Lüğətlərdə axtarış.

Somnologiya — yuxu haqqında elmdir. Bu elm, yuxu pozuntularının və düzənsizliyin klinik araşdırılması və müalicəsini əhatə edir. EEG icadından sonra yuxu mərhələləri Harvey və Loomis tərəfindən 1936-cı ildə təsbit edildi, delta və teta dalğalarının ilk təsvirləri Walter və Dovey tərəfindən hazırlandı və REM yuxu 1953-cü ildə aşkar edildi. Yuxu apnei 1965-ci ildə təsbit edildi. 1970-ci ildə Stanfordda ilk klinik yuxu laboratoriyası hazırlanmışdır. İlk aktiqrafiya cihazı 1978-ci ildə Krupke tərəfindən hazırlanmış və 1981-ci ildə davamlı pozitiv hava yolu təzyiqi terapiyası və uvulopalatofarinqoplastika yaradılmışdır. Hazırda Yuxu Təbibləri Akademiyası olan Sleep Disorders Centers Dərnəyinin Təcrübə Komitəsi 1978-ci ildə yaradılıb və 1990-cı ilədək yuxu administrasiyasını (aydınlaşdırma lazımi) sınaqdan keçirdi. 1989-cu ildə Amerikan Uyqu Töhfəsi Şurası Testləri idarə edir və nəticədə 1991-ci ildə İmtahan komitəsinin bütün vəzifələrini icra etdi. Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Amerika Uyqu Töhfəsi Heyəti, həm həkimlərə, həm də həkimlərə yuxu dərmanı sertifikatı verir. Bununla belə, şurası tibbi müayinə olmadan yuxu dərmanını tətbiq etməyə icazə vermir.

Limnologiya — quru hidrologiyasının bir şöbəsi olub, gölləri, su anbarlarını və bataqlıqları öyrənən elm. == Ümumi məlumat == Limonologiyanın başlıca vəzifəsi sututarlarda daim dəyişib inkişaf edən fiziki, kimyəvi və bioloji proses və hadisələrin qanunauyğunluqlarının, bu proseslərin ətraf mühitlə əlaqəsinin öyrənilməsidir. Limnologiya elminin əsasları XIX əsrin ikinci yarısında İsveçrə alimi Fransua Fovel tərəfindən formalaşdırılmışdır. 1885-ci ildə Londonda keçirilən beşinci Beynəlxalq Coğrafiya konqresində gölşünaslığın məqsəd və vəzifələrini əsaslandıraraq onu coğrafiya elmləri sisteminə daxil olan hidrologiyanın bir bölməsi kimi əsaslandırmışdır. Müasir limnoloji tədqiqatlarda landşaft və balans üsulları əsasında formalaşan kompleks-coğrafi istiqamət əsas yer tutur.

Sosiologiya (lat. socius — "cəmiyyət", yun. lóɡos — "elm"; XX əsrin əvvəllərinə qədərki mənbələrdə ictimaiyyat) — cəmiyyətə, insanın sosial davranışına, sosial münasibətlərin nümunələrinə, sosial əlaqələrə və gündəlik həyatla əlaqəli mədəniyyət aspektlərinə diqqət yetirən sosial elm. Baxmayaraq ki, qədim zamanlardan insanların sosial rifahını yaxşılaşdırmaq üçün müxtəlif filosoflar (İbn Xəldun, Platon və s.) fərqli ideyalar irəli sürüblər, qanunlar qəbul və icra olunub, sosiologiya bir elm kimi yalnız və yalnız XVIII əsrdən etibarən yaranmağa və inkişaf etməyə başlayıb. Sosiologiyanın banisi kimi fransız filosofu Ogüst Kont götürülür, lakin ondan çox digər 3 şəxs (Karl Marks, Maks Veber və Emil Durkhaym) sosiologiyanın inkişafına töhfə veriblər və elə buna görə də məhz bu 3 şəxs sosiologiyanın "ataları" kimi də tanınır. Sosiologiya elminə töhfə vermiş və hal-hazırda da bu sahədə çalışan şəxslər 2 kateqoriyaya bölünürlər: klassik sosioloji və müasir sosioloji nəzəriyyəçilər. Klassik nəzəriyyəçilər sosiologiya elminin yarandığı ildən 20-ci əsrin əvvəllərinədək işləyən şəxsləri əhatə edir. Bu qrupa sosiologiyanın ataları — Georq Zimmel, Ogüst Kont, Herbert Spenser və Vilfredo Pareto kimi şəxslər daxildir. Onların ideyaları hələ də yaşayır və müasir dövrdəki sosial məsələləri anlamaq üçün alimlər onların nəzəriyyələrindən də olduqca çox istifadə edirlər. Müasir qrupa isə İkinci dünya müharibəsinin başlandığı illərdən indiki dövrə kimi olan şəxslər nəzərdə tutulur və onların da ideyaları olduqca aktual və maraqlıdır.

