Sülh Bulağı əməliyyatı

Sülh Bulağı əməliyyatı[8] (türk. Barış Pınarı Harekâtı; bəzi mənbələrdə Sülh Mənbəyi əməliyyatı[9] və ya Sülh Çeşməsi əməliyyatı[10] kimi tərcümə olunur) — Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin və Azad Suriya Ordusunun Suriyanın şimalında tək tərəfli muxtariyyət elan edən Rojavadakı silahlı qüvvə olan Suriya Demokratik Qüvvələrinə qarşı başladılan hərbi əməliyyat. Əməliyyatın başladığını elan edən Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan əməliyyatın "PKK/YPG və İŞİD terror təşkilatlarına qarşı " başladıldığını açıqlamış və məqsədinin "Türkiyənin cənub sərhədində yaradılmasına çalışılan terror koridorunu yox etmək və bölgəyə sülh və hüzur gətirmək " olduğunu bildirmişdir.[11]

Sülh Bulağı əməliyyatı
Suriyada vətəndaş müharibəsi
13 oktyabrda Türkiyə Silahlı Qüvvələri tərəfindən bombalanan Təl-Əbyəz.
13 oktyabrda Türkiyə Silahlı Qüvvələri tərəfindən bombalanan Təl-Əbyəz.
Tarix 9 oktyabr – 25 noyabr 2019
Yeri Hələb mühafəzəsi, Raqqa mühafəzəsi, Əl-Həsəkə mühafəzəsi
Səbəbi SDQ tərəfindən Şimali Suriyada kütləviliyin artırılması
Nəticəsi

Əməliyyat dayandırıldı.

Münaqişə tərəfləri

 Türkiyə
ASO

Rojava
Suriya Demokratik Qüvvələri
 Suriya

Dəstək

 Rusiya (Suriya ordusuna dəstək)

Komandan(lar)

Hulusi Akar
(Müdafiə naziri)
Yaşar Güler
(Baş Qərargah rəisi)
Sinan Yayla
(İkinci Ordu komandanı)
Səlim İdris
(Müdafiə naziri)
Sayf Əbu Bəkr
(Həmzə Diviziyası komandanı)

Məzlum Kobane
(Baş Qərargah rəisi)
Riyad Xamis Əl-Xələf
(Təl-Əbyəz Şurası Komandanı)

Tərəflərin qüvvəsi

 Türkiyə Türkiyə Silahlı Qüvvələri
Azad Suriya Ordusu

Suriya Demokratik Qüvvələri (SDQ)
Suriya Suriya Silahlı Qüvvələri[1]

İtkilər

SOHR-a görə:[2]
122 ölü
Türkiyə Türkiyə Silahlı Qüvvələri 8 ölü

Türkiyəyə görə:[3][4][5]
23 ölü
Türkiyə Türkiyə Silahlı Qüvvələri 3 ölü

SOHR-a görə: 163 ölü[6]
Türkiyəyə görə: 702 nəfər öldürülmüş, yaralanmış və ya əsir götürülmüşdür[7]

Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Zəmin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türkiyə hökumətinin Şimali Suriyaya müdaxilə etmə təhdidinin ardından 2019-cu ilin avqust ayında Türkiyə ilə ABŞ arasında Suriya Demokratik Qüvvələrini Suriyada İŞİD-ə qarşı hərbi müdaxilədə kilid müttəfiqlərindən biri olaraq görən razılaşma əldə edildi.[12] Razılaşma izləmə və ortaq patrul yolu ilə Türkiyənin "təhlükəsizlik narahatlığını" ələ alaraq gərginliyi ortadan qaldırmağı məqsədləyən təhlükəsiz bölgəni qurarkən, SDQ-nin o dövrdə nəzarəti altındakı ərazilər üzərində hakimiyyəti əlində tutmasına icazə verdi. Razılaşma ABŞ və SDQ tərəfindən müsbət qarşılansa da, Türkiyə razılaşmadan məmnun deyildi.[13] Türkiyə hökumətinin məmnuniyyətsizliyi Türkiyənin təhlükəsiz bölgənin əhatə etdiyi sahəni genişlətmək, Türkiyənin ərazinin bir qismi üzərində nəzarətini zəmanətə almaq və ya milyonlarla qaçqını bölgəyə yerləşdirmək kimi bir neçə cəhdinə səbəb oldu. Bu cəhdlərin hamısı sərt SDQ müqaviməti və ABŞ tərəfindən edilən açıqlamalar nəticəsində uğursuz oldu.[14][15]

ABŞ-Türkiyə quru patrul nəzarətinin rəsmi olaraq işə başlamasına, SDQ-nin düşərgələrinin sökülməsinə və YPG qüvvələrinin təhlükəsiz bölgənin bir qismindən geri çəkilməsinə baxmayaraq, Türkiyə və SDQ arasında münasibətlər daha da gərginləşdi.[16] Türkiyənin razılaşmanın status-kvosundan duyduğu narahatlıq prezident Ərdoğanın SDQ-i hədəfləyən çıxışları ilə daha da çıxılmaz hal aldı. Nəhayət, Türkiyə hökuməti eyni ilin oktyabr ayında "son tarix"in başa çatdığını elan etdi.[17]

Oktyabr ayında prezident Trampın ABŞ-ni sonu görünməyən müharibədən çıxarmaq qərarı Türkiyəyə Suriyaya qoşun göndərilməsi üçün yaşıl işıq verdi. ABŞ təxminən min nəfər hərbi qulluqçusunu Suriyanın şimal-şərqindən çıxararaq İŞİD-lə mübarizə üçün İraqın qərbinə göndərmək qərarını verdi[18]. Türkiyə prezidenti Rəcəp Tayyip Ərdoğan bəyan edib ki, onun hədəfi öz ölkəsindəki kürd üsyançılarının müttəfiqi olan Suriya Demokratik Qüvvələri kürdləridir. Onun planı Suriyanın şimal-şərqində, sərhədin hər iki tərəfinə nəzarət etmək və 32 km dərinlikdə bir "təhlükəsizlik zonası" qurmaqdır. Türkiyə həmin zonaya bir milyon və ya ondan daha çox suriyalı qaçqını köçürmək istəyir.[19]

Türkiyənin son illərdə artıq öz təhlükəsizliyini sərhədlərindən kənarda təmin edilməsi konsepsiyasına üstünlük verməsi bir tərəfdən PKK/YPG terror qruplaşmasının Türkiyənin Suriya və İraq ilə sərhədlərində Aralıq dənizinə qədər uzanan hissəsində terror dövlətinin qurulması planlarını alt-üst etmək, bu məqsədlə terrorçuların yüzlərlə kilometr uzunluğunda dəhliz yaratmaq ideyalarını vaxtında neytrallaşdırmaq, onların sərhədyanı ərazilərə müdaxiləsinin və hücumlarının qarşısını almaq, digər tərəfdən isə iqtisadiyyatına ciddi yük olan 3.6 milyon nəfər Suriya vətəndaşlarının heç olmasa 2 milyonunu öz ölkəsinə qaytarmaq niyyəti ilə bağlıdır.[20]

Tərəflərin hazırlığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türkiyə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsrlər boyu türk tayfaları, sonradan isə türk döyüş birlikləri tərəfindən döyüşlərdə “Aypara taktikası” adlanan metoddan geniş istifadə ediblər. Həmçinin bu taktika türklərin yaşadığı coğrafiyanın adı ilə “Turan taktikası” da adlandırılıb. Bu taktiki döyüş metodu müasir hərbi anlamda təyin edilən ərazidə düşmən birliklərinin digər bölmələr ilə əlaqəsinin kəsilərək təcrid edilməsini, onun müdafiə olunmağa vadar edilməsini, müdafiə olunan düşmən birliklərinin yerləşdiyi ərazinin havadan və qurudan mühasirəyə alınmasını,[a] artilleriya və aviasiya zərbələri ilə getdikcə mühasirə radiusunun daraldılaraq düşmənin geri çəkilməyə məcbur edilməsini və ərazidən çəkilməyən qüvvələrinin zərərsizləşdirilməsini nəzərdə tutur. Düşmən qüvvələrin sayı onun müdafiəyə keçməsinə imkan vermədikdə, əvvəlcə hücum edib, sonra isə geri çəkilməklə rəqib qoşunlarını əvvəlcədən yaradılan pusqu zonasına [b] cəlb edərək ona sarsıdıcı zərbə vurduqdan sonra “Aypara Taktikası” ilə əks hücuma keçmək də mümkündür.

