1. İki ucunun arası çox, çox olan (qısa ziddi). Uzun ağac. Uzun ip. Uzun tir. Uzun saç.
– [Laçın] əlində uzun bir dəyənək beş-altı baş keçi və qoyunu otarmağa aparırdı.
Ortada uzun, lakin ensiz ayaqaltı xalça salınmışdı.
// Uzunluğu bir qədər (lüzumundan) artıq olan. Uzun palto. Uzun köynək. Paltarın qolu uzundur, gödəltmək lazımdır.
– Gülşad göyzəmin krepsatindən yaxası düyməli, uzun don geymiş(di).
// Boyca hündür, ucaboylu. Uzun qamət. Uzun boy.
– Uzun, motalpapaqlı bir çoban, Sarxanı heç saymayır, ağzına gələni deyirdi.
2. Uzunsürən, çoxsürən, uzun müddət davam edən. Uzun məruzə. Uzun tənəffüs. Uzun mübahisə.
– Kəsilibdir, yoxdur səbrü qərarım; Bir saətim olub uzun illər, hey!
Xülasə, uzun söhbətlər oldu, genə heç kəs bu sirdən agah ola bilmədi.
// Zərf mənasında. Müəllimin getdiyi beş gündü.
Bu günlər [Telliyə] çox uzun görünürdü.
…Hər dəqiqəsi bir ömür qədər uzun görünən cəbhə vuruşmasından biryolluq qurtarmaq arzusu artırdı.
□ Uzun sürmək (çəkmək) – uzun müddət davam etmək, çox davam etmək, çox çəkmək.
[Xudayar bəylə Kərbəlayı Cəfərin] söhbəti çox uzun çəkdi.
Söhbət uzun sürmədi.
// Sürəkli, davamlı, arasıkəsilməyən.
Təkərlərdən tükürpərdən uzun bir səs qopdu.
Telefon uzun bir zəng vurdu.
// zərf Daim, arasıkəsilmədən, həmişə. Uzun danışmaq.
– [Səfər:] Rəhmətliyin qızı, hələ uzun ağlayır.
3. Lüzumundan artıq, təfsilatlı. Uzun söhbət açmaq. Uzun təfərrüat.
– Vuruşarkən uzun (z.) danışmaq mənə çox baha oturdu.
Uzun (z.) danışmayın, deyirəm sizə; Dərinizi soymaq borc olsun bizə.
4. məc. Qurtarmayan, həlli çətin, tez başa gəlməyən; dolaşıq, yorucu. Uzun iş. Məsələ uzundur. Uzun həngamədir.
– Bunların hamısı [evin təmirinə hazırlıq görülməsi] uzun işdi.
[Qaraş Mayaya:] Sağ ol ki, görən kimi ulduzun barışdı, axı, gəlin-qayınana işi uzun işdir.
5. Uzunu şəklində – 1) uzunluğu, uzununa ölçüsü, boyu. Xalçanın eni bir, uzunu iki metrdir. – Tövlənin iyirmi səkkiz arşın uzunu, yeddi arşın yarım enidir. Qantəmir;
2) …boyunca, …davamınca, …uzunluğunda. Küçə uzunu bir-birinin ardınca maşınlar düzülüb. Zal uzunu xalçalar döşənib.
– Hər iki divar uzunu ağ parusin örtüklü stullar düzülmüşdü.
□ İl uzunu – bütün il, ilboyu, bütün il müddətində. İl uzunu çalışmaq. Tədqiqat il uzunu davam etdi. İl uzunu onu görməmişəm.
– [Alı Səfi bəyə:] Bizi xam tovlamışdın, il uzunu işlədib, bir qəpik də vermirdin… Daha indi bəy-zad dəbdən düşdü!
İllər uzunu – illərcə.
Ey illər uzunu çiçəksiz, otsuz; İlanlar yatağı olan Mil düzü!
◊ Uzun sözün qısası ara s.mənasında – xülasə, bir sözlə, müxtəsər (danışılanlara yekun vurma məqamında işlənir).
[Hacı Əhməd Almaza:] Bacıqızı, uzun sözün qısası, biz səndən incimişik.
