AĞIZ

1
I
сущ.
1. рот. Ağız boşluğu полость рта, ağız quruluğu сухость рта
2. поэт. , устар. уста. Onun ağzında в её устах
3. пасть. Canavarın ağzı пасть волка, balığın ağzı пасть рыбы
4. горлышко (посуды). Butulkanın ağzı горлышко бутылки
5. рыльце. Çiçəyin ağzı рыльце цветка
6. отверстие, горловина, жерло, дуло. Vulkanın ağzı жерло вулкана, körüyün ağzı горловина кузнечного меха, quyunun ağzı отверстие скважины, topun ağzı жерло пушки, tüfəngin ağzı дуло винтовки
7. край. Uçurumun ağzında на краю пропасти
8. устье. Çayın ağzı устье реки, arxın ağzı устье арыка (канала)
9. лезвие. Xəncərin ağzı лезвие кинжала, baltanın ağzı лезвие топора
10. преддверие, канун. Bayram ağzı (в) канун праздника
II
прил. ротовой. Ağız həzmi ротовое пищеварение, ağız infeksiyası ротовая инфекция; в сочет. с числит. Bir ağız oxudu спел один раз, İki ağız çağırdım два раза окликнул; qapının ağzı порог, yolun ağzında на дороге
◊ ağzını ayırmaq разинуть рот; ağzını ayırıb qulaq asmaq слушать, разинув рот; ağzını açmaq раскрыть рот, ağız açmaq kimə просить кого, обратиться с просьбой к кому; ağzını açdırmaq вынуждать, вынудить на резкость, вызывать, вызвать на неприятный разговор; ağzını açma! ни звука! не пикни!; ağzını aramaq kimin выяснять отношения; предварительно узнавать мнение чьё ; ağzını açmamaq ни в зуб ногой; ağzını açmağa qoymamaq наступать на горло, не давать, не дать слово сказать, закрывать, закрыть рот кому ; затыкать, заткнуть рот; ağzına almamaq: 1. не иметь привычки говорить о чём-л. ; не сквернословить; 2. не иметь привычки есть или пить что-л. ; ağıza alınası deyil в рот не возьмёшь; ağzını açıb gözünü yummaq говорить не думая, говорить всё, что приходит на язык, не считаться ни с чем; ağız-ağıza vermək: 1. одно и то же говорить (о разных людях), всем вместе говорить об одном; 2. выть, вопить; ağzını bir yerə yığmaq объединять, объединить, привести к согласию; ağzını bərkə salmaq kimin завести в тупик, поставить в затруднительное положение; ağzını boş buraxmaq давать, дать волю языку; ağzını burmaq крутить носом, выражать недовольство; ağzını büzmək делать кислую мину, кривить, скривить рот; ağzına baxmaq kimin смотреть в рот кому, находиться под чьим-л. влиянием; ağzına baxıb danışmaq kimin говорить в унисон с кем; ağzı qatıq kəsməmək не уметь говорить; ağzı başqa havanı çalmaq петь другие песни, высказывать что-л. новое, другое; bir ağızdan danışmaq всем говорить одно и то же; hər ağızdan bir avaz gəlir кто во что горазд, каждый твердит своё; ağzına bir şey atmaq kimin по губам помазать; ağzından vurmaq kimin давать, дать отпор кому; ağzının qaytanı olmamaq легко выдавать секреты, быть слабым на язык; ağzı ilə quş tutmaq быть чересчур ловким, на ходу подмётки рвать; ağzı qızışmaq закусить удила; ağzından qaçırmaq проговориться; ağzından qan iyi gəlmək жаждать крови; ağzını dağıtmaq позволять, позволить себе грубости в разговоре; ağız deyəni qulaq eşitmir harada где шум, гам, суматоха; ağzını divara dirəmək kimin ставить, поставить в тупик, прижать к стен(к)е; ağzından düşməmək kimin быть на устах у кого ; не сходить с языка кого ; ağıza (ağızlara) düşmək стать притчей во языцех; ağzına düşmək попадать, попасть на язык кому; ağzını əymək кривить рот, выражать недовольство; ağız əymək передразнивать, подражать, гримасничать; ağzı isti yerdədir: 1. у кого не горит, над кем не каплет; 2. кому море по колено; ağzı yanmaq обжечься на чём , обжечь себе пальцы; ağzını yığışdıra bilməmək распускать, распустить язык; ağzını yoxlamaq kimin выведать замыслы, узнавать, узнать