Lakin TSQ-nin Suriya Milli Ordusu ilə keçirdiyi “Barış Pınarı” hərbi əməliyyatının keçirildiyi ərazi düzənlikdir, bu isə Türkiyənin zirehli texnikalarına yüksək manevr imkanları yaradır. Böyük ehtimalla “Aypara”nın bir cinahından TSQ, digər cinahında isə SMO hərəkət edir. Hərbi əməliyyatın teatrının relyefinə, coğrafi ərazinin miqyasına, cəlb edilən qüvvələrin tərkibinə və əməliyyatın məqsədlərinə görə hücum iki və daha çox istiqamətdən paralel olaraq da həyata keçirilə bilər. Bu tip əməliyyatın diqqət yetirilməsi vacib olan elementi, döyüş bölgəsinin təcrid edilməsini xüsusi nəzarətdə saxlanılmasından, düşmənin ehtiyat qüvvələrinin mühasirədə saxlanılan əraziyə müdaxiləsinə imkan verilməməsindən, mümkündürsə ehtiyatları cəmləşmə rayonlarında zərərsizləşdirməkdən ibarətdir. M4 magistralının nəzarətə götürülməsinin əsas məqsədi də “atəş kisəsi”ndə qalan döyüşçülərə kənardan ehtiyat qüvvələrin qoşulmasını istisna etmək məqsədi daşıyırdı.

Suriya Demokratik Qüvvələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

SDQ silahlanmasında bir çox ciddi silah sistemləri mövcuddur. Onların bir hissəsi Suriyada davam edən vətəndaş müharibəsi illərində əldə olunub, digər bir hissəsi isə onları İŞİD-lə mübarizədə müttəfiq kimi qəbul edən Qərb ölkələri tərəfindən yüzlərlə tır vasitəsilə çatdırılıb. Onların arasında zirehli maşınlar, MILAN, TOW və “Javelin” kimi tank əleyhinə idarəolunan raket kompleksləri, 9K38 İqla (SA-18) daşınan zenit raket kompleksi, artilleriya vasitələri, mobil minaatanlar, PUA-lar, müasir snayper tüfəngləri, iriçaplı pulemyotlar, atıcı silahlar və s. mövcuddur. Təbii ki, bu silahlar bəzi itki risklərini özündə daşıyır, onlar Türkiyənin sərhədyanı yaşayış məntəqələrinə daha sıx tətbiq ediləcək, lakin heç bir halda bu təhdidlər Türkiyənin keçirdiyi əməliyyatı dayandıra bilməyəcək. Hərbi potensial baxımından, hətta Əsədin dəstəyi ilə belə münaqişə tərəflərini müqayisə etmək çətindir. Türkiyənin tək problemi 70 ilə yaxın NATO-da müttəfiq olduğu dövlətlərdən nəinki dəstək almaması, əksinə onların bir çoxunun SDQ cərgəsində yer almasındadır.

Suriya Demokratik Qüvvələrinin strukturlarında mövcud olan silahlı qrupların təkibində bir neçə müxtəlif vəzifələrə rast gəlinir. Təbii ki, burada ən əsas fiqur terrorçu qruplaşmanın rəhbəridir. İkinci və sonrakı fiqurlar isə təxminən aşağıdakı kimi formalaşdırılır:

  • terror qrupunun fəal üzvü
  • əməkdaşlıq üçün qrupa üzv cəlb edən
  • fərdi intiharçı
  • terror fəaliyyəti zonasına keçidi təmin edən şəxs (tranzit kanalı)
  • əlaqələndirici (kuryer)
  • terror qrupunun köməkçisi (əlaltısı)

SDQ-nin Suriya ərazisində keçirilən “Barış Pınarı” əməliyyatında fəaliyyətini təhlil etdikdə məlum olur ki, onlar öz qüvvə və vasitələrini, xüsusilə də ağır silahlarını, texnikalarını və sursat anbarlarını açıq ərazilərdə kompakt şəkildə deyil, yaşayış məntəqələrində daha geniş əraziyə dağınıq halda yerləşdirməyə üstünlük verirlər. Bu məqsədlə əsasən məktəblərdən və xəstəxanalardan istifadə edilir. Döyüşçülər və texnikaların hərəkəti əsasən qaranlıq düşdükdən sonra həyata keçirilməyə başlayır. Gündüzlər isə magistral yollardan kənar yerləşən səhralıq ərazi və yollarda hərəkət etməyi üstün tuturlar. Qətiyyən böyük qruplarla və ya kolonlarla hərəkət etmirlər, yerdəyişmə üçün pikap və motosikllərdən istifadə edirlər. Döyüşçülər zirehli texnikalara sahib olmalarına baxmayaraq, yalnız zəruri hallarda onlardan istifadə edirlər. Döyüşlərin gedişində əsasən hərəkətliliyə üstünlük verirlər və bunun sayəsində qüvvələrini mümkün qədər tez və gizli şəkildə TSQ-nin planlaşdırılan hücum istiqamətlərində cəmləşdirməyə çalışırlar.

SDQ-nin hazırda istifadə etdiyi digər döyüş taktikası məhdud görmə şəraitində çoxsaylı kiçik basqınlardır. Diversiya təxribat fəaliyyətlərindən və “partizan” döyüş taktikasından yararlanırlar. Bu metodu bəzən “vur-qaç” taktikası ilə qarışdırırlar, lakin bunlar bir-birinə bənzəsə də fərqli cəhətləri də mövcuddur. “Vur-qaç” qısamüddətli bir basqını nəzərdə tuta bilər, “partizan” taktikası isə rəqibin ərazisində uzun müddət passiv fəaliyyətdə olan qrupun konkret tapşırıq üçün uzunmüddətli istifadəsini nəzərdə tutur. Bu metodların hamısından istifadə edilir. Bəzən bu fəaliyyətlərin optimal sintezinə üstünlük verilir.[21]

Gedişat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cəbhə xəttinin dəyişilməsi

9 oktyabr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əməliyyat 9 oktyabr 2019-cu ildə Türk Hərbi Hava Qüvvələrinə tabe olan təyyarələrin hava hücumları və Suriya Demokratik Qüvvələrinin tabeliyində olan Təl-Əbyəz, Əl-Qamışlı, Rəsulayn və Eyn-İsa bölgələrini hədəfləyən top atışları ilə başlamışdır.[22] 9 oktyabr tarixi eyni zamanda PKK lideri Abdullah Öcalanın 1998-ci ildə Hafiz Əsəd hökuməti tərəfindən Suriyadan qovulmasının ildönümüdür.[23][24]

Gün ərzində Suriyadan Nusaybinə 6 raket atılmışdır. Hücumda 3 mülki şəxs ölmüşdür.[25] Rəsuleyndə SDQ nəzarəti altındakı bölgədən Ceyranpınara 2 raket atılmışdır.[26][27][28] Şanlıurfanın Ağcaqala, Birəcik və Ceyranpınar bölgələri ilə Mardinin Nusaybin qəsəbəsindəki bəzi nöqtələrə edilən hücumlarda 3 nəfər ölmüş, 46 nəfər də yaralanmışdır. Türk mənbələri hücumların SDQ tərəfindən həyata keçirildiyini bildirmişdir.

