Xan-vəzir

Xan-vəzir — Azərbaycanda ən çox yazqabağı (bayramqabağı) günlərdə, eləcə də digər fəsillərdə əsasən uşaq və gənclər arasında, geniş şəkildə oynanılan qədim oyunlarından biridir.

Bu oyunda beş(7, 9 və s.) nəfər iştirak edir. Hər hansı bir yerdə ovuc boyda bir çala qazılır. Beş(7,9 və s.) xırda daş götürülür. Oyunçular növbə ilə beş addımlıqda dayanıb bu daşları ovucun içində saxlamaqla çalaya atırlar. Əgər daşın üçü(5, 7 və s.) oraya düşərsə, o oyunçu çalanın bir tərəfindən durub xan elan edilir. Daşın ikisi(4, 6 və s.) çalaya düşərsə, həmin oyunçu özünü vəzir elan edir, bir(2, 3 və s.) daşı çalaya düşən oyunçu isə ya xana, yada vəzirə "at" olur. Beləliklə, oyunu gedişində "xan", "vəzir" və onların "atları" məlum olur. Oyun qızışdıqca, yeni daşlar çalaya atıldıqca, oyunçuların ifa etdiyi rollar dəyişilir. Bu zaman xanın hökmü yerinə yetirilir. Xan: "Atlanın!" — əmri verdikdə, vəzir və xan at rollarını aparanların çiyinlərində otururlar.

Oyunun sonrakı gedişində heç bir rol əldə etməyən oyunçu – yəni beşinci(yeddinci, doqquzuncu və s.) adam, rolların yenidən dəyişilməsinə səbəb olur. Belə ki, əgər o, daşın beşini(7, 9 və s.) də çalaya salarsa, onda beşinci(yeddinci, doqquzuncu və s.) adam "müharibə" elan edir və xanla vəzir at üstündə hakimiyyət uğurunda vuruşurlar. Əgər vəzir qələbə çalarsa, xanla yerini dəyişir. Yox, əgər xan qalib gələrsə, öz yerində qalır. Əgər beşinci adam daşların dördünü çalaya salarsa, o, hakimiyyətin dəyişildiyini elan edir. Yəni xalqı təmsil edən atlar xan və vəzir olur, xanla vəzir isə atların yerini tuturlar.

Beləliklə, oyun bu şəkildə davam edir.