Yeşilçam

Türkiyə kinosu və ya Yeşilçam Türkiyə filmləri incəsənəti və sənayesinə aiddir. Bu, Türkiyə mədəniyyətinin mühüm tərkib hissəsidir və son illər ərzində çiçəklənmişdir. Son vaxtlar Ərəb dünyasında və nadir hallarda, Birləşmiş Ştatlarda maraqla qarşılanır. Osmanlı imperiyasında nümayiş etdirilən ilk film Lümyer qardaşlarının çəkdiyi La-Sota vağzalına qatarın gəlməsi filmi idi. Türkiyə istehsalı olan ilk film rejissoru Fuat Uzkınay olan və çəkilişi 1914-cü ildə tamamlanmış Ayastefanosdakı rus abidəsinin yıxılması adlı sənədli filmdir. Türkiyədə ilk səsli film 1931-ci ildə nümayiş etdirilmişdir.

Türkiyə kinosu
Ekran sayı	2,093 (2012)[1]
Əsas distribyutorlar	United International Pictures 34.8% Warner Bros. 21.9% Tiglon 18.9%[2]
İstehsal olunan bədii filmlər (2012)[3]
Cəm	61
Buraxılış sayı (2012)
Cəm	43,935,763
• Adambaşına düşən	0.6 (2012)[4]
Milli filmlər	20,487,220 (47.0%)
Ümumi gəliri (2012)[1]
Cəm	234 milyon $
Milli filmlər	109 milyon $ (46.6%)

Mövzuya dair məqalələrin siyahısı Türkiyə mədəniyyəti Türk mədəniyyəti Tarix • Ədəbiyyat • Dillər • Təsviri incəsənət Memarlıq • Kinematoqrafiya • Televiziya • Mətbəx • Təhsil • Din • Musiqi • Bayramlar • Elm "Türkiyə" portalı b m r

Türk filmlərinin siyahısı
1910-cu illər
1914 1915 1916 1917 1918 1919
1920-ci illər
1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929
1930-cu illər
1930 1931 1932 1933 1934 1925 1936 1937 1938 1939
1940-cı illər
1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949
1950-ci illər
1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959
1960-cı illər
1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969
1970-ci illər
1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979
1980-ci illər
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
1990-cı illər
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
2000-ci illər
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
2010-cu illər
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
2020-ci illər
2020 2021 2022 2023
b m r

Osmanlının kinoteatrla tanışlığı ilk dəfə 1895-ci ildə baş vermişdir. Lümyer qardaşların çəkdiyi La-Sota vağzalına qatarın gəlməsi filminin, 29 dekabr 1895-ci ildə, Parisdəki ilk nümayişindən təxminən bir il sonra, bir alman yəhudisi olan Ziqmund Uenberq tərəfindən, İstanbulda Qalatasarayda bir barda göstərilməsi ilə Türk cəmiyyəti kinoteatrla tanış olmuşdur.

Türkiyədə xalqa açıq ilk kinoteatr 19 mart 1910-cu ildə, İstanbulda Şahzadəbaşında^[tr] "Milli Kino" adı altında fəaliyyətə başlamışdır. O zaman İstanbul liseyində film nümayişləri keçirən komanda maddi imkan taparaq ikinci Türk kinoteatrını Əli Əfəndi Filmlərini açmışdır. Türkiyədə kinoteatrın təşəkkülü I Dünya Müharibəsi dövründə baş vermişdir. Alman ordularının, filmləri bir təbliğat amili kimi və əsgərlərin təhsili üçün istifadə etdiyini görən, dövrün Osmanlı İmperiyası Ali Baş Komandan Vəkili və Hərbi Naziri vəzifələrini davam etdirən Ənvər Paşa, kino faktının əhəmiyyəti hiss etmiş və 1915-ci ildə Mərkəzi Ordu Kinoteatr Dairəsini (MOSD) quraraq, Türk kinoteatrının təşəkkülünün əsasını qoymuşdur. MOSD-nin yaradılması və sonrakı dövrdə istehsal olunan hekayəli filmlər kino tarixi üçün o illərin ən mühüm inkişafı idi.^[6] Həmin dövrdə Fuad Uzkınayın çəkdiyi Ayastefanosdakı rus abidəsinin yıxılması adlı sənədli film Türkiyə kinosunun ilk əsəri olaraq 14 noyabr 1914-cü ildə ekrana girmişdir.150 metrlik sənədli film olaraq çəkilən filmin günümüzə heç bir surəti gəlib çatmamışdır.^[7]

1916-cı ildə Müdafiə Milliyə Cəmiyyətidə^[tr] alınan qərarla kino fəaliyyətinə başlanılmış, Almaniyadan gətirdiyi alətlərlə film çəkilişlərinə başlayan cəmiyyət, müharibədən görüntülərin də yer aldığı filmlər hazırlamışdır.

