FENOMEN

Fenomen (yun. φαινόμενον — «zühr edən», «üzə çıxan») — hissiyyatla qəbul edilən halı izah edən termin. Çətin izah edilən və ya izah edilə blinməyən nadir hadisə. == Fəlsəfədə == Antik fəlsəfədə termin bir sıra tədqiqatçıların fikirlərində rast gəlinir və təcrübədən gələn bilik kimi izah edilir. Əflatunun fəlsəfəsində fenomenallıq ideyalara əks götürülür. Onun qənaətincə fenomenlik ideyanın təzahürüdür. Yeni dövrün fəlsəfəsində fenomenlik tək ideyanın təsviri kimi götürülmür. Fenomenliyə dair Corc Berkli, Qotfrid Leybnits kimi filosoflar fikir söyləyirlər. Kanta görə, isə fenomen transsendetal subyekt tərəfindən meydana gəlir. Kant fenomeni noumenə əks qoyur.

Sosial fenomen — sosial nüfuz, o cümlədən müasir və tarixi ictimai nüfuzlar nəticəsində baş verən hər hansı davranış, hərəkət və ya hadisələr. Onlar çox vaxt insanların fərdi qovşaqları vasitəsilə fəaliyyət göstərdikcə tədricən artan ölçülər əlavə edən çoxşaxəli proseslərin nəticəsidir. Buna görə də sosial fenomen mahiyyət etibarilə dinamikdir və müəyyən bir zaman və tarixi kontekstdə fəaliyyət göstərir. Sosial fenomenlər müşahidə edilə bilən, ölçülə bilən məlumatlardır. Psixoloji anlayışlar onları idarə edə bilir, lakin bu anlayışlar birbaşa müşahidə olunmur.

Fenomen sinematoqrafının binası və ya Kukla Teatrının binası — 1910-cu ildə Bakıda tikilmiş ilk sinematoqraf binası. Bina İosif Ploşkonun layihəsi üzrə fransız renessansı üslubunda tikilib. Hazırda binada Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı fəaliyyət göstərir. == Tarixi == XX əsrin əvvəllərində Bakının planlaşmasına və tamaşa müəssisələri tikintisinə yeni memarlıq mövzusu - səssiz kino göstərilməsi üçün sinematoqraf binası daxil olmuşdur. Hamının üzünə açıq olan ucuz sinematoqraf tezliklə tamaşaçıların etimadını qazanır. Bakıda sinematoqrafların ilk binası 1909-1910-cu illərdə yeni bulvarda mülki mühəndis İosif Ploşkonun layihəsi üzrə tikilmişdir. Bu binanın tikilməsi çox müzakirələrə səbəb olmuşdur. Kinematoqrafın layihəsi şəhər rəisi tərəfindən təsdiq olunduqdan sonra 1909-cu ildə yeni binanın tikilməsinə başlanıldı. Lakin şəhər hakimiyyəti "gəzinti və istirahət üçün nəzərdə tutulan bulvarda belə tikintiyə icazənin mümkünsüzlüyünü bildirdilər. Pavilyon bulvarın yaraşığını pozar və sıxlıq yaradar, buna görə də sökülməlidir" Binanı bulvarın qurtaracağında, "Qafqaz və Merkuri" cəmiyyətinin anbarları ilə yanaşı ucaltdılar, 1910-cu ilin iyununda sinematoqraf "Fenomen" adı altında fəaliyyət göstərməyə başladı və əks fikirlərin yaranmasına səbəb oldu.

Fenomen (yun. φαινόμενον — «zühr edən», «üzə çıxan») — hissiyyatla qəbul edilən halı izah edən termin. Çətin izah edilən və ya izah edilə blinməyən nadir hadisə. Antik fəlsəfədə termin bir sıra tədqiqatçıların fikirlərində rast gəlinir və təcrübədən gələn bilik kimi izah edilir. Əflatunun fəlsəfəsində fenomenallıq ideyalara əks götürülür. Onun qənaətincə fenomenlik ideyanın təzahürüdür. Yeni dövrün fəlsəfəsində fenomenlik tək ideyanın təsviri kimi götürülmür. Fenomenliyə dair Corc Berkli, Qotfrid Leybnits kimi filosoflar fikir söyləyirlər. Kanta görə, isə fenomen transsendetal subyekt tərəfindən meydana gəlir. Kant fenomeni noumenə əks qoyur.