Sərhəddən xarici bombalamağa cavab olaraq SDQ sözçüsü Türkiyənin mülkiləri hədəf aldığını iddia etmişdir.[29] Hava hücumlarına cavab olaraq SDQ ABŞ-ni Suriyanın şimalı üzərində uçuşa qadağa qoymağa çağırmışdır.[30] SDQ həmçinin, əməliyyatın başlamasına cavab olaraq İŞİD əleyhinə olan əməliyyatları dayandıracaqlarını açıqlamışdır.[31]

Günün sonunda Türkiyə Silahlı Qüvvələri əməliyyatın quru mərhələsinin Təl-Əbyəz da daxil olmaqla 3 nöqtədən başladığını elan etmişdir.[32]

10 oktyabr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

10 oktyabr 2019-cu il səhər tezdən Türkiyə Silahlı Qüvvələri rəsmən SDQ-ə hücuma başladı, bundan əlavə Suriyanın şimalında 181 hədəfi vurduqlarını və Türkiyə tərəfindən dəstəklənən 14.000 suriyalının hücumlarda yer aldıqlarını bildirdi.[33] Günün irəliləyən saatlarında SDQ ilə Əl-Bab yaxınlarında Türkiyə dəstəkli Azad Suriya Ordusu arasında toqquşma çıxdığı bildirildi.[34] Türkiyə dəstəkli Azad Suriya Ordusu Təl-Əbyəz bölgəsində irəliləyərək Tabatin və Əl-Muşrifah kəndlərini ələ keçirdi.[35][36][37] Axşam saatlarında Türkiyə Silahlı Qüvvələri 11 kəndin nəzarət altına alındığını açıqladı. Türkiyədəki mətbuat "axşam 174 terrorçunun təsirsiz hala gətirildiyini" bildirdi.

Ədalət və İnkişaf Partiyası toplantısında deputatlar qarşısında etdiyi çıxışında Ərdoğan Avropa ölkələrinin hərbi əməliyyatı tənqid etməyə davam etmələri halında, xüsusilə də əməliyyatın işğal olaraq qiymətləndirildiyi təqdirdə 3.6 milyon qaçqını Avropaya göndərəcəklərini bildirdi.[38][39]

Əməliyyatların ikinci günündə SDQ-nin mülki şəxslərə hücumu nəticəsində 6 türk vətəndaşı öldürülmüş, 70 nəfər isə yaralanmışdır.[40][41][42][43][44][45] Əməliyyatlar nəticəsində 70.000 nəfər öz yaşadıqları ərazilərini tərk etmişdir.[46][47]

11-15 oktyabr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Oktyabrın 12-də kürdlər, Suriya prezidenti Bəşər Əsəd rejimi ilə sövdələşmə əldə etdiklərini bildiriblər. Həmin sövdələşməyə görə, Əsədin qoşunları 2012-ci ildən bəri Dəməşq tərəfindən nəzarət edilməyən və Türkiyə ilə sərhədədək uzanan ərəziyə irəliləyə bilər. Qoşunlar şimal-şərqdəki bazalarından sürətlə hərəkətə keçib. Əsəd tərəfdarları gizlətdikləri rejim bayraqlarını yenidən qaldırdılar.[19] Kürdlərin nümayəndələri anlaşmanın “ağrılı kompromislər” hesabına əldə edildiyini açıqlayıb. Anlaşmaya görə Suriya ordusu Türkiyə ilə sərhədi nəzarətə götürməlidir, kürdlərin gələcək statusuna dair danışıqlar isə sonraya saxlanılır.

Türkiyənin Milli Müdafiə Nazirliyinin verdiyi məlumata görə, əməliyyat başlayandan 15 oktyabra kimi 611 SDQ döyüşçüsü zərərsizləşdirilib,[48] Suriyanın şimalında 2 rayon, 1 qəsəbə və 56 kənd nəzarətə götürülüb.

17 oktyabr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Atəşkəs

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Oktyabrın 17-də ABŞ vitse-prezidenti Mayk Pens və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasındakı təkbətək görüş sonrası Türkiyə Suriyada keçirdiyi hərbi əməliyyatı 120 saatlıq dayandırmağa razılıq verib. Pens qeyd edib ki, ABŞ Türkiyənin Suriyada əməliyyat zonasından SDQ döyüşçülərinin çıxarılmasına kömək edəcək. Türkiyənin Xarici İşlər naziri Mövlud Çavuşoğlu “Barış bulağı” əməliyyatının dayandırılmadığını, sadəcə prosesə müvəqqəti ara verildiyini bildirib. Nazir bildirib ki, 120 saat ərzində SDQ Türkiyənin yaratmaq istədiyi təhlükəsizlik bölgəsindən tam çəkilməlidir. Yalnız bundan sonra “Barış bulağı” əməliyyatı dayandırıla bilər. Bundan başqa, Türkiyəyə qarşı ABŞ-nin sanksiyaları dərhal aradan qaldırılacaq. Eyni zamanda, SDQ-nin əlindəki ağır silahlar toplanmalıdır.[49] Hərbi əməliyyatlarını dayandırmaq, Suriya və Türkiyə sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək və suriyalıların öz torpaqlarına qayıdışına şərait yaratmaq üçün aparılan danışıqlardan əldə olunan nəticə 13 bənddən ibarətdir. ABŞ Prezidenti Donald Tramp buna görə Rəcəb Tayyib Ərdoğana təşəkkür edib. Ərdoğan verilən vədlərə əməl olunmazsa, 120 saatlıq müddət bitdikdən sonra hərbi əməliyyatlar daha qətiyyətlə davam etdiriləcəyini bildirib. O həmçinin SDQ-nin növbəti gün səhər saatlarından etibarən Suriyanın şimalında nəzərdə tutulan təhlükəsizlik bölgəsini tərk etməyə başladığını da deyib.[50]

Türkiyənin Milli Müdafiə Nazirliyi məlumatına görə əməliyyat başlayandan oktyabrın 17-dək 702 SDQ döyüşçüsünü zərərsizləşdirilib. Həmin gün Suriya Quru Qoşunları Türkiyə ilə sərhəddə yerləşən, əvvəllər kürdlərin nəzarətində olan Kobani şəhərinə daxil olub. Hökumət qüvvələri Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin irəliləməsinin qarşısını almaq məqsədilə şimal sərhədi boyunca ərazilərə girdiklərini bəyan ediblər. Onların son beş ildə ilk dəfə olaraq Rakka şəhərini və Hələbin şimalındakı bir sıra yaşayış məntəqələrini də nəzarətə götürdüyü bildirilir.[51]

20 oktyabr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Oktyabrın 20-də Təl-Əbyəz bölgəsində SDQ indöyüşçülərin atəşkəsi pozaraq təhlükəsizlik zonasında kəşfiyyat-müşahidə missiyası aparan Türkiyə hərbçilərinə atəş açması nəticəsində bir türk əsgəri şəhid olub, digəri isə yaralanıb.[52] Həmin gün SDQ mühasirədə olduğu Təl-Əbyəz şəhərindən tamamilə geri çəkilib və şəhər Türkiyə ordusunun nəzarətinə keçib. Türkiyə Ordusu azad etdiyi Rəsulayn şəhərində terrorçulara məxsus yeraltı tunellər sistemi aşkarlayıb. Əsas girişi ərazidəki anbarların birinin içində olan tunel yerin təxminən 13 metr dərinliyindədir. Uzunluğu kilometrlərlə ölçülən yeraltı keçid sisteminin hündürlüyü 3, eni isə 2,5 metrdir.[53]

