Qarşılıqlı induksiya
Qarşılıqlı induksiya birinci tərəf dövrədə cərəyan şiddəti dəyişən zaman ikinci tərəf dövrədə EHQ-nin meydana gəlməsidir. Qarşılıqlı induksiya elektromaqnit induksiyasının xüsusi haldır .
Birinci tərəf dövrədə cərəyan şiddəti dəyişdikdə, ikinci tərəf dövrədə EHQ əmələ gəlir:
E
2
=
−
d
Ψ
1
d
t
=
−
L
d
I
1
d
t
{\displaystyle {\mathcal {E_{2}}}=-{{d\Psi _{1}} \over dt}=-L{dI_{1} \over dt}}
burada
E
2
{\displaystyle {\mathcal {E_{2}}}}
— ikinci tərəf dövrədəki elektrik hərəkət qüvvəsi,
Ψ
1
{\displaystyle \Psi _{1}}
— birinci tərəf dövrədə maqnit ilişmə seli ,
I
1
{\displaystyle I_{1}}
— birinci tərəf dövrədəki cərəyan şiddəti,
L
{\displaystyle L}
— konturun qarşılıqlı induktivliyi .
İkinci tərəf dövrədə cərəyan şiddəti dəyişdikdə, birinci tərəf dövrədə EHQ əmələ gəlir:
E
1
=
−
d
Ψ
2
d
t
=
−
L
d
I
2
d
t
{\displaystyle {\mathcal {E_{1}}}=-{{d\Psi _{2}} \over dt}=-L{dI_{2} \over dt}}
burada
E
1
{\displaystyle {\mathcal {E_{1}}}}
— birinci tərəf dövrədəki elektrik hərəkət qüvvəsi,
Ψ
2
{\displaystyle \Psi _{2}}
— ikinci tərəf dövrənin maqnit ilişmə seli ,
I
2
{\displaystyle I_{2}}
— ikinci tərəf dövrədəki cərəyan şiddəti,
L
{\displaystyle L}
— konturun qarşılıqlı induktivliyi .
Qarşılıqlı induksiya hadisəsindən transformatorlarda dəyişən gərginliyi yüksəltmək və alçaltmaq üçün istifadə olunur .
Elektromaqnit induksiyası
Özünə induksiya
Transformator
Никеров. В. А. Физика: учебник и практикум для академического бакалавриата. — Юрайт, 2015. — 415 с. — ISBN 978-5-9916-4820-2.
Qarşılıqlı yardım
Qarşılıqlı yardım (ing. Mutual Aid: A Factor of Evolution) Pyotr Kropotkinin Etika ilə birlikdə iki ən mühüm kitablarından biridir. Qarşılıqlı Yardım Etikadan öncə çap olunaraq sözügedən kitabda bəhs olunan tezislərin əsaslarını qüvvətləndirmişdir.
Çarlz Darvinin "Təbii seçmə yolu ilə növlərin əmələ gəlməsi və ya yaşama uğrunda mübarizədə əlverişli fərdlərin saxlanması" (On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life) əsərindən fərqli olaraq Kropotkin bu əsərində yüzlərlə örnək vasitəsilə təbiətdəki gücsüz fərdin qarşılıqlı yardım yolu ilə güclü cəmiyyət yaradaraq düşməninə qarşı mübarizə apara bildiyini qeyd etmişdir.
Qarşılıqlı əlaqə
Ünsiyyət
Qarşılıqlı əlaqə – dialektikanın ən ümumi kateqoriyalarından biri; obyektiv aləmin daimi hərəkət və dəyişilməsində onun vəhdətini, onu təşkil edən predmet və hadisələr arasındakı sonsuz əlaqəni ifadə edir.
R.Əliquliyev, S.Şükürlü, S.Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Baki, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.
Qarşılıqlı əvəzolunma
Qarşılıqlı əvəzolunma - maşın, aqreqat, mexanizm, apparat və s. texniki konstruksiyaların hissələrinin və düyümlərinin əlavə emala ehtiyac olmadan, onun işləmə qabiliyyətinə qoyulmuş əvvəlki tələbləri ödəməklə qarşılıqlı dəyişdirilməsinə imkan verən xassələr toplusudur. Geniş mənada qarşılıqlı əvəzolunma müasir texnikanın inkişafını səciyyələndirən kompleks anlayışdır. Bu baxımdan qarşılıqlı əvəzolunma maşının, cihazın və s. layihələndirməsi, istehsal texnologiyasını və istismarını özündə cəmləşdirir. O, xalq təsərrüfatı üçün böyük əhəmiyyətə malik olub, iri seriyalı və kütləvi istehsalın əsasını təşkil edir. Yalnız qarşılıqlı əvəzolunmanı təmin etməklə bir ölkə daxilində yox, hətta müxtəlif ölkələrdə yerləşən müəssisələr arasında kooperasiya yaratmaq mümkündür. Əgər istehsal olunmuş hissə yığma zamanı heç bir uyğunlaşdırmaya, seçməyə və başqa əlavə işlərə ehtiyac olmadan, maşın və ya mexanizmə qoyulmuş bütün texniki tələbləri ödəyə bilirsə, onda belə qarşılıqlı əvəzolunma tam adlanır. Məsələn lampaların yivləri, ştepsel çəngəlləri, vintlər, qaykalar, yastıqlar və s. yalnız tam qarşılıqlı əvəzolunma şəraitində tətbiq oluna bilirlər.