тайну; ağzını yummaq kimin зажимать, зажать рот кому, не дать слова сказать кому; ağzını yumdurmaq затыкать, заткнуть рот кому; ağzıyanmış qəhrəman рыцарь печального образа; ağzı yanıb qayıtmaq вернуться несолоно хлебавши, ağzına yiyəlik etmək уметь сдерживать себя в выражениях; ağzına gələni demək говорить всё, что приходит на язык, молоть вздор, бросать слова на ветер, болтать языком; ağzına gəlmək чуть не проговориться, не выболтать; yediyi ağzına gəlmək тошнить, рвать кого; ağzına kimi по горло, до краёв, ağzı günə qoymaq оставить, бросить на произвол судьбы; ağzı günə qalmaq остаться без присмотра; ağıza gətirməmək не сметь пикнуть, не сметь рта раскрыть; ağızdan-ağıza keçmək передаваться из уст в уста; ağzını göyə açmaq звёзды считать, плевать в потолок; ağzından kirə istəmək говорить с неохотой; ağız ləzzətilə yemək есть с наслаждением; ağzını mumlamaq держать язык за зубами, упорно молчать; ağzı nədir как смеет, какое имеет право; ağzını pozmaq nəyin внести беспорядок во что, куда ; sözü ağzından tökülmək невразумительно, несвязно говорить; ağzının suyunu yığışdıra bilməmək распускать слюни; ağzına söz atmaq kimin подучить, подговорить кого; ağzına su almaq набрать в рот воды; ağzına söz vermək kimin давать, дать пищу для разговоров; sözünü ağzında qoymaq не давать, не дать рта раскрыть; sözü ağzında bişirib çıxarmaq взвешивать слова; kimin ağzından süd iyi gəlir у кого молоко на губах (ещё) не обсохло; ağzının sarısı getməmiş желторотый (цыплёнок); ağzını saxlamaq сдерживать, сдержать себя, не проболтаться; ağzını saxlamaq nəyin приостанавливать течение, противостоять течению; ağzının suyu axır слюнки текут, глаза разгорелись; sözü ağzında qalmaq не договорить, не закончить фразу, замолчать на полуслове; ağzının(-zın) sözünü bil(-in) легче на поворотах, не забывайтесь; ağzının sözünü bilməmək позволять себе грубые выражения; ağzını təmiz saxlamaq быть сдержанным на язык; elə bil ağzına tüpürüb kim kimin кто на кого похож, говорит в унисон кому, поёт ту же песню; ağzının üstündən vurmaq kimin давать, дать пощёчину к ому; ağzını tutmaq kimin зажимать рот, не давать говорить кому; ağzını xeyirliyə açmaq говорить, сказать приятное, сообщать, сообщить добрую весть; ağzı çatmır nəyə, kimə руки не доходят до чего ; ağzı hara düşdü getmək идти куда глаза глядят; ağzı hər şeydən çıxmaq остаться ни с чем, остаться с носом, остаться при пиковом интересе; ağzından çıxmaq: 1. вырваться из уст, неожиданно для себя выболтать; 2. упустить что-то; ağzından çıxar-çıxmaz с полуслова; ağzına çullu dovşan sığmamaq говорить с апломбом, наобещать с три короба
2
сущ. см. ağızbulaması
AĞIRZƏHMLİ
AĞIZ-AĞIZ
OBASTAN VİKİ
Ağız
Ağız İnsan orqanlarından biri. == Anatomik xüsusiyyətləri == Ağız boşluğunun sərhədləri: Üstdə : Damaq (Paltum) olur. Palatum, iki qisimdir; Qabaqda Sərt damaq (palatum vəziyyət) arxada yumşaq damaq (paltum molle) olur.Sərt damaq, maksillanın alt parçası olub ağız boşluğunu burun boşluğundan ayırar. Yumşaq damaq, os palatini (palatinal sümük) tərəfindən yaradılan zəif ağız mukozasıdır. Kiçik dil (uvula palatina) yumşaq damağın arxa kənarından arxaya doğru sallanar. Qabaqda: Dodaqlar (labia toris) olur. Dodaqlar, üst dodaq (labyum superior) və alt dodaq (labium inferior) olmaq üzrə iki dənədir. Dodaqların çevrələdiği yarığa "ağız yarığı (rima oris) deyilir.Altda: Ağız döşəməsi olur. Ağız döşəməsi, dilin ekstrinsik əzələləri, submandibular və sublingual tüpürcək bezlərini ehtiva edər. Mandibula nın corpusu isə ağız döşəməsini ətraflar.
