiqamətdə əsas diqqət insan subyektivliyinə, özgəninkiləşdirmə probleminə (erkən Marksın güclü bir şəkildə vurğu etdiyi), insanın bütövlüyünün bərpası probleminə verilir.
  • Əsasən İtaliyada və ABŞ-də yayılan fenomenoloji marksizm (Entso Paçi, P. Pikone). Entso Paçi, fenomenologiya və marksizmi birləşdirərək Husserl ilə Marksı birləşdirməyə çalışdı. Rovatti, Vigorelli, insanın ehtiyacları problemini, tarixin inqilabi mövzusunu və s. inkişaf etdirdi.
  • Marksist tarixçilik — bu cərəyanı A. Qramşinin davamçıları — N. Baladoni, L. Qruppi, E. Sereni izlədi. Fəlsəfəni "praktika fəlsəfəsi" kimi başa düşməsinə əsaslanaraq, marksist fəlsəfənin dialektik və tarixi materializmə bölünməsini rədd etdilər.
  • Budapeşt Məktəbi (Aqneş Heller, Mixay Vayda, Georq Markuş, Ferents Feher) — gənc Georq Lukasın fikirlərinin davamçıları (xüsusən onun "Tarix və sinif şüuru" əsəri xüsusi əhəmiyyət daşıyır). dialektika qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı keçid obyekti və subyekti kimi təqdim olunur və bütövlükdə cəmiyyət anlayışı ön plandadır.
  • Zaqrebdə nəşr olunan, eyniadlı Yuqoslaviya jurnalının ətrafında formalaşan "Praxis" məktəbi (Qayo Petroviç, Milan Kanqrqa, Rudi Supek, Mixaylo Markoviç, Svetozar Stoyanoviç). Onların işləri subyekt və obyekt arasında təməl əlaqələr kimi praktika konsepsiyasına əsaslanır. İnsan problemini inkişaf etdirdilər və Yuqoslaviyadakı özünüidarə sisteminə təsir göstərməyə çalışdılar.
  • Ernst Blox (1885–1977) "ümid fəlsəfəsi" ilə Blox, mövzu ilə cismin əvvəl birləşdirildiyi, sonra ayrıldığı və sonra yenidən bir araya gəldiyi dünyanın inkişafının ümumi bir konsepsiyasını qurur. Bloxa görə marksizm, gələcəyin uzaqgörənliyini inqilabi yaradılış ehtimalı ilə birləşdirən "konkret ütopiya" dır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Андерсон П. Размышления о западном марксизме. М., 1991.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2010-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-23.
  3. ↑ "Журнал «Вопросы философии» — Рец. на кн. Взгляд современных ученых на марксистскую философию. Том о российских ученых". 2017-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-23.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Грецкий М. Н. доклад на международной научной конференции "Классический марксизм: что устарело, что выдержало проверку временем" (1997). Опубликован в журнале "Экономико-философские тетради", 2004 г., выпуск 2, стр. 179–181

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]