Qarşılıqlı asılılıq
Sosiologiya və psixologiyada qarşılıqlı asılılıq — partnyorlardan birinin davranışı ilə digər şəxsin özünüdağıdıcı davranışına töhfə verdiyi disfunksional münasibətləri təsvir edən bir nəzəriyyə, məsələn:
addiksiyanın inkişafı və kəskinləşməsi (o cümlədən alkoqolizm, narkomaniya, qumar asılılığı, fanatizm, işgüzarlıq, sevgi asılılığı və s.);
şəxsiyyət pozğunluqlarının və psixoloji problemlərin inkişafı və kəskinləşməsi;
yetişməmiş və uşaq davranışının inkişafı və kəskinləşməsi;
məsuliyyətin azaldılması (şəxsi və sosial );
cəmiyyətdə uğurun azalması.
Qarşılıqlı asılılığın ümumi qəbul edilmiş tərifi hələ mövcud deyil. Tipik olaraq, qarşılıqlı asılılığın tərifi başqalarının ehtiyaclarına öz zərərinə diqqət yetirməyi, fədakarlığı, öz duyğularını boğmağı və başqalarının problemlərini idarə etmək və ya həll etmək cəhdlərini vurğulayır. Qarşılıqlı asılılıq həm hisslərin, düşüncələrin və davranışların bağlılıq obyektindən asılılığını, həm də başqa bir insanı idarə etmək istəyini əhatə edir. Bir-birindən asılı olan insanlar aşağı özgüvən ilə xarakterizə olunur, lakin aşağı özünə hörmətin kooperativ asılılığın səbəbi və ya nəticəsi olduğu hələ müəyyən edilməmişdir. Həmkarlar, dostlar və ailə üzvləri də bir-birindən asılı ola bildiyinə görə, qarşılıqlı asılılıq yalnız ailə, tərəfdaş və ya romantik münasibətlərlə məhdudlaşmır.
Ticarət
Ticarət iqtisadiyyatın bir sahəsidir. Alqı-satqı və xidmət sahələri ilə müşayiət olunan sahibkarlıq fəaliyyəti.
Ticarət topdan və pərakəndə ticarətə bölünür. Ölkələr arasında ticarət istiqamətinə görə import və eksport adlanır.
Əliyev F. M. XVIII əsrin birinci yarısında Azərbaycanda ticarət Arxivləşdirilib 2012-10-15 at the Wayback Machine / Red. H. B. Abdullayev, Ə. Ə. Rəhmani ; Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutu. — Bakı : Azərb. SSR EA, 1964. — 122 s.
Fundamental qarşılıqlı təsirlər
Fundamental qarşılıqlı təsirlər- hissəciklər arasında mövcud olan və hissəciklərin xüsusiyyətlərini və davranışını müəyyənləşdirən təbiət qüvvələridir.
Dörd qarşılıqlı təsir qüvvəsi məlumdur:
elektromaqnetizm
qravitasiya
zəif nüvə qüvvəsi
güclü qüvvə
Fundamental qarşılıqlı təsirlər (ingiliscə, fundamental interaction) fizikaya aid ədəbiyyatda təbiət qüvvələri, fundamental qüvvələr kimi də adlandırılırlar.
Fundamental qarşılıqlı təsirlər əsasən aşağıdakı meyarlarla təyin olunurlar:
təsir qüvvəsinin gücü
bu qüvvənin effektiv olduğu hədd
bu təsir qüvvəsinin keçiricisi və ya daşıyıcısı olan hissəciyin təbiəti
qravitasiya qarşılıqlı təsirin zərrəciyidir.Qravitasiya qüvvələri qarşılıqlı təsirdə olan cisimlərin hər birinin kütləsi ilə düz mərkəzləri arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasib olub həmişə cazibə xarakterlidir.
elektromaqnit sahəsinin zərrəciyidir.Elektrostatikanın əsas qanunu olan Kulon qanununa görə sükunətdə olan yüklü nöqtəvi cisimlər arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi yüklərin modulları hasili ilə düz, onların arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir.Eyni adlı yüklər bir- birini dəf,müxtəlif adlı yüklər isə cəzb edir.Sükunət nisbi olduğuna görə elektrik və maqnit qarşılıqlı təsirlərini bir-birindən təcrid etmək olmaz.
güclü və ya nüvə sahəsinin zərrəciyidir,və mənası ingiliscədən tərcümədə yapışqan deməkdir.Bu ad ona, yaxın məsafəyə və güclü təsir etdiyinə görə verilib.Güclü qarşılıqlı təsir hesabına proton və neytronlardan dayanıqlı nüvə yarana bilir.Güclü qarşılıqlı təsir elektromaqnit qarşılıqlı təsirindən təxminən 100 dəfə böyükdür.Bu qüvvələrin təsir məsafəsi təxminən 10−15m tərtibindədir və cazibə xarakterlidir.
dayanıqlı olmayan zərrəciklərin parçalanmasına səbəb olan təsirdir.Onların təsir məsafəsi daha kiçik olub təxminən 10−17m tərtibindədir.Zəif qüvvələr elektromaqnit qüvvələrinə nisbətən on min dəfələrlə kiçikdir.
