Lüğətlərdə axtarış.

Kərbəla dilbəri (ərəb. غادة كربلاء‎) — Ərəb yazıçısı, tarixçisi, maarifçisi və publisisti Circi Zeydanın Kərbəla hadisəsindən bəhs edən romanı. == Məzmun == Ərəb ədəbiyyatında tarixi roman janrının formalaşdırılmasında xüsusi rolu olan Circi Zeydan (1861-1914) məhəbbət və sədaqət rəmzi ola biləcək qəhrəmanlarını islam dininin yaranmasının ilk illərində baş vermiş hadisələrin, o cümlədən Kərbəla şəhidliyinin, içərisindən keçirərək bir-birinə qovuşdurur. Əsər, bir qədər sərbəst yozulsa da, tarixi faktlar və qeyri-adi vəziyyətlərlə zəngindir, maraqla oxunur və zamanının ruhunu oxucuya çatdırır. Min bir gecə nağıllarındakından heç də geri qalmayan sərgüzəştlərlə dolu, islam tarixinə hörülmüş məhəbbət romanı. Aleksandr Dümanın əsərlərinin xilafətin saray intriqaları, Mediçi üslubunda sui-qəsd və qətllərini təsvir edən ərəb analoqu. Eyni zamanda, Kərbəla düzündə İmam Hüseynin qətlini təsvir edəcək dərəcədə mötəbər bir əsər. Gənclər bu kitabı bir məhəbbət və sərgüzəşt romanı, yaşlılar isə islam dininin yaranmasının ilk illərinin xronikası kimi oxuya bilər. == Nəşr və tərcümə == Roman Eldar Məmmədov tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilib, Bakı Kitab Klubunda 2008-ci ildə 336 səhifədə, 300 tirajla, 2019-cu ildə isə 100 tirajla çap edilib. Kitab Klubunun 2010-cu il yanvar monitorinqinə görə ən çox oxunan kitablar arasında 25-ci yerdə olub.

Dilbər — qadın adı. Dilbər Axundzadə — şairə və Mikayıl Müşfiqin həyat yoldaşı. Dilbər Zeynalova — ədəbiyyatşünas, dosent, fəlsəfə doktoru. Dilbər Əjdərova — kimya elmləri doktoru.

Albaniya dilləri — Albaniya monoetnik bir dövlətdir, əhalisinin böyük əksəriyyəti rəsmi olan alban dilində danışır. Alban dili özüdə iki aparıcı ləhcələrə bölünür: Tosk (cənubda) və Qeq (şimalda). Dünyada alban diasporasının geniş yayılması səbəbindən Albaniyadan kənarda yaşayan albanlar da ingilis, italyan, yunan, fransız, alman və bir çox başqa dillərdə danışırlar. Albaniyadakı bir çox ailədə ən azı iki dildə danışmaq adətdir: ən çox yayılmış ikinci dillər arasında, italyan və yunan dilləri fərqlənir (cənubda yunan icması arasında) == Alban dili == Albaniya Konstitusiyasının 14-cü maddəsi alban dilini rəsmi dil olaraq tanıyır. 2011-ci il siyahıyaalınmasına əsasən 2765610 nəfər və ya ölkə əhalisinin 98,767% -i alban dilini ana dili olaraq göstərmişdir. === Dialektlər === Ədəbi alban dili cənubda Tosk ləhcəsinə əsaslanır. Şimalda Kosovo albanları arasında geniş yayılmış Qeq ləhcəsində danışırlar. İki ləhcənin sərhədi Şkumbin çayıdır. Fərqlərə baxmayaraq, bu ləhcələri ümumiyyətlə albanlar başa düşürlər. Alban dilinin digər ləhcələri də geniş yayılmışdır: Çam (Çameriya), Arbereş (İtaliya) və Arnaut (Yunanıstanın cənubu).