21 Oktyabr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ prezidenti Donald Tramp Türkiyəyə qarşı onun başlatdığı “Barış pınarı” əməliyyatına görə hərbi güc tətbiq etməyə “tam ölçüdə hazır” olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, Ağ ev rəhbəri bu addıma “lazım gələrsə” əl atacaq. Lakin Dövlət Departamentinin rəhbəri Ankaranın məhz hansı hərəkətlərinin ABŞ tərəfindən güc tətbiqinə səbəb ola biləcəyini dəqiqləşdirməyib.[54] Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə çıxışında Türkiyənin terrorçularla bir masaya oturmayacağını və oktyabrın 22-də Soçidə Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə Suriyadakı vəziyyəti müzakirə edəcəyini bildirib.[55]

ABŞ ordusunun təxliyyəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ Prezidenti Donald Tramp 2018-ci ilin dekabr ayında ABŞ ordusunun Suriyadan tamamilə çıxarılacağını elan etsə də, bu proses həmin vaxt həyata keçmədi. Yalnız Türkiyənin əməliyyatının başlamasından 1 gün qabaq ABŞ ordusunun 50 əsgəri Türkiyə ilə sərhəd bölgəsindən çıxarıldı və bununla ABŞ ordusunun Suriyadan çıxarılması prosesi başlandı. Pentaqonun rəsmi saytında ABŞ Suriya sərhədlərindən kənarda İŞİD-ə qarşı mübarizəni davam etdirəcəyi bildirilib. ABŞ koalisiyası Suriyadan çıxdığı zaman özlərinə məxsus sursat anbarını, eləcə də digər hərbi avadanlıqları məhv edib. Oktyabrın 16-da ABŞ-nin regionda olan bütün hərbi personalı və taktiki-texniki avadanlıqları İraqa yola salındıqdan sonra F-15 markalı iki koalisiya döyüş təyyarəsi “Lafarge” sement zavodunda yerləşdirilmiş döyüş sursat anbarına aviazərbə endirib. Zavod əvvəllər Suriyada İŞİD-ə qarşı mübarizədə Koalisiya Qüvvələrinin qərargahı missiyasını yerinə yetirirdi.[56] ABŞ qoşunlarının bir hissəsi C-130 təyyarləri ilə ərazidən çıxarılıb. İyun ayından Suriyada olan Britaniya Xüsusi Hava Xidmətinin Xüsusi Qüvvələrə Dəstək Qrupunun əsasən paraşütçülərdən ibarət olan naməlum bir sayda hərbi qulluqçusu da çıxarılanlar arasında olub. Həmçinin çıxarılan hərbi qulluqçular arasında az sayda fransızlar da olub.[57] Oktyabrın 20-də ABŞ qoşunları Suriyanın şimal vilayətlərindən olan Hələb və Raqqa bölgələrini tamamilə tərk edib. 60 nəqliyyat vasitəsindən ibarət hərbi karvan Hələbin şimal-şərqində yerləşən Sarrin aerodromundan ərazini tərk edib.[58] Əl-Qamışlı şəhərinin kürd sakinləri ABŞ ordusunun Suriyanın şimalından çıxarılmasından qəzəblənərək ABŞ hərbi maşınlarının ölkədən çıxan karvanına daş və tərəvəz atıblar.[59]

Reaksiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əməliyyata reaksiyalar;
Tünd qırmızı: Açıq şəkildə qınayan, Türkiyəyə qarşı sanksiya eləyən/silah satışını dayandıran
Qırmızı: Açıq şəkildə qınayan ölkələr
Sarı: Narahatlığını bildirən
Tünd boz: Tərəfsiz
Göy: Dəstəkləyən

Türkiyədaxili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əməliyyatdan bir gün əvvəl TBMM-də Xalqların Demokratik Partiyası xaricindəki bütün müxalifət partiyaları ordunun Suriyadakı vəzifə müddətini uzatmaq üçün "lehinə" səsindən istifadə etdi. Müxalif partiya lideri Maral Ağşənər (İYİ partiya), Kamal Kılıçdaroğlu (Cümhuriyyət Xalq Partiyası), Təməl Qaramollaoğlu (Səadət partiyası) və hökumətin şəriki olan Millətçi Hərəkat Partiyası lideri Dövlət Baxçalı hərbi əməliyyatı dəstəklədiklərini açıqladılar.[60] Ağşənər, Qılıcdaroğlu və Baxçalı əməliyyatın başladılmasının ardından prezident Ərdoğan tərəfindən əməliyyat haqqında birbaşa məlumatlandırılmışdır.[61]

Xalqların Demokratik Partiyası əməliyyatı qınadı, "son dərəcə təhlükəli və yanlış bir addım" olaraq qiymətləndirərək, "Türkiyənin təhlükəli və dərin bir tələyə sürükləndiyini" bildirdi.[62]

Suriyadaxili

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Suriya Suriya – "Suriyanın suverenliyinə və torpaq bütünlüyünə hörmətsizlik" olaraq qiymətləndirdi və "beynəlxalq hüququn və BMT qərarlarının utancverici formada pozulması" olduğunu bildirərək əməliyyatı qınadı.[63]
  • Suriya Demokratik Qüvvələri – SDQ sözçüsü Əl-Cəzirəyə verdiyi müsahibədə "Türkiyənin bölgəyə hücum etmək üçün etdiyi təhdidlər yeni bir şey deyil, illərdir davamlı olaraq edirlər. Suriya Dümokratik Qüvvələri olaraq məsələni diqqətlə incələyirik və Suriya torpağı üzərindəki hər cür hücuma şiddətlə cavab verməyə hazırıq" ifadələrini işlətmişdir.[64]
  • Ceyş-ul İzza – qruplaşmanın lideri Türkiyə liderliyindəki SDQ-ə qarşı olan əməliyyatdakı döyüşçüləri tənqid edərək, bunun yerinə avqust ayındakı hücumla Suriya Silahlı Qüvvələrinin tabeliyinə keçən bölgələri yenidən ələ keçirmək üçün İdlibdə qalmalarının lazım olduğunu bildirmişdir.[65]

Beynəlxalq

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Almaniya Almaniya – Xarici İşlər naziri Heyko Maas hücumun bölgədə daha çox qeyri-sabitliyə səbəb olacağı və İŞİD-in böyüməsinə yol aça biləcəyini bildirdi.
Trampın Ərdoğana məktubu
  • ABŞ ABŞ – Prezident Donald Tramp "ABŞ bu hücumu təstiqləmir və Türkiyəyə bu əməlyyatın pis bir fikir olduğunu açıq formada bildirdi" ifadələrini işlətmişdir.[66][67][68]

ABŞ Prezidenti Donald Trampın türkiyəli həmkarı Rəcəb Tayyib Ərdoğana Türkiyənin Suriyanın şimalında “Sülh Çeşməsi hərəkatı”na başladığı 9 oktyabrda yazdığı təhdid dolu məktub ortaya çıxıb. Amerika lideri məktubunda qeyd edib:

" Əziz cənab Prezident.

Gəlin yaxşı bir iş görək. Siz minlərlə insanın öldürülməsinə görə məsuliyyət daşımaq istəmirsiniz, mənsə Türkiyə iqtisadiyyatının dağıdılmasına görə məsuliyyət daşımaq istəmirəm və mən bunu edəcəyəm. Keşiş Brunsonla bağlı məsələdə mən bunu sizə yaşatmışdım.

Mən bəzi problemlərinizi həll etmək üçün çox çalışdım. Dünyanı məhv etmə. Siz möhtəşəm anlaşma əldə edə bilərsiniz. General Mazlum[c] sizinlə danışıqlar aparmağa hazırdır və keçmişdə heç etmədikləri güzəştlərə hazırdır. Mən gizli olaraq ondan yeni aldığım məktubun bir nüsxəsini əlavə edirəm.