Makroaləmdə rast gəldiyimiz qarşılıqlı təsirlər qravitasiya və elektromaqnit qarşılıqlı təsirləridir.
Güclü qarşılıqlı təsir
Güclü qarşılıqlı təsir və ya güclü nüvə qüvvəsi kvarkları proton, neytron və digər hadron zərrəciklərində saxlayan fundamental qarşılıqlı təsirdir. Güclü qarşılıqlı təsir, həmçinin neytronları və protonları bir yerdə tutaraq atom nüvələri yaradır, hansı ki, bu nüvə qüvvəsi olaraq adlandırılır.
Bütövlükdə proton və ya neytron kütləsinin böyük hissəsi güclü qarşılıqlı təsir enerjisinin nəticəsidir: fərdi kvarklar proton kütləsinin yalnız 1 %-ni təşkil edir. 10−15 m aralığında (nuklon radiusundan bir qədər çox) güclü qüvvə elektromaqnetizmdən təxminən 137 dəfə, zəif qarşılıqlı təsirdən 106 dəfə və cazibə qüvvəsindən 1038 dəfə güclüdür.
Güclü qarşılıqlı təsir iki diapazonda müşahidə olunur və iki qüvvə daşıyıcısı tərəfindən vasitəçilik edilir. Daha böyük miqyasda (təxminən 1-3 femtometr) protonları və neytronları (nuklonları) birləşdirərək atomun nüvəsini yaradan qüvvədir (mezonlar tərəfindən daşınır). Daha kiçik miqyasda (nükleonun radiusu təxminən 0,8 fm-dən az) kvarkları bir yerdə saxlayaraq protonları, neytronları və digər hadron zərrəciklərini yaradan qüvvədir (qlüonların daşıdığı). Bu qüvvə eyni zamanda rəng qüvvəsi olaraq adlanır. Güclü qüvvə o qədər yüksək enerjiyə malikdir ki, güclü qüvvə ilə bağlanmış hadronlar yeni kütləyə sahib zərrəciklər yarada bilər. Belə ki, əgər hadronlar yüksək enerjili zərrəciklərlə toqquşdurularsa, onlar sərbəst hərəkət edən şüalanma (qlüonlar) yaymaq əvəzinə yeni hadronlar əmələ gətirirlər.
Qarşılıqlı birqiymətli uyğunluq
Qarşılıqlı birqiymətli uyğunluq - bir çoxluğun başqa bir çoxluğa qarşılıqlı birqiymətli uyğunluğu birinci çoxluğun ikinci çoxluğa elə inikasıdır ki, birinci çoxluğun müxtəlif elementləri ikinci çoxluğun müxtəlif elementlərinə çevrilsin.
Başqa sözlə, bir çoxluğun başqa bir çoxluğa qarşılıqlı birqiymətli uyğunluq bu çoxluqların elementləri arasında elə uyğunluqdur ki, birinci çoxluğun hər bir elementinə ikinci çoxluğun yalnız bir elementi uyğun olsun və bu uyğunluqda ikinci çoxluğun hər bir elementi birinci çoxluğun yalnız bir elementinə uyğun olsun.
Qarşılıqlı birqiymətli uyğunluq bəzən qarşılıqlı birqiymətli inikas, yaxud biyeksiya adlandırırlar. İki çoxluğun elementləri arasında qarşılıqlı birqiymətli uyğunluq yaratmaq mümkündürsə, onlar eyni gücə malikdir.
1. M.Mərdanov, S.Mirzəyev, Ş. Sadıqov Məktəblinin riyaziyyatdan izahlı lüğəti. Bakı 2016, "Radius nəşriyyatı", 296 səh.
2. "Azərbaycan Sovet Ensklopediyası" I-X cild, Bakı 1976-1987.
Alqoritmik ticarət
Alqoritmik ticarət, və ya Alqoritmik treydinq (ing. Algorithmic trading) — xüsusi alqoritmik təlimatlardan istifadə edərək böyük bir sifariş qiyməti və həcminin öz xüsusiyyətləri və alt sifarişlərin hər biri ilə bir neçə alt sifarişə bölündüyü zaman böyük bir sifarişin yerinə yetirilməsinin bir üsuludur. Müəyyən bir zamanda icra üçün bazara göndərilir. Bu cür alqoritmlər treyderlərin kotirovkaları daim izləməməsi və böyük bir əmri kiçik olanlara əl ilə ayırması lazım olmadığı üçün icad edilmişdir. Məşhur alqoritmlər "Percentage of Volume", "Pegged", "VWAP", "TWAP", "Implementation Shortfall", "Target Close" adlanır.
