Hanna Ardent

Hanna Ardent (alm. Hannah Arendt‎; 14 oktyabr 1906[1][2][…] – 4 dekabr 1975[1][3][…], Yuxarı Vestsayd[d], Nyu-York[4][5][…]) — yəhudi əsilli alman-amerikan filosofu, siyasi nəzəriyyəçi və tarixçi, totalitarizm nəzəriyyəsinin banilərindən biri. Holokostdan xilas olan Ardentin töhfələri XX və XXI əsrin siyasi nəzəriyyəçilərinə böyük təsir etmişdir.

Hanna Ardent
ing. Hannah Arendt
Doğum tarixi 14 oktyabr 1906(1906-10-14)[1][2][…]
Vəfat tarixi 4 dekabr 1975(1975-12-04)[1][3][…] (69 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ürək tutması
Dəfn yeri
  • Bard Kolleci qəbiristanlığı[d]
İstiqaməti fenomenologiya
Əsas maraqları siyasi fəlsəfə, fəlsəfə[6], Totalitarizm
Təsirlənib Edmund Husserl[7], Karl Yaspers[7], Martin Haydeqqer, Edmund Börk, Gilbert Çesterton, Şarl Lui Monteskyö, Aleksis de Tokvil, Valter Benyamin, İsa, Nikkolo Makiavelli, Platon, Karl Marks, Sokrat, Frans Kafka, Avreli Avqustin, Karl Şmitt, Həvari Pavel, İmmanuel Kant, Aristotel, Sorn Kyerkeqor
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Arendt 1906-cı ildə Hannoverin Linden rayonunda yəhudi ailəsində anadan olub. Üç yaşında ailəsi atasının sifilisini müalicə etmək üçün Şərqi Prussiyanın paytaxtı Köniqsberqə köçdü. Paul Arendt gəncliyində bu xəstəliyə tutulmuşdu və Hanna anadan olanda onun remissiyada olduğu düşünülürdü. O, yeddi yaşında olanda öldü. Arendt siyasi cəhətdən mütərəqqi, dünyəvi bir ailədə böyümüşdü. Anası sosial demokratların qızğın tərəfdarı idi. Orta təhsilini Berlində başa vurduqdan sonra o, Marburq Universitetində qısa münasibətdə olduğu Martin Haydeggerin rəhbərliyi altında təhsil alıb. O, 1929-cu ildə Heydelberq Universitetində ekzistensialist filosof Karl Yaspersin rəhbərliyi altında Sevgi və Müqəddəs Avqustin mövzusunda fəlsəfə yazıları üzrə doktorluq dərəcəsi alıb.

Hannah Arendt 1929-cu ildə Günter Şternlə evləndi, lakin tezliklə 1930-cu illərdə Nasist Almaniyasında artan anti-yəhudi ayrı-seçkiliyi ilə üzləşməyə başladı. Adolf Hitlerin hakimiyyətə gəldiyi 1933-cü ildə Arendt Nasist Almaniyasında antisemitizmlə bağlı qeyri-qanuni araşdırma apardığı üçün Gestapo tərəfindən tutuldu və qısa müddətlik həbs olundu. Sərbəst buraxıldıqdan sonra o, Almaniyadan qaçdı, Parisdə məskunlaşmazdan əvvəl Çexoslovakiya və İsveçrədə yaşaydı. Orada gənc yəhudilərə Britaniyanın Fələstinin mandatına mühacirət etməkdə köməklik edən Youth Aliyah-da işlədi. 1937-ci ildə Şterndən boşanaraq, 1940-cı ildə Henrix Blüxer ilə evləndi, lakin 1940-cı ildə Almaniya Fransanı işğal etdikdə, 1937-ci ildən alman vətəndaşlığından məhrum edilməsinə baxmayaraq, fransızlar tərəfindən yadplanetli kimi qarşılandı. Bundan sonra o, 1941-ci ildə Portuqaliya vasitəsilə qaçaraq ABŞ-yə getdi. O, həyatının sonuna qədər əsas yaşayış yeri kimi qalan Nyu-Yorkda məskunlaşdı. Burada Hanna yazıçı və redaktor oldu, 1950-ci ildə Amerika vətəndaşılığı aıdı, Yəhudi Mədəni Yenidənqurulmasında çalışdı. 1951-ci ildə "Totalitarizmin mənşəyi" kitabının nəşri ona mütəfəkkir və yazıçı kimi böyük şöhrət qazandırdı və bu şöhrət bir sıra digər əsərlərini də izlədi. Bunlara 1958-ci ildə İnsanın vəziyyəti, eləcə də 1963-cü ildə Eyxman Yerusəlimdə və İnqilabda kitabları daxildir. O, bir çox Amerika universitetlərində dərs demiş, eyni zamanda vəzifə müddətləri üzrə təyinatlar almışdı. Hanna Ardent 1975-ci ildə, 69 yaşında infarktdan qəflətən vəfat etmiş və son işi olan "Ağlın həyatı" əsəri yarımçıq qalmışdır.

Onun əsərləri geniş mövzuları əhatə edir, lakin o, daha çox xeyir və şərin təbiəti, həmçinin siyasət, birbaşa demokratiya, avtoritarizm və totalitarizmlə bağlı olanlarla tanınır. İctimai düşüncədə o, Adolf Eyxmanın məhkəməsi ətrafında yaranan mübahisə, sıravi insanların necə totalitar sistemlərdə aktyora çevrildiyini izah etmək cəhdi və bəziləri tərəfindən üzrxahlıq kimi qəbul edilən "şərin bayağılığı" ifadəsi ilə yadda qalıb. Onun təfəkkürünə həsr olunmuş bir sıra qurumlar və jurnallar yaradılmış, siyasi düşüncə üzrə Hanna Arendt mükafatı təsis olunmuş, habelə markalar, küçə və məktəb adları və başqa yerdə onun adı əbədiləşdirilmişdir.

Erkən həyatı və təhsili (1906–1929)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hanna Arendt 1906-cı ildə Vilhelm Almaniyasının Linden (indiki Hannoverin bir hissəsi) şəhərində, Prussiyada alman yəhudilərinin ailəsində Johanna Arendt kimi anadan olmuşdur. Onun ailəsi Şərqi Prussiyanın paytaxtı olan Köniqsberqdən rus çıxaran tacirlər olmuşdur. Arendtin babası və babası oradakı Reformist Yəhudi icmasının üzvləri idi. Hannanın ata tərəfdən babası Maks Arendt (1843–1913) görkəmli iş adamı, yerli siyasətçi, Köniqsberq yəhudi icmasının liderlərindən biri və Centralverein deutscher Staatsbürger jüdischen Glaubens (Alman Yəhudi İnanclı Vətəndaşları Mərkəzi Təşkilatı) üzvü idi. Centralverein-in digər üzvləri kimi o, ilk növbədə özünü alman kimi görürdü və sionistlərin fəaliyyətini bəyənmirdi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Hannah Arendt // FemBio database (alm.).
  3. ↑ 1 2 Hannah Arendt // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  4. ↑ 1 2 http://muse.jhu.edu/journals/public_culture/v015/15.1mbembe.html.
  5. ↑ 1 2 http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/13569310701285016.
  6. ↑ Catalog of the German National Library (alm.).
  7. ↑ 1 2 Collinson D. Biographical Dictionary of Twentieth-Century Philosophers (ing.). 1996. ISBN 978-0-415-06043-1