sikloheksan
sikloheksan
Sikloheksan
Tsikloheksan — tsikloalkanlar sinfindən üzvi birləşmədir.. Kimyəvi formulu — C6H12.
== Alınması ==
Benzoldan alınması:
C
6
H
6
+
3
H
2
⟶
C
6
H
12
{\displaystyle C_{6}H_{6}+3H_{2}\longrightarrow C_{6}H_{12}}
Tsikloheksan və onun homoloqlarından bir çoxu müxtəlif neftlərin tərkibində, xüsusən Bakı neftlərində rast gəlinir. Son zamanlar tsikloheksanı neftin benzin fraksiyasından ayırmağı öyrənmişlər.Bakı neftlərindən alınan benzinlərdə 8%-ə qədər tsikloheksan olur. Onu ayırmaq üçün benzini dəqiq distillə kalonlarında distillə edib, 80-81oC qaynayan hissəsini toplayırlar.Əlbəttə, 80-81oC-də qaynayan benzin fraksiyasından ayrılaqn bu hissə xalis tsikloheksan deyildir. Ondan ancaq texniki məqsədlər üçün istifadə etmək olar.
Tsikloheksanı azot turşusu və ya permanqanat, yaxud başqa oksidləşdiricilərlə oksidləşdirdikdə ondan adipin turşusu alınır.
== Tətbiqi ==
Tsikloheksanı azot turşusu və ya permanqanat, yaxud başqa oksidləşdiricilərlə oksidləşdirdikdə ondan adipin turşusu alınır. Tsikloheksanı 300oS temperaturda platin katalizatoru üzərindən buraxmaqla onu dehidrogenləşdirərək tamamilə benzola çevirmək olur (H.D.Zelinski).
== Üzvi molekulların konformasiyası ==
O.Xassel (1941-ci ildə) infraqırmızı spektr, kombinasion səpələnmə spektri və elektron difraksiyası vasitəsilə, otaq temperaturunda tsikloheksan molekullarının yalnız kreslo formasında olduğunu sübut etmişdir.
Sikloheksanon
Tsikloheksanon (С6Н10О) – üzvü birləşmə, alisiklik keton
== Fiziki xassələri ==
Tsikloheksanon – aseton və nanə iyli rənqsiz yağlı mayedir.
== Alınması ==
Sənayedə tsikloheksanon naftenat və ya stearat kobaltın iştiraki ilə sikloheksanın oksigenlə (temperatur 140—165 °С, təziq 0,9—1,6 МПа) oksidləşməsindən alınır
C
6
H
12
+
O
2
→
140
−
165
o
C
,
p
,
k
a
t
:
C
o
(
C
17
H
35
C
O
O
)
2
C
6
H
10
O
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {C_{6}H_{12}+O_{2}{\xrightarrow {140-165^{o}C,p,kat:Co(C_{17}H_{35}COO)_{2}}}C_{6}H_{10}O+H_{2}O}}}
.
Tsikloheksanon həmçinin fenolun katalitik hidrogenləşdirilməsi reaksiyası zama- nı tsikloheksanolla birgə alınır
2
C
6
H
5
O
H
+
5
H
2
→
t
,
p
,
k
a
t
:
P
d
/
A
l
2
O
3
C
6
H
11
O
H
+
C
6
H
10
O
{\displaystyle {\mathsf {2C_{6}H_{5}OH+5H_{2}{\xrightarrow {t,p,kat:Pd/Al_{2}O_{3}}}C_{6}H_{11}OH+C_{6}H_{10}O}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Tsikloheksanonun katalitik dehidrogenləşmə- sindən fenol alınır
== Toksikliyi ==
Tsikloheksanonun insan orqanizmı üçün ölümcül dozası 50q – dır. Atmosferdə onun miqdarı 300mq/m³ olduqda selikli qışanın qıcıqlanması baş verir.
== Tətbiqi ==
Tsikloheksanonun əsas hissəsi sənayedə sintetik poliamidlərin istehsal prossesində aralıq məhsulun – adipin turşusunun alınmasında istifadə olunur. Tsikloheksanon həmçinin nitratların, piylərin, sellüloza asetatın, təbii qətranların həlledici- si kimi istifadə olunur.
== Mənbə ==
Лупанов П. А. Циклогексанон // Химическая энциклопедия: в 5 т / Зефиров Н. С. (гл. ред.). — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — Т. 5: Триптофан—Ятрохимия.