Alqoritmik ticarət qazanc əldə etmək deyil. Məqsəd böyük bir sifarişin yerinə yetirilmə xərclərini (əməliyyat dəyəri) azaltmaq, bazara təsirini minimuma endirmək (bazar təsiri) və uğursuzluq riskini azaltmaqdır.
Avtomatlaşdırılmış ticarət sistemlərindən bəhs edərkən "alqoritmik ticarət" ifadəsi çox vaxt səhvən istifadə olunur. Bu sistemlərin həqiqətən qazanc əldə etmək məqsədi var. Ticarət strategiyalarının mürəkkəb riyazi düsturlar və sürətli məlumatların işlənməsinə əsaslandığı "qara qutu ticarəti" robotları olaraq da bilinirlər.
Azad ticarət
Azad ticarət — idxal və ixracın ümumiyyətlə dövlətin müdaxiləsi olmadan həyata keçirilməsini nəzərdə tutan iqtisadi siyasətdir. Azad ticarət siyasəti dövlətin xarici ticarət üzərindəki yoxlamasından və vergi tətbiqindən tamamilə imtina etməsi mənasına gəlməyə bilər.
Azad ticarət təlimi XIII əsrdə müdaxiləçi sistemlərə bir reaksiya olaraq ortaya çıxdı. Bu təlimə fizokratlarda, Devid Yumda və Adam Smitdə rast gəlinir. Azad ticarət anlayışı nəzəriyyəsinin təməlində Adam Smitin ölkələr arasındakı məhsuldarlığı və istehsalı artıracağı istiqamətindəki fikirləri durur. Ayrıca götürüldükdə bir ölkə, xüsusilə bəlli bir əmtəənin ən önəmli alıcısı və ya satıcısı kimi çıxış edirsə, xarici ticarətə məhdudiyyət qoyulmasından qazanc əldə edə bilər. Buna baxmayaraq praktikada yerli sənayelərin qorunması məqsədilə qoyulan məhdudiyyətlər müəyyən bir mərhələdən sonra ölkənin ümumi iqtisadi qazancı baxımından mənfi təsirlərə də səbəb olur.
Azad ticarət, ən qəti formasıyla David Rikardo və Con Stüart Millin əsərlərində yer almışdır. Bu yazıçılarda millətlər arasındakı ticarət sərbəstliyi beynəlxalq əmək bölgüsü təməlinə söykənir.
XIX əsrdə İngiltərədə Riçard Kobden və Mançester Birliyi, Fransada Frederik Bastiat və Mişel Çevaliyer tərəfindən müdafiə olunan azad ticarət, xüsusilə 1860-cı il Fransız-İngilis müqaviləsinin imzalanmasının müvəfəqiyyətə çatması ilə hiss olunsada, o tarixdən sonra II Dünya müharibəsinə qədər sürətli geriləmişdir.
Beynəlxalq ticarət
Beynəlxalq ticarət — dünya ölkələrinin xarici ticarətinin cəmi olan əmtəə-pul münasibətləri sistemi.
Xarici ticarət dövriyyəsi bu və ya digər ölkənin ixracının və idxalının dəyərlərinin cəmidir. Xarici ticarətin dəyər həcmi müəyyən dövr üçün cari valyuta məzənnələrindən istifadə etməklə cari qiymətlərdə hesablanır. Xarici ticarətin fiziki həcmi daimi qiymətlərdə hesablanır və zəruri müqayisələri aparmağa və xarici ticarətin real dinamikasını müəyyən etməyə imkan verir.
Dünya əmtəə dövriyyəsi bütün dünya dövlətlərinin ancaq ixraclarının həcmini toplamaqla müəyyən edilir və adətən ABŞ dollarında əks olunur.
İxrac əməliyyatları özündə əmtəənin gəminin göyərtəsinə çatdırılması və yüklənmə limanında malın gəminin tutacağından göyərtəsinə keçirilməsi ilə əlaqədar xərcləri əks etdirən FOB (free on board – franko göyərtədə) qiymətləri əsasında hesablanır.
İdxal əməliyyatlarının hesablanması özündə FOB şərtləri ilə yanaşı yükün sığortalanması ilə bağlı xərcləri əks etdirən CIF (cost, insurance, freight – dəyər, sığorta, fraxt) qiymətləri əsasında əks etdirilir.
FOB və CIF "İnkoterms 2000" adlanan və kommersiya əməliyyatlarında istifadə edilən terminlərdən ikisidir. "İnkoterms 2000" haqqında bir qədər sonra daha geniş məlumat veriləcəkdir.
Dünya ixracının həcmi dünya idxalının həcminə bərabər olmalıdır ki, çünki, bir ölkə tərəfindən ixrac edilən əmtəə digər ölkə tərəfindən idxal edilir.
