Həzaralar

Həzaralar (fars. هزاره‎) — Əfqanıstan əhalisinin 18%[5]-9%-ni təşkil edən, farsdilli Türk-Monqol xalq.[6] Əfqanıstan İslam Respublikasında kompakt halda, az sayda Pakistanda, İranda, Tacikistanda və digər ölkələrdə yaşayırlar. Sayları təxminən 2,913 milyon[7] nəfərdən – 5,828 milyon[8] nəfərə qədərdir.

Həzaralar
fars. هزاره‎
Faiz Məhəmməd Qatib Həzara · Sultan Əli Kəştmand · Həbibə Sarabi
Ümumi sayı
7–8 milyon
Yaşadığı ərazilər
Əfqanıstan Əfqanıstan 4.798.700 – 2.159.400 (2009) [1]
Pakistan Pakistan 545 000 [2][3]
İran İran 283 000
(Qiymətləndirmə 1993) 		[2]
Dili

Fars dili (Həzara dialekti)

Dini

İslam
Şiə çoxluğu və Sünni azlığı[4]

Dinləri islam, məzhəbləri islam dininin şiə məzhəbidir. Həzaraların azlığı Sünni dininə etiqad edir.[4] dari dilində danışırlar. Kabil-Herat-Həzaracat bölgələrində yaşayırlar. Qismən Qəndəhar, Nəngərhar və Bədəxşan bölgələrində də yayılmışlar.

Hazara icma kiçik qız
Kiçik həzara qızı

Tayfaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Şeyxəli
    • Tirələri: əlicam, kəriməli, qara, dövlətbəy, türkmən, parsa, mənsur, şadiuşağı, aşxoca, pəncqavl
  • Besut
    • Tirələri: çoban, abdal, pəhləvan, dövlətbay, qənbərəli, xaliqdad, poladi, mart, paxlun, dehqan, dehmərdəqan, sekpa, demarda, dərbəli, dərviş
  • Dayzəngi
  • Dayzeynət
  • Daykundi
    • Tirələri: dövlətbəy, rövşənbəy, heydərbəy, qauş, barat
  • Qavi
  • Caquri
  • Dayçoban
  • Daymirdad
  • Çura
  • Uruzqan
  • Poladi
  • Daya
  • Zavali
  • Mirodina
  • Sultanəhməd
Azərbaycanca adı Həzaraca adı Tayfa quruluşu Kökəni
Alçin Elcigin?
Attarvala
Baça Qulam
Bəxrin Baarin
Barlas Barlaslar
Baymaut Bayatlar (monqollar)
Besut بهسود Besud
Bolağiçi Buryatlar
Borcigay[9] Borucigin
Çilciut Salciud?
Dahla
Day-Berkə Berh (bərk)[10]; Berhe:in Middle Mongol language; (Berke-khagan of Golden Horde)
Day Çoban دای چوپان Uruzgani Çobanilər sülaləsi
Day Xitay Uruzgani Xitaylar
Daykundi دای کندی
Day Mirək دای میرک
Day Mirdad دای میرداد
Dayzəngi دای زنگی Zəngilər
Dayzinyət
Dala Pas Kindi داله
Qurlat
Cağori [11] جاغوری
Calair Cəlayır eli
Cəmşidi جمشیدی
Ciid Uciid?
Cirğai
Kerait Kereitlər
Xalaut
Kalugi
Kirigu Daizangi (Monqol dilindən?): Xar Xiruge — Çingiz Xanın oyrat generalı[12]
Merket Merkitlər
Maska مسکه
Məhəmmad Xacə محمد خواجه
Navi بابه
Nayman Naymanlar
Nekpay نیک پای
Nikudari نیکوداری Neguder
Ongut Onqutlar
Poladha پولادا
Paşi پشی
Qələndər قلندر
Qarabaği قرباغی Əfşarlar dövründə Qarabağdan indiki Əfqanıstana köçürülmüş əhalinin nəticələri
Qara Baator قره باتور Monqolca: Xar Baatar (qara bahadur)
Qarluk Uruzgani Qarluqlar
Qarqin قرقین Xarçin
Qatağan قطغن Xataqin
Qazak Qazaxlar
Qipçak Qıpçaqlar
Qirğiz Qırğızlar
Qul Bars Qul: monqol/türk sözü;

Bars: leopard (monqolca və türkcə)

Şebərtu
Şeyx Əli
Şibərgi
Şirdağ
Təməki تمکی
Tənuli
Tatar Tatarlar (orta əsr monqol tayfa birliyi)
Təyməni Həzara
Teleu Telelər
Tulay Xaan Həzara Tului
Tumay
Türkməni Həzara Türkmənlər, Oğuz türkləri
Uruzgani اروزگانی
Uyğur Uyğurlar
Uyşun Usunlar / Vusunlar, uuşin (monqol tayfası), uysın (qazax tayfası)
Uyrat Oyratlar
Voqi اوقی
Yamud Yamaat (monqol tayfası), yomut (türkmən tayfası)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization Arxivləşdirilib 2010-01-28 at the Wayback Machine Əfqanıstan İslam Respublikasının Mərkəzi Statistika Komitəsinin məlumatlarına əsasən 2009 – cu ildə ölkə əhalisinin cəmi sayı 23993.5 min nəfərdir
  2. ↑ 1 2 Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue|Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/ Arxivləşdirilib 2007-12-27 at the Wayback Machine.
  3. ↑ Census of Afghans in Pakistan Arxivləşdirilib 2018-10-03 at the Wayback Machine, United Nations High Commissioner for Refugees Statistical Summary Report (retrieved December 27, 2007)
  4. ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2021-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-09.
  5. ↑ Library of Congress Country Studies Arxivləşdirilib 2012-07-14 at Archive.today-"Ethnic Groups of Afghanistan"In 1996, approximately 40 percent of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8 percent of the Ghilzai group. Tajiks make up the second largest ethnic group with 25.3 percent of the population, followed by Hazaras, 18 percent; Uzbeks, 6.3 percent; Turkmen, 2.5 percent; Qizilbash, 1.0 percent; 6.9 percent other .
  6. ↑ Hazara home: Who are the Hazara? Arxivləşdirilib 2009-02-21 at the Wayback Machine...The Hazara are of predominantly turkic ethnic stock. They look like turks and East Asians, but they share a cultural heritage with many of the Turkic peoples of Central Asia. Some scholars speculate that the Hazara are descendants of the warriors that flooded into Central Asia under the command of the infamous and brilliant leader, Ghengis Khan.Most Hazara speak Hazaragi, a variant of the more widely used trade langauge, Dari.
  7. ↑ "Joshua Project – Unreached Peoples of the World: Hazara". 2008-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-07.
  8. ↑ "peoplegroups.org : Hazaragi". 2021-06-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-26.
  9. ↑ "Muhammad Owtadoiajam, A SOCIOLOGICAL STUDY OF THE HAZARA TRIBE IN BALUCHISTAN (AN ANALYSIS OF SOCIO-CULTURAL CHANGE), 1976". 2013-11-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-23.
  10. ↑ Ishaq Mohammadi, A Short History of Hazaras in Iran http://www.hazara.net/downloads/docs/hazaras_in_iran.pdf Arxivləşdirilib 2022-03-07 at the Wayback Machine
  11. ↑ Elizabeth E. Bacon. "History of Hazaras". 2011-03-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-13.
  12. ↑ The Secret History of the Mongols, chapter V

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]