Alov qüllələri (ing. Flame Towers) — Bakı şəhərində bina. Hündürlüyü 182 m-dir. Xarici görünüşü ilə bu tikinti alov dillərini xatırladır. == Layihə == Flame Towers — üç çoxmərtəbəli binalardan ibarət kompleksdir. Bura yataqxanalar, mənzillər və ofislər daxildir. Tikilinin ümumi sahəsi 235 min kv.metrdir. Binanın tikilişinə 2007-ci ilin oktyabr ayından başlanmışdı və bu işi Azərbaycan-Türk kompaniyası "DİA Holding" yerinə yetirmişdir. Binaların tikintisinin başa çatdırılması 2010-cu ilə planlaşdırılırdı. Amma əlverişsiz hava şəraitinə görə bu vaxt 2012-ci ilə qədər uzadıldı və məlumata görə 2013-cü ildə inşası başa çatmışdır.

Alqonkin dilləri — Şimali Amerikada, Kanadada və ABŞ-də danışılır və hind dilləri ailəsinə daxildir. == Qruplar == Bu dillərdə 160 minə yaxın əhali danışır. Üç əsas qrupa bölünür: a) mərkəzi (kri, montane-naskapi, menomini, foks, şauni, peoria; b) şərqi (abnaki, mo-qikan, narraqanset; c) və qərbi (blekfut, çeyen, arapaxo və s.). == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == == Xarici keçidlər == Composition of Geographical Names from the Algonkin Languages, by J. Hammond Trumbull Qutenberq layihəsində.

Altay dilləri — Ural-Altay dillərinin Altay qoluna verilən addir. Altay dilləri Avropadan, Orta Şərq və Orta Asiyadan Uzaq Şərqə qədər uzanan böyük bir ərazidə yayılmış dil ailəsidir. Bu dil ailəsinə türk dilləri, monqol dilləri,tunqus-mancur dilləri daxildir. Altay dil ailəsi –türk, monqol, tunqus-mancur və koreya-yapon budaqlarına şaxələnir. Türk dillərinin çoxlu təsnifatı mövcuddur. Onlardan biri türk dillərini beş qrupa ayırır: Bulqar, cənub-qərb, şimal-qərb, cənub-şərq və şimal-şərq. Bu qrupun bütün dilləri hazırda da bir-birinə çox yaxındır. Hazırda ölü dil olan bulqar və xəzər dilləri, habelə müasir çuvaş dili Bulqar qrupuna daxildir. Cənub-qərb budağı ölü oğuz dilindən, türkmən, truxmen, azərbaycan, qaqauz və türk dillərindən təşkil olunmuşdur. Tatar, başqırd, qazax, qırğız, altay, kumık, noqay, qaraqalpaq, qaraçay-balkar, qaraim, habelə ölü poloves və peçeneq dilləri; cənub-şərq qrupu özbək, uyğur və ölü caqatay dilləri Şimal-qərb qrupuna aiddir.

Amerind dilləri — Kolumböncəsinə qədər Amerika qitəsində danışılan yerli dillər - başda qədim astek, maya, keçua dillərini ehtiva edən böyük dil ailəsi. Amerind dilləri hipotezi ilk dəfə amerikalı linqvist Cozef Qrinberq tərəfindən elm dünyasında təklif olunmuşdur. Hipotezin təsdiqlənmiş və çözülmüş iddiaları mövcuddur.