Ağız amöbü
Ağız amöbü (лат. Entamoeba gingivalis) —ibtidailər (Protozoa) yarımaləminin nümayəndəsidir. Entamoeba gingivalis- Ağız amöbü 1849-cu ildə rus alimi Qros tərəfindən kəşf edilmişdir. Bu, insanda tapılan ilk parazit amöb hesab edilir. Bu parazitə tez-tez çürümüş dişdə və dişin üzərini örtən yumşaq örtükdə təsadüf edilir. Öz quruluşuna görə ağız amöbü dizenteriya amöbünə oxşayır. Bakteriya və leykositlərlə qidalanır. Bəzi alimlər onu xəstəlik törətməyən bir növ kimi qiymətləndirir. Lakin digər tədqiqatçıların fikrincə, ağız amöbü eritrositləri udmaq xüsusiyyətinə malikdir. Bu parazitdə sistanın olmasını əksər tədqiqatçılar inkar edir və onun patogenliyi haqqında müxtəlif fikirlər söyləyirlər.
Ağız boşluğu
Ağız boşluğu (lat. Cavum oris yun. stoma iki hissəyə bölünür: ağız dəhlizi və xüsusi ağız boşluğu. Ağız dəhlizi — lat. vestibulum oris ön və yan tərəfdən dodqlar və yanaqlar vasitəsilə və daldan dişlər və alveol çıxıntıları ilə əhatə olunmuşdur. Xüsusi ağız boşluğu — lat. cavum oris proporium yuxarı tərəfdən sərt və yumuşaq damaqla, ön və yan tərəflərdən dişlər və alveol çıxıntıları ilə və aşağı tərəfdən ağız dibi ya diafraqması — lat. diaphragma oris (mm. mylohyoidei) ilə əhatə olunmuşdur. Ağız qapalı olduqda bu boşluq yarıq şəklində qalır.
Ağız güneyi
Ağız guneyi — Gədəbəy rayonunun Zamanlı kəndi ərazisində yüksəklik; Ağız guneyi — Qubadlı rayonu ərazisində yüksəklik.
Ağız qopuzu
Ağız qopuzu (ing. Jew's harp, rus. варган) — dartılmaqla səsləndirilən idiofonlu çalğı aləti. XX əsrin əvvəllərinədək Azərbaycanda istifadə olunsa da, hazırda unudulub. == Söz açımı == Qədimdə “qopuz” sözü bütün növlərdən olan çalğı alətlərimizin ümumi adına deyilib: “telli (simli) qopuz”, “yaylı (kamanlı) qopuz”, “vurmalı (zərblə səsləndirilən) qopuz” “qolça qopuz” və “ağız qopuzu” deyimlərinə ədəbi və tarixi mənbələrdə tez-tez rast gəlirik. Adından bəlli olduğu kimi, alət ağızda səsləndiyindən “ağız qopuzu” adlanıb. == Tarixçə == Əlihüseyn Dağlının yazdığına görə, ağız qopuzu VI əsrlərdə qırğız türkləri tərəfindən icad edilmişdir. Bu fakt başqa türk mənbələrində də təsdiqini tapır.1990-cı ildə Yaponiyada, Tokionun yaxınlığında yerləşən Omiya şəhərində arxeoloji qazıntılar zamanı 2 ədəd mukkur (ağız qopuzunabənzər) adlanan çalğı aləti aşkar edilmişdir. Mütəxəssislər bu alətlərin təxminən minillik tarixi olduğunu müəyyənləşdirmişlər. Xomus (ağız qopuzu) alətinin tanınmış tədqiqatçısı İvan Yeqoroviç Alekseyev bu tapıntını Sibirin şimal-şərq xalqlarından biri olan nivxilərin xozon (kanqa, vıçranqa) alətinə bənzədir.
