Türkiyədə sağ-sol münaqişəsi

Türkiyədə sağ-sol münaqişəsi — 1968-ci ildə başlayan və 12 sentyabr 1980-ci il çevrilişinə qədər davam edən siyasi zorakılıq prosesi. Sağ və solçular tərəfindən məhəllələrin bağlanması, qırğınlar, küçələrdə törədilən naməlum qətllər və bombalı hücumlara görə bu proses bəzi dairələr tərəfindən "gizli vətəndaş müharibəsi" və "kiçik miqyaslı vətəndaş müharibəsi" adlandırılır.[9][10]

Türkiyədə sağ-sol münaqişəsi
Soyuq müharibə
Türkiye'de sağ-sol çatışması
Tarix 1968–1980 (pik illər 1978–1980)
Yeri Türkiyə
Nəticəsi  • 12 sentyabr çevrilişinə aparan proses başladı.
 • 12 sentyabr dövlət çevrilişi
 • Türkiyədə maoçu üsyanı başladı.
Münaqişə tərəfləri

Ülküçü:
1980-ci ildən 200.000[1]

Ultrasolçu:
1980-ci ildən 113.009[2]

Separatçı:
1980-ci ildən 31.931[3]

Komandan(lar)
Tərəflərin qüvvəsi

Sağ qruplar:
Ultranasionalizm ultrasağçılıq:
Milliyətçi Hərəkat Partiyası,

Türk İntiqam Briqadası,
Türkiyə mafiyası,[6]
Əsir Türklərin Xilasetmə Ordusu (ƏTXO),
Türk İldırım Komandoları,
İslamçı ultrasağçılıq:
Milli Qurtuluş Partiyası,
  • Akınçılar,[7]
Milli Türk Tələbə Birliyi,
Türkiyə Şəriət Qurtuluş Ordusu,
Sağ mərkəzçilik:
Fayl:Flag of the Justice Party (Turkey).svg Ədalət Partiyası,
Cümhuriyyətçi Etimad Partiyası,
Digər:
TÜRK-İŞ,
Milliyyətçi Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası (MHİK),
Anti-Kommunizm Assosiasiyası,
Polis birliyi (POL-BİR),
ÜLKÜ-BİR 		Sol gruplar:
ultrasolçuluq:
Türkiyə İnqilabçı Gənclik Federasiyası,
Türkiyə İnqilabçı Fəhlə Kəndlilər Partiyası,
Türkiyə Xalq Qurtuluş Partiyası-Cəbhəsi,
Türkiyə Kommunist Partiyası/Marksist-Leninist,
Türkiyə Xalq Qurtuluş Partiyası-Cəbhəsi (fövqəladə hallar),
Marksist-Leninist Silahlı Təbliğat Birliyi,
İnqilabçı yolu,
Xalqın azadlığı,
Proqressiv Gənclər Birliyi
Mərkəz sol:
Cümhuriyyət Xalq Partiyası
Sol:
Türkiyə Fəhlə Partiyası,
Türkiyə Birlik Partiyası
Digər:
DİSK
Polis birliyi (POL-BİR),
TÖB-DER
İtkilər

1.286[8]

2.109

1974-1980-ci illər arasında ümumilikdə 5388 nəfər, o cümlədən 1611 nəfərin meylləri məlum olmayanlar öldürülüb. 281 mühafizəçi həlak olub.

Arxa plan

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mühafizəkarları, müqəddəsləri, islamçıları, millətçiləri, liberalları və şəhər burjuaziyasını bir dam altında və hakim partiya kimi onu birləşdirən sağ qolun nümayəndəsi olan Demokrat Partiyası, 27 may 1960-cı il çevrilişindən sonra bağlandı və liderləri asıldı. Bu inkişaflar nəticəsində ziyalılar, siyasətçilər və sağçılar mənəvi məğlubiyyətə uğramışdı.[11]

27 may 1960-cı il çevrilişindən sonra infrastruktur və nəqliyyat sərmayələrinin artması ilə şəhər əhalisi artdı, sənayeləşmə sürətləndi, əməklərini sataraq dolanışığını təmin edən işçilər və onların ailələri görünən oldu.[11] 1961-ci il Konstitusiyası ilə ittifaq hüququ verildikdən sonra sinfi şüur gücləndi. Bu hadisələrin təsiri ilə Türkiyədə sol hərəkat genişlənmə dövrünə qədəm qoydu. 1961-ci il Konstitusiyasının gətirdiyi azadlıqların ideoloji siyasətə icazə verdiyi bir mühitdə Türkiyə İşçi Partiyasına meyilli tələbələr siyasi dərnəklərini qurdular. Solçu mənbələr tərcümə edildi və siyasi ədəbiyyat əlçatan oldu. Bu vəziyyət sağ üçün təhlükəyə çevrildi və kommunizmə qarşı mübarizəyə öz qüvvələrini səfərbər etməyə başladı.[12]

1960-cı illərin sonu və 1970-ci illərin əvvəllərində sosial dəyişikliklər zamanı artan siyasi gərginlik və yüksək inflyasiya səbəbindən məhdud qrup istisna olmaqla, hamı üçün istehlak tormozlandı və işçi qüvvəsinin artmasına və Avropaya miqrasiyaya baxmayaraq işsizlik artdı. Həmkarlar ittifaqına daxil olan işçilərin sayı artarkən, 30 yaşa qədər işsizlərin sayı qorxulu həddə çatdı. 1960-cı illərdə işçilər daha yüksək əmək haqqı və daha yaxşı iş şəraiti uğrunda mübarizədə militanlaşdılar. İşəgötürənlərlə işçilər arasında mübarizə tətillər və lokautlarla daha da şiddətləndi. Nəticədə 1967-ci ildə bəzi ittifaqçılar Ədalət Partiyası tərəfdarı olaraq gördükləri TÜRK-İŞ-dən ayrılaraq radikal solçu DİSK konfederasiyasını qurdular. TÜRK-İŞ Amerika modelinə görə qurulmuş və iqtisadi tələblər üzərində cəmləşərək siyasi meylləri ön planda tutsa da; DİSK isə Avropa nümunəsinə əsaslanaraq iqtisadi tələblərin siyasi mübarizə yolu ilə qazanılacağını iddia edərək TİP-ə yaxınlaşdı. Bu bölünmə nəticəsində TÜRK-İŞ zəiflədi.[12]

Tələbələrin sayının artması ilə məktəblər və ali məktəblər sağ və sol tərəflərdə siyasi qrupların toplaşdığı yerlərə çevrildi.[12]

Türkiyə kimi əsas problemi inkişaf olan ölkələr üçün liberal həll yollarının olmadığı bir şəraitdə dövrün ziyalıları böyük ölçüdə sosializm modeli ilə maraqlanırdılar. "Yön" jurnalının 1961-ci ildə çıxan ilk sayında bir çox ziyalı sosialist modeli təklif edən manifestə imza atdı. Bu təsirlər altında 1960-cı illərdə Türkiyədə ideologiyaların dəyər sistemində və status miqyasında dəyişikliklər baş verirdi.[11] Türkiyə İşçi Partiyası 1965-ci ildə Milli Balans Sistemi sayəsində 14 mandat qazanaraq siyasətdə mühüm yer qazandı. 1969-cu il seçkilərində dəyişdirilmiş seçki sistemi ilə eyni miqdarda səs alsa da, mandatların sayı 3-ə qədər azaldı.