Fonologiya — Fonologiya dil sisteminin birincisi və dilçilik elminin sahələrindən biri olmaq etibarilə dilin fonoloji sistemi ilə məşğul olur. == Strukturu == O, nitq səslərini və morfemlərin səs cildini fərqləndirən bir vasitə kimi öyrənir, səslərin, səs birləşmələrinin və prosodik vasitələrin semioloji münasibətini və funksional xüsusiyyətlərini tədqiq edir. Fonologiya struktur dilçilik metodlarını dil hadisələrinə tətbiq edən ilk dilçilik şöbəsidir. Fonologiyanın vahidi fonemdir. Fonem dilin ən kiçik vahidi olub, müəyyən fərqləndirici əlamətlər məcmuyudur. O, söz və morfemlərin səs cildini fərqləndirməyə xidmət edir. Fonem dildə seqment, fonem və superseqment şəklində təzahür edir. Birinciyə linqivistik vəzifəli səslər(saitlər və samitlər), ikinciyə isə vurğu,intonasiya kimi fonoloji vahidlər daxildir. Müasir dövrün dilçiliyində geniş şəkildə işləndiyinə baxmayaraq,fonem yenə də mübahisəli olan mühüm probləmlərdən biridir. == Tarixi == Fonem probleminin tarixi rus dilçisi İ.A.Boduen de Kurtenedən başlayır.

Adaptasiya (uyğunlaşmaq) (latınca uyğunlaşma mənasını verən adaptatio sözündən) – insanların, iqtisadi sistemin və onun ayrı-ayrı subyektlərinin, işçilərinin dəyişkən xarici mühitin şəraitinə, istehsal, əmək, mübadilə və həyat şəraitində uyğunlaşması. Məsələn, mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə müəssisələr və onların işçiləri bazar mühitinə və bazar münasibətlərinə adaptasiya etməlidirlər. == Ədəbiyyat == Əliquliyev R. M., Şükürlü S. F., Kazımova S. İ., Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər // Bakı. İnformasiya Texnologiyaları nəşriyyatı. 2009. 201 s.

Assimilyasiya (lat. "oxşatma", "uyğunlaşdırma") — bir xalqın digər xalqla öz dilini, mədəniyyətini və s.-ni itirmək yolu ilə qarışması. Təbii və zorakı assimilyasiya mövcuddur. Təbii assimilyasiya heç bir məcburiyyət edilmədən milli azlıqların uzun müddət aralarında yaşadıqları daha böyük millətlə tədricən qovuşması yolu ilə gedir. İmperiyalarda, o cümlədən Rusiya imperiyasında tabelikdə olan xalqların zorakı, məcburi assimilyasiyasından (ruslaşdırmadan) geniş istifadə edilirdi.

