Exiritlər | Obastan / Viki

Exiritlər— Buryat xalqının tərkibində etnik qrup.

Tarixi

Exiritlər Lena və Kuda çaylarının yuxarı axarlarında yaşayırdılar. Sonralar Baykal ətrafında məskunlaşdılar. Exirit tayfası abzay, bayanday, bura, olzoyton, hengelder, şono, nexeley qollarına ayrılır.

Çingiz xanın dövründə bulaqatlarla birlikdə hərəkət edən exiritlər ilk Buryat tayfa ittifaqı olan Bulaqat-Exerit birliyini yaratdılar. Exiritlər, bulaqatlar, xonqodorlar, xorilər Buryat xalqının etnogenezində iştirak etdilər.^[1]

Müasirlik

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hazırda exiritlər Buryatiyanın Exirit-Bulaqat, Bayandayev, Boxan, Osin rayonlarında və İrkutsk vilayətində yaşayırlar.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Балдаев С. П. Родословные предания и легенды бурят. Ч.1. булагаты и эхириты. — Улан-Удэ, 1970.- 362 с.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. Под ред. Е. М. Жукова. 1973—1982.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Monqol tayfa və xalqları
Protomonqollar	Dunhu qrupu — Jujanlar \| Kidanlar (Xitaylar) \| Tatabılar \| Syanbilər (Muyunlar, Tabğaclar) \| Tufalar \| Tuyxunlar \| Sifular \| Uxuan \| Xi \| Şiveylər
Tarixi	Nirun-Monqollar qrupu — Barlaslar \| Borucigin \| Tayciutlar \| Çonoslar \| Besutlar Darlekin-Monqollar qrupu — Unqiratlar \| Olxonutlar \| Uryanxatlar başqaları — Barqutlar \| Cəlairlər \| Kereitlər \| Manqıtlar \| Merkitlər \| Naymanlar \| Oyratlar \| Tumatlar \| Onqutlar \| Tatarlar \| Xataginlər
Buryatlar	Əsas Buryatlar — Bulaqatlar \| Xonqodorlar \| Xorinslər \| Exiritlər \|\| etnoərazi qrupları — Agin \| Alar \| Balaqan \| Barquzin \| Verxolen \| Zakamen \| İdin \| Kudarin \| Kudin \| Aşağı udin \| Okin \| Olxon \| Onon \| Tunkin \| Selingin Barqutlar¹ \|\| xalxa/buryatlar — Sartullar \| Sonqollar \|\| buryatdilli qeyri-monqollar — Soyotlar
Şimal monqolları	Dariqanqa \| Xalxalar \| Xotoqoytlar \| Eljiginlər
Cənub monqolları	Avqa \| Avqanarlar \| Aoxinlər \| Aruxorçinlər \| Baarinlər¹ \| Qorloslar \| Darxanlar \| Calaytlar \| Carutlar¹ \| Durben-xuxetlər \| Durbetlər \| İx-myanqanlar \| Mataylar \| Mu-myanqatlar \| Naymanlar \| Onnyutlar¹ \| Ordosslar \| Sunnilər¹ \| Tumetlər¹ \| Uzumçinlər¹ \| Uratlar \| Xarçinlər¹ \| Xeşiqtenlər¹ \| Xorçinlər¹ \| Xuçitlər¹ \| Çaxarlar \| Çipçinlər
Qərb monqolları (Oyrotlar)	Bayatlar \| Buzavlar \| Dörbətlər¹ \| Zaxçinlər \| Kalmıklar \| Myanqatlar \| Ölətlər¹ \| Sart-Kalmaklar \| Soqvo-ariglər \| Turqutlar¹ \| Xoytlar \| Xoşutlar (Kukunor xoşutları / Deed monqol¹) \| Çoroslar oyrotdilli qeyri-monqollar — Darxatlar \| Uryanxayslar \| Xotonlar \| Saatanlar
Baoan \| Sarı uyğurlar \| Daurlar \| Dunsyanlar \| Sıçuan monqolları \| Moğollar \| Monqorlar \| Xamniqanlar
Katso / Yunnan monqolları¹ \| İrandillilər — Həzaralar \| Moğollar \| Çaroymaqlar (Cəmşidilər, Taymanilər, Teymurilər, Firuzkuhilər) ¹ bir hissəsi və ya bütünlüklə Çində yaşayan və "Çin monqolları" adı altında birləşdirilən etnoslar.

Monqol tayfa və xalqları
Protomonqollar	Dunhu qrupu — Jujanlar \| Kidanlar (Xitaylar) \| Tatabılar \| Syanbilər (Muyunlar, Tabğaclar) \| Tufalar \| Tuyxunlar \| Sifular \| Uxuan \| Xi \| Şiveylər
Tarixi	Nirun-Monqollar qrupu — Barlaslar \| Borucigin \| Tayciutlar \| Çonoslar \| Besutlar Darlekin-Monqollar qrupu — Unqiratlar \| Olxonutlar \| Uryanxatlar başqaları — Barqutlar \| Cəlairlər \| Kereitlər \| Manqıtlar \| Merkitlər \| Naymanlar \| Oyratlar \| Tumatlar \| Onqutlar \| Tatarlar \| Xataginlər
Buryatlar	Əsas Buryatlar — Bulaqatlar \| Xonqodorlar \| Xorinslər \| Exiritlər \|\| etnoərazi qrupları — Agin \| Alar \| Balaqan \| Barquzin \| Verxolen \| Zakamen \| İdin \| Kudarin \| Kudin \| Aşağı udin \| Okin \| Olxon \| Onon \| Tunkin \| Selingin Barqutlar¹ \|\| xalxa/buryatlar — Sartullar \| Sonqollar \|\| buryatdilli qeyri-monqollar — Soyotlar
Şimal monqolları	Dariqanqa \| Xalxalar \| Xotoqoytlar \| Eljiginlər
Cənub monqolları	Avqa \| Avqanarlar \| Aoxinlər \| Aruxorçinlər \| Baarinlər¹ \| Qorloslar \| Darxanlar \| Calaytlar \| Carutlar¹ \| Durben-xuxetlər \| Durbetlər \| İx-myanqanlar \| Mataylar \| Mu-myanqatlar \| Naymanlar \| Onnyutlar¹ \| Ordosslar \| Sunnilər¹ \| Tumetlər¹ \| Uzumçinlər¹ \| Uratlar \| Xarçinlər¹ \| Xeşiqtenlər¹ \| Xorçinlər¹ \| Xuçitlər¹ \| Çaxarlar \| Çipçinlər
Qərb monqolları (Oyrotlar)	Bayatlar \| Buzavlar \| Dörbətlər¹ \| Zaxçinlər \| Kalmıklar \| Myanqatlar \| Ölətlər¹ \| Sart-Kalmaklar \| Soqvo-ariglər \| Turqutlar¹ \| Xoytlar \| Xoşutlar (Kukunor xoşutları / Deed monqol¹) \| Çoroslar oyrotdilli qeyri-monqollar — Darxatlar \| Uryanxayslar \| Xotonlar \| Saatanlar
Baoan \| Sarı uyğurlar \| Daurlar \| Dunsyanlar \| Sıçuan monqolları \| Moğollar \| Monqorlar \| Xamniqanlar
Katso / Yunnan monqolları¹ \| İrandillilər — Həzaralar \| Moğollar \| Çaroymaqlar (Cəmşidilər, Taymanilər, Teymurilər, Firuzkuhilər) ¹ bir hissəsi və ya bütünlüklə Çində yaşayan və "Çin monqolları" adı altında birləşdirilən etnoslar.