NATO-nun da üzvü olan Türkiyə soyuq müharibədə cəbhə ölkəsi olduğu halda, cənubda və Aralıq dənizi dünyasında çevrilişlərlə müxtəlif sosialist rejimləri quruldu. Sağçı nöqteyi-nəzərdən Türkiyə həm şimaldan, həm də cənubdan mühasirəyə alınarkən, 15–16 iyun 1970-ci il də DİSK-in başçılıq etdiyi böyük işçi etirazı zamanı Kocaeli və İstanbul sənaye zonalarından başlayaraq iki gün ərzində İstanbulda dövlət hakimiyyətinin itməsi sağ üçün qorxulu oldu.[11]

Dövlət elitasının bəziləri, solçuların yüksəlişindən narahat olaraq, normal olaraq bunu seçməsələr də, ifrat sağı dəstəklədilər. Bu dəstəyə görə solçu yazar və jurnalistlər "Ülkü Ocaqlar"ın 1960-cı illərin sonlarında solçulara qarşı silahlı mübarizə aparmaq üçün dövlət tərəfindən qurulduğunu və himayə olunduğunu, "kəşfiyyat", "MİT", "dərin dövlət", "Xüsusi Hərbi İdarə", "Qladio" kimi elmi sayıla bilməyəcək ədəbiyyatla iddia edirdilər.[11]

Keçmiş kəşfiyyatçı və MHP məmuru Ənvər Altaylının xatirələrinə görə, 1960-cı illərin birinci yarısında MKİ və Türkiyə kəşfiyyatı MKT-nin rəhbəri Fuad Doğunun dəstəklədiyi plana görə, Sovet Rusiyası daxilində və xaricində türk kanallarından istifadə edən yeni konsepsiya ilə MAH yenidən qurulacaqdı. Bu yolla Sovet Rusiyası və Türkiyə daxilində sola qarşı daha fəal rol oynayacaqdı. Bu plan o zamankı baş nazir İnönü tərəfindən gecikdirilsə də, 1965-ci ildə Suat Hayri Ürgüplünün sağ koalisiyası dövründə həyata keçirilə bilərdi. Lakin yenə də 1960–1970-ci illərdəki Türkiyədə dövlət elitaları arasında solçularla mübarizə ilə bağlı konsensus yox idi.[11]

Baş nazirin müavini Sadi Koçaş xatirələrində deyib: 1962–1964-cü illərdə MAH, 1966–1971-ci illərdə MİT-ə rəhbərlik edən general-leytenant Fuat Doğu hazırladığı şişirdilmiş antikommunist hesabatları ilə prezidentə və Baş Qərargah rəisinə təsir etmiş və idarə etdiyi MİT-in qanunsuz fəaliyyət göstərdiyini və şərqin qanunlarına çox əhəmiyyət vermədiyini iddia etmişdi.[11]

1971-ci ilin yanvarında Dəmirəl hökumətinin nəzarəti itirməsi ilə Türkiyədə xaos görünməyə başladı, universitetlər bağlandı, Latın Amerikası şəhər partizanlarını təqlid edən tələbələr bankları soymağa başladı, ABŞ rəsmiləri qaçırıldı, Amerika hədəflərinə hücum edildi, Neofaşist yaraqlılar hökuməti tənqid edən professorların evlərinə bomba qoymağa başladılar. Fabrik tətilləri, islami hərəkat kimi hadisələr aqressivləşməyə başladı və Milli Nizam Partiyasının Atatürk və Kamalizmi açıq şəkildə rədd etməsi kimi hadisələr başlamışdı.[13]

Baş Qərargah rəisi, ordu generalı Memduh Tağmaç, 1-ci Ordu və İstanbul Hərbi vəziyyət komandiri, general Faiq Türün və MİT sədri general-leytenant Fuat Doğu solçularla mübarizədə köməkçi gördükləri Ülküçülərə dəstək veriblər.[11][14] Ana müxalifət lideri İsmət İnönü 1969–1971-ci illər arasında Ülkü Ocaqlarının anti-kommunizm adı altında müxtəlif qətl və hadisələrdə iştirakından şikayət edəndə o vaxtkı prezident və keçmiş Baş Qərargah rəisi Cövdət Sunay "onlar kommunizmə qarşı mübarizə aparan uşaqlardı" deyə müdafiə edib.[11][14][15] Baş nazir Nihat Erim və İsmət İnönü ilə yaxın münasibətdə olan, anti-kommunist səfərbərliyin qanunun aliliyi sərhədlərini aşacağından narahat olan baş nazirin müavini Sadi Koçaş Milli Təhlükəsizlik Şurasında böyük mübarizə apardı və 1971-ci ildə Fuat Doğunu vəzifəsindən azad etdi.[11]

9 mart 1971-ci ildə edilməsi planlaşdırılan solçu çevriliş Baş Qərargah daxilində gedən mübarizə nəticəsində dayandırılmış, üç gün sonra həm ordu, həm də vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən solun qarşısını kəsmək və ortadan qaldırmaq məqsədi daşıyan 12 mart 1971-ci il müdaxiləsi başladı. İstər idealistlər, istərsə də bəzi solçular 12 mart müdaxiləsinin ilk günlərində ordunun sol-sağ mübarizəsində birbaşa onların tərəfində olduğunu düşünərək 12 mart müdaxiləsini müsbət qarşıladılar.[11][16][17]

Martın 12-dən az sonra Türkiyə Fəhlə Partiyasına qarşı iddia qaldırılıb, partiya liderləri kommunist təbliğatı aparmaqda və kürd separatizmini dəstəkləməklə konstitusiyanı pozmaqda ittiham edilib. Eyni dövrdə "Dev-Genç" və ona bağlı bütün gənclər təşkilatlarının bağlanması tələb edildi. Universitetlərdəki rəy klublarında, müəllimlər həmkarlar ittifaqının şöbələrində və DİSK ofislərində polis tərəfindən axtarış aparılıb.[18]

1971-ci ilin aprelindən başlayaraq, aşağı rütbəli müxalifət zabitləri və kursantlarının dəstəyi ilə sol təmayüllü THKO-nun terror aktlarına, pul almaq üçün fidyə və bank soyğunlarına qarşı dövlətin cavabı sərt oldu. 67 əyalətdən 11-də hərbi vəziyyət elan edilib. Bəziləri terror aktlarını ordu daxilində parçalanma kimi şərh edərkən, digərləri sol təşkilatlara sızmış MİT-in təxribatçıları kimi qiymətləndirdi. Bu dövrdə Türkiyənin siyasi həyatı hərbi vəziyyətlə pozuldu. Gənclər təşkilatları bağlandı, peşəkar təşkilatların və birliklərin iclasları və seminarları qadağan edildi. Müxtəlif qəzet və kitablar qanunsuz elan edilib. Oxşar təzyiq döyüşçü neofaşist nəşrlərinə tətbiq edilmədi. Tətillər və lokautlar 3 may 1971-ci ildə hərbi vəziyyətlə qeyri-qanuni elan edildi. Mayın 17-də İsrail konsulu Efraim Elromun qaçırılmasından sonra təzyiqlər daha da artdı və bütün dövlət hakimiyyəti sola qarşı mülki hakimiyyət əvəzinə hərbi vəziyyət komandirləri və kəşfiyyat xidmətlərindən istifadə etməyə başladı. Elromun qaçırılmasından sonra həmkarlar ittifaqı üzvləri və tələbələr həbs olundu. Hüquq professorlarından Yaşar Kamal və Fakir Baykurt kimi tanınmış yazıçılara, gənc akademiklərdən tələbələrə qədər həbsdə işgəncə prosesi başladı.

12 mart 1971-ci il müdaxiləsi ilə başlayıb 31 mart 1975-ci il də Birinci Milliyətçi Cəphə Hökumətinin qurulmasına qədər keçən dövrün əvvəllərində sol təşkilatlarla və sol təmayüllü QHT-lərə qarşı hərəkətə keçən məhkəmənin nəhayətində, "Ülkü Ocaqları birliyi'ni də bağlaması gözlənilməyən hadisə oldu. Buna görə də 12 mart müdaxiləsinin Ülküçü hərəkatla bağlı konsensus təşkil etmədiyi anlaşılırdı. 1971–1975-ci illər arasında hərbi vəziyyətin elan edilməsindən sonra sol gənclərin liderlərindən bəziləri dövlət qüvvələri ilə toqquşma zamanı öldürüldü, yüzlərlə sol ziyalı və sol təşkilatların üzvü işgəncələrə məruz qaldı, daha bir çoxu mühakimə olunaraq həbs edildi. Bu prosesdə mühakimə olunan və həbsə atılan Ülküçülər də olsa da, onların sayı daha az idi. Kampuslar bir qədər normal vəziyyətə düşərkən və təhlükəsiz şəraitdə təhsil yenidən başlasa da, hərbi vəziyyət şəraitində təmin edilən nisbətən münaqişəsiz mühit sayəsində çətir təşkilatı bağlanan Ülküçü hərəkat, yeni çətir təşkilatı olan Ülküçü ocaqlar dərnəyinə diqqət yetirdi. İdealistlər 1971-ci ildən 1974-cü ilin fevralında ümumi amnistiyaya qədər olan bu uzun sükut dövrünü aşağı profillə hərəkət edərək, düşərgələrdə və ocaqlarda təlim keçərək, yeni üzvlər qazanaraq keçirdilər.