Funksionalizm — sosioloji məktəb, cərəyan. == Tarixi == Etnologiyada funksionalizm sosioloji məktəbin prinsiplərinin sonrakı inkişafının məntiqi nəticəsi idi. Əgər diffuzionizmin vətəni Almaniya, sosiologiyanın vətəni Fransa idisə, funksionalizm istiqaməti İngiltərədə yaranmışdı və nə qədər geniş yayılsa da, ingilis nəzəriyyəsi olaraq qalırdı. Bunun da özünün siyasi səbəbləri vardı. Funksionalizm məktəbin tədqiqat obyektinə istənilən ictimai institutun malik olduğu və birbaşa onun saxlanılmasına xidmət edən funksiyaların öyrənilməsi daxildir. Bu məktəb XX əsrin 20-ci illərində İngiltərədə etnologiyada əsas yer tuturdu. İlk funksionalizm nəzəriyyəsini alman etnoloqu R. Turnvald 1911-ci ildə irəli sürmüşdür. Amma funksionalizmin mövqeyi Böyük Britaniyada daha güclü oldu. Burada Malinovskinin rəhbərliyi altında XX əsrin 20-ci illərindən etibarən tezislər irəli sürülməyə başlandı. Malinovskinin ilk tezisi belə idi: mədəniyyəti onun cizgilərinə görə deyil, institutlarına görə təhlil etmək lazımdır.

Siyasi sosiologiya və ya siyasət sosiologiyası — sosiologiyanın xüsusi bir sahəsi. Həm siyasi elm, həm də sosioloji bilik sahələri daxil olmaqla əlaqəli bir fəndir. XX əsrin birinci yarısında siyasi elm və sosiologiyanın ayrı-ayrı formalaşmasından sonra meydana gəldi. Siyasi sosiologiyada dörd tədqiqat səviyyəsi də mövcuddur: beynəlxalq münasibətlər səviyyəsində (siyasi münaqişələr və dünya siyasi prosesi); dövlət səviyyəsində (dövlətin cəmiyyətdəki mahiyyəti və rolu); ictimaiyyətlə əlaqələr səviyyəsində (siyasi hərəkatların və partiyaların mahiyyəti və təşkili); şəxsi səviyyədə (şəxslərin siyasətdəki iştirakı). 1948-ci ildə keçirilmiş beynəlxalq politologiya kollokviumu zamanı bu intizamın tədqiqat subyektləri kimi müəyyən edilmiş bir sıra məqamlar təsdiq edildi: Siyasi düşüncə tarixi, nəzəriyyə, siyasi ideyaların inkişafında yeni tendensiyalar; Siyasi institutlar, onların funksiyaları və cəmiyyət həyatındakı yeri, aralarındakı qarşılıqlı əlaqələr; Fərdlə dövlət arasında əlaqə, vətəndaşların ölkə hökumətindəki iştirakı kanalları; Siyasi səbəblərdən yaranan sosial qruplar — partiyalar, cəmiyyətlər, birliklər, həmkarlar ittifaqları; Dünya siyasəti, beynəlxalq münasibətlər, beynəlxalq münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsi və bütövlükdə cəmiyyətlə əlaqəsi.. Gələcəkdə öyrənilən məsələlər dairəsi genişləndi və aşağıdakı fənləri əhatə etməyə başladı: iqtidarın işləməsi və bölüşdürülməsi prosesində siyasi və sosial sistemlərin qarşılıqlı əlaqəsi; müxtəlif sosial qruplara xas olan siyasi normaların, dəyərlərin, siyasi gözləntilərin, istiqamətlərin və istəklərin işləməsi. Bu intizamın mövzu sahəsinə əlavə olaraq, meydana gəlmə yolunda atılması lazım olan bir addım, araşdırdığı mövzulara uyğun olaraq araşdırma çərçivəsində olması lazım olan problemlərin tərifi idi. Beləliklə, 1957-ci ildə Amerikalı politoloqlar Seymur Lipset və R. Bendiks aşağıdakı problemləri müəyyən etdilər: Dövlət idarəçiliyinin sosial məsələləri, siyasi elitanın oliqarxlaşma problemi; Sosial amillərin seçicilərin davranışına və siyasi iştirakına təsiri; Siyasi qərar qəbul etmə prosesləri; İdeoloji plüralizm problemi, siyasi qurumlar və elita arasındakı ideoloji zəmində qarşıdurmalar Bu elmi intizamın konturları Tomas Hobbs, Con Lokk, Şarl de Monteksyo və başqaları kimi məşhur siyasi filosofların əsərlərində belə formalaşmağa başladı. Bununla birlikdə, bu müəlliflər siyasi sistemdəki dəyişiklikləri, istehsal üsullarını, təkamülünü deyil, eyni zamanda bu inkişafın cəmiyyəti necə təsir etdiyini də təhlil edərkən siyasi şüurlu şəkildə deyil, günümüzdə siyasi sosiologiya ilə əlaqəli məsələlərə toxundular. O zaman.