E-ticarət
Elektron ticarət və ya elektron kommersiya — onlayn xidmətlər və ya internet vasitəsilə məhsulların elektron şəkildə alınması və ya satışı fəaliyyəti. Elektron ticarət mobil ticarət, elektron pul köçürmələri, təchizat zəncirinin idarə edilməsi, internet marketinqi, onlayn əməliyyatların işlənməsi, elektron məlumat mübadiləsi (EDI), inventar idarəetmə sistemləri və avtomatlaşdırılmış verilənlərin toplanması sistemləri kimi texnologiyalardan istifadə edir. Elektron ticarət elektronika sənayesinin ən böyük sektorudur və öz növbəsində yarımkeçirici sənayenin texnoloji inkişafı ilə idarə olunur.
Müasir elektron ticarəti iki kateqoriyaya bölmək olar. Birinci kateqoriya satılan malların növlərinə əsaslanan biznesdir. Bu, dərhal onlayn istehlak üçün "rəqəmsal" məzmun sifarişindən tutmuş ənənəvi məhsul və xidmətlərin sifarişinə, elektron ticarətin digər növlərini asanlaşdırmaq üçün "meta" xidmətlərə qədər hər şeyi əhatə edir. İkinci kateqoriya iştirakçının xarakterinə əsaslanır.
İnstitusional səviyyədə böyük korporasiyalar və maliyyə institutları lokal və beynəlxalq biznesi asanlaşdırmaq üçün maliyyə məlumatlarını mübadilə etmək üçün internetdən istifadə edirlər. Məlumatların bütövlüyü və təhlükəsizliyi elektron ticarət üçün aktual məsələlərdir. Ənənəvi elektron ticarətdən başqa, mobil ticarət və televiziya ticarət terminləri də istifadə edilmişdir.
Elektron ticarət
Elektron ticarət və ya elektron kommersiya — onlayn xidmətlər və ya internet vasitəsilə məhsulların elektron şəkildə alınması və ya satışı fəaliyyəti. Elektron ticarət mobil ticarət, elektron pul köçürmələri, təchizat zəncirinin idarə edilməsi, internet marketinqi, onlayn əməliyyatların işlənməsi, elektron məlumat mübadiləsi (EDI), inventar idarəetmə sistemləri və avtomatlaşdırılmış verilənlərin toplanması sistemləri kimi texnologiyalardan istifadə edir. Elektron ticarət elektronika sənayesinin ən böyük sektorudur və öz növbəsində yarımkeçirici sənayenin texnoloji inkişafı ilə idarə olunur.
Müasir elektron ticarəti iki kateqoriyaya bölmək olar. Birinci kateqoriya satılan malların növlərinə əsaslanan biznesdir. Bu, dərhal onlayn istehlak üçün "rəqəmsal" məzmun sifarişindən tutmuş ənənəvi məhsul və xidmətlərin sifarişinə, elektron ticarətin digər növlərini asanlaşdırmaq üçün "meta" xidmətlərə qədər hər şeyi əhatə edir. İkinci kateqoriya iştirakçının xarakterinə əsaslanır.
İnstitusional səviyyədə böyük korporasiyalar və maliyyə institutları lokal və beynəlxalq biznesi asanlaşdırmaq üçün maliyyə məlumatlarını mübadilə etmək üçün internetdən istifadə edirlər. Məlumatların bütövlüyü və təhlükəsizliyi elektron ticarət üçün aktual məsələlərdir. Ənənəvi elektron ticarətdən başqa, mobil ticarət və televiziya ticarət terminləri də istifadə edilmişdir.
M-ticarət
M-ticarət — mobil rabitə vasitələrinin köməyilə alqı-satqı.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Marjinal ticarət
Marjinal ticarət (ing. margin trading) — razılaşdırılmış məbləğ - marja təhlükəsizliyinə qarşı tacirə kreditlə verilən pul və / və ya maldan istifadə edərək spekulyativ ticarət əməliyyatlarının aparılması. Marjinal, sadə bir borcdan fərqlənir ki, alınan pul məbləği (və ya alınan malların dəyəri) girov məbləğindən (marji) bir qayda olaraq bir neçə dəfə çoxdur. Məsələn, ABŞ dollarına 100 min avro alqı-satqı müqaviləsi bağlamaq hüququnun verilməsi üçün broker ümumiyyətlə 2 min dollardan çox girov tələb edir. Belə borc vermək mümkündür, çünki marjinal ticarətində əməliyyatların məqsədi həmişə yalnız bir müddət sonra eyni məhsulun qiymətlərindəki fərqi əldə etməkdir və alınanları istehlak etmək deyil. Eyni zamanda, treyderə malların çatdırılması heç vaxt baş vermir, bu da malların zədələnməsi və ya itirilməsi riskini aradan qaldırır. Marjinal əməliyyatları mütləq "sövdələşməni bağlamaq" deməkdir, yəni "açılış" sövdələşməsinə münasibətdə bir cüt əks əməliyyat aparmaq - əgər birincisi məhsulun rubla alınmasıdırsa, o zaman bir müddət sonra eyni məhsul rubla satılacaq və özgəninkiləşdirilməyəcək və ya fərqli bir şəkildə istifadə olunmayacaq. Bu marjinal krediti verərkən bir treyder üçün mövcud olan vəsaitin bir əməliyyatdan yarana biləcək zərərin qaytarılması zəmanəti kimi izah edilməsinə imkan verir, yəni qiymətin özü deyil, mümkün zərərin miqdarı nəzərə alınır.