1974-cü ildə Kiprdə yaşayan türklərin zülm və zülmü üzərinə baş naziri CHP sədri Bülent Ecevit olan 37-ci Türkiyə hökuməti 20 iyul 1974-cü ildə Kipr əməliyyatını həyata keçirdi. Kipr əməliyyatından əvvəl 1973-cü ildə Türkiyədə keçirilən ümumi seçkilərdə 33,30% səsi olan Ecevit CHP-nin səs nisbəti bu əməliyyatdan sonra keçirilən 1977-ci il Türkiyə ümumi seçkilərində 41,40%-ə yüksəldi. 1975-ci ildə TBMM-dəki sağçı partiyalar CHP və sol hərəkata qarşı birləşərək "Millətçi Cəbhə" adlı yeni hərəkat və hökumət qurdular.[19] Bu cəbhədə milisləri ilə önə çıxan MHP-nin inteqrasiyası və ictimai quruluşu diqqəti cəlb edən Güvən Partiyası sonradan sağ və sol təşkilatlar meydana gətirərək həm siyasətdə, həm də təşkilati zəmində silahlı döyüşçülər yetişdirməyə davam edərək qarşıdurma mühitinin güclənməsinə səbəb olub.

Bu prosesdən sonra marksizm–leninizm ideologiyasını mənimsəyən 68-ci nəsil və digər sol təşkilatlar ilə türk-islamçılığı müdafiə edən "Ülkü Ocaqları" silahlanaraq bir-birləri ilə toqquşdular.

Münaqişələrin xronologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1968

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 14 iyul 1968: 100 gənc CKMP lideri Alparslan Türkeşin göstərişi ilə MTTB tərəfindən İzmirin Gümüldərə şəhərində "komando" təhsili üçün düşərgəyə aparılıb. Düşərgələr 1970-ci ilin sonunda 35 əyalətə yayıldı. 15 min sağçı gənc təhsil aldı.[20]
  • 17 iyul 1968: Altıncı Donanma etiraz hadisələri zamanı İTÜ Gümüşsuyu tələbə yataqxanasına polis basqını zamanı solçu tələbə Vedat Dəmirçioğlu ikinci mərtəbənin pəncərəsindən atıldı və daha sonra Taksim ilk yardım xəstəxanasına aparıldı. Komaya düşən Dəmircioğlu iyulun 24-də ölüb.[21][22][23]
  • 23 iyul 1968: Konyada keçirilməsi planlaşdırılan "imperializmə qarşı" mitinqin qarşısını almaq üçün toplaşan sağçı zopalı kütlə müəllimlər dərnəyi klubu, TİP il binası, kitab mağazaları, "Yeni Konya" qəzetinin binası kimi yerləri dağıdıb və 14 nəfər yaralandı.[24] Hadisələri nəzarət altına almaq mümkün olmadığından hərbi hissələrdən kömək istənilib. II. Ordu komandanı general Nəzmi Qaraqoç "yaşıl sarıqlı insanların sola meyilli yerlərə hücum etdiyini" deyib.[25]

1969

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 15 fevral 1969: İzmir, Trabzon və Ankarada ABŞ-nin 6-cı donanmasına etiraz olaraq keçirilən nümayişlərə hücumlar olub. 14-ü ağır olmaqla 130 nəfər yaralanıb.[26]
  • 16 fevral 1969: Taksim meydanında ABŞ 6-cı donanmasına etiraz etmək üçün toplaşan nümayişçilərə sağçı qrupların hücumu zamanı Əli Turqut Aytaç və Duran Ərdoğan adlı gənclər bıçaqlanaraq öldürülüb. 200-dən çox insan yaralanıb.[27][28] Bu hadisə "Qanlı Bazar" günü kimi tanınır.
  • 3 may 1969: Maltəpə məscidində vəzifə yerinə yetirərkən dünyasını dəyişən solçu Ali Məhkəmə sədri İmran Öktemin dəfn mərasimində kommunizmlə mübarizə dərnəyi, AP üzvləri və bəzi tələbələr hücuma məruz qalıb. Döyüş zamanı İsmət İnönü, camaatın üzərinə silah çəkən generaldan qorunaraq xilas edilib.[29] Ali Məhkəmənin sədri məhkəmə ilinin açılış nitqində "mürtəce və sağ hərəkat çox təhlükəli hala gəldi" dedi.[30]
  • 19 sentyabr 1969: İstanbul Özəl İşıq Memarlıq və Mühəndislik Məktəbinin milliləşdirilməsini istəyən solçu tələbələrə silahlı basqın edilib. Meşəçilik fakültəsinin solçu tələbəsi Mehmet Cantekin hücumda həlak olub. 3-ü ağır olmaqla 10 tələbə yaralanıb.[31]
  • 23 sentyabr 1969: ABŞ səfiri Robert Komerin avtomobilini yandıran ODTÜ-nün solçu tələbələrindən Taylan Özgür İstanbulda keçirilən İstanbul Universiteti Tələbə Birliyi Konqresinə qatılmaq istəyərkən üzərində silah olduğu üçün onu tutmaq istəyərkən öldürülüb.[32] Qətldən sonra bir polis məmuru mühakimə olundu.[33][34][35]
  • 10 dekabr 1969: Ulduzdakı Dövlət Memarlıq və Mühəndislik Akademiyasının tələbəsi, solçu Mehmet Böyüksevinç güllələnərək öldürülüb. Hadisə zamanı onun dostları yaralanıb. Hücumdan sonra tutulan şübhəlilərin sağçı "mübarizə birliyindən" olduğu öyrənilib.[36]
  • 14 dekabr 1969: Ulduzdakı Dövlət Memarlıq və Mühəndislik Akademiyasının solçu tələbəsi Battal Mehetoğlu məktəbə basqın edən sağçı qrup tərəfindən məktəbin həyətində öldürülüb. Polis qətldən sonra "mübarizə birliyindən" 24 nəfəri saxlayıb.[37]

1970

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 13 aprel 1970: Solçu ikinci leytenant Dr. Necdet Güçlü Hacettepe tibb fakültəsinin bağçasında ülküçü silahlılar tərəfindən öldürülüb.[38] Şübhəlilər arasında Ülkü ocaqları üzvləri Aytəkin Yıldırım, Əli Güngör, İbrahim Doğan və Osman Durmuş da olub.[39][40][41] İş zamanı qətldə istifadə edilən silahların iki növbətçi zabitə məxsus olduğu məlum olub.
  • 26 aprel 1970: Ankara Universiteti əkinçilik fakültəsində solçu Yaşar Serpin məktəbin həyətində güllələnərək yaralanıb.[42] O, daha sonra xəstəxanada dünyasını dəyişib. Tələbə dərnəyinin prezidentinin sözlərinə görə, onu Doğan Şahbudak adlı "polis agenti" vurub.[43]
  • 29 aprel 1970: Qaradəniz Texniki Universitetində universitetin yeməkxanasına sağçılar tərəfindən hücum edilib.[44] Hücumda solçu Kənan Ölməz vurularaq ağır yaralanıb. Sonradan baş verən hadisələrə görə universitet mayın 4-dək bağlanıb.[45]
  • 22 may 1970: Solçu tələbə Mustafa Küseyri Ankara Universiteti nəşriyyat məktəbinin tələbə dərnəyi otağında başından vurularaq öldürülüb.[46][47]
  • 8 iyun 1970: Ülküçü baxışlı İstanbul Universitetinin coğrafiya fakültəsinin son kurs tələbəsi Yusuf İmamoğlu qarşıdurma zamanı kommunist yaraqlılar tərəfindən öldürülüb.[48]
  • 22 avqust 1970: Solçu inşaat işçiləri həmkarlar ittifaqının sədri Necmettin Giritlioğlu Əliağada tətil zamanı öldürülüb.[49][50]
  • 10 noyabr 1970: İstanbul Universitetinin kimya fakültəsində Atatürk afişalarını sökənin dekan Ayşə Saffet Rıza Alpar olması ilə bağlı etirazlar başlayıb.[51] Mülki polis əməkdaşları atəş açaraq tələbələri dekanlıqdan uzaqlaşdırıblar. Dekanın maşınına molotof kokteyli atılıb.[52] Bəzi fakültələrdə assistent və professor-müəllim heyətinin iştirakı ilə dekanın istefası, polisin fakültədən çıxarılması və yenidən Atatürkün plakatlarının asılması ilə bağlı müddətsiz boykot qərarı verilib.[53][54] "Mustafa Kamal" afişalarının cırılması səbəbindən boykot davam edərkən noyabrın 18-də İstanbul Universiteti kimya fakültəsinə Ülküçülər tərəfindən basqın edilib. Qarşıdurma zamanı 2 tələbə və 1 mülki geyimli polis yaralanıb. Universitet qeyri-müəyyən müddətə bağlandı.[55] Universitetdə dərslər noyabrın 23-də yenidən başlaya bildi.[56] Noyabrın 24-də kimya fakültəsi Ülkü Ocaqları tərəfindən yenidən hücuma məruz qalıb, boykot edən tələbələrin divarlara yazdığı yazılar silinib.[57] Noyabrın 27-də kimya fakültəsi daha 3 gün bağlandı.[58]
  • 23 noyabr 1970: Ülküçü tələbə Ərtoğrul Dursun Önkuzun kommunist silahlılar tərəfindən pəncərədən atılaraq öldürüldüyü iddia edilir.[59] Önkuzun həkim və prokuror tərəfindən müayinəsi zamanı 11 metr hündürlükdən yıxılaraq öldüyü müəyyən edilib, lakin heç bir işgəncə aşkar edilməyib.[60]
  • 24 noyabr 1970: Önkuzun qətlindən sonra baş verən hadisələrdə Hikmət Parabakan, Abbas Balkır və Sinan Gündüz adlı tələbələr Ülküçülər tərəfindən qaçırılıb. Şagirdləri ayaqlarından tavandan asıblar, dəriləri ülgüclə kəsilib, barmaqları sındırılıb.[61] Polis adam oğurluğu hadisələrindən sonra Ülkü Ocaqlarına basqın edərək 71 nəfəri saxlayıb.[62]
  • 5 dekabr 1970: İstanbul Universitetinin fən fakültəsinin solçu tələbəsi Hüseyn Aslantaş Çapa ali müəllim məktəbində ülküçü silahlılar tərəfindən başından güllələnib. Aslantaş dekabrın 9-da xəstəxanada ölüb.[63][64][65]
  • 24 dekabr 1970: Ankara Universiteti hüquq fakültəsinin solçu tələbəsi İlkər Mansuroğlu fakültənin bağçasında sağçı silahlılar tərəfindən silahla vurularaq yaralanıb.[66] Mansuroğlu dekabrın 28-də xəstəxanada ölüb.[67]
  • 25 dekabr 1970: Ankara Universiteti təhsil fakültəsinin solçu tələbələri Nail Karaçam, Mehmet Dəmir və Rəcəb Sakın fakültə qarşısında ülküçü silahlılar tərəfindən güllələnib.[68][69][70]