Tarixi sosiologiya və ya tarix sosiologiya — cəmiyyətlərin tarixdə necə inkişaf etdiyinə yönəlmiş sosiologiyanın bir qolu. Ümumiyyətlə təbii olaraq qəbul edilən sosial strukturların mürəkkəb və uzunmüddətli sosial proseslər nəticəsində necə qurulduğuna baxır. Müasir tarixi sosiologiyanın araşdırdığı əsas məsələlər bunlardır: kapitalizmin meydana gəlməsi, inqilablar və ictimai hərəkatlar, imperiyaların yaranması, mövcudluğu və tənəzzül səbəbləri, dövlətlərin təbiəti və dövlət yaranma prosesləri, sosial bərabərsizlik və cinsiyyət. Riçard Laxmana görə, sosiologiya ən başından bəri mövzusu sosial çevrilmə olan tarixi bir intizam kimi yaradıldı, lakin tədricən sosioloqlar getdikcə daha çox müasir cəmiyyətə diqqət ayırmağa, cəmiyyətin statik hissəsinin müəyyən cəhətlərini təhlil etməyə və çalışmağa başladılar. fərdi davranışı izah edin. Buna görə, müasir tarixi sosiologiya "sosiologiyanın özündə" qurucu atalar "(Marks, Veber, Durkhaym) intizamının təməl layihəsinə sadiq qalmağın bir yoludur". Алстед Я. Историческая социология — зачем и как? // Социологические исследования. 2005. № 5.

Tətbiqi sosiologiya — konkret şəraitdə mütərəqqi sosial dəyişmələrin həyata keçirilməsinə istiqamətlənmiş, elmi cəhətdən kifayət qədər əsaslandırılmış proqnozlar, tövsiyələr işləyib hazırlayan elm sahəsidir. Bəşər tarixinin bütün mərhələlərində insanların yaşayıb,fəaliyyət göstərdikləri cəmiyyətin dərk edilməsinə və ona münasibət göstərilməsinə tələbatı təbiidir. Sosiologiya yunan dilində “societas” (cəmiyyət) və yunanca “loqos” (söz, təlim) sözlərinin birləşməsindən meydana gələrək ən ümumi mənada cəmiyyət haqqında elm deməkdir. Bəşər tarixinin bütün mərhələlərində insanların yaşayıb, fəaliyyət göstərdikləri cəmiyyətin dərk edilməsinə və ona münasibət göstərilməsinə tələbatı təbiidir Sosiologiyanın predmetinə çoxlu sayda müxtəlif sosial hadisələr aid edilir: cəmiyyətlə şəxsiyyət arasında, millətlər, siniflər, nəsillər, digər sosial birliklər arasında münasibətlər yalnız ictimai - siyasi, mənəvi sahələr tədqiq edilməklə başa düşülə bilər. Sosiologiya elmi iki bərabər hissədən: nəzəri və tətbiqi hissələrdən ibarətdir. Nəzəri sosiologiya sosial proseslərin qanunauyğunluqlarını aşkara çıxarır. Nəzəri tədqiqatlar həmin qanunları daha adekvat əks etdirdikdə qiymətlidir. Nəzəri sosiologiya sosial gerçəklik barəsində biliklərin formalaşması, sosial inkişaf proseslərinin izahı və dərk olunması, sosioloji tədqiqatların metodologiyası və metodlarının işlənib hazırlanması ilə bağlı olan elmi problemləri həll edir. İşlənib hazırlanan nəzəriyyələr, konsepsiyalar iki başlıca suala cavab verməlidir: nə dərk olunur və necə dərk olunur? Tətbiqi sosiologiya elə problemləri öyrənir ki, onlar sosial gerçəkliyin yenidən qurulması ilə, sosial proseslərə məqsədyönlü təsir göstərməyin yollarını, vasitələrini araşdırmaqla bağlıdır.