Avrasiya dil ailəsi — linqvogenetik baxımdan daha çox tədqiq olunmuş qitə. Avrasiyada 21 dil ailəsi, 4 təcrid olunmuş və təxminən 12 təsif olunmamış dil var. Nostratik dil ailəsinin Avrasiya qrupuna aid edilən dillərin təsnifi: TÜRS, yaxud TÜRH dil ailəsi Türs, Türh, yaxud Lemnia (tükənmiş) Etrüsk (tükənmiş) Rit (tükənmiş) URAL-ALTAY dil ailəsi Altay TÜRK Oğur Saroğur (tükənmiş) Onoğur (tükənmiş) Bulqar (tükənmiş) Xəzər (tükənmiş) Avar (tükənmiş) Sabar (tükənmiş) Çuvaş Oğuz Peçenek (tükənmiş) Göyoğuz Anadolu-Türk Azərbaycan Türkmən Xorasan Qaşqay Əfşar Aynalu Salar Qıpçaq Kuman (tükənmiş) Qazaq Qırğız Tatar Başqurd Noqay Qaraqalpaq Karaym Qumuq Qaraçay-Balkar Krımtatar Karluk Özbək Uyğur Yoğır / Sarıuyğur Eynu Sibir Göytürk (tükənmiş) Altay Saxa / Yakut Dolğan Tıva Xakas Şor Arqu Xələc MONQOL Monqol Dahur Buryat Xalxa Oyrat Kalmık Yoğır Monqur Moğol Boan TUNQUS Ural (Fin-Uqor) Fin Macar (Uqor) Samodi Yukaqır Yapon-Korea-Ainu HİND-GERMAN dil ailəsi {449} HİND Hind-ari Hind Sanskrit Urdu Benqal Nepal Romani (Qaraçı) GERMAN Şimal german Norveç İsveç Den Farer İsland köhnə Nordca və digər şimal germanca (tükənmiş) Qərbi german Alman Niderland İngilis Kelt köhnə Anqel, Sakson və digər qərbi germanca (tükənmiş) Şərqi german (bütövlükdə tükənmiş) Qot (tükənmiş) Vandal (tükənmiş) ROMAN İber Portuqal İspan Qalisiya Araqon Oksitan Oksitan Katalan Qallo-Roman Fransız İtal Latın (tükənmiş) İtalyan, vb.

Avstraliya dilləri — Avstraliya ölkəsinin əhalisinin danışdığı dillər. Avstraliyada ən çox danışılan dil Avstraliya ingiliscəsidir. Orada bu dialekti danışanların sayı 15,5 milyon nəfərdir. Avstraliyanın növbəti ən çox danışılan dilləri bunlardır: italyan (317,000), yunan (252,000), kanton (245.000), ərəb (244.000), putunxua (220.000), Vyetnam (195.000) və ispan (98.000).Yerli Avstraliya aborigenləri çoxlu dil ailələrinə və qruplarına bölünən Avstraliya aborigen dillərində danışırlar. Dillərin çoxluğuna baxmayaraq, onlarda danışanların ümumi sayı azdır və 56 min nəfərdən çox deyil. Ən böyük dil bir çox dialektlərə bölünmüş "Qərb səhrası dili"dir (7,000-dən çox danışanı var).

Avstroasiya dilləri və ya Monkhmer dilləri, həmçinin Mon-Khmer dilləri — Hind-Çin yarımadasında, Cənubi Çində, Şimal-şərqi Hindistan və Nikobar adalarında yayılmış qohum dillər. beş budağa ayrılır: monkxmer, munda, malaqqa, Mərkəz və Cənub-şərq. Mon-kxmer budağına: mon, kxmer və b. dillər aiddir. Munda budağı dilləri Hindistanda yayılmışdır. Malaqqa budağına – semanq və senoy dilləri daxildir. Mərkəz budağı kxzazi və nikobars dillərinə bölünür. Cənub-şərq budağına çan və s. dillər aiddir.

Avstroneziya dilləri — ən böyük dil ailələrindən biri. Malay arxipelaqında (İndoneziya, Filippin), Malakka yarımadasında, Okeaniyada, Madaqaskar və Tayvan adalarında yayılmışdır. 800-ə qədər dili özündə birləşdirən Avstroneziya dillərində 250 milyondan çox adam danışır. Avstroneziya dillərinin müqayisəli-tarixi tədqiqi V.Humboldtun kavi dili haqqındakı elmi işidir. O, bu dilləri "malay-polineziy dilləri" termini ilə adlandırmışdır.

Azərbaycan dilləri dörd dil ailəsinəndə təzahür edir:Hind-Avropa, Altay, Kartveli, Naxç-Dağıstan. Azərbaycanda ən yayqın dil Azərbaycan dilidir. 2009-cu il məlumatına görə ümumi əhalinin 98,6 % bu dildə sərbəst danışa bilir. Xarici dillərdən isə Rus dili və İngilis dili ən geniş anlaşılanıdır. Üstəlik burada az saylı talış, avar, ləzgi, saxur, tat, kürd, gürcü, udin xalqlarının nümayəndələri müvafiq dillərdə danışırlar. Dağ yəhudiləri Dağ yəhudiləri dilindən istifadə etsələrdə son zamanlar miqrasiya və modernizasiya ilə əlaqəli olaraq unudulur. == Dillər == Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına görə rəsmi dil Azərbaycan dilidir. Konstitutsiyasıyaya görə dövlət rəsmi dilə yanaşı digər dillərin inkişafını təmin edir. === Rəsmi dil === Azərbaycan Respublikasında rəsmi dil Azərbaycan dilidir. Ölkədə tədris, siyasət, elmi, mədəni və digər sahələrdə əlaqə bu dillə təmin edilir.

