Munzur Vadisi Milli Parkı

Munzur Vadisi Milli Parkı (türk. Munzur Vadisi Milli Parkı) ― 21 dekabr 1971-ci ildə qurulan, Türkiyənin ən böyük və ən zəngin bioloji müxtəlifliyə sahib milli parkı. Park Şərqi Anadoludakı Tunceli ilində, Munzur dağ silsiləsinin Munzur vadisində yerləşir.[1][2]

Munzur Vadisi Milli Parkı
BTMB kateqoriyası — II (Milli park)
Sahəsi
  • 42.000 ha
Yaradılma tarixi 1971
Yerləşməsi
39°29′21″ şm. e. 39°37′30″ ş. u.HGYO
Ölkə
Yerləşməsi Tuncəli ili
Yaxın şəhər Tuncəli
Munzur Vadisi Milli Parkı xəritədə
Munzur Vadisi Milli Parkı
Munzur Vadisi Milli Parkı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Munzur Vadisi Milli Parkı Anadolunun ən zəngin floristik bölgələrindən biridir. Milli park bölgənin vəhşi aləmini və mənzərəli gözəlliyini qorumaq üçün yaradılmışdır.[3]

Qorunan ərazi Ətraf Mühit və Meşə Nazirliyinin Təbiəti Qoruma və Milli Parklar Ümumi Müdirliyi (türk. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü) tərəfindən idarə edilir.[1] İdarəetmədən kənar olan ərazilərin landşafı belə yaxşı qorunur. Bu, təbiətə dini inanclarının bir hissəsi kimi hörmət edən Alevi xalıqı ilə əlaqəli ola bilər.[4]

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Munzur vadisindən görüntü

Milli park Tuncəlidən 8 kilometr (5.0 mil) şimalqərbdə yeləşir[5] Park Muzur vadisi boyunca dəniz səviyyəsindən 3,300 metr (10,800 ft) yüksəklikdə yerləşən Munzur dağına qədər uzanır. Milli park ümumilikdə 420 kvadrat kilometr ərazini əhatə edir.[2][6][7]

Geologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Munzur dağlarının geoloji quruluşu metamorfikləşmiş çökmə, vulkanik və intruziv süxurlardan ibarətdir. Dağ silsiləsi xüsusilə Mərcan və Munzur çayları ilə bölünür.[2][5]

Milli parkda bir neçə mağara mövcuddur. Mağaralar sistemli bir şəkildə araşdırılmadığından bilinməyən növlərin nəsli kəsilmək təhlükəsi davam edir. Ərazidə mövcud olan çoxsaylı travertin və termal su mənbəyi Tuncəlinin geotermal enerji üçün böyük potensiala sahib olduğunu göstərir.

Mərcan vadisində 1,600 metr (5,200 ft) yüksəklikdən yuxarıda yerləşən buzlaq gölləri və Ovacık düzündəki bulaqlar, vadilər boyunca yaranmış kanyon və şəlalələr milli parkın təbii dəyərini artırır.[2][6]

İqlim

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qışda Munzur çayının mənzərəsi

Bölgənin iqliminə ekstremal qış temperaturu və güclü qar yağışı olan kontinental iqlim çox təsir göstərir. Munzur vadisindəki yağıntı miqdarı dəyişkəndir və 600–1,000 millimetr (24–39 düym) arasında dəyişir.[3]

Ekosistem

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Flora

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Munzur Vadisi Milli Parkında 43-ü milli park, 227-i isə Türkiyə üçün endemik olan ümumi 1518 bitki növü qeydiyyata alınmışdır. Zəngçiçəyi, dazı, Munzur kəklikotusu, Munzur qaymaqçiçəyi, dağ çayı, Munzur dağtərxunu milli park üçün endemikdir.[6][7]

Ağaclar və kollar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Milli parkdakı qarışıq meşələrdə rast gəlinən ümumi ağaclara qarağac, göyrüş, çinar, üzüm, fıstıq, palıd, qara şam, qovaq, söyüd, Quercus ithaburensis subsp. macrolepis, sivriyarpaq ağcaqayın, qızılağac, tozağacı, yabanı alma, yabanı armud, qoz, yabanı fındıq və sidr daxildir. Palıd qayalıq olmayan təpə və yamaclarda yayılmışdır və parkın hakim ağacıdır.[6]

Vəhşi çiçəkli bitkilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Parkda tapılan ümumi yabanı çiçəkli bitkilər dağlaləsi, sünbülçiçəyi, nərgizgülü, qar xədicəgülü, bənövşə, aptek çobanyastığı, ambroziyayabənzər disfaniya, gəvən və sürünən kəklikotudur.[6]

Fauna

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Zirvədən Munzur dağlarının mənzərəsi

Munzur Vadisi Milli Parkındakı təbii mühit vəhşi heyvanlar üçün uyğun yaşayış sahəsi təklif edir. Munzur çayı və M'rcan çayında yaşayan bir neçə alabalıq cinsi, bezoar keçisinin iki alt növü: qarapaça və Capra aegagrus aegagrus və ov quşu olan Xəzər uları milli parkın endemik faunasına nümunədir.[6][7]

Munzur çayı vadisində müxtəlif ov heyvanlarının qorunması və yetişdirilməsi üçün sahə mövcuddur[6]

Məməlilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Park və ətrafı yemək və ya idman üçün ovlanan ov heyvanları ilə zəngindir. Munzur vadisində yaşayan ən əhəmiyyətli vəhşi heyvanlar arasında canavar, tülkü, dələ, qonur ayı, çöl pişiyi, adi vaşaq, susamuru, porsuq, bezoar keçisi, sincab, dovşan və çöldonuzu var.[6]

Qaya sığınacaqlarında yaşayan qonur ayı Munzur vadisindəki vəhşi həyatın ən vacib iri məməlilərindən biridir. Bölgənin digər iri məməliləri meşələrin içindəki qayalıq yerlərdə məskunlaşan vaşaq, çöl donuzu və boz canavardır.[6]

Quşlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Park kifayət qədər quş cinsinə sahibdir. Bölgədə rast gəlinən gündüz yırtıcı quşlarına qartal, kərkəs, qızılquş, adi sar, şahin, çalağan və nadir bir növ olan berqut daxildir. Yapalaq, bayquş və yarasa ərazidə geniş yayılmış gecə növləridir.[6]

Digər quş cinslərinə boz kəklik, dovdaq, bəzgək, durna, adi bildirçin, meşəcüllütü, qurqur, alabaxta, çöl göyərçini və bəzi ördək növləri və nadir hallarda rast gəlinən qaz daxildir.[6]

Milli parkda tez-tez rast gəlinən təhlükə altında olan quş növləri qara leylək, toğlugötürən qartal, leşcil ağ kərkəs, ağbaş kərkəs, Xəzər uları, ilanyeyən, berqut, çöl sarı, məzar qartalı, cırtdan qartalça, Prunella ocularis, Prunella collaris, Tichodroma muraria, Pyrrhocorax graculus və alp hörücüsüdür.

Balıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Milli parkın axınlarında mövcud olan çox sayda alabalıq bölgə üçün əhəmiyyətli bir iqtisadi dəyər yaradır.[6] Əvvəllər vadidə kumja da yaşamışdır.

İstirahət

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Munzur çayı üzərindəki körpü

Bölgədəki sərt iqlim səbəbindən milli parkı ziyarət etmək üçün ən yaxşı vaxt 15 iyun — 27 avqust arasındakı dövrdür.[8] Park düşərgə, piknik, balıqçılıq və gəzinti kimi fəaliyyətlərə əlavə olaraq raftinq və alpinizm də daxil olmaqla müxtəlif açıq və su idman növləri üçün imkanlar təklif edir.[5][6]

Nəqliyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Munzur Vadisi Milli Parkının girişinə Tuncəlinin şəhər mərkəzindən, Munzur çayı boyunca Ovacıka gedən asfalt yolla çatmaq olar. Hər iki şəhərin İstanbul və Ankara beynəlxalq hava limanlarına daxili uçuşları olan hava limanı var.[7]

Bəndlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1985-ci ildə Dövlət Su İşləri (DSİ) Mərcan çayı üzərində hidroelektrik stansiyayay sahib bəndin inşasına başladı. Bənd 2003-cü ildə istismara verildi və 20 MVt enerji istehsal etdi. 2008-ci ildə elektrik stansiyası özəlləşdirildi və 30 illik müddətə Zorlu Holdinq tərəfindən satın alındı. Əməliyyatdan bir müddət sonra aparılmış istintaq bəndin milli parkın sərhədləri daxilində inşa edildiyini göstərmişdir.[8]

Türkiyədəki meşələrin və milli parkların qorunmasına dair qanunlara görə, bu kimi bölgələrdə bəndlərin tikilməsi qanunsuz bir əməldir.[9]

Ümumdünya Təbəti Mühafizə Fondu davam edən layihələr nəticəsində təhlükə altında qalacaq milli parkın bənzərsiz ekosisteminin daha çox qorunmasına çağırmışdır.[10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "Ministry Organization". Ministry of Environment and Forest. 2011-07-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-20.
  2. ↑ 1 2 3 4 "Milli Parklar-Tunceli İli Milli Park Kayıtları" (Turkish). Doğa Koruma ve Milli Parkler Genel Müdürlüğ. 2010-02-13. 2010-09-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-22.
  3. ↑ 1 2 World Wildlife Fund. "Eastern Anatolian deciduous forests". Encyclopedia of Earth. 2008-08-25. 2013-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-20.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-02-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-20.
  5. ↑ 1 2 3 "Tunceli - Munzur Vadisi Milli Parkı" (Turkish). Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2023-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-20.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 "Munzur Vadisi Milli Parkı" (Turkish). Tunceli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 2016-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-20.
  7. ↑ 1 2 3 4 "Munzur Vadisi Milli Parkı". Tunceli Valiliği-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 2011-08-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-25.
  8. ↑ 1 2 "Munzur Vadisi National Park?". Wildlife Adventures. 2011-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-25.
  9. ↑ (#empty_citation)
  10. ↑ "KHRP urges Moratorium on new dam projects". Water Power Magazine. 2003-06-03. 2011-06-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-20.

Əlavə oxu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Kevinç, Özlem. Munzur Vadisi Milli Parkı: dogăl özelliklerinin incelenmesi (Turkish). Kalan Yayınları. 2006. 119. ISBN 9789758424764.