İqtisadi sosiologiya — sosial nəzəriyyə baxımından iqtisadi fəaliyyətin təhlilini əhatə edən sosial tədqiqatların istiqaməti. İntizam bütün sosial-iqtisadi proseslərin məcmuəsini - istər bazarlarla, istərsə də dövlətlə, ev təsərrüfatları və ya fərdlərlə əlaqəli olmasını öyrənir. Sosioloji metodlar da daxil olmaqla müxtəlif məlumat toplama və təhlil metodlarından istifadə olunur. İqtisadi sosiologiya insan hərəkəti, iqtisadiyyatın və cəmiyyətin inkişafı ilə bağlı spesifik fikirlərə əsaslanır. Davranışçı (pozitivist) yanaşma çərçivəsində iqtisadi sosiologiya “pul və digər varlıqların alınması və istifadəsi ilə əlaqəli böyük sosial qrupların davranışlarını öyrənən” elm kimi başa düşülür (F.N. İlyasov). İqtisadi sosiologiya klassik iqtisadi nəzəriyyənin təklif etdiyi insan modelindən yayınır. "İqtisadi insan" həddindən artıq eqoist və digər insanlardan təcrid olunmuş, həddindən artıq rasional və məlumatlıdır . İqtisadi maraq məntiqinə tabe olan avtomat kimi davranır. İqtisadi sosiologiyada insan aktyor olmaq və şəraitə baxmayaraq hərəkət etmək, həm iradə, həm də rahatlıq göstərməklə bir hərəkət məntiqindən digərinə keçə bilir. Bu, öz gələcəyini quran, ardıcıl və refleksiv hərəkətlər edə bilən bir insandır.

Şəxsiyyət— ümumdanışıq, hüquqi və elmi termin. Aşağıdakıları göstərir : cəmiyyət münasibətləri, şüurlu fəaliyyət obyekti olan insan fərdi ; fərdi cəmiyyətin və sosial qrupun üzvü kimi xarakterizə etməyə imkan verən sosial cəhətlər. Bir sıra hallarda bu anlayışlar sinonim kimi işlənir.. Şüur Hisslər İradə Azadlıq Şəxsiyyət insanın psixoloji siması olub , şüura , mənliyə malik olan , öz hərəkətlərinə cavabdeh , ictimai münasibətlərin fəal iştirakçısı olan adamdır. Şəxsiyyət müəyyən ictimai-tarixidövrdə yaşayıb fəaliyyət göstərən , gerçəkliyi dərk esib müəyyən istiqamətdə dəyişdirən , ünsiyyətə girməyi bacaran konkret canlı insandır.

