I
сущ.
1. перемещение, перестановка. Yerdəyişmə prinsipi физ. , геол. принцип перемещения, cisimlərin fəzada yerdəyişməsi перемещение тел в пространстве
2. смещение. Yerdəyişmə yolu физ. путь смещения; yerdəyişmə xətti линия смещения, yerdəyişmə qaydası правило смещения, yerdəyişmə ilə modulyasiya модуляция смещением
3. передвижение, передвижка
4. мед. пересадка (живой ткани на другое место, в другой организм)
5. рокировка (в шахматной игре – одновременный ход королём и ладьёй); см. qalaqurma
6. сдвиг. Yerdəyişmə yamsalı гидро геол. коэффициент сдвига
7. лингв. метатеза (непроизвольная перестановка двух соседних звуков в слове, напр. в азерб. яз.: yarpaq-yapraq и т.п. ; в русском яз.: медведь-ведмедь и т.п. )
II
прил. переместительный. Yerdəyişmə qanunu мат. переместительный закон
Məcburi yerdəyişmə
Məcburi yerdəyişmə, məcburi köç və ya məcburi miqrasiya — bir şəxsin və ya insanların öz evindən və ya doğma bölgəsindən kənara məcburi və ya zorakı formada köçməsi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı "məcburi yerdəyişmə"yə belə tərif vermişdir: "təqib, münaqişə, ümumiləşdirilmiş zorakılıq və ya insan hüquqlarının pozulması nəticəsində yerdəyişmə".
Məcburi yerdəyişmə Avropa miqrant böhranından bəri beynəlxalq müzakirələrdə və siyasətdə diqqəti cəlb edir. Bu, o vaxtdan məcburi miqrasiyanın Avropadan kənarda təsirə məruz qalmış bölgələrə təsirlərinin daha çox nəzərə alınması ilə nəticələnmişdir. Müxtəlif beynəlxalq, regional və yerli təşkilatlar məcburi miqrasiyanın qarşısını almaq və onun təsirini azaltmaq üçün əvvəlki yerli bölgələrdə, eləcə də qəbul və ya təyinat bölgələrində yanaşmalar hazırlayır və həyata keçirir. Bundan əlavə, insanların fəaliyyəti nəticəsində baş vermiş məcburi miqrasiya hadisələrinin baş verməsində iştirak edənlərin təqib edilməsi üçün sübutların toplanması üçün bəzi əməkdaşlıq səyləri göstərilir. 2022-ci ildə dünyada təqribən 100 milyon insan məcburi miqrant vəziyyətinə düşmüşdür, onların əksəriyyəti dünyanın cənub hissəsindəndir.
Betts, Alexander: Forced Migration and Global Politics. Wiley-Blackwell.
James, Paul.
Qırmızı yerdəyişmə
Qırmızıya sürüşmə — elektromaqnit şüalanmasının tezliyinin azalması, Dopler effektinin təzahür formalarından biri. Spektrin görünən hissəsindəki xətlərin spektrin qırmızı ucuna doğru sürüşməsi. Başqa tezlikli, məsələn radiotezlikli şüalanmalarda da müşahidə olunur.
Qırmızıya sürüşmə termini kosmoloji qırmızıya sürüşmə və qravitasiya qırmızıya sürüşməsi mənasında işlədilir.
Kosmoloji qırmızıya sürüşmə bizdən çox uzaq olan mənbələrin (qalaktikalar, kvazarlar və s.) şüalanma tezliyinin azalmasıdır. İlk dəfə 1914-cü ildə müşahidə edilmişdir. Qırmızıya sürüşmə bir neçə qalaktika istisna olmaqla (bunlarda şüalanmanın tezliyi artır, mavi və ya bənovşəyi yerdəyişmə baş verir) bütün qalaktikalarda müşahidə olunur və onun qiyməti bütün tezliklər üçün qalaktikanın müşahidə edildiyi istiqamətdən asılı deyil. Qırmızıya sürüşmə spektr xəttinin tezliyinin nisbi dəyişməsi (z) ilə xarakterizə olunur və qalaktikaya qədər məsafə ilə düz mütənasibidir:
Δz=Δλ / λ =Hr / c (Habbl qanunu).
Burada, r – qalaktikaya qədər məsafə, c – işıq sürəti, H – Habbl sabitidir (kainatın genişlənmə sürətini xarakterizə edir, ilk yaxınlaşmada istiqamətdən asılı deyil). Qalaktikanın spektrindəki qırmızıya sürüşməni ölçərək Habbl qanununa əsasən həmin qalaktikaya qədər məsafəni təyin etmək olur.
Yerdəyişmə amplitudu
Yerdəyişmə amplitudu (rus. амплитуда смещения, ing. amplitude of dislocation) — qırılma pozulmanın qanadlarında yerləşən, orta nöqtələr arasındakı, yerdəyişmə boyu məsafə.
Üfüqi yerdəyişmə
Üfüqi yerdəyişmə (rus. сдвиг, ing. shear-fault) — geologiyada süxur qatlarının bir- birinə nisbətən qırılma boyu üfqi istiqamətdə yerdəyişməsi. Yerdəyişmənin sağ və sol, uyğun, qeyri- uyğun, köndələn, uzununa və strukturaya nisbətən çəp növləri vardır.
Yerdəyişmə (film, 1983)
Yerdəyişmə (ing: Trading Places) — 1983-cü ildə rejissor Con Landis tərəfindən çəkilmiş və Timothy Harris və Herschel Weingrod tərəfindən ssenarisi yazılmış Amerika komediya filmidir. Baş rollarda Den Aykroyd, Eddi Merfi, Ralf Bellami, Don Ameçe, Denholm Elliott və Ceymi Li Kertis çəkilib. Film yüksək səviyyəli bir əmtəə brokerinin (Aykroyd) və yoxsul bir küçə fırıldaqçısının (Merfi) hekayəsindən bəhs edir, onların həyatları fərqində olmadan hər bir insanın həyat şəraitləri dəyişdirildikdə necə rəftar edəcəklərini yoxlamaq üçün əvvəlcədən hazırlanmış mərcin mövzusuna çevrilir.
Yerdəyişmə (film, 2019)
Yerdəyişmə (Fransızca: Mon inconnue; Mənim qəribim) — rejissor Hyu Gelin tərəfindən çəkilmiş 2019-cu il istehsalı olan fransız romantik komediya filmidir. Aktrisa Edit Skobun rol aldığı son filmdir
Dünya premyerası 18 yanvar 2019-cu ildə baş tutmuşdur.
Rafael Ramis məşhur yazıçıdır. Kollecdə o, ilhamverici Olivia ilə tanış olur - qız ona populyarlıq gətirən ilk romanının qəhrəmanının prototipinə çevrilir. Evlənirlər və birlikdə xoşbəxt yaşayırlar. Pianoçu kimi böyük bir gələcək vəd verən Olivia əri üçün karyerasını yarımçıq qoyur və piano müəllimi olmağı seçir. Bir axşam yazıçı sonunda baş qəhrəmanını öldürdüyü birinci kitabının davamını bitirir. Elə həmin axşam cütlük böyük dava edir.
Güclü qar fırtınasından sonra Rafael paralel dünyada oyanır. Qəhrəman heyrətlə özünün əsl qadın düşkünü olduğunu kəşf edir.