Əgər bu işi düzgün və insani şəkildə etsəniz, tarix də sizi yaddaşlara həkk edər. Yaxşı hadisələr baş verməzsə, sizi hər zaman şeytan olaraq görəcəklər. Özünü sərt adam kimi göstərmə. Axmaqlıq etmə! Sənə daha sonra zəng edəcəyəm.[69]

"

İddialara görə bu məktuba ən yaxşı cavab kimi Ərdoğan dərhal Suriyada hərbi əməliyyatların başlandığını elan edib.

  • İran İran – İran Xarici İşlər Nazirliyinin yaydığı bəyanatda Rəsmi Tehran Türkiyəni hərbi əməliyyatlardan çəkinməyə çağırdı. Qeyd edilib ki, Tehran hər cür hərbi əməliyyatların əleyhinədir və məsələnin sülh yolu ilə aradan qaldırılması üçün Türkiyə və Suriya ilə dərhal əlaqə yaratmağa hazırdır.[70] İran parlamentinin sözçüsü Əli Laricani Türkiyəyə planlanan səfərini ləğv etmişdir.
  • İspaniya İspaniya – İspaniyanın NATO-daki nümayəndə heyəti öz rəsmi Twitter hesabında yazdılar ki, NATO-nun Türkiyəyə dəstəyinin hədəfi alyans sərhədlərinin boyu olan böhranın gərginləşməsinin qarşısını almaqdır (ing. @NATO support to Turkey is aimed at contributing to a de-escalation of the crisis along the Alliance’s border).[71] Halbuki, sonra, bu yazı silinib.[72]
  • Avstraliya Avstraliya – Avstraliya baş naziri Skott Morrison bölgədə yaşayan kürdlərin təhlükəsizliyindən narahat olduğunu və hücum edənin İŞİD-in yenidən canlanmasına səbəb ola biləcəyindən qorxduğunu bildirmişdir.[73]
  • Bəhreyn Bəhreyn – Bəhreyn XİN rəhbəri Türkiyənin Suriyanın şimal-şərqindəki bölgələrə etdiyi hərbi hücumu şiddətlə qınadığını açıqlamışdır.
  • Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri BƏƏ – BƏƏ hökuməti Suriyadakı Türkiyə müdaxiləsini ən güclü formada qınadıqlarını açıqlamışdır.
  • {{ {{{1}}}

| alias = Böyük Britaniya | flag alias = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-1707 = Union flag 1606 (Kings Colors).svg | flag alias-1658 = Flag of the Commonwealth (1658-1660).svg | flag alias-1651 = Flag of The Commonwealth.svg | flag alias-1649 = Flag of the Commonwealth (1649-1651).svg | flag alias-1606 = Union flag 1606 (Kings Colors).svg | flag alias-HDQ = Naval Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-ticarət = Civil Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-HHQ = Air Force Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-diplomatik = Government Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-ordu = Flag of the British Army.svg | variant = | altlink = | miqyas = }} – ABŞ prezidenti Donald Trampla edilən telefon görüşməsində baş nazir Boris Conson əməliyyatı "işğal" olaraq qiymətləndirmiş və "ciddi narahatlıq" duyduğunu bildirmişdir.[74][75]

  • Ermənistan Ermənistan – XİN rəhbəri Türkiyənin şimal-şərqi Suriyadakı hərbi müdaxiləsini qınayan, bu hərəkatın bölgə təhlükəsizliyinin pozulmasına, mülkilər arasında itkilərə, toplu yer dəyişdirməyə və yeni insanı böhrana səbəb olmasına dair açıqlama yayınlamışdır. Açıqlamada "etnik və dini azlıqların vəziyyəti xüsusilə narahat edicidir. Bu hərbi istila eyni zamanda yaxın kimlik təməlli məzarlıqdır və insan haqlarının böyük pozuntuları təhdidi yaradır" ifadələri yer almışdır.[76]
  • Danimarka Danimarka – XİN rəhbəri Yeppe Kofod əçəliyyat haqqında "dərindən narahatlıq keçirdiyini" bildirmiş və əməliyyatın mülkilər və İŞİD ilə mübarizədə ciddi nəticələr yarada biləcəyi üçün Türkiyənin səhv etdiyini düşündüyünü" ifadə etmişdir.[77]
  • Kanada Kanada – XİN rəhbəri Ciristia Frilənd Kanadanın "Türkiyənin Suriyaya qarşı etdiyi hərbi hücumu qətiyyətlə qınadağını" demişdir.[78]
  • Çexiya Çexiya – XİN rəhbəri Tomaş Petriçek Türkiyənin təşkil etdiyi əməliyyata qarşı olduğunu bildirərək, mülki şəxslərin və qaçqınların vəziyyətinin daha da pisləşəcəyini ifadə etmişdir.[79]
  • Finlandiya Finlandiya – əməliyyata cavab olaraq Türkiyəyə silah ixracatını dayandıracaqlarını bildirdilər.[80]
  • Fransa Fransa – XİN rəhbəri Jan-İv Le Drian Suriyanın şimal-şərqindəki Türkiyə əməliyyatını qınamış və əməliyyatın "İŞİD əleyhinə olan koalisiyanın təhlükəsizliyi və insani cəhdlərə təhlükə yaratması baxımından risk olduğunu və bitirilməsinin lazım olduğunu" bildirmişdir.[81][82]
  • Hindistan Hindistan – Türkiyəni tənqid etmişdir.[83]
  • Niderland Niderland – XİN rəhbəri Stef Blok Türkiyənin "seçdiyi yolu tərk etməsinin" lazım olduğunu, əməliyyatın yeni qaçqın axımlarını tətikləyə biləcəyini və İŞİD ilə mübarizəyə və bölgədəki sabitliyə zərər verəcəyini bildirmişdir.
