Birinci Divizion (Azərbaycan)

Azərbaycan Birinci Liqası (əvvəlki adı: Azərbaycan Birinci Divizionu) — Azərbaycanın peşəkar futbol klublarının çıxış etdiyi ikinci ən yüksək təbəqə. Azərbaycan Birinci Liqasının mövsümü adətən sentyabr ayından maya kimi keçirilir.

Ölkə	Azərbaycan
Konfederasiya	UEFA
Açılış ili	1992
İlk sezon	1992
Komandaların sayı	10
Liqalar sistemində səviyyə	2
Yuxarı liqa	Azərbaycan Premyer Liqası
Aşağı liqa	Azərbaycan İkinci Liqası
Digər kubok(lar)	Azərbaycan Kuboku
Son çempion	Şamaxı
Ən uğurlu komanda	Neftçala (2 dəfə) Qaradağ (2 dəfə) MOİK (2 dəfə) Turan-Tovuz (2 dəfə) Araz Naxçıvan (2 dəfə) Şamaxı (2 dəfə)
TV partnyoru	I divizion/YouTube
Veb səhifəsi	www.pfl.az
Cari mövsüm

Azərbaycanda 2010-cu ildən 2017-ci ilə qədər Birinci Divizionda çempion olan komandalardan yalnız üçü Azərbaycan Premyer Liqasına buraxılıb: "Bakılı" (2008), "Gəncə" (2010) və "Araz-Naxçıvan" (2014).^[1] Digər 7 mövsümdə birinci yeri tutan "ABN-Bərdə", "Abşeron, "Qaradağ", "Ağsu", "Neftçala" (2 dəfə) yüksək liqadan kənarda qalıb.^[1] Bəzən klublar özləri imtina ediblərsə, əsasən lisenziya tələbləri ödənilməyib deyə Premyer Liqaya yüksəlmək mümkün olmayıb.^[1]

2016-cı ildə UEFA-nın təzyiqindən sonra AFFA-nın İntizam Komitəsi Azərbaycan Birinci Divizionunda oyun alveri qalmaqalına görə 22 futbolçu, 1 inzibatçı və 1 hakim bütün yarışlardan kənarlaşdırıldı.^[1][2] İkinci mərhələdə 16 nəfərin adı silindi, əvəzinə 2-si əlavə edildi.^[1] Araşdırmaların yekunu AFFA-nın martın 15-də keçirilən Hesabat Konfransından bir gün sonra açıqlandı.^[1] 9 futbolçu mövsümün sonuna qədər, "Şahdağ"ın inzibatçısı Rafael Kübərov 2 il müddətinə, hakim Anar Niyazov isə ömürlük bütün yarışlardan kənarlaşdırıldı.^[1] Araşdırmaların daha sərt nəticəsi isə "Rəvan" və "Şərurspor"un Birinci Diviziondan uzaqlaşdırılması oldu. Hər iki komandaya növbəti oyunlarda məğlubiyyət, futbolçularına azad agent statusu verildi.^[1]

2018-ci ildə Premyer Liqada mübarizə aparacan əvəzedici komandalarının çempionatı Azərbaycan Birinci Divizionu ilə birləşdirildi.^[3] Lakin əvəzedici komandalar çempion olarsa, onların çempionluğu əhəmiyyət kəsb etməyəcək və Premyer Liqaya yüksələ bilməyəcəklər.^[3]

7 iyul 2023-ci ildə "Azərbaycan Birinci Divizionu"nun adı Azərbaycan Birinci Liqası olaraq dəyişdirildi.^[4]

2023-cü ilin AFFA İcrayyə Komitəsinin qərarına əsasən çempion olan klub Azərbaycan Premyer Liqasına vəsiqə əldə edəcək, mövsüm yekununda liqada sonunca olan klub isə Azərbaycan İkinci Liqasında mübarizəni davam etdirəcək

13 iyun 2008-ci ildən Azərbaycan Peşəkar Futbol Liqası Azərbaycan Premyer Liqası, Azərbaycan Birinci Divizionu və Azərbaycan Kuboku yarışlarını təşkil edir.^[5] Qurumun ilk Ramin Musayev rəhbərlik edib.^[6] Hal-hazırda Elxan Səmədov PFL prezidentidir.

Hazırda Azərbaycan Birinci Liqasında 10 futbol klubu iştirak edir. Mövsüm ərzində (avqustdan maya qədər) hər klub rəqibləri ilə üç dəfə (dairəvi sistem) görüşür: ilk görüş hansl sahədə keçirilibsə 3-cü görüş də eyni sahədə, cəmi 27 oyun keçirilir. Komandalara qələbəyə görə üç xal, heç-heçəyə görə bir xal və məğlubiyyətə görə sıfır xal verilir. Komandalar ümumi xallar, sonra qol fərqləri ilə və daha sonra vurulan qollarla sıralanır. Əgər vəziyyət eynidirsə, komandalar eyni mövqedə yer alır.

