Vladimir Bexterev

Vladimir Bexterev (20 yanvar (1 fevral) 1857[1][2] və ya 1 fevral 1857[2], Sarali[d], Vyatka quberniyası[d] – 24 dekabr 1927[3][4][…], Moskva) — rus-sovet psixiatrı, nevropatoloq, fizioloq, psixoloq, Rusiyada refleksoloji və patopsixoloji istiqamətin banisi, akademiki, Çar Ordusunun Tibbi Xidmət general-mayoru.

Vladimir Bexterev
rus. Владимир Михайлович Бехтерев
İmperator Hərbi Tibb Akademiyasının tələbələri arasında V. M. Bexterev (1912)
İmperator Hərbi Tibb Akademiyasının tələbələri arasında V. M. Bexterev (1912)
Doğum tarixi
Doğum yeri Sarali, Yelabuqa qəzası, Vyatka quberniyası, Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi (70 yaşında)
Vəfat yeri Moskva, RSFSR, SSRİ
Dəfn yeri
  • Literatorski mostki[d]
Milliyyəti rus
Elm sahələri nevrologiya, psixologiya
Elmi dərəcəsi tibb elmləri doktoru (1881)
İş yerləri İmperiya Tibbi və Cərrahiyyə Akademiyası
Kazan Universiteti
Alma-mater İmperiya Tibbi və Cərrahiyyə Akademiyası (1878-ci il)
Təhsili Sankt-Peterburq
Tibb-Cərrahiyə Akademiyası
Elmi rəhbəri Vilhelm Vundt
Tanınmış yetirmələri Puusepp, Lyudviq Martınoviç
Tanınır Bexterev xəstəliyi,
Beчterev - Yakobson refleksi,
Ankilozan spondilit
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1907-ci ildə Peterburqda Psixonevroloji İnstitutnu təsis edib. İnstitut, tədqiqat və ali təhsil müəssisəsi olaraq təşkil edilmiş, hazırda V.M.Bexterevin adını daşıyan insanın hərtərəfli öyrənilməsi və psixologiya, psixiatriya, nevrologiya və digər "humanitar" fənlərin elmi inkişafı üçün dünyada ilk elmi mərkəzdir.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vladimir Bexterev 1857-ci il 20 yanvar (1 fevral) tarixində Vyatka vilayətinin Yelabuqa qəzasının, Sarali kəndində kiçik bir məmurun ailəsində anadan olmuşdur (doğum tarixinin ən çox yayılmış variantı, yalnız vəftiz tarixinə etibarlıdır: 23 yanvar (4 fevral), 1857). Bexterevlər qədim Vyatka ailəsinin nümayəndəsi idi. Vyatka gimnaziyasında və Sankt-Peterburq Tibb və Cərrahiyyə Akademiyasında təhsil alıb (1873). Kursun sonunda (1878) Bexterev özünü əqli və sinir xəstəliklərinin öyrənilməsinə həsr etdi və bu məqsədlə prof. I.P.Merjeevskinin klinikasında çalışdı.

Bexterevin uşaqlığını keçirdiyi Vyatkadakı ev

1879-cu ildə Bexterev Sankt-Peterburq Psixiatrlar Cəmiyyətinin tam üzvlüyünə qəbul edildi və 1884-cü ildə Dubois-Reymond (Berlin), Vilhelm Vundt (Leypsiq), Meynert (Vyana), Jan-Martin Şarko (Paris) və s daxil olmaqla xaricə göndərildi.

Doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmək üçün (4 aprel 1881-ci il) Sankt-Peterburq Tibb və Cərrahiyyə Akademiyasının privat-dosenti tərəfindən təsdiq edilmiş və 1885-ci ildən Kazan Universitetinin professoru və Kazan regional xəstəxanasının psixiatrik klinikasının müdiri olmuşdur. Kazan Universitetində işləyərkən psixofizioloji bir laboratoriya yaratdı və Kazan Neuropatoloq və Psixiatrlar Cəmiyyətini təsis etdi. 1893-cü ildə Tibb və Cərrahiyyə Akademiyasının sinir və psixi xəstəliklər şöbəsinə rəhbərlik etmişdir. Elə həmin il "Nevroloji bülleten" jurnalını təsis etdi[5]. 1894-cü ildə Vladimir Mixayloviç Daxili İşlər Nazirliyinin tibbi şurasının üzvü, 1895-ci ildə - Müharibə Naziri yanında Hərbi Tibb Elmi Şurasının üzvü, sonra da ruhi xəstələrin xeyriyyə evi şurasının üzvü təyin edildi. 1897-ci ildən Qadın Tibb İnstitutunda da dərs demişdir[6].