1971

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 14 fevral 1971: Ankara İqtisadiyyat və Ticarət Elmləri Akademiyasının prezidenti, solçu Prof. Həmzə Əroğlunun otağının qarşısına bomba qoyulub. Solçu tələbə dərnəkləri bəyanatla hadisəni pisləyib.[71]
  • 15 fevral 1971: İstanbul Universitetinin ədəbiyyat fakültəsinə silahlı sağçı qrup basqın edib.[72] Fevralın 16-da İstanbul Universitetinin fən fakültəsi Ülkü Ocaqları ilə əlaqəli şəxslər tərəfindən "solçu tələbələrin imtahana buraxılmaması" səbəbi ilə silah və dinamitdən istifadə edərək dağıdılıb. Hadisələr zamanı yaralananlar olub.
  • 18 fevral 1971: İstanbul Universiteti və Hacettepe Universitetində baş verə biləcək insidentlərə görə təhsilin qeyri-müəyyən müddətə dayandırılması qərarından sonra Hacəttəpə Universitetində yataqxanaların boşaldılması zamanı polislə tələbələr arasında silahlı qarşıdurma baş verib. Bəzi vətəndaşlar da tələbələrə hücum ediblər. Hadisələr zamanı 191 tələbə saxlanılıb.[73][74] Fevralın 20-də solçu ODTÜ tələbələri Hacettepe Universitetinin yataqxanalarında baş verənlərə etiraz olaraq Əskişəhər yolunu bağlayıblar.[75]
  • 12 mart 1971: 12 mart memorandumu kimi tanınan Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin müdaxiləsi nəticəsində müxtəlif siyasi və hərbi inkişaflar baş verib. Daha sonra Süleyman Dəmirəlin istefası ilə Türkiyə 32-ci Hökuməti sona çatdı. 9 mart 1971-ci il dövlət çevrilişi cəhdi ilə əlaqəsi olduğu güman edilən müxtəlif rütbəli əsgərlər təqaüdə göndərilib.[76]
  • 9 may 1971: Solçu Türkiyə müəllimlər birliyinin sədri Fakir Baykurt Ankarada hərbi vəziyyət komandanlığı tərəfindən saxlanılıb.[77] O, mayın 11-də azadlığa buraxılıb.[78]
  • 18 may 1971: Hərbi vəziyyət komandanlığının bəyanatından sonra aralarında solçu professorlar, yazıçılar və həmkarlar ittifaqı üzvləri də daxil olmaqla 427 nəfər "təxribat xarakterli nəşrlər və sözlərlə günahsız gəncləri qanunsuz hərəkətlərə sövq etmək" ittihamı ilə həbs edilib. Saxlanılması mümkün olmayanların siyahıları dərc edilib və onlardan təslim olmaları istənilib. Saxlanılanlar arasında Ankara Universiteti siyasi Politologiya fakültəsinin professoru Bəhri Savcı, Prof. Müammər Aksoy, Prof. Mümtaz Soysal, İstanbul Universitetinin müəllimləri Prof. Tarık Zəfər Tunaya, Prof. İsmet Sungurbey və Dr. Bülənt Tanor; yazıçı Yaşar Kamal, həmkarlar ittifaqı üzvü Kamal Türklər kimi adlar; təslim olması istənilənlər arasında jurnalist Uğur Mumcu, jurnalist Doğan Avcıoğlu, yazıçı Müzəffər Erdost, Dr. Hikmət Kıvılcımlı, Gün Zileli, Doğu Perinçək kimi adlar da var idi.[79][80]
  • 22 may 1971: Kommunist yaraqlılar Ulaş Bardakçı, Hüseyn Cevahir, Mahir Çayan, Necmi Dəmir, Oktay Etiman və Ziya Yılmaz 1971-ci il mayın 17-də Türkiyə Xalq Qurtuluş Partiyası-Cəbhəsi adlandırdıqları silahlı təşkilatın aksiyası olaraq İsrailin baş konsulu Efraim Elromu qaçırmışdılar. Elrom 1971-ci il mayın 22-də qaçıranların tələbləri qəbul olunmayanda silahlılar tərəfindən öldürülüb.
  • 31 may 1971: Nurhak dağlarında Türkiyə Xalq Qurtuluş ordusunun silahlıları Sinan Cemgil, Alpaslan Özdoğan və Kadir Manqa əsgərlərlə qarşıdurmada ölüb.
  • 1 iyun 1971: THKP-C-nin aparıcı silahlılarından olan Hüseyn Cəvahir gizləndiyi evdə əsgərlər tərəfindən öldürülüb və Sibel Ərkan adlı gənc qızı girov götürüb.
  • 12 avqust 1971: İstanbul Universiteti senatının qərarı ilə Dr. Bülənt Tanör və Dr. Yücel Sayman solçu "işçi-kəndli" qəzetini yaydıqları səbəbiylə qovulublar.[81]
  • 29 noyabr 1971: İştirak etdiyi silahlı hərəkətlərə görə axtarışda olan "DEV-GENÇ" üzvü və THKP-C solçu Nahit Törə İstanbul-Şirinevlərdə saxlanılıb. O, tutularkən qaldığı evdən bomba, müxtəlif silahlar, saxta şəxsiyyət vəsiqəsi və saxta sürücülük vəsiqəsi götürülüb.[82] Məhkəmələr nəticəsində Nahit Törə ömürlük həbs cəzasına məhkum edilib.[83]

1972

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 19 fevral 1972: İstanbulda Maltəpə hərbi həbsxanasından tunel açaraq qaçan şəxslərin tutulması üçün keçirilən əməliyyat zamanı qarşıdurma zamanı THKP-C və "DEV-GENÇ" üzvü solçu Ulaş Bardakçı öldürülüb, Ziya Yılmaz isə yaralanıb. Bundan əlavə, əməliyyat zamanı 1 polkovnik və 2 polis əməkdaşı yaralanıb.[84][85] Sonrakı əməliyyatlarla ümumilikdə 35 nəfər saxlanılıb.[86]
  • 30 mart 1972: Qızıldərə hadisəsində Türkiyə Xalq Qurtuluş Partiyasının qurucusu Mahir Çayan, inqilabçı liseylərinin qurucularından Cihan Alptekin, Saffet Alp və Ertan Saruhan təhlükəsizlik qüvvələri ilə qarşıdurmada ölüb.
  • 6 may 1972: Türkiyə Xalq Qurtuluş ordusunun qurucuları Dəniz Gəzmiş, Yusuf Aslan və Hüseyn İnan edam edilib.