Marjinal ticarəti treyderə eyni kapitalla əməliyyat həcmini artırmağa imkan verir. Əlavə olaraq, marjinal ticarəti zamanı, oxşar məhsulun sonrakı gözlənilən alınması ilə borc verilmiş bir məhsul satmağa və krediti natura (əmtəə) qaytarmağa icazə verilir.
Ticarət balansı
Ticarət balansı (ing. Trade balance) ― Tədiyyə balansında bir ölkənin mal alqı-satqısının, başqa sözlə idxal-ixracının balansı.
İxracat miqdarı, xaricə satılan malların dəyərlərinin toplamına, İdxal miqdarı isə xaricdən ölkəyə girən malların dəyərləri toplamına bərabərdir. Buna əsaslanaraq, Ticarət balansı (Xarici ticarət balansı) ixrac ilə idxal arasındakı münasibətdir.
Ölkənin ixracı, idxalından böyükdürsə, təmiz (net) ixracat 0-dan böyük olar və bu halda ölkənin xarici ticarət balansı artmış olar (müsbət balans). Bir sözlə Ticarət balansı müsbət olar. Əks halda isə, ölkə ixracı, idxaldan kiçik olarsa, təmiz (net) ixrac 0-dan kiçik olar. Bu halda ölkənin xarici ticarət açığı olar. Yəni ticarət balansi mənfi olar.
Müsbət ticari balans ölkənin istehsal etdiyi məhsulların dunya bazarında tələbinin yüksək olmasının göstəricisidir.
Ticarət bloku
Ticarət bloku — blok üzvləri üçün ticarət maneələrini endirən və ya aradan qaldıran bir qrup ölkə. Ticarət bloku yaratmaq üçün ölkələr beynəlxalq müqavilələr bağlayırlar. İqtisadi inteqrasiyanın müxtəlif dərəcələrindəki ticarət blokları mövcuddur:
Azad ticarət sahəsi
Gömrük İttifaqı
Ümumi bazar
Bir sıra ölkələr iki və ya daha çox fərqli ticarət blokuna aiddir. Ticarət bloklarının təsnifatında təkrarlanmamaq üçün bu ölkələr ən aktiv ticarət bloklarından yalnız birinə həvalə edilmişdir. Blokların "fəaliyyəti" aşağıdakı üç meyara görə qiymətləndirilir:
Əhəmiyyətli praktik nailiyyətlərin olması (yalnız blok üzvlərinin real hərəkətləri ilə dəstəklənməyən bəyannamələr deyil)
Son (və ya müntəzəm) fəaliyyətlər (iclaslar, yeni müqavilələr, daxili prosedurlar)
Gələcək iqtisadi inteqrasiya üçün iddialı planların olması və onun icrası üçün dəqiq bir son tarix.
Xəritədəki müəyyən rənglər müxtəlif bloklar üçün dəfələrlə istifadə olunur. Tünd rəng tam bir penis deməkdir; açıq rəngli- assosiativ üzv, müşahidəçi, gələcək iştirakçı, namizəd və ya oxşar status.
Ticarət mərkəzi
Ticarət mərkəzi - müxtəlif məhsulların satışı mövzusunda ümumiyyətlə bir firma tərkibində bəzən də kooperativ olaraq fəaliyyət göstərən böyük satış mağazası. Mağaza, böyüklüyünə görə reyonlardan meydana gələ biləcəyi kimi bir mağazalar birliyi şəklində də ola bilər.
Ən böyük alver mərkəzi 1986dan bu yana fəaliyyətdə olan və dünyanın ən böyük ticarət mərkəzi olaraq Ginnesin Rekordlar Kitabına girən Kanada Edmonton, Albertadakı "West Edmonton Mall"dır.
Son illərdə insanlarda inkişaf edən ticarət mədəniyyəti fərqlilik göstərərək küçə mağazalarından şəhər ticarət mərkəzlərinə maraq artmışdır. Ticarət mərkəzləri insanlara ticarətin yanında əyləncə, kino, fəaliyyət və müxtəliflik kimi imkanlar da təqdim etdiyi üçün insanların mərkəz nöqtəsi halına gəlmişdir. Və böyük bir sürətlə bütün dünyada yeni ticarət mərkəzləri açılmaqdadır.
Transsəhra ticarət
Transsəhra ticarət yolu — Qərbi və Şimali Afrikanın böyük hissəsini əhatə edən ticarət əməliyyatları şəbəkəsi. Ticarət XX əsrin ortalarına qədər karvan yolları ilə aparılırdı. Sülh dövründə Böyük Səhranı keçmək və geri qayıtmaq təxminən 18 ay çəkirdi.
Böyük Səhranı cənubdan şimala keçən iki əsas yol boyunca döyüş arabalarının təsvirləri aşkar edilmişdir. Bundan tədqiqatçılar belə nəticəyə gəlmişdilər ki, ticarət yolları qədim zamanlarda Böyük Səhradan keçmişdir.