Balkan dilləri— Balkan dilləri beş ayrı qrupa ayrılmaqdadır. 1. Slavyan dillərini danışanlar, 2.Latın mənşəli dilləri danışanlar, 3.Rumca danışanlar, 4.Albanca danışanlar, 5.Türkcə danışanlar. == Slavyan dillərini danışanlar == 1. Slavyan dillərini danışanlar :Bu dil qrupu da üç əsas hissəyə ayrılır. Ən başda Serbiyada serbcə, Bosniya Herseqovinada boşnaq dilində, Monteneqroda monteneqro dilində və Xorvatiyada xorvat dilində təxminən 20 milyon insan tərəfindən danışılan serb və xorvat aksentləri gəlir. İkinci qrupa makedon dili və bolqar dilində danışanlar və ümumi olaraq 9 milyona yaxınlaşan köhnə Yuqoslaviya və Bolqarıstanda yaşayan slavyanlar təşkil edir. Üçüncü Slavyan qrupuna isə slovenlər və sayları az olan çexlərlə, slovaklar meydana gətirir. Bunların əksəriyyəti balkan yarımadasının şimalında yaşayırlar. === Latın mənşəli dilləri danışanlar === 2.

Bantu dilləri ailəsi — Afrikanın orta və cənubi bölgələrində yaygın olaraq danışılan Suahili, Zulu, Çuana, Konqo, Mongo, Gonda və başqa dillərdən oluşur. Bu dil ailəsinin ən çox tanınan dilləri Keniya, Uqanda, Tanzaniya ve Konqoda 15 milyon nəfər tərəfindən danışılan Suahilidir.

Belarus dilləri — Belarus Konstitusiyasına görə dövlətin rəsmi iki dili vardır: belarus dili və rus dili. Bununla birlikdə ölkədə hansı dildən istifadə edilmə dərəcəsi çox dəyişkəndir. Tarixən SSRİ-nin mövcudluğundan bəri, rus dilinin belarus dilindən daha üstün tutulduğu bir vəziyyət yaranmışdır. Hal-hazırda belarusların həyatının demək olar ki, bütün sahələrində rus dili üstünlük təşkil edir: rəsmi sənədlərin böyük əksəriyyəti rus dilində nəşr olunur, demək olar ki, bütün təşkilatlarda sənədlər rus dilindədir və əksər mətbuatda rus dili üstünlük təşkil edir. Belarus dili saf formada gündəlik həyatda əsasən kənd yerlərində istifadə olunur. Belarus Respublikasının şəhər və paytaxtında, əsasən ziyalılar və cəmiyyətin vətənpərvər bir hissəsi tərəfindən istifadə olunur. Rəsmi sənədlərdə belarus dili, əsasən Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən istifadə olunur. Əsas milli qruplar arasında belarus dili ən çox polyaklar arasında yayılmışdır (40.9% gündəlik həyatda belarus dilindən istifadə edir, 50.9% isə rus dilindən istifadə edir). Belaruslar müvafiq olaraq belarus dilindən 26.1%, rus dilindən isə 69.8% istifadə edir. Ən az belarus dilindən yəhudilər (2,0% / 95,9%) və ruslar (2,1% / 96,5%) istifadə edir.

Bulqar dilləri (Oğur dilləri) — türk dil qrupuna daxildir. Bu dil qrupuna daxil olan dillər arasında çuvaş dili istisna olmaqla digərləri ölü dillərdir.

