Qasım xan Xançobanlı

Qasım xan Məhəmmədsəid xan oğlu Xançobanlı — 7-ci Şirvan xanı (1789–1792)

Qasım xan Xançobanlı
Qasım xan Məhəmmədsəid xan oğlu Xançobanlı
1789/ 1795 – 1792 / 1796
ƏvvəlkiƏsgər xan Xançobanlı
SonrakıMustafa xan Xançobanlı
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Ağsu
Vəfat tarixi
Atası Məhəmmədsəid xan Xançobanlı
Anası Mahpəri xanım
Həyat yoldaşı Kafiyə xanım Ağası xan qızı Sərkər
Uşaqları İsgəndər bəy Sərkər (1795-1864)
Allahverdi bəy Sərkər (1796-1818)
Məmməd Səid xan Sərkər (1797-1827)
İmzanın şəkli

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1763-cü ildə Ağsuda doğulub. Məhəmmədsəid xanın və Mahpəri xanımın (ö. 1790) oğlu idi. Qasım xan da ömrünün ilk hissəsini qardaşı Əsgər xan və əmisi oğlu Mustafa xanla sırayla Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanın əsirliyində, Qarabağda və Osmanlı torpağı olan Axalxalakidə keçirmişdir. 1790-cı ildə Şirvan əyanlarının Əsgər xanı devirməsindən taxta çıxandan sonra 2 il hakimiyyətdə olub. 1792-ci ilin əvəllərindən etibarən Şirvan əyanlarının ona incikliyi başladı. Abbasqulu ağa Bakıxanovun fikrincə incikliyin səbəbi təbəələr arasında fərq qoymaması, şirvanlılara arxalanmaq yerinə ləzgilərin hərbi gücündən istifadəsi idi.[1] Nəhayət 1792-ci ildə Hövz mahalının naibi Yüzbaşı bəy Hövzi və Sərdərin mahalının naibi Ömər Sədari tərəfindən devrildi. Yerinə onun əmisi oğlu Mustafa bəyi Əlvənddən Ağsuya dəvət etdilər. Mustafa xan Şirvan xanı oldu. Qasım xan tərəfdarları ilə Qasımxan qalasına çəkildi, oradan Quba xanlığına getdi.[2]

Xanlığı geri almaq cəhdləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1794-cü ildə Məhəmmədhəsən xan, Quba xanı Şeyxəli xan və Şirvan xanlığına iddialı Qasım xan birlikdə Ağsu üzərinə hücum etdilər. Ağsu bir neçə ay mühasirədə qaldı. Bir gün güclü yağış yağdı və sel çadırların böyük bir hissəsini məhv etdi. Ordunun vəziyyəti pisləşdi. Mühasirə altında olanlar Sərdərin mahalının naibi Ömər sultanın başçılığı ilə mühasirə edənlərə qarşı hücuma keçdilər. Şeyxəli xan və Məhəmmədhəsən xan öz xanlıqlarına qayıtdılar. Qasım xan isə Quba və Şəki arasındakı Qaraburqa dağında məskunlaşdı. 1795-ci ildə Valerian Zubovun yürüşü zamanı Qasım xan Hövz mahalının naibi Yüzbaşı bəyin köməyi ilə Qaraburqa dağından endi və Ağsu şəhərinin yaxınlığında düşərgə salmış qraf Valerian Zubovun hüzuruna gəldi. Qraf Valerian Zubov onu Mustafa xanın əvəzinə Şirvan xanı kimi tanıdı. Yenidən xan olmuş Qasım xan 1796-cı iləcən yenidən hakimiyyətdə qaldı. Ağaməhəmməd şah Qacarın hücumundan sonra yenidən Mustafa xanla əvəz olunmuşdur. Mustafa xanın Rusiya çarlığının hakimiyyətini qəbul etməsindən sonra Qasım xanla münasibətləri normallaşıb, Qasım xan Mustafa xanı İran mühacirliyi zamanı müşayiət edib. Mustafa xanın 1831-ci ildə Şirvana qayıtmasından sonra Qasım xanın ailəsi də geri dönüb.

Ölümü və ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qasım xan 1828-ci ildə İranda və Bəhrud deyilən yerdə dəfn edilmişdir. 1793-cü ildə əmisi Ağası xanın qızı Kafiyyə xanımla (1766–1849) evlənmişdir. Övladları:

  • İsgəndər bəy (1795–1864) — İsmail bəy qızı Gövhər xanımla evlənmişdir.[3]
    • Məhəmmədsaleh xan (1850-?)
    • Yəhya xan (1853-?)
  • Allahverdi bəy (1796–1818) — 1814-cü ildə Basqal qəsəbəsinin yüzbaşısı Hacının qızı Nisə bəyimlə (ö. 1834) evlənib.
    • Ömər bəy (1816 — ?) — 1844-cü ildə Bicolu Şahbaz bəy Şıxəlibəylinin[4] qızı Həcər xanımla evlənmişdi.
      • Məhəmmədsəid bəy
      • Kafiyyə sultan (1846 — ?) — Əsgər xanın oğlu Məhəmmədli bəylə evlənmişdir.[3]
      • Töhfə xanım
    • Osman bəy (1816 — ?) — 1848-ci ildə Bicolu Şahbaz bəyin qızı Ruhiyyə xanımla evlənmişdi.
      • Qəmər xanım (1849 — ?) — dayısı oğlu Hacı Mehdi bəy oğlu Şahbaz bəylə evlənmişdir.
    • Fətəli bəy (1820–1881) — Basqallı Xəlil qızı Hüsniyyə xanımla evlənib:
    • Ruqiyyə xanım
  • Məmməd Səid xan (1797–1827)
    • İbrahim bəy (1818–1862)
      • Həmid bəy (1851-?)
      • Səməd bəy (1853-?)

Möhürü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şirvan xanı Qasım xanın xanlıq möhürü Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Fariz Xəlilli tərəfindən aşkarlanmışdır.[8]

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Abbasqulu ağa Bakıxanov, Gülüstani İrəm, s.201 Arxivləşdirilib 2021-08-30 at the Wayback Machine
  2. ↑ Fariz Xəlilli, Ağsu Ekspedisiyası Arxivləşdirilib 2016-04-06 at the Wayback Machine
  3. ↑ 1 2 "Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının Aktları, cild 5, səh. 1110". 2021-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-13.
  4. ↑ Şahbaz bəy Qasım xanın əmisi Məhəmmədhüseyn xanın nəvəsi idi.
  5. ↑ "Nemət Məmmədli - Zərdüşt necə varsa". 2019-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-13.
  6. ↑ Boris Rozenfeld — Пространства, времена, симметрии. Воспоминания и мысли геометра Arxivləşdirilib 2022-01-24 at the Wayback Machine
  7. ↑ Подвиг народа http://www.podvignaroda.ru/?#id=21865138&tab=navDetailManAward Arxivləşdirilib 2012-02-12 at the Wayback Machine
  8. ↑ 1 2 "AZƏRTAC - Şirvan xanı Qasım xanın xanlıq möhürü aşkarlanıb". 2019-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-13.