Lüğətlərdə axtarış.

Təşəbbüs — Şahmat termini Rəqibin fiqurlarını və imkanlarını təhlükəyə almaq üçün göstərilmiş fəallıq.

Bakı Təşəbbüs Qrupu və ya qısaca BTQ – Fransa müstəmləkəçiliyinə qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə yaradılmış təşkilat. Qrupun icraçı direktoru Abbas Abbasovdur. == Tarixi == Bakı Təşəbbüs Qrupunun yaradılması barədə qərar 6 iyul 2023-cü ildə Qoşulmama Hərəkatının Əlaqələndirmə Ofisinin Nazirlər Toplantısı çərçivəsində Bakıda keçirilmiş dəyirmi masa zamanı verilmişdir. Tədbir zamanı Martinika, Qayana, Yeni Kaledoniya, Fransız Polineziyası, Uollis və Futuna, Solomon adalarının nümayəndələri çıxış etmişdirlər. Təşkilatın ofisi 21 oktyabr 2023-cü ildə Bakıda yerləşən "Winter Park Plaza"da açılmışdır. == Fəaliyyət == Qrupun məqsədi müstəmləkəçilikdə olan dünyanın müxtəlif bölgələrində yerləşən xalqların azadlıq uğrunda apardıqları mübarizəyə dəstək verməkdir. 22 sentyabr 2023-cü ildə qrup tərəfindən BMT-də "Dekolonizasiya: Sakit inqilab" mövzusunda konfrans keçirmişdir. 20 oktyabr 2023-cü ildə qrupun təşəbbüsü ilə 14 ölkənin, Fransanın müstəmləkə altında saxladığı dənizaşırı ərazilərin, həmçinin Korsikanın təmsilçilərinin iştirak etdiyi "Neokolonializm: İnsan hüquqlarının pozulması və ədalətsizlik" adlı beynəlxalq konfrans baş tutmuşdur. 21 noyabr 2023-cü ildə Bakı Təşəbbüs Qrupunun təşkilatçılığı ilə "Dekolonizasiya: Qadınların gücləndirilməsi və inkişaf" mövzusunda konfrans keçirilmişdir. 20 iyun 2024-cü ildə qrupun təşəbbüsü ilə BMT-nin Nyu-Yorkdakı mənzil-qərargahında "Müstəqilliyə və fundamental azadlıqlara doğru: Müstəmləkəçiliyə son qoyulmasında C24 Komitəsinin rolu" adlı beynəlxalq konfrans keçirilmişdir.

Qanunvericilik təşəbbüsü (ing. motion) — parlament prosedurasında assambleyanın üzvü tərəfindən irəli sürülən formal təşəbbüsdür..

Klaster təşəbbüsü — sənaye və ya sənayelərarası dəyər zənciri daxilində fəaliyyət göstərən klaster yaratmaq və ya inkişaf etdirmək üçün müxtəlif maraqlı tərəflərin (fiziki şəxslər, təşəbbüs qrupları və təşkilatlar) fəaliyyətləri (birgə layihə və ya layihələr portfeli və ya fəaliyyət proqramı). Klaster təşəbbüsü həm regionun və ya ölkənin klaster siyasəti çərçivəsində, həm də klasterin yaradılması və ya inkişafı üçün strateji prioritetləri formalaşdıran onun maraqlı tərəflərinin faktiki fəaliyyətinə əsaslanaraq başlana bilər. Ölkə və ya regionun klaster siyasəti onların həyata keçirilməsinin təsirləri və riskləri baxımından optimallaşdırılmış klaster təşəbbüsləri portfeli kimi təqdim edilə bilər. Bundan əlavə, klaster təşəbbüsü innovativ ərazi klasterinin inkişaf proqramı çərçivəsində həyata keçirilə bilər. == Klaster təşəbbüslərinin məqsədləri == Klaster təşəbbüslərinin məqsədləri: Sənaye və sahələrarası dəyər zəncirləri çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyət göstərən regionda müəssisə və təşkilatlar arasında əlaqələrin optimallaşdırılması Rayonda müəssisə və təşkilatların (subpodrat mərkəzləri, avadanlıqların kollektiv istifadəsi mərkəzləri) autsorsing və subpodratçı mexanizmlərinin yaradılması. Rayondakı müəssisə və təşkilatlar tərəfindən birgə biznes layihələrinin həyata keçirilməsi (birgə marketinq, reklam, satışın təşkili, müştərilər üçün birgə aksiyalar, birgə satınalmalar). Birgə istehsal layihələrinin və funksiyalarının həyata keçirilməsi. Kapital, ərazi və sənaye infrastrukturunun inkişafı üzrə birgə layihələrin həyata keçirilməsi (bina və tikililərin, yolların tikintisi, enerji şəbəkələrinə çıxışın təşkili, texnoparkların və mühəndis parklarının yaradılması). Təhsil, innovasiya, mühəndis infrastrukturunun inkişafı üzrə birgə layihələrin həyata keçirilməsi (birgə təlim mərkəzləri, tədqiqat və inkişaf mərkəzləri, texnologiya transferi mərkəzləri, dizayn və prototipləşdirmə mərkəzləri). Davam edən layihələr üçün maliyyə məhsullarının yaradılması və alınması (kreditlər, istiqrazlar, zəmanətlər və s.).