Artıq VIII əsrin ortalarında ərəblər Mərakeşin cənubundakı Sicilmasa ilə Mavritaniyadakı Audaqost arasında karvan yolu yaratmışdılar Böyük Səhranın qızılın gətirildiyi cənub kənarında Aralıq dənizi tacirləri məskunlaşmışdılar. Orada ərəb və bərbərlərin dəvə karvanları ilə şimaldan gətirilən məhsullar cənubdan vanqaralar tərəfindən idarə olunan eşşək karvanlarına yenidən yüklənirdi.
Ticarət kapitalı
Ticarət kapitalı — dövriyyə sferasında ayrıca kapitalistlər qrupunun işlətdiyi sənaye kapitalının təcrid olunmuş hissəsi. Onun xüsusi funksiyası malların və onlarda olan izafi dəyərin satışı prosesinə xidmət etməkdir. Kapitalizmdən əvvəlki formasiyalarda ticarət kapitalı kapitalın müstəqil və dominant forması idi.
Ticarət kapitalı kapitalist istehsal tərzinin doğulmasından çox əvvəl yaranmış və tarixən sənaye kapitalından əvvəl olmuşdur. Feodalizmin parçalanması dövründə o, kapitalist istehsal üsulunun formalaşmasına, xırda əmtəə istehsalçılarının məhvinin sürətləndirilməsinə, feodalların təsərrüfat təsərrüfatlarının bazar münasibətlərinə cəlb edilməsinə, mənfəət və mənfəət məqsədlərinə tabe edilməsinə fəal töhfə verib. zənginləşdirmə. Ticarət kapitalı regionlar və ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafında, milli və dünya bazarlarının formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.
Ticarət kapitalının fəaliyyətinin son məqsədi ticarət mənfəəti əldə etməkdir.
Əmtəə kapitalının pul kapitalına, yəni satışa çevrilməsi.
Ticarət kapitalı məcmu kapitalın dövriyyə sürətini sürətləndirir.
Ticarət müharibəsi
Ticarət müharibəsi (ing. trade war), Ticarət mübahisəsi (alm. Handelsstreit) — xarici bazarları (təhqiredici ticarət müharibəsi) ələ keçirmək və ya milli iqtisadiyyatın (müdafiə ticarət müharibəsi) ticarətin "işğalı" ticarəti ilə məşğul olmaq məqsədilə iki və ya daha çox dövlətin ticarət rəqabəti.
Ticarət müharibələrinin aparılması səbəbləri və metodlarının tədqiqi, geoiqtisadiyyat və dünya iqtisadiyyatı da daxil olmaqla müxtəlif elmlərin prerogatividir. Bir ticarət müharibəsi daha geniş "hərbi əməliyyatlar" bu qədər iqtisadi müharibənin bir hissəsi kimi keçirilə bilər.
Klassik istiqamətdə olan iqtisadçılar ticarət müharibələri ilə mənfi aiddirlər, icraları onların icrası münaqişədə iştirak edən bütün ölkələrin iqtisadi quyuların azalmasına səbəb olur. Eyni zamanda, ticarət müharibələri bir çox nəzəri anlayışlar çərçivəsində, o cümlədən institusional və keynes dili nəzəriyyələri çərçivəsində nəzəri cəhətdən əsaslandırılmışdır.
Hücum edən bir ticarət müharibəsi aparmağın əsas üsulları:
ixrac gömrük tariflərini azaltmaq,
ixrac kvotalarının artırılması,
zibil qiymətlərindən istifadə,
fövqəladə hallarda, iqtisadi blokada və embarqo istifadə olunur,
istehlakçılara və ya ekologiyaya zərərli rəqiblərin elanı, bəyanatların beynəlxalq qaydalarının və normalarının və rəqiblərin istifadəsini və istifadəsini qadağan edən və ya əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdıran və ya əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırılması ilə müşayiət oluna bilər.
Müdafiə Ticarət Müharibəsinin metodlarına ticarət maneələrinin inşası daxildir:
İdxal gömrük rüsumlarının artması (idxal olunan malların qiymətinin daxili qiymət səviyyəsinə qədər artması təmin edilməsi, boşaltmanın qarşısını almaq üçün), daxil olmaqla, bərabərləşdirici vəzifələrin istifadəsi də daxil olmaqla),
İdxal kvotaların azaldılması,
Ayrıfilsiz məhdudiyyətlərin tətbiqi - lisenziyalaşdırma proseduru və gömrük rəsmiləşdirilməsinin komplikasiyası ilə bağlı maneələr,
İdxal olunan malların milli standartlara və texniki şəraitə uyğunluğu ilə çətinliklərin meydana gəlməsini təmin edən texniki maneələrin tətbiqi.
Ticarət müharibəsinə rəhbərlik edən bütün ölkələrin müdafiə taktikasına riayət edildiyi təqdirdə, özünəməxsus "kollektiv autarxiya" imkanı var.