Dard dilləri — hind-Avropa dillərinin ari qoluna daxil olan dil qrupu. == Yayılması == Şimali Əfqanıstanın, Pakistanın və Hindistanın dağlıq rayonnlarında yayılmışdır. Bu dildə danışanların ümumi sayı 1990-cı illərdə 5 milyon nəfərdən çox idi. == Tərkibi == Dard dilləri 5 yarımqrupa bölünür: şərq yarımqrupuna kəşmiri, şina, phalura dilləri; şərti olaraq kuhistani adı altında birləşdirilən bir sıra dillər və dialektlər – mayyan, kanyavali, torvali və s.; başkarik və ya qarvi adlanan dialektlər qrupu; katar kalai dili və bəzi digər dillər daxildir. Kunar yarımqrupu qavar-bati, şumaştivə qlanqali dillərindən ibarətdir. Bəzi məlumatlara görə, tirahi dili də bu yarımqrupa aiddir. Son dərəcə fərqli paşai dialektləri ayrıca yarımqrup əmələ gətirir. Digər yarımqrup khovar və kalaşa dillərindən ibarətdir. Genetik mövqeyi qeyri-müəyyən olan dameli dili müstəqil yarımqrup hesab olunur. Daha əvvəllər Nuristan dili də Dard dilinə daxil edilmişdir.

Dargin dilləri — Nax-Dağıstan dillərinin qolu. Darginlərin Rusiyanın Dağıstan bölgəsinin şimal-şərqi dağlıq hissəində darginlərin ənənvi yaşadığı ərazidə - Akuşin rayonunda, Buynak rayonunda, Serokalin rayonunda, Levaşin rayonunda, Daxadyev rayonunda, Kaytağ rayonunda, Karabudaxken rayonunda və Aqul rayonunda və 1950-ci ildən sonra əksəriyyətinin kömürüldüyü aran yerlərində istifadə edilir. Ümumi danışanların sayı 485 705 nəfərdi (2010, siyahıyaalma). == Tərkibi == 17 dialekti, 6 qrupu var, bəzi dialektlər bir-birini başa düşmür.Tədqiqatçıların nəticəsinə görə ümumi dargin dilinin ayrılması b.e əvvəl III əsrdə baş verib.

Dravid dil ailəsi — özündə 16 dili birləşdirərək 4 budağa ayrılır. Bunlar dravid, andxra, Mərkəzi hind və Şimal-qərb budaqlarıdır. Dravidin ən böyük dilləri: tamil, malayyali və kannaradır. Andxra budağına: teluqu dili daxildir. Mərkəzi hind dillərindən ən böyüyü qonda dilidir. Şimal-qərb budağı brahui dilidir ki, bu dildə əsasən şimal-qərbi Hindistanda və Pakistanda danışırlar. == Mənbə == Андронов М.С. Дравидийские языки. М., 1965. -124 с. Krishnamurti, B., The Dravidian Languages, Cambridge University Press, 2003.

Aşağıda dillər və dil qrupları ilə bağlı Vikipediyada olan və ya yaradılması vacib sayılan məqalələrin tam siyahısı verilib. Siyahıya ancaq insan dilləri daxil edilib (təbii, süni, jest və düzəltmə dillər də). Siyahıya heyvan dilləri və formal dillər (o cümlədən, kompüter dili və proqramlaşdırma dili) salınmayıb.

Fransa bir çox dildən istifadə edir. Eyni zamanda, fransız dili ən çox yayılmış və yeganə rəsmi dildir. Fransanın digər dilləri regional dillərə və mühacirlərin dillərinə bölünür. == Status == Fransa Respublikasının rəsmi dili fransız dilidir (Fransa konstitusiyasının 2-ci maddəsinə əsasən) və hökumət qanunla ilk növbədə fransız dilindən istifadə etməyə borcludur. Bundan əlavə, hökumət kommersiya elanları və reklamlarının fransız dilində olmasını tələb edir (baxmayaraq ki, bununla yanaşı digər dillərin istifadəsini qadağan etmir), lakin fransız dilinin qeyri-kommersiya nəşrlərində istifadəsini tələb etmir. 1999-cu ildə Bernard Çerkvilini tərəfindən hökumət üçün yazılmış bir hesabatda regional və ya azlıq dilləri üçün Avropa Xartiyası təsdiqlənərsə rəsmi tanınmasına güvənə bilən 75 dil qeyd edilmişdir. Bunlardan 24-ü Fransanın Avropa hissəsinin yerli əhalisinin dilləri, qalanları isə mühacirlərin dilləridir. Təsdiq Fransız Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən fransız dilinin konstitusiya ilə müəyyən edilmiş statusunun əksinə olaraq bloklandığına baxmayaraq, hökumət regional və azlıqların dillərini məhdud dərəcədə (onlara rəsmi status verilmədən) tanıyır. Bundan əlavə, Fransız Dili Baş Direktorluğu (Délégation générale à la langue française) Fransız Dili və Fransız Dilləri Baş Direktorluğu olaraq dəyişdirildi (Délégation générale à la langue française et aux langues de France) və onun funksiyaları da vəziyyət və monitorinqi əhatə etmişdir Fransa dillərini öyrənmək. Beləliklə, "Fransa dilləri" anlayışı (langues de France) tanınmağa başladı və administrasiyada istifadə olunmağa başlandı, lakin onlardan heç biri hələ rəsmi status almadı.