Bakı təşəbbüsü — Avropa İttifaqının beynəlxalq təşəbbüsü. Bu, İNOQEYT enerji və TRASEKA nəqliyyat proqramlarının bir hissəsi olaraq həyata keçirilən Avropa İttifaqı, Türkiyə və Postsovet ölkələri arasında enerji və nəqliyyat əməkdaşlığına dair siyasi dialoqdur. == Tarixi == Bakı təşəbbüsü 2004-cü ildə başladılan Avropa Qonşuluq Siyasətindən irəli gəlir. 2004-cü il noyabrın 13-də Bakıda Aİ ilə Qara dəniz, Xəzər dənizinin sahilyanı dövlətləri və onların qonşuları arasında enerji sahəsində əməkdaşlıq üzrə Birinci Nazirlər Konfransı keçirilib. Bu konfransın yekunları Bakı təşəbbüsü kimi tanınıb. Eyni zamanda, noyabrın 14-də Aİ-nin TRASEKA proqramının çərçivəsini dəstəkləyən rəsmi açıqlama ilə nəticələnən Nəqliyyat Nazirləri konfransı keçirilib. 30 noyabr 2006-cı ildə Qazaxıstanın Astana şəhərində Enerji Təşəbbüsündən sonra ikinci Nazirlər Konfransı keçirilib. 2–3 may 2006-cı ildə Bolqarıstanın paytaxtı Sofiyada ikinci Nəqliyyat Nazirləri Konfransı keçirilib. == Tərəfdaş ölkələr == Bakı təşəbbüsünün nəqliyyat və enerji aspektləri və məsələləri üzrə tərəfdaş ölkələr aşağıdakılardır. Türkiyədən başqa, üzvlərin əksəriyyəti Postsovet ölkələridir.

=== FASTRACK === 2012-ci ilin yanvar ayında MTA təmir işlərini sürətləndirmək üçün yeni istismar proqramını - FASTTRACK-ı təqdim etdi. Bu proqram əvvəlki tikintidən daha qəti yanaşma tələb edir və gecə işləri üçün ardıcıl dörd iş günü saat 22:00-dan 06:00-a qədər xəttin xəttin əsas hissəsini bağlayır. MTA-nın məlumatına görə, bu yeni proqramın xüsusən gecə və daha əvvəl meydana gələn tranzit tıxacların ən çox olduğu həftəsonlarından kənar günlərdə həyata keçirildiyi üçün mütəmadi xidmət dəyişikliklərindən daha səmərəli və daha sürətli olduğunu göstərir. 2012-ci ildə proqram sadəcə Midtaun və Aşağı Manhettendəki xətləri əhatə edirdi, 2013-cü ildə marşrut avtobuslarını minimal tələb edən digər dəhlizlər və 2014-cü ildə daha çox yer genişləndirib. 2014-cü ilin 24 həftəsi, 2015-ci ilin 22 həftəsində 12 dəhliz və 2016-cı ilin 21 həftəsində 13 dəhliz nəzərdə tutulmuşdu. === Texnologiya === ==== Qatarların gəlmə vaxtını göstərən "sayğaç saatlar" ==== 2003-cü ildə MTA 158 IRT stansiyasında növbəti qatarın gəlməsinə qalan dəqiqələri göstərən rəqəmsal real-vaxt bildiriş lövhələrinin (rəsmi olaraq İctimai Ünvan Müştəri Məlumat Ekranları (ing. Public Address Customer Information Screens) və ya PA/CIS) quraşdırılması üçün Siemens Transportation Systems ilə 160 milyon ABŞ dolları məbləğində müqavilə imzalayıb. 2006-cı ilin may ayında bir çox texniki problemlər və gecikmələrdən sonra şirkətə ödənişlər dayandırılıb və MTA alternativ təchizatçılar və texnologiyalar axtarmağa başlayıb. 2007-ci ilin yanvar ayında Siemens məsələlərin həll olunduğunu və ilin sonuna qədər bu ekranların 158 stansiyada mövcud olacağını elan etdi. 2008-ci ildə MTA texniki problemləri əsas gətirərək sistemin tətbiqini 2011-ci ilə qədər təkrar təxirə salmışdı.