Rəqəmsal sosiologiya — sosiologiyanın rəqəmsal medianın gündəlik həyatın bir hissəsi kimi istifadə edilməsini və bu müxtəlif texnologiyaların insan davranışı, sosial münasibətlər və mənlik anlayışlarına necə töhfə verdiyini başa düşməyə yönəlmiş alt fənni. Başlığında "rəqəmsal sosiologiya" termininin yer aldığı ilk elmi məqalə 2009-cu ildə dərc edilmişdir. Müəllif C. Vinn burada rəqəmsal texnologiyaların həm sosioloji tədqiqatlara, həm də tədrisə təsir göstərə biləcəyi yolları əks etdirmişdir. 2010-cu ildə "rəqəmsal sosiologiya" Riçard Nil tərəfindən artan akademik diqqəti qlobal biznesin artan marağı ilə əlaqələndirmək baxımından təsvir edilmişdir. 2013-cü ildə "rəqəmsal sosiologiya" mövzusuna toxunan ilk sırf akademik kitab nəşr olunmuşdur. "Rəqəmsal sosiologiya" adını daşıyan ilk tək müəllifli kitab 2015-ci ildə nəşr olunmuşdur. Bundan başqa, Nyu-Yorkda "Rəqəmsal sosiologiya" mövzusunda ilk akademik konfrans keçirilmişdir. Rəqəmsal sosiologiya termini mədəni leksikona hələ tam daxil olmasa da, sosioloqlar yarandığı gündən internetlə bağlı tədqiq etməklə məşğuldurlar. Bu sosioloqlar onlayn icmalar, kiberfəza və kiber-identifikasiya ilə bağlı bir çox sosial məsələləri həll etmişlər. Bu və buna bənzər araşdırmalar kiber-sosiologiya, internet sosiologiyası, onlayn icmaların sosiologiyası, sosial media sosiologiyası, kibermədəniyyət sosiologiyası və ya başqa bir şey kimi bir çox fərqli adları özünə cəlb etmişdir.

Amerika Sosiologiya Assosiasiyası (ing. American Sociological Association, ASA)– 1905-ci ildə amerikan sosioloqlarının cəmiyyəti kimi yaradılmışdır. 12 mindən artıq üzvü olan Amerika Sosiologiya Assosiasiyası indiki adını 1959-cu ildə almışdır. Amerika Sosiologiya Assosiasiyasında üç üzvlük kateqoriyası var: daimi üzvlər, müxbir üzvlər, tələbələr. Amerika Sosiologiya Assosiasiyasının məqsədi sosioloji tədqiqatların keyfiyyətinin yüksəldilməsi, sosioloji təhsilin inkişafına yardım və elmi-sosioloji problemlərin öyrənilməsi ilə məşğul olan alimlərin görüşlərini təşkil etməkdir. Assosiasiya öz üzvləri arasından işçi orqan – Şura təsis edir və o, cəmiyyətin cari işlərini planlaşdırır və icrasını həyata keçirir. Amerika Sosiologiya Assosiasiyasının icraçı orqanı icraçı katibdən və 14 köməkçisi olan 5 üzvdən ibarətdir. İcraçı orqan sosiologiyanın təliminə aid materialların toplamaq və yaymaq, milli azlıqlardan olan tələbələrə kömək göstərmək, dövlət və özəl təhsil sektorlarında sosiologiyanın və sosioloqların rolunu və nüfuzunu yüksəltmək, sosioloqları daimi işlə təmin etmək üçün inzibati rəhbərliyi həyata keçirir. Amerika Sosiologiya Assosiasiyasının tərkibində sosioloji biliklərin ayrı-ayrı sahələri üzrə 45 tədqiqatçıdan ibarət komitə fəaliyyət göstərir. Assosiasiya hər il Amerika Birləşmiş Ştatlarının ayrı- ayrı şəhərlərində milli elmi konfranslar keçirir.