V. M. Bexterev K. Bullanın fotoşəkilində.

Sankt-Peterburqda Psixonevroloqlar Cəmiyyəti və Normal və Eksperimental Psixologiya Cəmiyyəti və Elmi Əmək Təşkilatı təşkil etdi. "Psixiatriya, Nevrologiya və Eksperimental psixologiyaya baxış", "Şəxsin öyrənilməsi və təhsili", "Əmək öyrənmə sualları" və digər jurnallarda redaktorluq etmişdir.

1900-cü ilin noyabr ayında Bexterevin yeddi cildlik "Onurğa və beyin yollarının aparılması" Rusiya Elmlər Akademiyası tərəfindən akademik K. M. Baer adına mükafata namizəd oldu. "Beyin İşi Doktrinasının" yeddi cildinə dair işləri tamamladıqdan sonra Bexterevin diqqətini bir alim kimi psixologiya problemləri cəlb etməyə başladı. Zehni fəaliyyət beynin işi nəticəsində meydana gəldiyinə əsaslanaraq, əsasən fiziologiyanın nailiyyətlərinə və hər şeydən əvvəl kombinə edilmiş (şərtlənmiş) reflekslərin doktrinasına güvənməyi mümkün hesab etdi. 1907-1910-cu illərdə Bexterev üç cildlik "Obyektiv psixologiya" kitabını nəşr etdirdi. Alim, bütün zehni proseslərin müşahidə və qeydiyyat üçün mövcud olan refleks motor və avtonom reaksiyalarla müşayiət olunduğunu müdafiə etdi.

Çox cildli "Traite international de psychologie pathologique"("Patoloji psixologiya haqqında beynəlxalq traktat"ına) (Paris, 1908-1910), bir neçə fəsil yazdı. 1908-ci ildə Bexterev tərəfindən qurulmuş Psixonevroloji İnstitutu Sankt-Peterburqda işə başladı[5]. Burada pedaqoji, hüquq və tibb fakültələri açıldı. 1916-cı ildə bu fakültələr Psixonevrologiya İnstitutunda özəl Petroqrad Universitetinə çevrildi. Bexterev özü institutun və universitetin işində yaxından iştirak etdi və sonuncunun iqtisadi komitəsinə rəhbərlik etdi.

Oktyabr inqilabından sonra Bexterev universitetin Mərmər Sarayına köçürülməsi barədə vəsatət verdi. Universitetin o vaxtkı prorektoru, professor B. E. Raikov xatirələrində yazırdı:

Bexterev universitetin ərazisini genişləndirmək və çirkli.əhər kənarından şəhər mərkəzinə keçirtmək istəyi ilə Təhsil Xalq Komissarının müavini Zaxari Qrinberqə müraciət edərək: "Artıq əvvəlki sahiblərindən azad edilmiş çox sayda yaxşı tikiliniz var, bizə də verin. Universitetimiz bu haqqa layiqdir. Bizə nə təklif edə bilərsiniz? ". Qrinberq bu fikrə hörmətini bildirərək ona rəğbət bəslədiyini və universitetimizə saraylardan birinin ayrılmasına çalışacağına, sadəcə hansının olduğunu düşünmək üçün zamana ehtiyacı olduğunu söylədi. Universitet rəhbərliyinin nümayəndəsi kimi iştirak etdiyim bu söhbət Bexterevi çox ilhamlandırdı. Həqiqətən, bir müddətdən sonra Bexterevə, inqilabdan əvvəl Böyük Dyuk Konstantin Konstantinoviç Romanova məxsus olan Mərmər Sarayına, yəni Suvorov meydanına baxan şərq korpusuna yerləşmək təklif edildi. "Kifayət qədər geniş deyil", — Bexterev qəti şəkildə bəyan etdi: "İkisi də korpus olsun!". Bir neçə gündən sonra Bexterev başda olmaqla İqtisadi Komitəmiz saysız-hesabsız dəbdəbəli mebel otaqları olan Mərmər Sarayını yoxlamışdı.“Bizim vaza, rəsm və s. ehtiyacımız yoxdur! — dedi Bexterev, Bəli, bizim də öz mebelimiz var - daha sadə, bürünc olmayan"[7].