  • İraq İraq – prezidenti Berhem Saleh "Türkiyənin Suriyaya etdiyi hərbi hücumların böyük bir gərginlik olduğunu, haqsız insani acıya səbəb olacağını, terrorist qrupları gücləndirəcəyini, dünyanın bir fəlakəti önləmə və kürdlər daxil sülh, şərəf və təhlükəsizlik üçün bütün suriyalıların haqlarına siyasi qərar verməyi təşviq etmə yönündə birləşməsinin lazım olduğunu" bildirmişdir.[84]
    • İraq Kürdüstanı Muxtariyyəti – hakimiyyət dərin narahatlıq hissini dilə gətirmiş və "İŞİD-ə qarşı əldə edilən inkişafı zədələyəcək hər cür hərəkəti önləmək üçün" Türkiyəyə çağırış etmişdir.[85]
  • İrlandiya İrlandiya – XİN "bu cür hərəkətlər daha uzun müddət edən qeyri-sabitliyə və ciddi insani nəticələrə yol aça bilər. Türkiyəni bu hərəkətdən qaçınmağa dəvət edirik" ifadələrini işlətmişdir.[86]
  • İsrail İsrail – baş naziri Binyamin Netanyahu əməliyyatı qınamış və kürdlərin Türkiyə və müttəfiqləri tərəfindən etnik təmizliyi məsələsində xəbərdarlıq etmişdir.[87]
  • İsveç İsveç – kürdlərin İŞİD-ə qarşı mübarizə apardığını xatırlatmış və Türkiyənin əməliyyatının bölgəyə qarşı təhdid olduğunu ifadə edərək Türkiyədən gərginliyi daha da artırmamasını istəmişdir.[88][89]
  • İtaliya İtaliya – baç naziri Cüzeppe Konte hücum edənin bölgədəki mülki şəxsləri və sabitliyi təhlükəyə atdığını bildirmişdir.[90]
  • İslandiya İslandiya – türklərin "kürdlərə qarşı həmləsini" şiddətlə qınamış və Türkiyəni əməliyyatı dayandırmağa çağırmışdır.[91]
  • Macarıstan Macarıstan – Aİ üzv dövlətlərinin səs birliyi ilə əməliyyata qarşı xəbərdarlıq açıqlama cəhdini veto edən ilk ölkə olmuşdur.[92][93]
  • Kipr Kipr – hökumət əməliyyatı şiddətlə qınamış və beynəlxalq hüquqa zidd olduğunu bildirmişdir.[94]
  • Küveyt Küveyt – hücum edənin bölgədəki vəziyyətə mənfi təsir etdiyi məsələsində narahat olduğunu bildirmiş və əməliyyata sərhədlər qoyma çağırışı etmişdir.
  • Latviya Latviya – XİN rəhbəri Edqars Rinkevics əməliyyatı narahatedici olaraq ifadə etmiş və Türkiyəni siyasi bir həll tapmağa çağırmışdır.[95]
  • Livan Livan – əməliyyatı qınamış və Türkiyəyə əməliyyat qərarını yenidən düşünməyi təklif etmişdir.[96]
  • Misir Misir – Türkiyəni qınamışdır. Bundan əlavə BMT TŞ-a Türkiyənin "Suriya torpaqlarını işğal etmə cəhdlərini dayandırması" və ya "Suriyanın şimalındakı demoqrafiyanı dəyişdirməsi" barədə çağırış etmişdir.
  • Norveç Norveç – Türkiyəni əməliyyatı dayandırmağa və beynəlxalq hüquqa hörmət etməyə çağırmışdır. Bununla birlikdə Türkiyəyə silah satışını dondurmuşdur.[97][98]
  • Pakistan Pakistan – Türkiyənin də özü kimi terror qurbanı olmuş ölkələrdən biri olduğunu ifadə edərək Türkiyənin bölgədəki qanuni qayğılarını anladığını, ancaq Suriyanın ərazi bütövlüyünün qorunmasını və ən qısa zamanda bütün tərəflərlə bölgə ölkələrinin bir yerə gələrək problemin siyasi yollarla həll edilməsini arzu etdiyini dilə gətirmişdir.[99][100]
  • Rusiya Rusiya – prezidenti Vladimir Putin məsələni müzakirə etmək üçün 8 oktyabrda Rusiya Təhlükəsizlik Şurasını iclasa çağırmışdır. Ertəsi gün Rəcəb Tayyib Ərdoğan ilə telefonda danışan Putin Türkiyədəki şəxsləri Suriya böhranını daha da gərginləşdirməmək üçün diqqətli düşünməyə çağırmışdır.[101] Bununla birlikdə, Türkiyənin zöünü müdafiə haqqına sahib olduğunu, Suriyada qeyri-qanuni adlandırdığı silahlıların dərhal Suriyanı tərk etməsini istədiyini bildirmişdir.[102][103]
  • Səudiyyə Ərəbistanı Səudiyyə Ərəbistanı – hökuməti əməliyyatın bölgənin təhlükəsizliyinə və sabitliyinə mənfi təsirləri olduğunu deyərək Türkiyənin hərəkətlərini qınamışdır. XİN də əməliyyatın Suriyanın birliyinə, müstəqilliyinə və suverenliyinə qarşı olduğunu bildirmişdir.[104][105]
  • İordaniya İordaniya – Türkiyə hökumətinə səslənərək təcavüzkarlığı dayandırmağı və bütün problemləri sülh yolları ilə həll etməyi təklif etmişdir.[106]
  • Yunanıstan Yunanıstan – XİN rəhbəri Nikos Dendias "Türkiyənin böyük bir səhv etdiyini" bildirərək, "Türkiyənin kürdlərə qarşı etdiyi tək tərəfli hərbi hücumu" qınadığını açıqlamışdır. Açıqlamada Türkiyənin Şimali Suriyada qaçqınların yenidən yerləşdirilməsi üçün təhlükəsiz bölgə yaradılması planlarından bəhs edildi və "yerli kürd əhalisi hesabına qaçqınların yenidən yerləşdirilməsinin bəzi təməl prinsiplərə uyğun gəlməli olduğundan qeyri-qanuni olduğunu" bildirərək Türkiyənin etdiyinin insan haqlarına qarşı olduğunu ifadə etmişdir.[107]
  • Qətər Qətər – Türkiyənin hərbi əməliyyatını dəstəklədiyini elan etmişdir.[108]
  • Çin ÇXR – etdiyi açıqlamada Suriyanın ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə və müstəqilliyinə hörmət edilməli olduğunu bildirmiş və Türkiyəni bəzi limitləndirmələr tətbiq etməyə çağırmışdır.[109]