Ağız bucağının xorası
Ağız bucağının xorası – ağız bucağının selikli qişasının və dərisinin infeksion xəstəliyi. Ağız bucağının xorası orqanizmdə B2 vitamininin çatışmazlığından, diş əti xəstəliyindən, ağız suyunun güclü ifrazından, turş, yaxud acı qida yedikdə, ağız boşluğuna pis qulluq etdikdə baş verir. Xəstəliyi kokklar, yaxud mikroskopik göbələklər törədir. Vərdiş nəticəsində dodağını yalayan uşaqlar, yeniyetmələr və ağızda protez gəzdirən yaşlılar bu xəstəliyə daha çox tutulurlar. Ağız bucağının xorasında əvvəlcə ağız bucağının selikli qişası və dərisi qızarır, sulanır, yerində sonradan sarı qartmaqla örtülən ağrılı çatlar əmələ gəlir. Xəstəlik göbələk mənşəli olduqda ağız boşluğunun selikli qişasına da keçə bilər. === Profilaktikası: === Düzgün qidalanma, qida rasionunda qidaların vitaminlərlə zəngin olması, ağız bucağı qıcıqlandıqda acı, kəskin turş maddələr və sitrus meyvələrin istifadə edilməməsi. Müalicəsi həkimin məsləhəti ilə aparılır. Xəstəlik çox vaxt xroniki olur, lakin aparılan ardıcıl düzgün müalicə nəticəsində Ağız bucağının xorası sağalır. == Mənbə: == Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə).
Həşəratda ağız orqanlarının quruluş tipləri
Həşəratda ağız orqanlarının quruluş tipləri— Qidanın müxtəlifliyindən asılı olaraq, həşratda ağız orqanları müxtəlifdəyişikliyə uğramışdır. Bununla yanaşı onlar nə qədər dəyişsələr də və bir-birindən fərqlənsələr də ayrı-ayrı hissələrin quruluşuna və yerləşməsinə görə bir-birinə oxşardırlar. ağız orqanları üst dodaqdan, 3 cüt ağız ətraflarından və dilbənzər çıxıntıdan ibarətdir. Ağız ətraflarında bir cüt çənələr (mandibula) bir cüt alt çənələr (maksilla) və birdə buğumlu alt dodaq aiddir. Təkamül prosesində qidalanma xüsusiyyətindən asılı olaraq həşəratda bir neçə tip ağız orqanları inkişaf etmişdir:gəmrici, gəmirici-yalayıcı, sorucu, sancıcı-sorucu, kəsici-sorucu, yalayıcı. == Gəmirici tipli ağız orqanları == Gəmirici tipli ağız orqanları bərk qida ilə qidalanmağa uyğunlaşan həşəratada inkişaf etmişdir. Bu tip ağız orqanları buğumlanmamış üst çənələrdən, bir cüt buğumlu alt çənələrdən, xaricdən cüt olmayan alt dodaqdan ibarətdir. Ağızın üst hissəsində isə üst dodaq yerləşmişdir. Gəmirici ağız orqanlarında üst çənələr buğumsuz olmaqla yanaşı möhkəmdir, qidanın qoparılmasına və xırdalanmasına xidmət edir. Bu tip ağızlarda üst çənələr yaxşı inkişaf etmişdir.
Ağızdan alov çıxarma
Ağızdan alov çıxarma - alov üzərində tez alışan maddə tökməklə yaranan şou xarakterli hərəkət. Alov adətən düz istiqamətdə və ya qol boyu çıxarılır. Ağızdan alov çıxarma sənətinin Hindistanda yarandığı ehtimal olunur.
Ağızgüneyi
Ağız guneyi — Gədəbəy rayonunun Zamanlı kəndi ərazisində yüksəklik; Ağız guneyi — Qubadlı rayonu ərazisində yüksəklik.
Ağızçənəlilər
Ağızçənəlilər (lat. Gnathostomata) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan infratipi.

Digər lüğətlərdə

задра́иваться ка́верзница межсою́зный па́лтусовый сжина́ть замазать рот кому-л зама́лчиваться занести́ ко́итус полупра́вда уро́д хламать anti-art butadiene energy beaming fairyism manhattanization medicaster novelette ovarious sheephook tikkie одушевление преставиться спустя