1973

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 18 may 1973: Türkiyə Kommunist Partiyası/Marksist Leninistin qurucusu İbrahim Kaypakkaya həbsdə işgəncələr nəticəsində ölüb.

1974

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 26 yanvar 1974: 1973-cü il ümumi seçkilərindən sonra CHP lideri Bülent Ecevit tərəfindən CHP-MSP koalisiyası ilə birlikdə 37-ci Hökumət quruldu.
  • 17 noyabr 1974: CHP-MSP koalisiya hökumətinin istefasından sonra Sədi İrmakın sədrliyi ilə partiyasız 38-ci Hökumət quruldu. O, etimad səsi ala bilməsə də, 1975-ci ilin martına qədər vəzifəsində qaldı.
  • 19 dekabr 1974: Ulduz Mühəndislik (keçmiş İstanbul Dövlət Mühəndislik və Memarlıq Akademiyası) tələbəsi, İstanbul ali təhsil mədəniyyət dərnəyi idarə heyətinin üzvü, solçu Şahin Aydın və dostu Səbahəddin Bəysəfəroğlu məktəbdən çıxarkən Ülküçülərin hücumuna məruz qalıb. Şahin Aydın bıçaqlanaraq öldürülüb, Səbahətdin Bəysəfəroğlu isə başından yaralanıb. Aydının ölümü 12 mart dövründən sonra ilk siyasi qətl idi.[87][88]

1975

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 23 yanvar 1975: İstanbulda solçu Vətən Mühəndisliyi tələbəsi Kərim Yaman Ülküçü silahlılar tərəfindən güllələnərək öldürülüb. 5 solçu şagird müxtəlif yerlərindən yaralanıb.[89]
  • 31 mart 1975: Ədalət Partiyasının lideri Süleyman Dəmirəl tərəfindən Birinci Millətçi Cəbhə Hökuməti adlandırılan 39-cu Hökumət Ədalət Partiyası, Milli Qurtuluş Partiyası, Respublika Etimad Partiyası və Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının koalisiyası ilə quruldu.
  • 14 aprel 1975: Əskişəhərdə Ülkü Ocaqlarına aid 50 nəfərlik qrup tələbələrə hücum edilib. Əczaçılıq məktəbindən Mehmet Gençer və Ümit Perihan ağır yaralanıb. 8 şagird yüngül xəsarət alıb. Hücum edənlər çevik polisi və ictimaiyyət tərəfindən dağıdılıb. 8 nəfər saxlanılıb.[90]
  • 21 iyun 1975: CHP sədri Bülənd Ecevit Bolu-Gerededə çıxış edərkən sağçılar ona daş və zopa ilə hücum edib. 21 nəfər yaralanıb.[91]
  • 30 avqust 1975: ABŞ-nin İncirlikdə qurduğu hərbi bazaya etiraz olaraq bəzi təşkilatların Adanada təşkil etdiyi "tamamilə müstəqil və bloksuz Türkiyə üçün İncirlik yürüşü"ndə MHP binasından daş, silah və dinamitlə hücum təşkil edilib. Hücum nəticəsində 2 nəfər yaralanıb.[92]
  • 4 sentyabr 1975: Elazığda CHP sədri Bülənd Ecevitin avtobusuna sağçı AP və MHP-lilər hücum edib. 2-si ağır olmaqla 50 nəfər yaralanıb.[93]
  • 1 dekabr 1975: İstanbul-Şişlidə Qalatasaray Mühəndislik Liseyinin tələbələri, solçu TİP üzvləri Cezmi Yılmaz və Halil Pelitözü işıqforda gözləyərkən Ülküçülər avtomobildən açdığı atəş nəticəsində güllələnərək öldürülüblər.[94] İstanbul, Ankara və İzmirdə tələbələrin öldürülməsinə etiraz olaraq yürüşlər keçirilib.[95]

1976

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 3 yanvar 1976: ODTÜ-yə gedən avtobus Ülküçülər tərəfindən silah gücü ilə saxlanılıb. Tələbələrlə Ülküçülər arasında baş verən qarşıdurmada 2-si ağır olmaqla 4 tələbə yaralanıb. Yaralı tələbələrdən biri ODTÜ memarlıq fakültəsinin tələbəsi Semih Erbek ölüb. Erbekin Ülküçü hərbçi Səlahəddin Arpacı tərəfindən öldürüldüyü müəyyən edilib. Məhkəmənin nəticəsi olaraq Ülküçü müttəhim 15 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.[96][97][98]
  • 12 yanvar 1976: İzmirdə Egey Universitetinə tələbə və tələbə olmayanlara Ülküçülər tərəfindən Çexiya istehsalı silah və partlayıcılarla hücum edilib.[99] Jandarma qüvvələrinin müdaxiləsi ilə hadisələr qızışmadan dayandırılıb və 152 Ülküçü saxlanılıb. Hadisədən sonra 2 min tələbə təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün Ege Universiteti rektorluğu qarşısında etiraz aksiyası keçirib. MHP sədri Alparslan Türkeş hadisələrin qarşısını alan Jandarma komandirini "ifrat solçu" adlandırıb.[100]
  • 18 yanvar 1976: Kocaelidə tələbə yataqxanasına silah və partlayıcı ilə Ülküçülər tərəfindən hücum edilib. 9 şagird xəsarət alıb.[101]
  • 21 yanvar 1976: Məktəbə basqın etmək istəməyən DTCF-nin sağçı tələbəsi Zəki Yılmaz mübahisə zəminində öldürülüb.[102] Araşdırmalar nəticəsində keçmiş Ülkü Ocaqları prezidenti Məhərrəm Şəmşək və 11 dostu aprel ayında həbsdə mühakimə olunub. Saxlanılanlardan ikisi istisna olmaqla, hamısı may ayında sərbəst buraxılıb.[103][104]
  • 8 aprel 1976: Ankara SPF-də sağçıların açdığı atəş nəticəsində senator Müzəffər Yurdakülərin oğlu məktəb şagirdi Hakan Yurdakülər güllələnərək öldürülüb. Hacettepe Universiteti tələbələrinin qətlə etiraz olaraq yürüşünə polis müdaxilə edib. Münaqişə zamanı Eşari Oran və Burhan adlı tələbələr öldürülüb.[105] 9-u ağır olmaqla 40 şagird yaralanıb. Yurdakulərin ölümündə məsul olan üç sağçı tələbə haqqında həbs qərarı mayın 11-də verilib.[106] Dinləmələrdə prokuror müttəhim Davut Haskırışa 24 il həbs cəzası istəyib.[107]
  • 22 iyul 1976: Konyadakı xarici dillər məktəbinə sağçıların hücumu zamanı məktəbin şagirdi, keçmiş CHP millət vəkili Əhməd Çobanoğlunun oğlu Əli Naci Çobanoğlu Mustafa Çökələk adlı Ülküçü tərəfindən bıçaqlanaraq öldürülüb.[108] Onun iki dostu isə yaralanıb. Hadisədən sonra 8 sağçı saxlanılıb. Sonrakı məhkəmələrdə Çobanoğlunun qatili 20 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.[109] Əli Naci Çobanoğlu da demokratik sol xəttdə nəşr olunan Konyanın səsi adlı qəzetdə işləyirdi.[110]
  • 29 sentyabr 1976: Profilo fabrikində 18 işçinin işdən çıxarılması ilə bağlı etiraz aksiyası başlayıb.[111] İşəgötürənin tələbi ilə polis müdaxilə edib. Polis-işçi qarşıdurması zamanı işçi Yaqub Əsər sinəsindən güllə yarası alaraq ölüb. Hadisələr günlərlə davam edib. Çox sayda işçi və polis yaralanıb və yüzlərlə işçi saxlanılıb.[112]
  • 30 sentyabr 1976: İnqilabçı "gənclik" üzvü Yılmaz Turanlı Artvin Borçkada öldürülüb.[mənbə göstərin]