1918-ci ilin mayında Bexterev Beyin və zehni fəaliyyətlərin öyrənilməsi İnstitutunun təşkili üçün Xalq Komissarları Şurasına müraciət etdi. Tezliklə İnstitut açıldı və ölümünə qədər onun direktoru Vladimir Mixayloviç Bexterev oldu. 1927-ci ildə RSFSR-in əməkdar elm xadimi adına layiq görülmüşdür.

  1926-cı ildə 1916-cı ildən bəri tanış olduğu Berta Yakovlevna Qurji (qızlıq adı Are, 1887-1937) ilə ikinci dəfə evləndi. V.M.Bexterevin B.Y.Qurji və valideynləri Yakov İvanoviç və Anette Petrovnaya məktubları 2019-cu ildə aşkar edilmişdir.B.Y. Are, latış, Valka dairəsinin sakini, 15 dekabr 1937-ci ildə güllələndi[8]. 24 dekabr 1927-ci ildə Moskvada qəflətən öldü. Leninqraddakı Volkovski qəbiristanlığında ədəbi körpülərdə dəfn edildi[9][10]. Ölümündən sonra V.M.Bexterev öz məktəbini və yüzlərlə tələbəsini, o cümlədən 70 professoru tərk etdi.

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Bexterev, Pyotr Vladimiroviç - oğlu. 22 sentyabr 1937-ci ildə həbs edildi. 23 fevral 1938-ci il RSFSR Cinayət Məcəlləsinin Art. Sənət 58-6-7-8-11 Ölüm cəzasına məhkum edildi. Leninqrad 23 Fevral 1938-ci il. Həyat yoldaşı həkim Zinaida Vasilyevna Bextereva 8 il həbs cəzasına məhkum edildi.
  • Bextereva Nikonova, Olqa Vladimirovna — qızı
  • Bextereva Natalya Petrovna — nəvəsi.
  • Nikonov, Vladimir Borisoviç — nəvəsi.
  • Medvedev, Svyatoslav Vsevolodoviç — nəticəsi.
  • A. Bexterev - nəticəsi, "Bexterev Tibb Mərkəzi" Səhiyyə Təşkilatları Birliyinin fəxri sədri (Sankt-Peterburq).
  • 9 sentyabr 1879-cu ildə Bexterev Vyatkadakı gimnaziya skamyasından tanıdığı Natalya Petrovna Bazilevskaya ilə evləndi. Onların altı övladı var idi: 1880-ci ildə anadan olmuş, Yevgeniya tezliklə öldü, 1883-cü ildə Olqa, 1887-ci ildə Vladimir, 1888-ci ildə - Peter, 1890-cı ildə - Ketrin, 1904-cü ildə - qızı Mariya.

Stalin və Bexterev

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məlum olduğu kimi, İosif Stalin hələ gənclik illərindən bir çox xəstəliklərdən əziyyət çəkib. O, hələ beş yaşında olarkən çiçək xəstəliyinə tutulub və məhz bu xəstəlikdən üzündə çopurlar yaranıb. Daha sonra vərəm xəstəliyinə yoluxub. Mikroinsult keçirib, yüksək qan təzyiqindən şikayətlənib, orqanizmində tez-tez iltihabi proseslər olub və s. Stalinin sol qolundakı problemi isə onu daha çox narahat edib. Belə ki, sağ qolundan fərqli olaraq, sol qolu daha zəif, gücsüz və bir az qurumuş vəziyyətdə olub[11].

Bütün bunlara baxmayaraq, Stalin həmişə həkimlərdən uzaq olmağa çalışıb, həkimlərlə ünsiyyətdən qaçıb. Amma 1927-ci ildə o, öz təşəbbüsü ilə akademik Vladimir Bexterevlə görüşüb[11].

1927-ci ilin dekabr ayında Moskvada psixiatr və nevropotoloqların qurultayı keçiriləndə bu elmi tədbirdə Vladimir Bexterev də iştirak edib. Qurultayda gözlənilmədən Bexterevi Kremlə dəvət ediblər və ona bildiriblər ki, Stalini müayinə etməlidir. İki saatlıq müayinə və söhbətdən sonra akademik ilkin qənaətlərini və təyin etdiyi diaqnozu çəkinmədən Stalinin üzünə deyib: “Paranoya və ilkin şizofreniya əlamətləri”.

Qeyd edək ki, paranoya həddindən artıq narahatlıq və ya qorxuyla xarakterizə edilən, tez-tez məntiqsiz şiddət bildirən bir narahatlıq, psixoloji nasazlıqla müşayiət edilən bir xəstəlikdir. Xəstəliyin adı yunan dilində dəlilik mənasını verir[11].