2012-ci il fenomeni — 21 dekabr 2012-ci ildə planetlərin paradı olacağı və dünyanın qaranlıq olacağı və ya dağılacağı iddia olunurdu. Dünyanın bir çox alimləri bu iddiaları rədd etsələr də kütləvi informasiya vasitələrinin ardıcıl təbliğatı nəticəsində müəyyən cəmiyyətlər bu iddialara inanmağa başlamışdır.

Bell fenomeni — normal halda göz qapağının qapanması zamanı göz alması fizyoloji olaraq yuxarı hərəkət edir; Bell iflicində göz qapağının qapanmaması səbəbi ilə göz almasının bu hərəkətinin görülməsi və harəkətin sonunda sadəcə skleranın görünməsinə Bell fenomeni adı verilir.

Fenomenologiya (alm. Phänomenologie‎ — "fenomenlər haqqında təlim") — öz vəzifəsini dərk edən şüurun təsviri və bu şüurda əhəmiyyətli xüsusiyyətlərin üzə çıxarılması kimi müəyyənləşdirən XX əsr fəlsəfi cərəyanı.

Gülüş fenomeni. Sabit Rəhman — rejissor Sənan Sultanovun 2014-cü ildə Azərbaycan Televiziyasında çəkdiyi sənədli film. == Məzmun == Filmdə görkəmli yazıçı, Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi Sabit Rəhmanın xatirəsinə həsr olunur. == Film haqqında == Filmdə "Toy", "Xoşbəxtlər", "Əliqulu evlənir", "Nişanlı qız", "Ulduz", "Hicran" tamaşalarının, "Arşın mal alan", "O olmasın, bu olsun", "Koroğlu", "Əhməd haradadır?", "Ulduz" filmlərinin kadrlarından istifadə edilmişdir.

"Ruhun feonomenologiyası" (alm. Phänomenologie des Geistes‎) — Alman filosofu Hegelin ən böyük əsərlərindən birincisi. Ruh sözün geniş mənasında ideal olanla , şüurla maddi başlanğıcdan fərqli olaraq qeyri-cismani başlanğıcla eyniyyət təşkil edən anlayış; sözün dar mənasında təfəkkür anlayışı ilə eyni mənalıdır. Fəlsəfənin müxtəlif cərəyanlarının nümayəndələri mütləqləşdirilməsi subyektiv-idealizmə gətirib çıxarır, obyektiv ruhun (subyekt, şəxsiyyət, fərd) və birinciliyinin qəbul edilməsi obyektiv idealizmə gətirib çıxaran obyektiv Ruhun (insandan ayrılmış və müstəqil qüvvə kimi mistikləşdirilmiş şüur) olduğunu göstərirlər. Antik fəlsəfə ruhu nəzəri fəaliyyət hesab etmişdir (Məs; Aristotel üçün ruhun fəaliyyətinin ən yüksək forması təfəkkür haqqında təfəkkürdür, nəzəriyyədən həzz almaqdır). Lakin ruh bilavasitə, intuitiv (Platon) dərk olunan fövqəlağıllı başlanğıc kimi də başa düşülmüşdür. Belə nöqteyi-nəzər zahirən dini idealogiyaya bənzəyir. Həmin idealogiyaya görə ruh allahdır, yalnız dini etiqadın bir hissəsi kimi olacaq fövqəltəbii mahiyyətdir. Alman klassik fəlsəfi idealizmin nümayəndələri ruhun fəallığını xüsusilə qeyd etmiş, onu hər şeydən əvvəl mənlik şüurunun fəaliyyəti baxımından nəzərdən keçirmişlər. Məs; Hegel ruhu mənlik şüurunun və şüurun zəkada həyata keçirilən vəhdəti.

Reyno fenomeni (ing. Raynaud´s) – əl və ayaq barmaq arteriyalarının və dəri arteriolalarının stress, soyuq nəticəsində artmış aktiv reaksiyasıdır (angiospazm), barmaqlar ağarır, göyərir, qızarır (3 rəngli Fransız bayrağı). Ağarma ən önəmlisidir. Adətən birinci barmaqlar prosesə qoşulmur. Prosesə qulaqlar, burun, dodaqlar da qoşula bilər. Etiologiyası: sistem revmatik xəstəliklər, travma zədələnmələri, dərman və kimyəvi maddələr, qanın özlüyünün artması, arteriyaların obliterəedici xəstəlikləri və s. I-li və II-li olur. Akrosianozdan ayırmaq lazım gəlir. 15–30 yaşlı qadınlarda başlayır, trofik pozğunluqlar nadir hallarda rast gəlir. Dırnaq yatağı kapillyaroskopiyasında və seroloji müayinədə dəyişiklik yoxdur.