Mərkəzi Avropa Təşəbbüsü — 1989-cu ildə Budapeştdə yaradılan və 18 dövlətin üzv olduğu Mərkəzi Şərqi və Cənub-Şərqi Avropa dövlətlərini özündə birləşdirən regional forumdur. CEİ regionda olan ən qədim və ən geniş regional təşəbbüs forumudur. CEİ regionda olan ən qədim və ən geniş regional təşəbbüs formudur. Bu foruma Albaniya, Avstriya, Belarus, Bosniya və Herseqovina, Bolqarıstan, Çexiya, Xorvatiya, Macarıstan, İtaliya, Makedoniya, Moldova ,Monteneqro, Polşa, Rumıniya, Serbiya, Slovakiya, Sloveniya və Ukrayna daxildir. Forumun əsas məqsədi müxtəlif siyasi istiqamətli ölkələr və iqtisadi strukturlar arasında əlaqə yaratmaq birgə maraq kəsb edən sahələrdə nailiyyətlər əldə etməkdir. Forumun əsas əməkdaşlıq sahələri iqlim dəyişikləri , ətraf mühit və enerji təhlükəsizliyi, turizmin, insan resuslarının, informasiya və cəmiyyətinin inkşafı mədəniyyətlərarası əməkdaşlıq, elm texnika, kənd təsərrüfatı sahəsində davamlı əməkdaşlıq regionlararası və sərhəd əməkdaşlığını gücləndirmək.

İstanbul Əməkdaşlıq Təşəbbüsü (ing. Istanbul Cooperation Initiative) — NATO-nun 2004-cü ildə İstanbulda keçirilən sammitində irəli sürülən təşəbbüş. Sammit zamanı ittifaq liderləri NATO-nun Aralıq dənizi Dialoqunu əsl tərəfdaşlığa yüksəltmək və daha geniş Orta Şərqdə ayrı-ayrı ölkələrlə İstanbul Əməkdaşlıq Təşəbbüsünü işə salmaq qərarına gəlmişdir. Təşəbbüs Böyük Orta Şərqdə dövlətlərlə praktiki təhlükəsizlik əməkdaşlığı fəaliyyətləri ilə məşğul olmaq təklifindən ibarətdir.

Xəzər Mühafizəsi Təşəbbüsü ABŞ Müdafiə Nazirliyinin regional təhlükəsizlik proqramıdır. Proqram Xəzər dənizinin təhlükəsizliyini artırmaq üçün Azərbaycan və Qazaxıstanda ABŞ Mərkəzi Komandanlığı və digər ABŞ dövlət qurumlarının fəaliyyəti ilə birgə koordinasiya təşkil etmək üçün nəzərdə tutulub. Proqram rəsmi olaraq iki ölkəyə Xəzər regionunda terrorizm, dəniz quldurluğu, nüvə silahlarının daşınması, narkotik və insan alveri və digər transmilli təhdidlərin qarşısının alınması və lazım gəldikdə onlara cavab vermək imkanlarının təkmilləşdirilməsində yardım kimi təsvir edilir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Avropa Komandanlığı Azərbaycandakı əməliyyatlara cavabdehdir.