Friz dilləri — Frizlər tərəfindən danışılan dillər. German dilləri qrupuna aid dillər.

German dilləri – Hind-Avropa dil ailəsinin bir qolu.

Kartvel dilləri (gür.: g.ə. ქართველური ენები, l.ə. kartveluri enebi) — Cənubi Qafqazın qərbində əsasən Gürcüstanda yayılmş dil ailəsi. Əvvəllər elmi ədəbiyyatda səhvən Qafqaz dil ailəsinin tərkibinə daxil edilmişdir, hazırda özlüyündə müstəqil dil ailəsi olduğu linqvistiklər tərəfindən təsdiqlənmişdir. Bu dil ailəsinin tərkibinə gürcü (və ya kart dili), meqrel (laz və meqrel dilləri birlikdə zan və ya kolx dili adlanır), laz (və ya çan) və svan dilləri daxildir. Qrammatik yaxınlıqlarına və leksik fərqliliklərinə görə bu dillərin dördü də qohum hesab olunsa da üç əsas qrupa ayrılırlar: şimali kartvel qrupu-svan dili, zan qrupu-meqrel və laz dilləri və cənubi kartvel qrupu-gürcü dili. Gürcü dili onlarla ləhcəyə və yüzlərlə şivəyə sahibdir. Zan qrupu bəzən bir dil, lazca və meqrelcə isə onun ləhçələri hesab edilirlər. Şimali kartvel qrupunu təşkil edən svan dili özlüyündə dörd ləhcəni ehtiva edir: yuxarıbal, aşağıbal, laşx və lentex ləhcələri hazırkı Gürcüstan Respublikasının şimalında dağlıq bölgədə dar ərazidə İnqura və Tsxenis-Tsxali yüksəklikləri arasında yayılmışdır, bütün ləhcələri bir-birindən xeyli ölçüdə fərqlənir. Yalnız gürcü dilinin yazısı vardır.

Kelt dilləri — hind-avropa dil ailəsinə daxil olan qohum dillər qrupu.

Keçua dilləri — And dillər qrupunda təsnifatlandırılan dil ailəsidir. Boliviya, Ekvador, Kolumbiya, Çili və Perunun müxtəlif bölgələrində toplamda 10 milyondan çox insanın ana dili bu dil ailəsindən hesab edilir.

Dilbazi — təxəllüs. Aynur Dilbazi Camal ağa Dilbazi (1860–1945) — Azərbaycan şairi. Əminə Dilbazi (1919—2010) — Azərbaycan rəqqasəsi. Minirə Dilbazi (d. 1937) — musiqiçi. Mirvarid Dilbazi (1912—2001) — azərbaycanlı şairə, tərcüməçi. Müseyib Dilbazi (1923—2011) — dövlət xadimi. Rəşid Dilbazi Yaqut Dilbazi (1910—1994) — azərbaycanlı yazıçı.

Dilbəran- İranın Kürdüstan ostanının Qürvə şəhristanının Mərkəzi bəxşində şəhər. == Əhali == 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 6,104 nəfər və 1,395 ailədən ibarət idi.Əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir və azərbaycan dilində danışırlar və şiə müsəlmandırlar.