1977

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1 may 1977: Taksim meydanında 1 Mayı qeyd edən kütləyə naməlum şəxslər atəş açıb. 34 nəfər ölüb, yüzlərlə insan yaralanıb.[113][114] Bu hadisə Qanlı 1 May kimi tanınır.
  • 25 may 1977: CHP-nin İzmirin Səlcuq şəhərində təşkil etdiyi kənd toplantısından sonra AP və Ülküçülər evlərinə dağılanlara atəş açıb. Yaşar Aslan ölüb, 2-si ağır olmaqla 3 nəfər yaralanıb. Hadisədən sonra keçirilən məhkəmələrdə Səlcuq Ülkü Ocaqları prezidenti Həsən Öznur, böyük qardaşı İhsan Öznur və atası Əmrullah Öznurun hər biri 8 il 4 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.[115][116][117]
  • 29 may 1977: İyunun 5-də seçkilərə hazırlaşmaq üçün İzmirə gedən CHP lideri Bülənd Eceviti qarşılayan Çiğli Hava Limanında kütləyə partlayıcı qurğu atılıb. Ecevitin yanında olan Mehmet İsvan və İzmir bələdiyyə sədri İhsan Alyanaq yaralanıb.[118] "Valilik" daha sonra verdiyi açıqlamada Mehmet İsvanı yaralayan güllənin İsmət Çətin adlı polisə aid olduğunu açıqlayıb.[119]
  • 8 iyun 1977: ODTÜ tələbə nümayəndələrinin təşkil etdiyi boykot zamanı Ankara ali təhsil dərnəyi və inqilabçı gənclik üzvü solçu Ərtoğrul Karakaya jandarma tərəfindən vurularaq xəstəxanada ölüb. Cəsəddə göbək yaralarının olduğu bildirilib. "Valilik" bildirib ki, öldürülən tələbəni güllələyən jandarma özünü müdafiə edir.[120]
  • 15 iyun 1977: Ərzurum Atatürk Universitetində solçu dosent Orhan Yavuz 3 sağçı silahlı tərəfindən bıçaqlanaraq öldürülüb.[121] Hadisədən sonra 52 nəfər saxlanılıb.[122]
  • 21 iyun 1977: 40-cı Hökuməti CHP lideri Bülent Ecevit qurdu. Ancaq 1977-ci il ümumi seçkilərində CHP 41% səslə birinci partiya olsa da, Türkiyə Böyük Millət Məclisində etimad səsi ala bilmədiyi üçün bir ay sonra hökumət süqut etdi.
  • 10 iyul 1977: Necdet Adalı və digər kommunist yaraqlılar silahla qəhvəxanalara basqın edib, sağçı Mehmet Əli Gözəmə və Sıtkı Aydını öldürüb. Adalı 12 sentyabr çevrilişindən sonra edam edilib.
  • 21 iyul 1977: 41-ci Hökumət Ədalət Partiyasının lideri Süleyman Dəmirəl tərəfindən II Milliyyətçi Cəbhə Hökuməti adlandırılan Ədalət Partiyası, Milli Qurtuluş Partiyası və Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının koalisiyası ilə quruldu.

1978

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1979

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1980

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 14 sentyabr 1980: Adanada kommunist hərbçi Sərdar Soyergin solçu Ərdoğan Polatı fraksiya fikir ayrılığına görə öldürüb. Qaçmaq istəyərkən aralarında tank kapitanı Bülənt Anqınında olduğu təhlükəsizlik qüvvələri ilə toqquşub və kapitan Angın öldürülüb. Soyergin 1980-ci il oktyabrın 25-də edam edilib.
  • 26 sentyabr 1980: Sentyabrın 22-də Ankara Aktepedə "inqilabçı yol imzalı pankart asdığı" xəbəri ilə saxlanılan 23 yaşlı müəllim Zeynel Abidin Ceylan işgəncələr nəticəsində ölüb. Ankara polisi tərəfindən Gülhanə hərbi xəstəxanası morqunda buraxılan Ceylanın "kamerasında ölü tapıldığı" açıqlanıb.
  • 27 sentyabr 1980: İnqilabçı yol üzvü kommunist hərbçi Mətin Əryaşar Adanada aksiyaya hazırlaşarkən təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən mühasirəyə alınaraq silahlı qarşıdurmada həyatını itirib.
  • 5 oktyabr 1980: Xalq Qurtuluşu üzvü Həsən Əsgər Özmen həbsxanada işgəncələr nəticəsində ölüb.
  • 28 dekabr 1980: Qaziantepdə baş leytenant Şahin Akkaya kommunist hərbçi Veysəl Güney tərəfindən başından vurularaq öldürülüb.

1981

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 7 yanvar 1981: Kommunist hərbçi Mustafa Özenç saxlanılıb gətirildiyi jandarma bölməsində gizlədə bildiyi silahla jandarma kiçik zabit Həsən Hüseyn Özcan, jandarma kiçik zabit Nihat Özsoyu, meşə gözətçisi Hayri Şimşək və jandarma əsgər Şaban Öztürkü öldürüb və qaçıb. 1981-ci il avqustun 20-də edam edilib.
  • 17/18 yanvar 1981: Kommunist yaraqlılar Ramazan Yukarıgöz, Ömər Yazqan, Ərdoğan Yazqan və Mehmet Kambur, üzv olduqları kommunist təşkilatı üçün pul tapmağa çalışdıqları zərgər oğurluğu zamanı zərgərin oğlu Həsən Qəhvəçi və polis məmuru Mustafa Kılıçı qətlə yetirib. Polis qüvvələrinə və xalqa atəş açıblar, polis avtomobilini güllələyiblər. Dördü də 1983-cü il yanvarın 29-da edam edilib.
  • 6 iyun 1981: Marksist Leninist silahlı təbliğat birliklərinin üzvləri olan kommunist silahlılar Tamer Arda, Atilla Ermutlu, Ercan Yurtbilir və Doğan Özzümrüt təhlükəsizlik qüvvələri ilə qarşıdurmada öldürülüb.

1982

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 7 avqust 1982: Ankara Əsənboğa Hava Limanında ASALA silahlılarının həyata keçirdiyi bombalı hücumda 9 nəfər ölüb, 72 nəfər yaralanıb. Hücumu həyata keçirən silahlıların əlindən sağ əsir alınan Levon Ekmekçiyan 1983-cü il yanvarın 29-da edam edilib.
  • 16 noyabr 1982: TKP-nin İstanbul il katibi və mərkəzi komitəsinin üzvü Mustafa Asım Xeyrullahoğlu nəzarətə alındıqdan sonra işgəncələrə məruz qalaraq öldürülüb. Sonrakı məhkəmələrdə baş müfəttiş Ümit Bavbek, komissar Orhan Yaman və komissar Mehmet Yetiş işgəncə ilə adam öldürmə ittihamı ilə 10 il 8 ay həbs cəzasına məhkum edilib.[123]

Həbsdə itkin düşmüş şəxslər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

12 sentyabr çevrilişindən əvvəl sağ-sol qarşıdurmasında iştirak edən qrupların üzvləri çevrilişdən sonrakı illərdə təhlükəsizlik qüvvələri ilə toqquşmalarda öldürülüb və ya əsir götürülərək saxlanılıb. Nəzarətə alınan və bir daha xəbər alınmayan bəzi şəxslərin təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən qanunsuz şəkildə öldürüldüyü iddia edilir.[124]