Üç Dəniz Təşəbbüsü (3DT) (ing. Three Seas Initiative, 3SI, TSI), Baltik, Adriatik, Qara Dəniz Təşəbbüsü və ya sadəcə Üç Dəniz (lit. Trimarium; pol. Trójmorze) — Mərkəzi və Şərqi Avropada Baltik dənizindən Adriatik və Qara dənizə qədər şimal-cənub oxu boyunca uzanan on üç dövlətin forumu. Təşəbbüs üzv dövlətləri təsir edən məsələlər üzrə regional dialoq yaratmaq məqsədi daşıyır. 2016-cı ildə ilkin 12 üzv dövlətin (Avstriya, Bolqarıstan, Xorvatiya, Çexiya, Estoniya, Macarıstan, Latviya, Litva, Polşa, Rumıniya, Slovakiya və Sloveniya) nümayəndələri Xorvatiyanın Dubrovnik şəhərində ilk sammit üçün görüşdülər. 20 iyun 2022-ci ildə Riqada keçirilən yeddinci sammitdə Ukrayna 3DT-nin tərəfdaş-iştirakçısı statusu alıb, faktiki olaraq bu təşəbbüsün iştirakçısına çevrilib. 2023-cü il sammitində Yunanıstan üzv, Moldova isə tərəfdaş-iştirakçı olub. On iki ölkə Avropa İttifaqı ərazisinin 29 faizini (1,210,000 km2) əhatə edir, Avropa İttifaqının əhalisinin 25 faizi (110 milyon) burada yaşayır və 2,3 trilyon avro və ya Aİ ÜDM-nin (nominal) yeddidə birini istehsal edir.

Atəşin Övladları Təşəbbüsü (kürd. Înîsiyatîfa Zarokên Agir, türk. Ateşin Çocukları İnisiyatifi) — Türkiyədə fəaliyyət göstərən kürd üsyançı qrup. == Tarixi == "Atəşin Övladları Təşəbbüsü"nün üzvləri vvəllər dəfələrlə yanğın törətmişdilər, lakin qrup 2020-ci ildən əvvəl geniş şəkildə tanınmırdı. Qrup 2019-cu ildə 28 yanğın törətmişdir. Onlar maşınları, qayıqları, yaxtaları, ofisləri və evləri yandırmışdılar. Onların heç bir ideologiyası və strukturu yoxdur və sadə "intiqam" qrupudur. Onlar həmçinin, Suriyanın şimalında xidmət göstərən Türkiyə hərbçilərinin hərbi bazalarını da yandırmışdılar. Qrup iddia edir ki, onlar nə Türkiyə əleyhdarıdır, nə də öz işləri ilə məşğul olan adi türkiyəli mülki vətəndaşlarını hədəf almırlar. Qrupun öz iddiasına görə, onların yeganə hədəfləri Türkiyənin hökumət binaları və kürdlərə zülm etməkdə ittiham etdikləri AKP və ya MHP siyasətçiləri, ofisləri və tərəfdarlarıdır.