Pərakəndə ticarət
Pərakəndə ticarət, pərakəndə, riteyl və ya reteyl — şəxsi və ya ailə istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuş mal və xidmətlərin (yəni iş fəaliyyəti ilə əlaqəli olmayan) birbaşa son istehlakçıya satılması.
Pərakəndə satışların pərakəndə satış sahəsinin saxlanılmasını tələb edən pərakəndə satıcılar vasitəsilə həyata keçirilməsinə əsaslanaraq, geniş işçi heyəti, salonda və anbardakı çoxlu mallar, malların qiymətini artırır. Xərcləri ödəmək və mənfəət əldə etmək üçün ticarət marjası (marja) tətbiq olunur. Marjın miqdarı bazarın ümumi vəziyyəti və ya qiymətlərin dövlət tənzimlənməsi (bəzi mal və xidmətlər kateqoriyası üçün) ilə tənzimlənir. Dövlət tərəfindən tənzimlənməyən mallar (xidmətlər) üçün marj 30% -dən 200% -ə və ya daha çox ola bilər.
Çox vaxt kassa aparatı, 2 qəbz çap edən pərakəndə satış məntəqələrində alış-veriş faktını təsdiq etmək üçün istifadə olunur (kassadan istifadə mümkün olmadıqda və ya avtomat vasitəsilə satılarkən). Biri alıcıya verilir, ikincisi isə satıcıda saxlanılır.
Kassa qəbzlərində aşağıdakılar olmalıdır:
ticarət adı
malların (xidmətlərin) dəyəri
vergi dərəcəsini göstərən əlavə dəyər vergisinin məbləği
satış tarixi və vaxtı
Bundan əlavə, satış qəbzində satın alınan malların siyahısı ola bilər. Çekdə heç bir alış siyahısı yoxdursa, satın alınan malları göstərən faktura müşayiət oluna bilər.
Pərakəndə satış tarixi uzaq keçmişə gedib çıxır.
Ticarət kanalı
Ticarət kanalı — birja ticarətinin texniki təhlili üçün termin, forex — bazar qiymətlərinin konsolidasiyası sahəsi. Ticarət kanallarının 2 növü var: üfüqi (düz) və meyilli (trend).
Adətən kanalın sərhədlərində əməliyyatların aparılması tövsiyə olunur. İki seçim var: ya kanal daxilində ticarət etmək (trenddən sonra) və ya kanalın kəsilməsi üçün əməliyyatlara girmək (çıxmaq, kanal zonasından çıxmaq).
Yalançı qırılmalardan ehtiyatlı olmalısınız — yalançı qırılma ilə qiymət kanalın hüdudlarından çox kənara çıxır (yuxarı, aşağı), lakin çox keçmədən kanalın hüdudlarına qayıdır və dövri olaraq inkişaf etməyə davam edir.
Bütün birja ticarət obyektlərinin qiymətləri kanallarla formalaşmır.
Ticarət kanalının qırılması mühüm ticarət siqnalı ola bilər. Breakout, qırılma istiqamətində sonrakı qiymət hərəkətini əhatə edir. Bir sıçrayışın etibarlılığı aşağıdakı amillərlə qiymətləndirilə bilər:
Ticarət kanalının müddəti: nə qədər uzun olarsa, gələcəkdə mümkün irəliləyiş bir o qədər əhəmiyyətli olacaqdır.
Kanal eni: dar kanallardan çıxan qırılmalar adətən xüsusilə etibarlı ticarət siqnalları verir.
Fiqurların qarşılıqlı əlaqəsi (şahmat)
Şahmat terminlərinin lüğəti — Şahmat ədəbiyyatında tez-tez rast gəlinən əsas şahmat anlayışları və terminləri verilir.
Axmaq matı — şahmatda ən tez mümkün olan mat növü.
Alyoxin müdafiəsi
Armaqedon
Avanpost
Batareya (şahmat)
Cənub qambiti — İlk dəfə olaraq 1867-ci ildə danimarkalı usta Fromen və isveç şahmatçısı Lindek tərəfindən praktikaya tətbiq edilmişdir.
Cinah — Şahmat taxtasının bir hissəsi sol cinah ağlar üçün vəzir, qaralar üçn isə şah cinahı adlandırılır.
Çevrilən piyada — Sonuncu xanaya çataraq şahdan başqa istənilən fiqura çevrilən piyadaya deyilir.
Çəngəl — Piyadanın və ya atın eyni vaxtda iki fiqura və ya piyadaya hücumu.
Daimi şah — "Şah"ların ardıcıl seriyasıdır ki, şah özünə sığınacaq tapa bilmir.
Dəyirman — Topun və filin iştirakı ilə açıq silsilə şahlar elan edən kombinasiyanın adı.
Dəyişmə — Bir-birinə bərabər olan fiqurların dəyişməsi gedişidir.
Düzgün olmayan başlanğıc — Bir sıra az işlənən və nəzəriyyəcə zəif işlədilmiş başlanğıcların (1.d3-Andersson debütü; 1.e3-van Kruysa debütü; 1.c3-Saraqossa başlanğıcı; 1.d3-Mizes başlanğıcı) və adsız başlanğıcların (1.b3, 1.