  • 18 sentyabr 1980: Bingöldə 18 yaşlı lisey şagirdi Hüseyn Morsümbül nəzarətdə itib.
  • 8 oktyabr 1980: Sentyabrın 13-də Qarsda saxlanılan və inqilabçı yol üzvü olduğu iddia edilən Cəmil Kırbayır həbsdə yoxa çıxıb.
  • 21 noyabr 1980: DİSK basın-iş sədrinin böyük qardaşı, jurnalist Faruk Eren inqilabçı solun üzvü olduğu iddia edilən Hayrettin Eren Saraçhanedə saxlanılıb. Ondan bir daha xəbər alınmayıb.
  • 10 aprel 1981: MLSPB yaraqlısı olduğu iddia edilən Nurettin Yedigöl İstanbulda həbsdə yoxa çıxıb.
  • 29 iyul 1981: TKP/ML baş katibi, kommunist hərbçi Süleyman Cihan İstanbulda saxlanılıb. Bir müddət sonra meyiti tapılıb.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Ganser, Daniele. NATO's secret armies: Operation Gladio and terrorism in Western Europe (ingilis). London New York: Cass. 2005. 240. ISBN 978-0-7146-8500-7.
  2. ↑ Vehbi, Ersan. 1970'lerde Türkiye solu. İstanbul: İletişim. 2013. 427. ISBN 978-975-05-1241-4.
  3. ↑ Vehbi, Ersan. 1970'lerde Türkiye solu. İstanbul: İletişim. 2013. 428. ISBN 978-975-05-1241-4.
  4. ↑ "Uyuşturucudan Susurluk'a 30 - Meral Çatlı". 14 may 2001. 16 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2022.
  5. ↑ "İdam edilen ülkücüden Çatlı ve Yazıcıoğlu itirafları". 6 sentyabr 2011. 17 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2022.
  6. ↑ "Turkish mafia boss lends support to Erdoğan". 14 may 2021. 31 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2022.
  7. ↑ "Büyük Akıncılar buluştu". 23 noyabr 2021. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2022.
  8. ↑ "Gözlem". 21 avqust 1992. 17 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2022.
  9. ↑ "Uğur Mumcu, "Bundan Sonra...", 14 Eylül 1980". 6 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2023.
  10. ↑ Zürcher, Erik J. Turkey A Modern History, Revised Edition. I.B.Tauris. 2004. 263. ISBN 978-1-85043-399-6. 4 noyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2022.
  11. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Mete Kaan, Kaynar. Türkiye'nin 1970'li yılları (türk). İstanbul: İletişim Yayınları. 2020. 441–460. ISBN 978-975-05-2963-4.
  12. ↑ 1 2 3 Feroz, Ahmad. The Making of Modern Turkey (ingilis). 139–145. 4 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyun 2023.
  13. ↑ "The Making of Modern Turkey" (ingilis). 147. 4 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyun 2023.
  14. ↑ 1 2 "Fuat Doğu gizli anılarını MİT'e bıraktı". 22 dekabr 2007. 2 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyun 2023.
  15. ↑ Tanıl, Bora; Kemal, Can. Devlet, ocak, dergâh: 12 Eylül'den 1990'lara ülkücü hareket (türk). Cağaloğlu, İstanbul: İletişim Yayınları. 2004. 59. ISBN 978-975-470-100-5.
  16. ↑ 1960'tan günümüze Türkiye tarihi (türk). İstanbul: İletişim Yayınları. 2014. 206. ISBN 978-975-05-1462-3. OCLC 898136871. İstifadə tarixi: 1 mart 2023.
  17. ↑ "Ordu Kılıcını Attı" (PDF). Sosyalist Haftalık Siyasi Gazete. 16 mart 1971. 5. 9 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 1 mart 2023.
  18. ↑ "The Making of Modern Turkey" (ingilis). 148–151. 4 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyun 2023.
  19. ↑ "12 Eylül - Saat İşlemeğe Başlıyor - Yakın Tarih Belgeseli". Mehmet Ali Birand. 25 iyun 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 may 2016.
  20. ↑ Celil, Bozkurt. "1968 OLAYLARI'NIN TÜRK SİYASETİNE ETKİSİ: MİLLİYETÇİ HAREKETİN "KOMANDO" KAMPLARI". Türk Dünyası Araştırmaları. dekabr 2017. 72. 4 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 yanvar 2023.
  21. ↑ Ergin, Konuksever. "Vedat Demircioğlu'nun öldürülmesi ve 6. Filo'yu protesto". 5 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2015.
  22. ↑ Hakan, Güngör. "6. Filo uğruna öldürülen genç: Vedat Demircioğlu". Evrensel Gazetesi. 24 iyul 2019. 18 yanvar 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2020.
  23. ↑ "6. Filo Denize Döküldü, '68 Temmuz'unda Başka Neler Oldu?". İstifadə tarixi: 30 avqust 2020.
  24. ↑ "Konya'da gericiler ayaklandı". 24 iyul 1968. 8 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2023.
  25. ↑ "Tevkif edilen edilen 7 kişi arasında, Komünizmle Mücadele Derneği Birinci ve İkinci Başkanları da Var". 25 iyun 1968. 8 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2023.
  26. ↑ "6. Filo'yu protesto gösterilerinde dün 14'ü ağır, 130 kişi yaralandı". 16 fevral 1969. 16 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 noyabr 2022.
  27. ↑ "Istanbul Protests". Turkish Daily News. 17 fevral 2001. 9 yanvar 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 aprel 2008.
  28. ↑ "İşte "Cihad" çağrılarının sonu: Kanlı pazar". 17 fevral 1969. 16 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 noyabr 2022.
  29. ↑ "Yobazlar bu sefer de cemaate saldırdı". 25 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 noyabr 2022.
  30. ↑ "Yargıtay I. Başkanı Adli Yıl Açış Konuşmasında Halkın Dikkatini Çekti: Gerici ve Sağcı Akımlar Çok Tehlikeli Bir Hal Aldı". 7 sentyabr 1966. 25 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 noyabr 2022.
  31. ↑ "Bir öğrenci öldü, 3'ü ağır 10 yaralı var". 20 sentyabr 1969. 8 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2022.
  32. ↑ Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi (türk). İletişim Yayınları. 2168. (#accessdate_missing_url)
  33. ↑ "Bir öğrenci polis kurşunu ile öldü". 24 sentyabr 1969. 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  34. ↑ "Taylan Özgür için 20 cesur milletvekili bulundu" (türk). 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  35. ↑ "Taylan Özgür cinayeti 37 yıl sonra Meclis'te" (türk). 8 dekabr 2006. 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  36. ↑ "Öğrencinin katli olayı ile ilgili olarak 5 kişi tutuklandı". 10 dekabr 1969. 4 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.
  37. ↑ "Yıldız'da bir öğrenci daha öldürüldü". 15 dekabr 1969. 8 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2022.
  38. ↑ Neden Öldürüldüler? / Babam Neden Öldürüldü Anne? (türk). UĞUR MUMCU VAKFI YAYINLARI. 2007. 57.
  39. ↑ "Uğur Mumcu yazmıştı: Kim koruyor bunları, kim?" (türk). 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  40. ↑ "Dr.Necdet Güçlü'nün ölümüne sebep olan silah Ülkü Ocakları'nda bulundu, Ocak Başkanı İbrahim Doğan silahı ateşlediğini itiraf etti" (türk). 13 aprel 2018. 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  41. ↑ "Doktoru ben öldürmedim" (türk). 20 dekabr 2000. 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  42. ↑ "Tabancayla vurulan öğrenci öldü". 30 aprel 1970. 16 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2022.
  43. ↑ "Bir öğrenci daha vuruldu: Ankara Ziraat Fakültesinde bir öğrenci tabanca ile yaralandı". 27 aprel 1970. 16 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2022.
  44. ↑ "Tabancayla vurulan öğrenci". 30 aprel 1970. 16 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2022.
  45. ↑ "Karadeniz Üniversitesi 4 Mayıs'a kadar kapalı". 1 may 1970. 14 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2022.
  46. ↑ Osman, Balcıgil. Avuçlarımda Hala Sıcaklığın Var (türk). Destek Publishing and Media Group. 144. ISBN 978-625-441-450-3. 19 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 avqust 2022.
  47. ↑ "Ankara'da dün gece bir öğrenci öldürüldü". 23 may 1970. 4 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2022.
  48. ↑ "Üniversite'de çatışma: Bir öğrenci daha öldürüldü". 9 iyun 1970. 19 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 avqust 2022.
  49. ↑ Türkiye sendikacılık ansiklopedisi Cilt 1 (türk). Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. 1996. 35, 264.
  50. ↑ "Bir devrimci sendikacının hatırası" (türk). 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  51. ↑ "Sivil polisler ateş açarak üniversiteyi boşalttı". 12 noyabr 1970. 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  52. ↑ "Dekanın otosuna molotof kokteyli atıldı". 12 noyabr 1970. 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  53. ↑ "Kimya ve DGSA öğrencileri "Boykot kararı" aldı". 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  54. ↑ "Kimya Fakültesi boykotuna asistan ve öğretim üyeleri de katıldı". 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  55. ↑ "Komandolar Kimya Fakültesini bastı Üniversite süresiz olarak kapatıldı". 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  56. ↑ "Üniversite bu gün açılıyor". 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  57. ↑ "Kimya Fakültesi basıldı". 25 noyabr 1970. 19 noyabr 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  58. ↑ "Kimya Fakültesi 3 gün kapatıldı". 27 noyabr 1970. 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  59. ↑ "Pencereden atılan öğrenci öldü". 24 noyabr 1970. 26 fevral 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2022.
  60. ↑ "Güvenlik tedbirleri". 25 noyabr 1970. 16 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2022.