SSRİ-də insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə təşəbbüs qrupu (rus. Инициати́вная гру́ппа по защи́те прав челове́ка в СССР) ― SSRİ insan hüquqları hərəkatının ilk sivil təşkilatı. 1969-cu ildə 15 dissident tərəfindən yaradılmış bu icazəsiz qrup altı ildən artıq müddət ərzində Sovet İttifaqında insan hüquqlarının pozulması ilə bağlı sovet dissidentləri üçün ictimai platforma kimi fəaliyyət göstərib.:291 Qrupun əsas işi sui-istifadə hallarının sənədləşdirilməsi və müraciətlərin hazırlanmasından ibarət olmuşdur. Məktublar SSRİ-də insanların məhkumluqlarına görə təqib edilməsi, xüsusən də, cəza psixiatriyasının tətbiqi və siyasi məhbuslar haqqında idi. Təşkilatın BMT-nin İnsan Hüquqları Komissiyası kimi beynəlxalq təşkilatlara müraciətlər yönəldirdir ki, bu da o dövrün dissident hərəkatları üçün qeyri-adi bir hal idi. Təşəbbüs Qrupunun sənədləri samizdat vasitəsi ilə yayılır və qərb mətbuatı tərəfindən nəşr olunur, həmçinin, Azadlıq Radiosu, BBC Dünya Xidməti və Deutsche Welle kimi radio stansiyaları vasitəsi ilə yayımlanırdı. Qrup üzvlərinin əksəriyyəti təzyiqlərə və təqiblərə məruz qalmışdır: onlar və ailə üzvləri işlərini itirmiş, həbs olunmuş və azalıqdan məhrum edilmiş və ya Sovet İttifaqını həmişəlik tərk etməyə təşviq edilmişdirlər. 1979-cu ilə qədər qrupun bütün qurucu üzvləri həbsdə, daxili sürgündə və ya xaricdə yaşayırdılar. Bu təşəbbüs qrupu bir çox funksiyanı icra edən müxtəlif dissident təşkilatlar, habelə, Andrey Saxarovun insan hüquqları komitəsi, Moskva Helsinki qrupu və Psixiatriyadan sui-istifadənin arşadırılması üzrə komissiya üçün xəbərçi və model rolunu oynamışdır.:55;76 1968-ci ilin sonlarında filoloq və Latviyada kolxoz sədri olan İvan Yaximoviç Kommunist Partiyasına məktub yazaraq həbs edilmiş samizdat müəllifləri Yuri Qalanskov və Aleksandr Ginzburqun taleyi ilə bağlı narahatlığını ifadə edib. :24 Yaximoviçin bu məktubu geniş şəkildə ictimailəşdirildikdən sonra o, Kommunist Partiyasından xaric edilib, həbs edilib və daha sonra məhkəməsiz psixiatriya xəstəxanasına yerləşdirilib.:24 1969-cu ilin aprelində keçmiş general və dissident Pyotr Qriqorenko öz mənzilində dissident yoldaşları ilə görüşüb və rəsmi olaraq “İvan Yaximoviçi müdafiə komitəsi” yaratmağı təklif edib.

Kəmər və Yol Təşəbbüsü (abr. KYT; ing. Belt and Road Initiative; abr. BRI və ya B&R), əvvəlki adı ilə Bir kəmər, bir yol (çin. 一带一路; ing. One Belt One Road; abr. OBOR) — Çin hökumətinin 2013-cü ildə 70-ə yaxın ölkəyə və beynəlxalq təşkilata sərmayə yatırmaq məqsədilə qəbul etdiyi qlobal infrastruktur inkişaf strategiyası. Bu, Çin Kommunist Partiyasının (ÇKP) baş katibi və Çinin rəhbəri Si Tszinpinin xarici siyasətinin mərkəzi hissəsidir. O, təşəbbüsü ilk olaraq 2013-cü ilin sentyabrında Qazaxıstana rəsmi səfəri zamanı strategiyanı "İpək Yolu İqtisadi Kəməri" adı ilə elan etmişdir. "Kəmər" sözü "İpək Yolu İqtisadi Kəməri"nin qısaltmasıdır.