Beynəlxalq qurumlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • – Ərəb Liqası - baş katib Əhməd Əbü Qəyt əməliyyat üçün Suriya suverenliyinin açıq formada pozulması ifadələrini işlətmişdir. Ərəb Birliyi Türkiyənin hərəkətlərini müzakirə etmək üçün 12 oktyabr 2019-cu ildə Qahirədə toplanmağı planlamışdır.
  • Avropa İttifaqı Avropa İttifaqı – Ali Nümayəndəsi Federika Mogerini 9 oktyabr 2019-cu ildə Avropa İttifaqı adından etdiyi açıqlamada "şimal-şərqi Suriyadakı Türkiyə hərbi əməliyyatının işığında Avropa İttifaqı Suriya münaqişəsinə davam etdirilə bilər həllin hərbi olaraq təmin ediləməyəcəyini yenilədi. Avropa İttifaqı Türkiyəni tək tərəfli hərbi hərəkatı dayandırmağa çağırır." ifadələrini işlətmişdir.[110][111]
  • BMT – mülki şəxslərin qorunması məsələsini xüsusi olaraq vurğulamışdır. BMT-nin Suriya Regional Humanitar Yardım kordinatoru Panos Moumtzis "hal-hazırda reallaşan hər hansı hərbi əməliyyatın başqa bir yerindən etmə vəziyyətinə səbəb ola biləcəyini hesaba alması lazımdır" demişdir.[112]
  • NATO – baş katib Yens Stoltenberq hücumlara məruz qalan və milyonlarca qaçqına ev sahibliyi edən "Türkiyənin böhranın ön xəttlərində və qanuni təhlükəsizlik narahatlıqları olduğunu" demişdir. Stoltenberq NATO-nun Türkiyə tərəfindən Şimali Suriyada davam edən əməliyyatlar haqqında məlumatlandırıldığını da əlavə etmişdir. Bununla birlikdə bölgəni daha çox qeyri-sabit edəcək, gərginlikləri artıracaq və daha çox insanın acı çəkməsinə səbəb ola biləcək hərəkətlərdən qaçınmanın önəmli olduğunu bildirərək Türkiyəni "məhdud hərəkət etməyə" çağırmış və İŞİD-ə qarşı əldə edilən qazancların təhlükəyə atılmamasının lazım olduğunu bildirmişdir.[113]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeydlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ “Aypara” adı buradan yaranır
  2. ↑ Bəzən “ölüm qazanı” və ya “atəş kisəsi” də adlanır
  3. ↑ PKK başçısı Abdullah Öcalanın mənəvi övladı, SDQ-nin liderlərindən biri olan “Məzlum Kobani” ləqəbli Fərhad Abdi Şahin.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Suriye İnsan Hakları Gözlemevi:'Suriye Ordusu ve Kürtler Birlikte Çatışıyor". amerikaninsesi.com (türk). =Amerikanın Sesi. October 16, 2019. October 16, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 17, 2019.
  2. ↑ في إطار هجومها المضاد على القوات التركية والفصائل الموالية لها.. قوات سوريا الديمقراطية تستعيد السيطرة على كامل مدينة رأس العين وبلدة تل حلف
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-05-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-15.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-15.
  5. ↑ "Erdogan says Turkish-led offensive to extend further along Syrian border". 13 October 2019. 8 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 October 2019 – www.reuters.com vasitəsilə.
  6. ↑ Violent clashes witnessed in areas north-west of Manbij city between the pro-Turkey factions against Manbij Military Council amid overflight of regime's helicopters over the area
  7. ↑ ""Barış bulağı": 8 gündə 702 terrorçu zərərsizləşdirilib". 2021-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-17.
  8. ↑ "TSQ Suriyanın şimalında "Barış Pınarı" (Sülh bulağı) adlı hərbi əməliyyatlara başladı". 2020-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  9. ↑ ""Türkiyə ordusunun Suriya ərazisindəki terrorçuları təqib etmək hüququ var" ƏRDOĞAN". 2021-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  10. ↑ "Türk ordusu Suriya ərazisində daxil oldu - "Sülh çeşməsi" əməliyyatı BAŞLANDI". 2021-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  11. ↑ "Turkey begins ground offensive in northeastern Syria". Al Jazeera. 10 October 2019. 15 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  12. ↑ "Turkey's Syria 'safe zone' deadline expires". gulfnews.com (ingilis). 2019-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  13. ↑ "Turkey says U.S. stalling on Syria 'safe zone', will act alone if needed". Reuters (ingilis). 2019-09-10. 2019-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  14. ↑ "Safe Zone: Existing Project But Deferred Details". Enab Baladi (ingilis). 2019-08-29. 2019-08-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  15. ↑ Kurdistan24. "SDF command reveals details about buffer zone in northeast Syria". Kurdistan24 (ingilis). 2019-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  16. ↑ "Erdoğan cites U.S.-Turkey disagreement over safe zone as joint patrols begin in Syria". Ahval (ingilis). 2019-10-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  17. ↑ "Turkey to initiate own plans if safe zone deal fails". TRT World. 18 September 2019. 20 September 2019 tarixində arxivləşdirilib.
  18. ↑ "ABŞ Suriyadakı 1000 hərbçisini İraqa göndərəcək". 2019-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-20.
  19. ↑ 1 2 "Suriya müharibəsi ABŞ-nin əlindən necə çıxdı?". 2021-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-15.
  20. ↑ "Türkiyədən Avropa İttifaqına uzanan təhlükəsizlik çətiri". 2019-10-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-18.
  21. ↑ "Türkiyədən Avropa İttifaqına uzanan təhlükəsizlik çətiri - "Barış Pınarı" ilə barışacaqlarmı?". 2019-10-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-18.
  22. ↑ "Civilians flee Syrian border towns as Turkish warplanes, artillery kick off offensive". Reuters. 9 October 2019. 12 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019 – www.reuters.com vasitəsilə.
  23. ↑ McKernan, Bethan. "Turkey launches military operation in northern Syria". The Guardian. October 9, 2019. October 15, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 11, 2019 – www.theguardian.com vasitəsilə.
  24. ↑ "Turkey-Syria border: All the latest updates". 2019-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  25. ↑ "Turkey launches Syria offensive with air strikes". BBC News. 9 October 2019. 12 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019 – www.bbc.com vasitəsilə.
  26. ↑ "YPG/PKK'lı teröristlerin attığı roket Nusaybin'e düştü | STAR". Star.com.tr. 2019-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  27. ↑ "Nusaybin ve Ceylanpınar'a havan mermisi düştü!". takvim.com.tr. 2019-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  28. ↑ "Turkey launches assault on Syrian Kurdish forces". AFP.com. 2019-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  29. ↑ "Turkey begins military offensive in Syria: Live updates". www.cnn.com. October 9, 2019. October 17, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 11, 2019.
  30. ↑ "'Panic' as Turkish Ground Troops Push into Northeast Syria, 'Humanitarian Catastrophe' Feared by Kurdish Civilians". 9 October 2019. 10 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  31. ↑ "EXCLUSIVE-US-backed Syrian forces halt counter-Islamic State operations -sources". news.yahoo.com. 2019-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  32. ↑ "Barış Pınarı'nda kara harekatı da başladı". www.haberturk.com. 2019-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  33. ↑ "Wayback Machine". web.archive.org. 10 October 2019. Archived from the original on 10 October 2019. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  34. ↑ "Renewed clashes between the Kurdish forces and pro-Turkey factions in the north-eastern parts of Aleppo countryside • The Syrian Observatory For Human Rights". 10 October 2019. 10 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  35. ↑ Bali, Mustafa. "Ground attack by Turkish forces has been repelled by SDF fighters in Til Abyad. No advance as of now". 9 October 2019. 19 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  36. ↑ "Turkey-Syria border: All the latest updates". www.aljazeera.com. 2019-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  37. ↑ "- TSK, Tel Erkam Köyüne Yakın Bağlantı Yolunu Kontrol Altına Aldı- Tabatin ve Al-mushrifah Köyleri..." Haberler.com. 2019-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  38. ↑ "Erdogan threatens to flood Europe with 3.6 million refugees if EU calls Turkish operation in Syria an 'invasion'". 10 October 2019. 12 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  39. ↑ "109 'terrorists' killed in Turkish offensive in Syria, says Erdogan". The Irish Times. 10 October 2019. 19 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  40. ↑ "Hainler Akçakale'de sivilleri hedef aldı". 2019-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  41. ↑ "Hain saldırı: 6 sivil şehit!". 2019-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  42. ↑ "Son dakika haberi: YPG sivilleri hedef aldı! Biri bebek 4 şehit". 2019-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  43. ↑ "21 ayrı noktaya havan düştü: 2 şehit, 46 yaralı". 2019-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  44. ↑ "Nusaybin'de 3 ayrı noktaya havan saldırısı: 3 şehit, 24 yaralı". 2019-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  45. ↑ "Terör örgütü'nün saldırısında bir anne ve 2 kızı şehit düştü". Memurlar.Net. 2019-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  46. ↑ Gall, Carlotta; Kingsley, Patrick. "Shells Fired into Turkey as Syria Offensive Extends into 2nd Day". The New York Times. 10 October 2019. 17 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  47. ↑ "Turkey presses Syrian assault as thousands flee the fighting". 10 October 2019. 13 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  48. ↑ ""Barış bulağı": zərərsizləşdirilən terrorçuların sayı 611-ə çatdı". 2021-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-15.
  49. ↑ "Çavuşoğlu: "Barış bulağı" əməliyyatı dayandırılmayıb, sadəcə prosesə ara verilib". 2021-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-17.
  50. ↑ Ərdoğan: "Terrorçular bu gün səhərdən Suriyanın şimalını tərk etməyə başlayıblar"[ölü keçid]
  51. ↑ "SQQ Kobaniyə daxil olub". 2019-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-20.
  52. ↑ "PKK terrorçularının açdığı atəş nəticəsində Suriyada 1 türk əsgəri şəhid olub". 2019-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-20.
  53. ↑ "Türkiyə Ordusu Suriyada terrorçulara məxsus yeraltı tunellər aşkarladı". 2021-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  54. ↑ "Tramp Türkiyəyə qarşı hərbi güc tətbiqinə "tam hazırdır"". 2021-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-24.
