Türkiyə türkcəsi

Türki dili ilə səhv salmayın.

Türk dili və ya Türkcə (türk. Türkçe, Türk dili, Türkiye Türkçesi, Anadolu Türkçesi) — Türkiyə Respublikasının, Kipr Respublikasının və Şimali Kipr Türk Respublikasının rəsmi dili. Elmdə Altay dilləri qrupunun türk dilləri qoluna aid edilir. Alternativ adlandırma kimi türkologiyada Türkiyə türkcəsi (Anadolu türkcəsi) adı işlədilir. Azərbaycan türkcəsi türkmən və qaqauz dillərinə çox yaxındır. Bu dillər ümumi türk dilinin oğuz qrupuna aiddir. Təqribən 438 söz və şəkilçilərdə fərq vardır.[mənbə göstərin]

Türk dili
Orijinal adı Türkçe[1]
Ölkələr
Tənzimləyən təşkilat Türk Dil Qurumu
Danışanların ümumi sayı
  • 82.231.620 nəf. (2021)[8]
  • 5.870.300 nəf. (2021)[8]
Təsnifatı
türk dilləri
Ortaq türk dili
Oğuz dilləri
Qərbi Oğuz dilləri[vd]
türk dili
Yazı Türk əlifbası[2]
Dil kodları
QOST 7.75–97 тур 693
ISO 639-1 tr
ISO 639-2 tur
ISO 639-3 tur
Dilin strukturlarının dünya atlası tur
Ethnologue tur
ABS ASCL 4301
IETF tr
Glottolog nucl1301
Bu dildə olan Vikipediya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
  Türk dilinin rəsmi dil olduğu ölkələr

  Türk dilinin regional dil olaraq tanındığı ölkələr

Türk dili İraq, Suriya, Almaniya, Bolqarıstan və Yunanıstanda azlıqların dili qəbul edilir. Bolqarıstan və Yunanıstanda isə türkcə televiziya kanalları fəaliyyət göstərir. Ümumiyyətlə, türk dilinin (Anadolu türkcəsi) yayılma arealı Osmanlı imperiyasının idarə etdiyi ərazilər ilə üst-üstə düşür.

Türk dilində ingilis, alman, fransız, ərəb və s. kimi dillərdən fərqli olaraq varlıqlar cinsiyyətinə görə fərqləndirilmir. Cümlə quruluşu əksər hallarda belədir: mübtəda cümlənin əvvəlində, xəbər sonunda işlənir. Təyin təyin etdiyi sözün əvvəlində işlənir.

Hal-hazırda 1928-ci ildəki hərf inqlabından sonra latın hərflərindən istifadə olunur.

Türkcə ya da Türk dili qərbdə balkanlardan başlayıb şərqdə Xəzər dənizi sahəsinə qədər danışılan Türk dilləri dil ailəsinə aid daim güncəllənən dildir. Türk dillər Osmanlı türkcəsisinin davamını təşkil edir. Başda Türkiyə olmaqla qədim Osmanlı İmperiyası coğrafiyasında danışılan Türk dili, dünyada ən çox danışılan 15-ci dildir. Türk dilinin daim güncəllənən olması hər hansı bir yenilik üzərindən istənilən qədər yeni sözlər yarada bilmək imkanını verir. Türkiyə türkcəsi bu yönündən dolayı digər Türk dillərilə ortaq ya da ayrı olan onlarca söz mövcuddur[9].

Nəzəriyyələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türk dili ilə bağlı bir neçə təsdiqini tapmayan iddealar var. Bunlar aşağıdakılardır:

İstifadə olunan əlifbalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yayılma

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkiyə türkcəsində danışanların dünya üzərində yayılımı
  Rəsmi Dil
Türkiyə, ŞKTR, Kipr, Makedoniya (Şəhər səviyyəsində), Kosovo,İraq (Regional)
  1.000.000 dan fazla konuşan
Almaniya
  500.000 – 1.000.000 arası konuşan
Bolqarıstan, Suriya
  100.000 – 500.000 arası konuşan
Fransa, Niderland, Belçika, Birləşmiş Krallıq, Avstriya, ABŞ, Özbəkistan,Azərbaycan,iran,Rusiya
  25.000 – 100.000 arası konuşan
Yunanıstan, Avstraliya, Kanada, Meksika, Rusiya, İsveç, Danimarka, İsveçrə, Rumıniya
  25.000 az konuşan/ hiç konuşmayan
Kalan ülkeler

Dialektlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Beş Dialektlər vardır

Anadolu

Şərqi Anadolu Qərbi Anadolu Şimalqərbi Anadolu olmaq üzrə üçe ayrılıb

Rumeli

Şərqi Rumeli Qərbi Rumeli olmaq üzrə ikiye ayrılıb

Kipr

Suriya

Əlifba

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türk Əlifbası
[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aa

Bb

Cc

Çç

Dd

Ee

Ff

Gg

Ğğ

Hh

Iı

İi

Jj

Kk

Ll

Mm

Nn

Oo

Öö

Pp

Rr

Ss

Şş

Tt

Uu

Üü

Vv

Yy

Zz

Azərbaycan dilində olan "ə" hərfi Türk dilində "e" hərfi içində gizlədilir.

Fonetika

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Misal
[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • ben — mən
  • sen — sən
  • o — o
  • biz — biz
  • siz — siz
  • onlar — onlar
  • bir, iki, üç — bir, iki, üç
  • dört, beş, altı — dörd, beş, altı
  • yedi, sekiz, dokuz, on — yeddi, səkkiz, doqquz, on
  • ne — nə
  • nasıl — necə
  • niye/neden/niçin — niyə/nədən/nə üçün
  • nere/nereye — hara/haraya
  • ne zaman — nə vaxt
  • kim — kim
  • Türkçe biliyorum/bilmiyorum — Türkcə bilirəm/bilmirəm
  • Nereden geliyorsun? — Haradan gəlirsən?
  • Çocuklar şimdi okulda.("mektep" köhnə söz) — Uşaqlar indi məktəbdədir.
  • Bu akşam gideceğim. — Bu axşam gedəcəyəm.
  • Müzik dinlemeyi çok severim. — Musiqi dinləməyi çox sevirəm.
  • Bu çocuk benim kardeşim. — Bu uşaq mənim qardaşımdır.
  • Mustafa Kemal Atatürk Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusudur. — Mustafa Kamal Atatürk Türkiyə Respublikasının qurucusudur.
  • Almanca öğrenmek için derslere başlayacağım. — Alman dili öyrənmək üçün dərslərə başlayacağam.
  • Ben Azerbaycanlıyım. — Mən Azərbaycanlıyam.
  • Benim bilgisayarım var. — Mənim kompüterim var.
  • Yoğurt — Qatıq
  • Balık — Balıq

Qrammatika

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Leksika

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türk dili sözlükləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sözlük

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ https://github.com/unicode-org/cldr/blob/main/common/main/tr.xml.
  2. ↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge University Press, 1987. S. 307. ISBN 978-0-521-42443-1
  3. ↑ 1 2 ScriptSource - Bulgaria.
  4. ↑ 1 2 ScriptSource - Cyprus.
  5. ↑ 1 2 ScriptSource - Greece.
  6. ↑ 1 2 ScriptSource - Turkey.
  7. ↑ 1 2 Constitution of Northern Cyprus.
  8. ↑ 1 2 https://www.ethnologue.com/language/tur/24.
  9. ↑ Prof. Dr. Doğan Aksan, Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Bilgi, s. 68.