  61. ↑ "3 öğrenciye eziyet yapıldı". 25 noyabr 1970. 16 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2022.
  62. ↑ "Ülkü ocağını basan polis 71 kişiyi topladı". 25 noyabr 1970. 16 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2022.
  63. ↑ "Özgürlükleri, kazanılmış hakları, kaosla gasp etme atakları." (türk). 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  64. ↑ "Hüseyin Aslantaş Cinayeti" (türk). 29 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  65. ↑ "Milliyet - 11 Aralık 1970 - MİLLİYET GAZETE ARŞİVİ". 15 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 avqust 2022.
  66. ↑ "Ankara'da bir öğrenci tabanca ile vuruldu". 24 dekabr 1970. 4 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2022.
  67. ↑ "Yaralı öğrenci Mansuroğlu dün gece öldü". 29 dekabr 1970. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2023.
  68. ↑ Bir Pulsuz Dilekçe (türk). UĞUR MUMCU VAKFI YAYINLARI. 2020. 99–100. (#accessdate_missing_url)
  69. ↑ "Karaçam'ı öldürmekten sanık 3 kişi yakalandı". 28 dekabr 1970. 4 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2022.
  70. ↑ Saklı Devletin Güncesi (türk). 2019. 20. (#accessdate_missing_url)
  71. ↑ "İTİA'daki bomba olayı tertiptir". 15 fevral 1971. 30 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 oktyabr 2023.
  72. ↑ "Bir kız öğrenci kurşunla yaralandı". 16 fevral 1971. 30 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 oktyabr 2023.
  73. ↑ "İstanbul ve Hacettepe üniversiteleri kapatıldı". 19 fevral 1971. 30 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 oktyabr 2023.
  74. ↑ "Polis, Hacettepe yurdunu da zaptetti". 20 fevral 1971. 30 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 oktyabr 2023.
  75. ↑ "Gençler, Eskişehir yolunu kapattı". 21 fevral 1971. 30 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 oktyabr 2023.
  76. ↑ Tanıl, Bora. Demirel. İstanbul: İletişim. 2023. 206. ISBN 978-975-05-3507-9.
  77. ↑ "TÖS Başkanı Fakir Baykurt Gözaltına Alındı". 10 may 1971. 8 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2023.
  78. ↑ "FAKİR BAYKURT SERBEST BIRAKILDI". 11 may 1971. 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2023.
  79. ↑ {{Cite web | url = https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1971-05-19/0 | title = 19 ilde 427 kişi gözaltına alındı | access-date = 22 noyabr 2022 | archive-date = 22 noyabr 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20221122155832/https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1971-05-19/0 | date = 19 may 1971
  80. ↑ "19 ilde 348 kişi gözaltına alındı". 19 may 1971. 7 oktyabr 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 noyabr 2022.
  81. ↑ "İki asistan Fakülteden ihraç edildi". 13 avqust 1971. 12 avqust 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 avqust 2023.
  82. ↑ "Nahit Töre önceki gece Şirinevler'de yakalandı". 30 noyabr 1971. 27 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2023.
  83. ↑ "Töre ve Bahadır müebbet hapse mahkûm oldu". 23 aprel 1972. 27 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2023.
  84. ↑ "Mahir Çayan ile 4 arkadaşı kaçtı". 1 dekabr 1971. 27 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2023.
  85. ↑ "Bardakçı ölü, Yılmaz yaralı ele geçti". 20 fevral 1972. 27 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2023.
  86. ↑ "Anarşistlerin Bebek'te bir karargâhı bulundu". 22 fevral 1971. 29 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2023.
  87. ↑ "Ocak 1975..." birgun.net. 27 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 noyabr 2021.
  88. ↑ "DMMA önünde çatışma çıktı: bir öğrenci bıçakla öldürüldü". 20 dekabr 1974. 20 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2022.
  89. ↑ "Komandolar bir genci daha öldürdü". 24 yanvar 1975. 30 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 sentyabr 2022.
  90. ↑ "Eskişehir'de öğrencilere sokak ortasında palaskalarla saldıran komandoları polis ve halk dağıttı". 15 aprel 1975. 8 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2023.
  91. ↑ "Sağcılar Gerede'de Ecevit'e saldırdı". 22 iyun 1975. 3 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2022.
  92. ↑ ""İncirlik yürüyüşü" yapanlara MHP binasından ateş açıldı; iki kişi yaralandı". 31 avqust 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 avqust 2023.
  93. ↑ "Ecevit'in otobüsünü komandolar taşa tuttu". 5 sentyabr 1975. 3 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2022.
  94. ↑ "Komandolar yüzlerce kişinin önünde iki genci öldürdü". 2 dekabr 1975. 3 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2022.
  95. ↑ "Gençlere yöneltilen cinayetler kınandı". 3 dekabr 1975. 3 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2022.
  96. ↑ "Sınava giden öğrencilerin otobüsünü basan komandolar 4 kişiyi tabancayla yaraladı". 4 yanvar 1976. 9 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 noyabr 2022.
  97. ↑ "Cinayet sanığı ülkücü 15 yıla mahkûm olunca Namık Kemal'den şiir okudu". 21 noyabr 1979. 9 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 noyabr 2022.
  98. ↑ "ODTÜ Tarihinden: Semih Erbek" (türk). 22 oktyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 noyabr 2022.
  99. ↑ "Komandolarda Çek yapısı silahlar ele geçti". 14 yanvar 1976. 20 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
  100. ↑ "Türkeş İzmir'de kanlı olayları önleyen Jandarma Komutanı için "aşırı solcu" dedi". 19 yanvar 1976. 20 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
  101. ↑ "Yurt basan komandolar 9 öğrenciyi yaraladılar". 19 yanvar 1976. 20 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2022.
  102. ↑ "Ankara'da bir öğrenci daha öldürüldü". 23 yanvar 1976. 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  103. ↑ "Ülkü Ocakları eski Başkanı ve 11 Arkadaşı Ankara Devlet GÜvenlik Mahkemesinde yargılandılar". 15 aprel 1976. 9 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  104. ↑ "DGM, Ülkü Ocakları eski Genel Başkanı'nı serbest bıraktı". 13 may 1976. 15 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  105. ↑ "Senatör Yurdakuler'in oğlunun SBF'de öldürülmesi üzerine büyük olaylar çıktı". 9 aprel 1976. 24 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  106. ↑ "Yurdakuler'i öldürmekten sanık 3 sağcı öğrenci için tutuklama kararı verildi". 12 may 1976. 24 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  107. ↑ "Savcı Yurdakuler'i Öldürdüğü Öne Sürülen Haskırış'ın 24 Yıl Hapsini İstedi". 13 avqust 1976. 13 fevral 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2023.
  108. ↑ "Konya'da CHP'li gazetecinin oğlunu öldürenlerin komandolar olduğu öğrenildi". 24 iyul 1976. 15 oktyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2022.
  109. ↑ "Katil ülkücü 20 yıla mahkûm oldu". 8 aprel 1978. 8 oktaybr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2022.
  110. ↑ "Konya'da bir öğrenci bıçakla öldürüldü". 23 iyul 1976. 27 fevral 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2022.
  111. ↑ "Profilo'da işçi çıkarmaya karşı direnişe polis müdahale etti, 5 kişi yaralandı". 30 sentyabr 1976. 30 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 sentyabr 2022.
  112. ↑ "Profilo'da polisle çatışma çıktı, bir işçi öldü". 1 oktyabr 1976. 30 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 sentyabr 2022.
  113. ↑ "70'lerde Sağ Sol Olayları- Sağ sol Kavgası Nasıl Başladı?" (türk). 2 avqust 2013. 29 sentyabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2020.
  114. ↑ "Mehmet Ali Birand - 12 Eylül Belgeseli". 1 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2020.
  115. ↑ "Selçuk ve Antep'teki olaylarda iki kişi öldürüldü". 26 may 1977. 12 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2023.
  116. ↑ "AP'liler ilgi görmeynince köylülere ateş açtılar". 27 may 1977. 15 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2023.
  117. ↑ "Selçuk Ülkü Ocağı Başkanı ile ağabeyi ve babası 8'er yıl 4'er ay hapis cezasına çarptırıldı". 27 dekabr 1978. 12 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2023.
  118. ↑ "CHP liderini Çiğli Havaalanında karşılayan". 30 may 1977. 8 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2023.
  119. ↑ "Ecevit "İzmir'de, atılan mermi polise ait" dedi". 1 iyun 1977. 8 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2023.
  120. ↑ "Cumhuriyet Gazetesi, 9 Haziran 1977". 9 iyun 1977. 30 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2022.
  121. ↑ "Cumhuriyet Gazetesi, 17 Haziran 1977". 17 iyun 1977. 30 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2022.
  122. ↑ "Cumhuriyet Gazetesi, 16 Haziran 1977". 16 iyun 1977. 30 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2022.
  123. ↑ "İşkence sanığı komisere terfi". 28 noyabr 1986. 2 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyun 2023.
  124. ↑ "Türkiye'de Gözaltında Kayıplar". 25 yanvar 2005. İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.