Aşağıda Azərbaycan Birinci Liqasının tarixi boyu komandaların sayı qeyd olunur:

Azərbaycan Kubokunun qalibi UEFA Avropa Liqasının birinci mərhələsində avtomatik vəsiqə qazanır.

Əsas məqalə: Azərbaycan Birinci Liqası 2024/2025

MOİK
İrəvan

Şamaxı

Karvan

Qaradağ

Zaqatala

DİFAİ

Araz

Mingəçevir

İmişli

Azərbaycan Birinci Divizionu 2022-23 komandalarının xəritədə yeri.
Kursiv ilə yazılan klub Qarabağ regionunda yerləşir və ev oyunlarını Qarabağ münaqişəsinə görə Bakıda keçirir.

Qeyd: Cədvəl əlifba sırası ilə siyahlanıb

Mövsüm	Çempion	İkinci	Üçüncü	Bombardir
1992	Nicat Maştağa	Kür	Pambıqçı Neftçala
1993	Avtomobilçi Yevlax	Polad Sumqayıt	Plastik Salyan
	Xəzri Buzovna	Pambıqçı Neftçala	Şəmkir
1993-94	Azneftyağ Bakı	Pambıqçı Neftçala	Çeşmə Lənkəran
	Metallurq	MOİK Bakı	Sahil
1994-95	Şəmkir	MOİK Bakı	Kürmük Qax
1995-96	Xəzər Sumqayıt	Çinar	Fərid Bakı
1996-97	Kürmük Qax	Çinar	Qartal-95
	Qum Adası	Araz Bakı	Bərəkət
1997-98	Şahdağ Qusar	Şəfa
1998-99	İnter Bakı
1999-00	Şahdağ Quba	Şəfa-2	HHQ-Şahin
2000-01	MOİK Bakı	Ümid Bakı	Şahdağ Qusar
2001–02	Lokomotiv	Xəzər Sumqayıt	Bakılı
2002-03	AFFA və klublar arasında yaranan münaqişəyə görə bu mövsüm heç bir futbol çempionatı təşkil edilməmişdir.[7]
2003-04	Gənclərbirliyi Sumqayıt	Göyəzən Qazax	Karat Bakı
2004-05	AMMK	Energetik	Xəzər-Lənkəran 2
2005-06	Gilan	Xəzər-Lənkəran 2	Simurq
2006-07	Standard Bakı	ABN-Bərdə	Bakı
	Viləş Masallı	Göyəzən Qazax
2007-08	NBC Salyan	Bakılı	Neftçi Bakı
	MKT-Araz	MOİK Bakı
2008–09	ABN-Bərdə	Şahdağ Qusar	ANŞAD-Petrol Neftçala	Vasif Əliyev (ANŞAD-Petrol Neftçala, 14 qol) / Zahid Talıbov (Şahdağ Qusar, 14 qol)
2009–10	Gəncə	MOİK	Bakılı	Zaur Məmmədov (MOİK, 14 qol) / İbrahim Hüseynov (Gəncə, 14 qol)
2010–11	Abşeron	Rəvan Bakı	Bakılı
2011–12	Qaradağ	Neftçala	Karvan
2012–13	Ağsu	Qaradağ	Neftçala	Nicat Tağıyev (Ağsu, 19 qol)
2013–14	Araz-Naxçıvan	Neftçala	Qaradağ	Əli Bağırov (Karvan, 25 qol)
2014–15	Neftçala	Ağsu	Rəvan	İlham Allahverdiyev (Qaradağ, 21 qol)
2015–16	Neftçala	Qaradağ	Ağsu	Röyal Nəcəfov (MOİK, 24 qol)
2016–17	Turan Tovuz	Səbail	Ağsu	Oruc Balaşlı (Zaqatala, 27 qol)
2017-18	Xəzər	Qaradağ	Şüvəlan	Bəhruz Teymurov (MOİK, 15 qol)
2018-19	MOİK	Sumqayıt-2	Neftçi-2	Raul Yaqubzadə (MOİK, 21 qol)
2019-20	Turan Tovuz	Səbail-2	Zaqatala	Musa Qurbanlı (Qarabağ-2, 15 qol)
2020-21	Neftçi-2	Zaqatala	Turan Tovuz	Vidadi Novruzov (Turan Tovuz, 18 qol)
2021-22	Qaradağ	Şamaxı-2	Qarabağ-2	Sabir Allahquliyev (Qaradağ, 22 qol)
2022-23	Araz-Naxçıvan	Neftçi-2	Turan Tovuz-2	Orxan Əliyev (Araz-Naxçıvan, 27 qol)
2023-24	Şamaxı	Qaradağ Lökbatan	MOİK	Elmir Rəhimzadə (MOİK, 17 qol)

Azərbaycan Birinci Divizionu başladığı ildən, 32-dən çox klub müflis olub.^[8] 2000-ci illərin ortasında Azərbaycan Premyer Liqası və Azərbaycan Birinci Liqa arasında uçurum yaranması futbol ekspertləri tərəfindən tənqid olunmuşdur.^[9]