  55. ↑ "Türkiyə prezidenti: "Terrorçularla bir masaya oturmayacağıq"". 2019-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-24.
  56. ↑ "ABŞ Suriyadakı qərargah mərkəzini məhv edib". 2019-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-20.
  57. ↑ "Suriyanı tərk edənlər arasında britaniyalı və fransız hərbçilər də olub". 2019-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-20.
  58. ↑ "ABŞ Hələb və Raqqanı tamamilə tərk edib". 2019-10-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  59. ↑ "Kürdlər Amerika hərbçilərini pomidor və kartofla "yola saldılar"". 2021-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  60. ↑ "How Turkey's Syria offensive is being received by opposition parties". 2019-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  61. ↑ "Erdoğan muhalefet liderlerini bilgilendirdi" (türk). 2021-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  62. ↑ "A new military front in Northern Syria will deepen the deadlock". www.hdp.org.tr. 2019-10-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  63. ↑ Desk, News. "Syrian gov't slams new Turkish operation in Syria". AMN - Al-Masdar News | المصدر نيوز (ingilis). 2019-10-09. 2021-03-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  64. ↑ "Turkey: Preparations 'complete' for Syria military action". www.aljazeera.com. 2019-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  65. ↑ "الرائد جميل الصالح on Twitter: "أقول للذي ترك أرضه التي سُلبت منهُ وذهب لتحرير مناطق لغرض سياسي ، ريف حماة أحقُ بتجهيزك هنا القتال وهنا حق استرداد الأرض .."". web.archive.org. 10 October 2019. Archived from the original on 10 October 2019. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  66. ↑ Washington, Bethan McKernan Julian Borger in; Sabbaghdefence, Dan; editor, security. "Turkey unleashes airstrikes against Kurds in north-east Syria". 9 October 2019. 15 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019 – www.theguardian.com vasitəsilə.
  67. ↑ Blake, Aaron. "'They didn't help us with Normandy': Trump abandons the Kurds — rhetorically if not literally". The Washington Post. 10 October 2019. 24 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  68. ↑ Singh, Maanvi. "Trump defends Syria decision by saying Kurds 'didn't help us with Normandy'". The Guardian. October 9, 2019. November 11, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 10, 2019.
  69. ↑ "Trampın Ərdoğana təhdid məktubu üzə çıxdı". 2021-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-17.
  70. ↑ "Rəsmi Tehran Türkiyəni hərbi əməliyyatlardan çəkinməyə çağırdı". 2021-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  71. ↑ "Spain declares support for Turkey military operation in Syria". İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  72. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  73. ↑ "World reacts to Turkey's military operation in northeast Syria". Al Jazeera (ingilis). 10 October 2019. 13 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  74. ↑ Prime Minister's Office, PM call with President Trump: 9 October 2019 Arxivləşdirilib 29 aprel 2021 at the Wayback Machine, accessed 10 October 2019
  75. ↑ "Turkish unilateral military action in north east Syria: UK government statement". GOV.UK (ingilis). 2021-04-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  76. ↑ "Statement by the MFA of Armenia on the military invasion by Turkey in the north-eastern Syria". www.mfa.am (erməni). 2019-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  77. ↑ "Danmark har fordømt Tyrkiets offensiv i Syrien over for ambassadør". jyllands-posten.dk. 10 October 2019. 29 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  78. ↑ "Canada condemns Turkey's military action against Kurdish forces". Reuters. October 9, 2019. March 8, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 11, 2019.
  79. ↑ "Statement of the Minister of Foreign Affairs Tomáš Petříček on the Turkish Offensive in Northern Syria". mzv.cz. 9 October 2019. 1 February 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2019.
  80. ↑ "Suomi tuomitsee Turkin hyökkäyksen Syyriaan – asevientiluvat Turkkiin jäädytetään". YLE (fin). 2019-10-09. 2019-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  81. ↑ "France says Turkey operation jeopardises security and humanitarian efforts". 9 October 2019. 9 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  82. ↑ VOA News. "UN Security Council to Discuss Turkey's Offensive Against Kurds". VOA. 10 October 2019. 10 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  83. ↑ "India slams Turkey for its 'unilateral military offensive' in northeast Syria | India News – Times of India". The Times of India (ingilis). 13 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  84. ↑ Salih, Barham. "Turkey's military incursion into Syria is a grave escalation; will cause untold humanitarian suffering, empower terrorist groups. The world must unite to avert a catastrophe, promote political resolution to the rights of all Syrians, including Kurds, to peace, dignity & security". @BarhamSalih (ingilis). 2019-10-09. 2019-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  85. ↑ "KRG Statement on developments in Northeastern Syria". Kurdistan Regional Government (ingilis). 30 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2019.
  86. ↑ "October – Tánaiste's statement on situation in north-eastern Syria – Department of Foreign Affairs and Trade". www.dfa.ie (ingilis). 10 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  87. ↑ "Netanyahu Warns Against Turkey's Ethnic Cleansing of 'Gallant Kurds'; Vows to Assist". Haaretz. 10 October 2019. 5 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  88. ↑ "Kurdernas insatser för att besegra Daesh och förhindra spridningen av terrorism i regionen har varit centralt" (isveç). 7 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2019.
  89. ↑ "Vi uppmanar Turkiet att inte eskalera situationen i nordöstra Syrien" (isveç). 9 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2019.
  90. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  91. ↑ "Iceland criticises the Turkish military offensive in Syria". Government of Iceland. 10 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  92. ↑ Lovas, Gergö. "Spiegel: Hungarian veto delays EU warning to Turkey against invading Syria". Index.hu. 9 October 2019. 11 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  93. ↑ "Macaristan AB'nin Türkiye bildirisini veto etti". Finans Gündem. 10 October 2019. 30 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  94. ↑ "Statement by the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Cyprus on the Turkish invasion of Syria". www.pio.gov.cy (ingilis). 28 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  95. ↑ "Very disturbing news on #urkey launching military operation in Northeast of Syria" (ingilis). 9 October 2019. 9 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2019.
  96. ↑ "Lebanon condemns Turkey operation in Syria". www.dailystar.com.lb. 30 April 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  97. ↑ "Deeply dismayed by unilateral Turkish military action in NE #Syria and call on Turkey to cease operation". 9 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  98. ↑ "Norge ber Tyrkia vise tilbakeholdenhet". www.abcnyheter.no (norveç). 9 October 2019. 1 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  99. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  100. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  101. ↑ "Meeting with Security Council permanent members". President of Russia. 2019-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  102. ↑ "Telephone conversation with President of Turkey Recep Tayyip Erdogan". President of Russia. 2019-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  103. ↑ "Explainer: Turkish operation may redraw map of Syrian war once again". 9 October 2019. 12 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019 – www.reuters.com vasitəsilə.
  104. ↑ Ministry  , Foreign. "#KSA pointed out that the seriousness of this aggression on northeastern Syria has negative repercussions on the security and stability of the region, especially undermining the int'l efforts in combating ISIS organization". @KSAmofaEN (ingilis). 2019-10-09. 2019-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-09.
  105. ↑ "Saudi Arabia, UAE, Bahrain, and Egypt condemn Turkey's aggression on Syria". english.alarabiya.net (ingilis). 2019-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  106. ↑ "Jordan calls on Turkey to stop attack on Syria – Xinhua | English.news.cn". www.xinhuanet.com. 10 October 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  107. ↑ "Dendias: Turkey in Syria is making a big mistake (original: Δένδιας: Η Τουρκία στη Συρία κάνει μεγάλο λάθος)". Eleutheros Typos. 10 October 2019. 30 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2019.
  108. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-11.
  109. ↑ "Foreign Ministry Spokesperson Geng Shuang's Regular Press Conference on October 10, 2019 – Embassy of the People's Republic of China in the United States of America". www.china-embassy.org. 2019-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-10.
  110. ↑ "EU concerned at new migrant wave from Turkish operation in Syria". France 24. 8 October 2019. 29 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2019.
  111. ↑ "Declaration by the High Representative on behalf of the EU on recent developments in north-east Syria". 9 October 2019. 9 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2019.
  112. ↑ "U.N. calls for protecting civilians in northeast Syria". October 7, 2019. October 16, 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 11, 2019 – www.reuters.com vasitəsilə.
  113. ↑ [1] Arxivləşdirilib 2021-04-30 at the Wayback Machine by NATO Secretary General Jens Stoltenberg at the joint press point with the President of the Council of Ministers of Italy, Giuseppe Conte