Sadə dildə desək, paranoya bir şəxsin ətrafındakılara həddindən artıq şübhə ilə yanaşması, bu şəxsə edilən tövsiyələr, yaxşı niyyətli olsa da belə, o adam tərəfindən pis niyyətlə qəbul edilməsi, başqalarının onun haqqında təxribat edə biləcəyi, qorxu və gərginlik içində yaşaması əlamətləri ilə xarakterizə olunur. El dilində desək, bu adamlara öz kölgəsindən qorxanlar da deyilir[11]. Stalinin həyatına, fəaliyyətinə, əməllərinə diqqətlə nəzər yetirsək akademik Vladimir Bexterevin qoyduğu diaqnozun dəqiqliyinə şübhə qalmır. Amma dəqiqlik öz yerində, diaqnoz akademikin həyatına son qoyub. Təbii ki, dünya şöhrətli həkimin Stalinin səhhəti ilə bağlı dəqiq məlumatlara malik olması, Stalini xəstəliyindən daha çox narahat edib.

Qurultayın növbəti iclasına gecikən Bexterev zala daxil olanda gecikdiyinə görə qurultay iştirakçılarından üzr istəyib və gecikmə səbəbini də açıqlayıb: “Çox vacib bir xəstə var idi, təxirə sala bilməzdim, “qolu qurumuş paranoya”, onu müayinə edirdim...” Stalinin adı çəkilməsə də Bexterevin Kremlə dəvət olunmasını bilənlər söhbətin kimdən getdiyini anlayıblar. Heç bir saat keçməmiş akademikin üstüörtülü açıqlaması Stalinə çatdırılıb[11].

Stalinlə görüşün səhərisi günü Vladimir Bexterevin qəfil ölümü haqqında xəbər yayılıb. Akademikin ölümü ilə bağlı həkim komissiyası yaradılıb. Məlum olub ki, Bexterev zəhərlənmədən ölüb. Komissiyaya Kremlin milliyyətcə erməni olan həkimlərindən biri - Poqosyan başçılıq edib. Poqosyan Kremlin tapşırığı ilə komissiyanın əsl rəyini ictimaiyyətə açıqlamayıb[11].

Yaşadığı ünvanlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sankt-Peterburqda:

Vıborq vilayətində Ino kəndində (indiki Smolyaçkovo kəndi (Sankt-Peterburqun indiki kurort rayonu), o, Finlandiya körfəzinin sahilində 31,8 hektar bir torpaq sahəsinə sahib idi) burada bir neçə yay evi tikmişdi, əsasən — Sakit okean sahili(Tinirantada)[13]. — tarix abidə.

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Elmi töfhəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ankilozan spondilit fizioloji reflekslər (skapular-humeral, mili refleks, ekspiratuar və s.) uyğun refleks qövslərinin vəziyyətini müəyyən etməyə imkan verir və patoloji (Mendel-Ankilozan spondilit refleksi, carpal-barmaq refleksi, ankilozan spondilit, ankilozan spondilit) piramidal yolların məğlubiyyətini əks etdirir.

Akademik V.M.Bexterev adına Respublika Klinik Psixiatriya Xəstəxanasının binalarından biri. (Kazan)

Bəzi xəstəlikləri və onların müalicəsi üçün işlənmiş üsulları ("Ankilozan spondilitin postentsefalitik simptomları", "Ankilozan spondilitin psixoterapevtik üçlüyü", "Ankilozan spondilitin fobik əlamətləri" və s.) izah etdi. Ankilozan spondilit "xəstəliyin xüsusi bir forması kimi bel əyriliyi ilə belin sərtliyini" təsvir etdi (Ankilozan spondilit; Ankilozan spondilit, 1892-ci il). Bexterev "xoreik epileptik", "sifilit çox sklerozu", "alkoqoliklərin kəskin serebellar ataksiyası" kimi xəstəlikləri ayırd etdi. Bir sıra dərmanlar hazırladı. Ankilozan spondilit sedativ olaraq geniş istifadə olunurdu.

İllərdir alkoqolizm də daxil olmaqla hipnoz və təklif problemlərini araşdırdı.

20 ildən çoxdur cinsi davranış və tərbiyə məsələlərini araşdırdı. Uşaqların nöropsik inkişafını öyrənmək üçün obyektiv metodlar hazırladı.