Çikaqo məktəbi — ABŞ sosiologiyasında XX əsrin 20-ci illərində formalaşmış istiqamət. Çikaqo Universitetinin sosiologiya kafedrasının əməkdaşları R. Park, E. Bercess, R. Makkenzi, Q. Zorbo, L. Virt və b.-nın adları ilə bağlıdır. Empirik sosioloji tədqiqatların inkişafında və şəhər sosiologiyasının təşəkkülündə mühüm xidməti olmuşdur. Robert Park və Bercess sosiologiya üzrə ilk dərsliyin müəllifləridir. Park fərdlər arasında qarşılıqlı təsirin iki səviyyəsini ayırmışdır: biotik və mədəni. Parka görə, təbiət populyasiyalarındakı qarşılıqlı təsirə bənzər biotik qarşılıqlı təsirin məhsulu icmadır. İnsan toplumunda yaşamaq uğrunda mübarizə, təbii seçim, mühitə uyğunlaşma əmək bölgüsünü və kooperasiyanı nəzərdə tutan iqtisadi rəqabətin çevrilmiş formasında çıxış edir ki, bunun da nəticəsi əhalinin və resursların məkan üzrə spesifik bölgüsü olur. Cəmiyyəti, yəni mütəşəkkil adətlərin, hisslərin, sosial yönümlənmələrin məcmusunu Park şəxsiyyətlərarası qarşılıqlı təsir, kommunikasiya kimi başa düşülən mədəni qarşılıqlı təsirin məhsulu hesab edirdi. Parka görə, “insan ekologiyası”nın öyrənəcəyi qarşılıqlı təsirin biotik səviyyəsi sosiologiyanın obyekti olan qarşılıqlı təsirin mədəni səviyyəsinin əsasını təşkil edir. Çikaqo məktəbinin diqqət mərkəzində kənaraçıxan davranış, sosial nəzarət, konsensusun saxlanılması problemləri dururdu.

Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna daxil olan elmi tədqiqat institutu. == Tarixi == Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Hüquq İnstitutu müstəqil elmi qurumu kimi 1945-ci ildə təşkil olunmuşdur. İnstitut 1945–1950, 1950–1956-cı illərdə Tarix və Fəlsəfə İnstitutu, 1956–1967-ci illərdə Azərbaycan EA fəlsəfə sektoru, 1967-ci ildən 2002-ci ilin iyun ayına qədər Fəlsəfə və Hüquq İnstitutu, 2002-ci ildən 2009-cu ilin yanvarınadək Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutu, 2009-cu ilin yanvarından 2014-cü ilin fevralına qədər Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutu adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. AMEA Rəyasət Heyətinin 27 fevral 2014-cü il tarixli qərarı ilə Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun adı dəyişdirilərək Fəlsəfə və Hüquq İnstitutu adını almışdır. Nazirlər Kabinetinin 3 oktyabr 2020-ci il tarixli 374 nömrəli Qərarı ilə Fəlsəfə İnstitutunun adı dəyişdirilərək "Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutu" adlandırılmışdır. == Fəaliyyət istiqamətləri == Azərbaycan və dünya fəlsəfə tarixi, ictimai-siyasi fikir, müasir dünyanın sosial-mənəvi inkişafı, elmi, elmi-idrakın fəlsəfi-sosioloji məsələləri, məntiq elminin təşəkkülü və inkişafı, sosial-psixologiyanın aktual problemləri, fəlsəfənin yeni istiqamətləri, gender, multikiulturalizmin fəlsəfi problemləri, informasiya cəmiyyətinin və vətəndaş etikasının formalaşması, davamlı inkişafın nəzəri-fəlsəfi və sosioloji problemlərini, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində və ölkə daxili siyasi proseslərin fəlsəfəsi və sosiologiyasını əhatə edir. Azərbaycan Respublikasında hüquqi dövlətin formalaşması; Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində və ölkədaxili siyasi proses. == Rəhbərləri == Müxtəlif illərdə instituta rəhbərlik edənlər: 1945–1950-ci illər – akademik Makovelski Aleksandr Osipoviç; 1950–1956-cı illər – f.e.d. Səmədov Vitali Yunisoviç, t.e.d. İsgəndərov Məmməd Salman oğlu, t.e.d.Quliyev Əliövsət Nəcəfqulu oğlu; 1958-ci il – f.e.d.