GIPI – Global Inrnet Policy Initiative (tərcüməsi: Qlobal İnternet Siyasəti Təşəbbüsü) — Demokratiya və Texnologiya Mərkəzi ilə İnternyus təşkilatının birgə həyata keçirdiyi layihədir. Dünyanın bir sıra ölkələrində bölmələri olan GIPI layihəsi bir sıra beynəlxalq qurumlarla və eləcə yerli dövlət qurumları və qeyri hökumət təşkilatları ilə əməkdaşlıq edərək Qlobal informasiya infrastruktkrunun tərkib hissəsi kimi İnternet seqmentinin inkişafınıa köməklik edir; İnternetin inkişafına şərait yaradacaq və informasiya kommunikasiya texnoloqiyalarını təmzimləyən milli normativ-hüquqi bazanın müəyənləşdirilməsi,təhlili və mövcud olan qanunvericiliyin ümumi qəbul olunmuş beynəlxalq norma və prinsiplərinə uyğunlaşdırılması (yaxınlaşması) üzrə tövsiyələr hazırlanması prossesində aktiv iştirak edir; İnternetin inkişafı siyasətinə dəstək vermək üçün yerlərdə internet xidmətlərini göstərən provayderlərin və istifadəçilərin təşkilatının yaradılması və onun işində aktiv iştirak edir; Yerlərdə İnternetin vəziyyəti və inkişaf meyyarlarını tədqiq edir və müvafiq təkliflər irəli sürür; İnternetin inkişafını koordinasiya edən dövlət qurumu İnternet sahəsində fəaliyyət göstərən qurumlarla işin əlaqələndirilməsi üzrə iş aparır; İnternet sahəsində qanunvericilik normativ-hüquqi aktlarıe layihələrinin hazırlanmasında iştirak etmək; İnterneti inkişafına şərait yaradacaq hüquqi və tənzimləyici normaları müəyyənləşdirir və inkişaf etdirir. Yerlərdə İnternet siyasətini həyata keçirəcək mütəxəssisləri tam ştatla işə cəlb edir; İnternet sahəsində çalışan işgüzar, hökumət və qeyri-hökumət peşakarlarıylə iş qrupları qurur Müstəsna şəkildə müstəqil, açıq İnternet üzrə bazara davamlı mütəxəssisləri yetişdirir. Qanunvericilik təkliflərini nəzərdən keçirir və şərh edir. Təxminən 20 ölkədə fəaliyyət göstərərək GİPİ İnternet siyasətinin inkişafı prosesində yerli vasitəçilərə resurs xidməti göstərir. Layihənin məqsədi İnternet biznesində sağlam rəqabətin əsaslarının, telekommunikasiya sahəsində şəbəkələrin, universal xidmətlərin yaradılmasında, bazar məsələlərinin həllində, telekommunikasiya sahəsində özəlləşdirmədə, ,internet sahəsində dövlət nəzarətin keçirildiyi zamanı istifadəçilərin hüquqlarının mühafizəsi prosesinin aşkarlıqı və proqnozlaşdırmanı inkişaf etdirməkdir. GİPİ proqramında əsas işçilər ölkə üzrə koordinatorlardır ki, onlar açıq İnternetin inkişafına kömək edən sağlam siyasətin işlənib hazırlanmasında yerli vasitəçilərə kömək edirlər. 31 mart 2001-ci ildən fəaliyyətə başlayıb və layihənin koordinatoru Yaşar Hacıyevdir. 2002-ci ilin aprel ayında layihədə İKT məsələləri üzrə hüquqi ekspert vəzifəsi təsis edilib və həmin vəzifəni Akif Əliyev icra edir. Azərbaycan Respublikasında İKT-ın hüquqi nizamasalınmasının yaxşılaşdırılması üzrə GİPİ layihəsinin reallaşdırılması yerli və beynəlxalq ekspertlərin fəal iştirakı ilə həyata keçirilir.

Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsü (ing. Black Sea Grain Initiative) Türkiyə və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının vasitəçiliyi ilə 2022-ci il iyulun 22-də Rusiya və Ukrayna arasında imzalanmış sazişdır. Bu saziş Rusiyanın Ukraynaya hərbi təcavüzü ərzində Ukrayna limanlarından taxıl və ərzaq məhsullarının təhlükəsiz daşınmasını nəzərdə tutur. 2022-ci ilin fevral ayında Rusiyanın Ukraynaya hücumu əvvəllər Qara dəniz vasitəsilə əsas taxıl ixracatçısı hesab edilən Ukraynadan dənizlə taxıl daşımalarının tamamilə dayanmasına səbəb oldu. Bu hal dünyada ərzaq qiymətlərinin bahalaşması ilə nəticələnməklə yanaşı, aşağı gəlirli ölkələrdə mümkün aclıq təhlükəsinin yaranmasına dair narahatlıqlara yol açdı. Meydana gəlmiş problemi həll etmək üçün həmin ilin aprel ayında Qara dənizdə dəniz marşrutlarına nəzarət edən Türkiyənin ev sahibliyi və BMT-nin dəstəyi ilə müzakirələr başladı. Nəticədə 22 iyul 2022-ci il tarixində İstanbulda saziş imzalandı. Razılaşmanın qüvvədə olma müddəti ilkin olaraq 120 gün müəyyənləşdirilmişdi. İstanbul sazişi 2022-ci il ərzaq böhranının həll edilməsi üçün müəyyən limanlardan taxılın təhlükəsiz ixracı istiqamətində mexanizm formalaşdırdı. Sazişin icrası istiqamətində Türkiyədə BMT-nin də katiblik qismində iştirak etdiyi "Birgə Koordinasiya və Təftiş Mərkəzi" yaradıldı.