Dəfələrlə psixoanalizi (Ziqmund Freyd, Alfred Adler və başqalarının təlimləri) tənqid etmişdir. Lakin eyni zamanda rəhbərlik etdiyi Beyin və zehni fəaliyyətlərin öyrənilməsi İnstitutunda aparılan psixoanaliz üzrə nəzəri, təcrübi və psixoterapevtik işlərin aparılmasına öz töhfəsini verdi.

Bundan əlavə, Bexterev sinir və psixi xəstəliklər, psixopatiya və dairəvi psixoz, əlaqələrin halüsinasyonların klinikası və patogenezi arasındakı əlaqəni inkişaf etdirdi və öyrəndi, obsesif vəziyyətlərin bir sıra formalarını, zehni avtomatizmin müxtəlif təzahürlərini təsvir etdi. Neyropsikiyatrik xəstəliklərin müalicəsi üçün nevroz və alkoqolizm, yayındırma psixoterapiyası və kollektiv psixoterapiya üçün kombinasiya edilmiş refleks terapiya tətbiq etdi.

Nəşrləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Ruhi xəstəliklərin bəzi formalarında bədən istiliyinin klinik tədqiqatı təcrübəsi" dissertasiyasına əlavə olaraq Bexterevin çoxsaylı əsərləri var[16][17]:

  1. sinir sisteminin normal anatomiyası;
  2. mərkəzi sinir sisteminin patoloji anatomiyası;
  3. mərkəzi sinir sisteminin fiziologiyası;
  4. ruhi və sinir xəstəlikləri klinikası
  5. psixologiyada (Kosmos haqqında fikirlərimizin təhsili, "Psixiatriya bülleteni", 1884)

Bu əsərlərdə Bexterev mərkəzi sinir sistemindəki fərdi şüaların gedişini, onurğa beyni ağ maddənin tərkibini və boz maddədəki liflərin gedişatını öyrənmək və eyni zamanda, təcrübələr əsasında mərkəzi sinir sisteminin ayrı-ayrı hissələrinin fizioloji əhəmiyyətini aydınlaşdırmaqla məşğul olmuşdur(optik tüberküllər, eşitmə sinirinin vestibulyar filialı, aşağı və yuxarı zeytun, dördkünc və s.).

Bexterev ayrıca beyin qabığındakı müxtəlif mərkəzlərin lokalizasiyası (məsələn, beyin yarımkürələrinin səthindəki dəri - toxunma və ağrı hissləri və əzələ şüurunun lokalizasiyası haqqında, "Doktor", 1883), həmçinin beyin qabığının motor mərkəzlərinin fiziologiyası ilə bağlı yeni məlumatlar əldə edə bilmişdir. (Həkim, 1886). Ankilozan spondilitin bir çox əsəri sinir sisteminin az öyrənilmiş patoloji proseslərinin və sinir xəstəliklərinin fərdi hallarının təsvirinə həsr edilmişdir.

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Foto arxivindən

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Бехтерев, Владимир Михайлович (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1892. Т. IIIа. С. 647.
  2. ↑ 1 2 Педагоги и психологи мира (rus.). 2012.
  3. ↑ Vladimir Bekhterev // Encyclopædia Britannica (ing.).
  4. ↑ Wladimir Michailowitsch Bechterew // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  5. ↑ 1 2 Овчаренко В. И., 2000
  6. ↑ Бехтерев, Владимир Михайлович  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  7. ↑ Райков Б. Е. На жизненном пути: автобиографические очерки. В 2-х кн. СПб.: Издательский дом «Коло», 2011. Кн. 1. С. 570.
  8. ↑ "Уникальный архив В. М. Бехтерева". 2019-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  9. ↑ "Могила В. М. Бехтерева на Волковском кладбище". volkovka.ru. 2013-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-16.
  10. ↑ "Надгробие В. М. Бехтерева". litmostki.ru. 2013-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-16.
  11. ↑ 1 2 3 4 5 6 Stalinə “paranoya” diaqnozu qoyan akademik – bir gündən sonra Bexterevin meyidi tapılıb
  12. ↑ Бальдыш Г. М. Бехтерев в Петербурге — Ленинграде. — Л.: Лениздат, 1979
  13. ↑ Усадьба академика В. М. Бехтерева «Тихий Берег» Arxivləşdirilib 2022-03-28 at the Wayback Machine.
  14. ↑ "Официальный Интернет-сайт". 2019-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-19.
  15. ↑ "Памятник ученому-невропатологу Бехтереву В. М." 2014-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-19.
  16. ↑ "Список публикаций на Google citations". scholar.google.com. 2013-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-16.
  17. ↑ "Список публикаций в мировых библиотеках" (ingilis). 2013-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-14.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]