Kazan fenomeni (rus. Казанский феномен, Kazanskiy fenomen) — jurnalistlər tərəfindən RSFSR-nin və daha sonra Rusiya Federasiyasının Kazan şəhərində yetkinlik yaşına çatmayanların küçə bandalarında fəaliyyətinin artımını təsvir etmək üçün istifadə edilən termin. 1970-ci illərin əvvəllərindən Kazanda yetkinlik yaşına çatmayanlar arasında cinayətkarlıq baxımından xüsusilə pis bir reputasiya var idi. Həm rus, həm də tatarmənşəli gənc kişilərin böyük bir hissəsi ərazi uğrunda bir-biri ilə vuruşan, əsasən əldəqayırma və ya satın alınmış soyuq silahlardan istifadə edən gənclərin bandalarına qoşulmuşdular. O zamanlar Rusiyada odlu silahlar geniş yayılmamışdı və onları tapmaq çətin idi. 1985–1999-cu illər arasında Tatarıstanda (1992-ci ilə qədər Tatarıstan MSSR) 16–29 yaşlı gənclər tərəfindən törədilən cinayətlərin nisbəti 1,7 dəfə artmışdır. Resursların mənimsənilməsində müvəffəqiyyətin çox vaxt zorakılıq qabiliyyətinə və bacarıqlarına əsaslandığı ictimai məkanda hökmranlıq uğrunda mübarizələr, bandalar ilə əlaqəsi olmayan bir çox gənci artan etibarsızlıq qarşısında seçimlərini yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur etmişdir. Cinayət dalğası sovet əhalisi arasında mənəvi çaxnaşma yaratmışdı, çünki bu cür cinayətkarlığa ənənəvi olaraq kapitalist Qərbin məhsulu kimi baxılırdı, həmçinin yerli məmurların övladları da buna cəlb olunurdu. 1980-ci illərin sonunda və 1990-cı illərdə rus mafiyasının yüksəlişi zamanı küçə bandaları daha mürəkkəb və mütəşəkkil cinayətkar müəssisələrə çevrilmişdir. Tatarıstanda qoruyucu reketlərin idarə edilməsində rentabelliyin olmaması səbəbindən Kazan bandaları Sankt-Peterburqa köçməyə başlamış və burada yerli Tambov bandası ilə münaqişəyə girmişdilər.

İnternet fenomeni, sosial media şəxsiyyəti, influyenser, və ya mikro-məşhur — internet vasitəsilə öz şöhrətini qazanmış və ya inkişaf etdirmiş şəxslərin ümumi adıdır. Sosial medianın yüksəlişi nəticəsində insanların bir hissəsi qlobal pərəstişkarlar və izləyicilər bazası əldə etmişdirlər. İnternet fenomenləri müntəzəm olaraq müəyyən bir həyat tərzini və ya münasibəti təbliğ edən həyat tərzi qurusu kimi fəaliyyət göstərirlər və onlar moda, texnologiya, kompüter oyunları, siyasət, əyləncə və digər məsələlərə əhəmiyyətli təsir göstərə bilirlər. Bundan əlavə influyenserlər (sosial mediaya təsir göstərməyi bacaran insanlar) müxtəlif şirkətlər tərəfindən öz platformalarında bu şirkətin məhsullarını pərəstişkarlarına və izləyicilərinə tanıtdırmaq üçün işə götürülə bilərlər. == Tarixi == İlk sosial media platforması hesab olunan SixDegrees.com 1997-ci ildə istifadəyə verilmişdir. İstifadəçilər bir profil yaradaraq digər istifadəçilərlə dostluq münasibətləri yarada bilirdilər. O vaxtdan etibarən sosial media təkcə ünsiyyətin deyil, eyni zamanda da sosial həyatın, iş həyatının və xəbərlərin mərkəzi bir hissəsinə çevrilmişdir. Hal-hazırda dünyada ən populyar olan sosial media platformalarından bəzilərinə Facebook, YouTube, WhatsApp, WeChat, Instagram, Tik Tok, Twitch və Twitter kimi sosial media platformalarını nümunə göstərmək mümkündür. == YouTube fenomenləri == YouTube ulduzlarının Y nəsli (gənc nəsil) üstündə ənənəvi fenomenlərdən daha çox təsiri olduğu hiss edilir. Bunun əsas səbəblərindən biri budur ki, bu nəsil televiziyaya baxmır və mobil cihazlar vasitəsilə daxil ola biləcəkləri platformalardan istifadə etməyə üstünlük verirlər.