indium
indium
İndium
İndium (In) – Dmitri Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 49-cu element.
1863-cü ildə F. Reyx və T. İ. Rixter tərəfindən sfalerit (ZnS) mineralında spektral üsul ilə kəşf olunmuşdur. Onlar spektrdə Hindistandan gətirilmiş qədim boyaq indiqonun iki parlaq rəng xəttini aşkar etmişlər. Yeni element indium adlandırılmışdır. Gördüyümüz kimi onun adı dolayısı ilə Hindistan ilə əlaqədardır. Həmin kimyaçılar az miqdarda bəsit maddə — indium metalını da ayırmışdılar. İndiumun ekvivalentini müəyyən etdikdən sonra D. İ. Mendeleev inandırıcı olaraq sübut etdi ki, bu elementin yeri beşinci dövrdə və III qrupda və yaxın keçmişdə boş qalmış xanadadır.
İndiumun başlıca nuklidi təbiətdə nisbi miqdarına görə 115In-dur (95.71%). Bu radionuklid nəhəng yarımparçalanma dövrünə malikdir: T1/2=4.4∙1014(440 trilion) il. Yer mövcud olduğu dövrdən onun cəmi 7∙10–4 % nüvəsi parçalanmışdır.
İndium (III) oksid
Indium (III) oksid (İn2O3) – ikili qeyri-üzvibirləşmədir.
== Fiziki xassələri ==
İndium(III)oksid amorf maddədir və ya açıq sarı kristallardır (qızdırdıqda qırmızı-qəhvəyi),kubik sinqoniyanın kristallarını əmələ gətirir, fəza qrupu a3, hüceyrə parametrləri a = 1,01194 nm, Z = 16. 6,5 GPa təzyiqdə və 300 -400 °C temperaturda altıbucaqlı qəfəsli fazaya keçir, normal şəraitdə sabitdir. Kristallar R 3c fəza qrupuna aiddir, hüceyrə parametrləri a = 0,5487 nm, c = 1,4510 nm, Z = 6, sıxlıq 7,3 q / sm³.
Oksigenin yüksək təzyiqindən 1910 °C-də əriyir və normal şəraitdə 850 °C-də asanlıqla buxar halına keçir və parçalanmağa başlayır.
== Alınması ==
1. Qızdırıldıqda indium bənövşəyi alovla yanır:
4
I
n
+
3
O
2
→
>
800
o
C
2
I
n
2
O
3
{\displaystyle {\mathsf {4In+3O_{2}\ {\xrightarrow {>800^{o}C}}\ 2In_{2}O_{3}}}}
2. İndium hidroksidinin termiki parçalanması nəticəsində:
2
I
n
(
O
H
)
3
→
350
o
C
I
n
2
O
3
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {2In(OH)_{3}\ {\xrightarrow {350^{o}C}}\ In_{2}O_{3}+3H_{2}O}}}
3. İndium nitratın, indium sulfatın parçalanması nəticəsində:
4
I
n
(
N
O
3
)
3
→
230
o
C
2
I
n
2
O
3
+
12
N
O
2
+
3
O
2
{\displaystyle {\mathsf {4In(NO_{3})_{3}\ {\xrightarrow {230^{o}C}}\ 2In_{2}O_{3}+12NO_{2}+3O_{2}}}}
4. İndium sulfidin oksidləşmə nəticəsində almaq olar:
2
I
n
2
S
3
+
9
O
2
→
650
o
C
2
I
n
2
O
3
+
6
S
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2In_{2}S_{3}+9O_{2}\ {\xrightarrow {650^{o}C}}\ 2In_{2}O_{3}+6SO_{2}}}}
== Kimyəvi xassələri ==
1. Qızdırıldıqda parçalanaraq buxarlanır:
I
n
2
O
3
←
→
1000
o
C
I
n
2
O
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {In_{2}O_{3}\ {\stackrel {\xrightarrow {1000^{o}C}}{\xleftarrow[{\ \ \ \ \ \ }]{}}}\ In_{2}O+O_{2}}}}
2. Qatı turşularla reaksiyaya daxil olur:
I
n
2
O
3
+
6
H
C
l
→
2
I
n
C
l
3
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {In_{2}O_{3}+6HCl\ {\xrightarrow {}}\ 2InCl_{3}+3H_{2}O}}}
3. Hidrogenlə metala qədər reduksiya olunur:
I
n
2
O
3
+
3
H
2
→
700
o
C
2
I
n
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {In_{2}O_{3}+3H_{2}\ {\xrightarrow {700^{o}C}}\ 2In+3H_{2}O}}}
4. Hidrogen sulfidlə reaksiyaya daxil olur:
I
n
2
O
3
+
3
H
2
S
→
500
o
C
I
n
2
S
3
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {In_{2}O_{3}+3H_{2}S\ {\xrightarrow {500^{o}C}}\ In_{2}S_{3}+3H_{2}O}}}
== Tətbiqi ==
İndium(III)oksid yarımkeçirici material kimi istifadə olunur. Həmçinin xüsusi şüşələrin komponenti, neytron adsorbentləri kimi tətbiq olunur.
== Mənbə ==
Лидин Р.А. и др. Химические свойства неорганических веществ: Учеб. пособие для вузов.