Günəşin övladları (mif)

Günəşin övladları — azərbaycanlıların mifologiyasında təbiət cisimləri ilə bağlı anlayış. Qaynağı Azərbaycan ritual nəğmələridir.

Günəşin övladları
Kosa təsviri
Kosa təsviri
Adları Qış, Bulud, Duman, Od-alov, Şaxta, Qar, İşıq, Dolu, Yağış, Şüa, Dağ, Qaya, Təpə, Düzən, Çay, Dəniz və s.
Qrupları Keçəl qızlar, Saçlı qızlar
Əlaqələri
  • Kainatın yaradıcısı və idarəçisi Günəş (ataları)
  • Soyuq və Çən (Keçəl qızların müttəfiqi)
  • Yel Baba (Saçlı qızın və insanların müttəfiqi)
Davamçıları
  • İnsan irqi (Saçlı qız Şüanın törəmələri və Günəşin nəvələri)
  • Kosa (Duman, Bulud və Qış obrazlarının birləşməsindən ortaya çıxmışdır)

Ritual nəğmələrində təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birinci versiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kainatın yaradıcısı və idarəçisi olan Günəşin həddin artıq övladları, nəvə və nəticələri var. Qış aylarında o, yaratdığı dünyanı övladlarına tapşıraraq kəhər atın üzərində səyahətə çıxır, kainatı gəzib-dolaşır. Gün Atanın övladlarından Qış, Duman və Bulud (Keçəl qız) onun istəklisi Şüanı (Saçlı qızı) əsir edib, təndirə salırlar.[1]

Qış, Duman və Bulud Saçlı qızın törəmələri və Gün Atanın istəkli nəvələri olan insanlardan üz döndərir, onları Soyuğun, Şaxtanın və Qarın ixtiyarına buraxırlar. Qış, Duman və Bulud meşələri, çəmənləri, dağları işğal edir, canlılara əziyyət verirlər. Günəşin dağların ardında yoxa çıxdığını görən insanlar fikirləşirlər ki, o, xəstələndiyinə görə evində yatır, buna görə də ətrafı Qara bürüyüb. İnsanlar Qışın azğınlığını dayandırmaq üçün Yel Babanı Günəşin yanına göndərirlər. Günəş geri qayıtdıqdan sonra Saçlı qızı əsirlikdə olduğu təndirdən xilas edir, naxələf övladlarını cəzalandırır. Qış yer üzündən qovulur, Duman qayalara, Bulud isə dağlara göndərilir.[1]

İkinci versiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Günəşin övladı olan Keçəl qız insanlar qızınmasın deyə Günəşin qabağını kəsir, torpağı öz qəddar köməkçiləri olan Şaxta və Qara verir. İnsanlar bundan bezib Ulu Günəşi köməyə çağırırlar: "Gün, çıx, çıx, çıx, kəhər atı min çıx." Ancaq Günəşin qarşısında belə insanlar Keçəl qızın qarşısına çıxmaqdan qorxur, Günəşdən onu evdə saxlamasını istəyirlər.[1]

Günəş Saçlı qızı haqqında yaxşı sözlər eşitdiyi üçün ona öz şüalarından qırmızı don tikir. Bundan sonra Saçlı qızı həmişə yanında gəzdirir, Keçəl qızını isə uca dağlara atır. Günəş Saçlı qızının uzun hörüklərini Qara batıraraq onu əridir, Çəni, Dumanı qayaya qovur və buduna damğa basır.[1]

Ailə ağacı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Günəş. Kainatın yaradıcısı və idarəçisidir. Kəhər atın üstündə təsvir edilir.
    • Qış. İnsanlara zülm etdiyi üçün Yer üzündən göndərilmişdir. Qışın Bulud və Duman obrazı ilə birləşməsindən Kosa obrazı yaranmışdır.
    • Günəşin qızları. Bunlara Keçəl qızlar, Saçlı qızlar və Od-alov daxildir.
      • Keçəl qızlar. Sayları dörddür: Duman, Bulud, Şaxta və Qar.[2]
        • Duman. İnsanlara zülm etdiyi üçün damğalanaraq qayalara sürgün edilmişdir.
        • Bulud. Nəğmələrdə adı keçən əsas Keçəl qızdır. Xəbis və paxıldır. İnsanlara zülm etdiyi üçün dağlara göndərilmişdir.
        • Şaxta və Qar. Buludun qəddar köməkçiləridir. Qar Saçlı qız olan Günəşin şüaları tərəfindən məhv edilmişdir.
      • Saçlı qızlar. Sayları dörddür: İşıq, Dolu, Yağış və Günəşin şüaları.[2]
        • Günəşin şüaları və ya qısaca Şüa. Nəğmələrdə adı keçən əsas Saçlı qızdır. İnsanlar və Günəş tərəfindən sevilir. Qırmızı donla mükafatlandırılmışdır.
          • İnsanlar. Saçlı qızın törəmələri və Günəşin istəkli nəvələridir.
    • Günəşin oğlanları. Sayları həddin artıq çoxdur. Dağ, Qaya, Təpə, Düzən, Çay, Dəniz və s. bunlara daxildir.[2]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Qafarlı, 1999. səh. 27-30
  2. ↑ 1 2 3 Qafarlı, 2004. səh. 69

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ramazan QAFARLI. MİF, ƏFSANƏ, NAĞIL VƏ EPOS (EPİK. ƏNƏNƏDƏ JARLARARASI ƏLAQƏ). Bakı, 1999.
  • Ramazan QAFARLI. Azərbaycan türklərinin mifologiyası (mifik dünya modeli, təsnifat). Bakı, 2004.