İlk mövzulu Türk filminin, hər ikisi də 1917-ci ildə Müdafiə Milliyə Cəmiyyəti tərəfindən çekilen, 3 Pəncəvə ya Casus adlı filmlər olduğu barədə mübahisələr var. Əslində Türkiyə kinosunda ilk süjetli film sınağı Leblebici Horhor Ağa olmasına baxmayaraq film aktyorların birinin ölməsi səbəbi ilə tamamlanmamışdır. İkinci film isə Hümmət Ağanın İzdivacı olmasına baxmayaraq, filmin aktyorları Çanaqqala müharibəsində iştirak etdiklərindən çəkilişlər ancaq 1918-ci ildə tamamlanmışdır.^[8]

1919-cu ildə çəkilmiş və rejissoru Əhməd Fehim olan Dayə adlı film senzuraya məruz qalan ilk Türk filmidir. Türkiyə kinosunda ilk komediya filmi seriyasına isə 1917-ci ildə başlanmışdır. Rejissorluğunu Hüseyn Şadı Karagözoğlunun etdiyi Bican Əfəndi İqtisadçı adlı 1917-ci ildə çəkilmiş Türk komediya filmi böyük maraq görüncə,1921-ci ildə Bican Əfəndi Məktəb müəllimi və elə həmin ildə Bican Əfəndinin yuxusu adlı komediya filmləri çəkilmişdir.

Bu dövrdə Türk Kinoteatrlarının ilk səsli filmi, Türkiyə, Misir və Yunanıstanın birlikdə istehsalə olan İstanbul Küçələrində filmi çəkilmişdir. Bundan başqa ilk qısametrajlı film də bu dövrdə çəkilmişdir.1931–1950 illəri arasındakı ən mühüm hadisə Türkiyə kinosu Cəmiyyəti tərəfindən təşkil olunan müsabiqə olmuşdur. Yarışda Şakir Sırıqlının Unudulan Sirr filmi "ən gözəl film" seçilmişdir.1949-cu ildə çəkilən Fəryad filmi ilk Türk qorxu filmi, 1953-cü ildə çəkilən Xalçaçı Qız filmi isə çəkilən ilk rəngli Türk filmi olmuştur.

Türkiyə kinosu tarixindəki 2-ci müsabiqə bu dövrdə İstanbul Yerli Film Müsabiqəsi adı altında keçirilmişdir. Həmçinin qapalı kinoteatrların yaradılması və rəngli filmlərin çəkilməsi ilə Türk kino tarixində böyük bir mərhələ başlanmışdır. İstehsal olunan film sayının 789-a çatdığı bu illərdə, baş verən bütün bu proseslərin işığında, 1963-cü il istehsalı olan Susuz Yaz filmi beynəlxalq festivallarda mwkafat alan ilk Türk filmi olmuşdur.

Bu dövrün göstəricilərə baxdıqda, ağ-qara filmlərin rəngli filmlərin arxasında qaldığı görsənir. Bundan başqa, bu illərdə cizgi filmləri ilə bağlı işlər görülmüş və yarışlar keçirilmiş, xarici film festivallarında uğurlar və beynəlxalq sahədə mükafatlar əldə edilmişdir.

• Prades Film Şənliyində alınan xüsusi mükafat.
• Nantın Film Şənliyində jüri xüsusi mükafatı.
• Haaqa Film Şənliyində alınan mükafat.
• Beynəlxalq Milan Film Sərgisində Ömər Qovurun çəkdiyi Yusif və Kənan filminin aldığı böyük mükafat.

Bu dövrdə ağ-qara filmlər tarixə qarışmışdır. Xarici romanlar və abidələr Türkcəyə tərcümə olunaraq filmə çevrilmişdir. Həmçinin Toronto Kino Fondu və Ottava Səfirliyinin dəstəyi ilə Türkiyədə ilk kütləvi film nümayişi keçirilmiş və beləliklə Türkiyə kinosu qloballaşma mövzusunda ilk addımını atmışdır.

• Attilâ İlhan
• Bülent Oran
• Erdoğan Tünaş
• Kemal Tahir
• Orhan Kemal
• Orhan Pamuk
• Safa Önal
• Tarık Dursun K.
• Ümit Ünal
• Yavuz Turgul

• 3 Dev Adam
• Ayşecik serialı
• Hababam Sınıfı serialı
• Kemal Sunal filmləri
• Kilinka: Soy ve Öldür
• Malkoçoğlu serialı
• Nuri Alço filmləri
• Tarkan serialı
• Turist Ömer serialı
• Yıkılmayan Adam

Vikianbarda Türkiyə kinosu ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Türk Sinemaları Web Sitesi
• Ankara Uluslararası Film Festivali Resmi Sitesi
• İzmir Kısa Film Festivali Resmi Sitesi Arxivləşdirilib 2015-11-06 at the Wayback Machine
• Uçan Süpürge Film Festivali Resmi Sitesi Arxivləşdirilib 2015-02-07 at the Wayback Machine
• Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali Resmi Sitesi Arxivləşdirilib 2018-09-01 at the Wayback Machine
• Uluslararası İstabul Film Festivali Resmi Sitesi
• Uluslararası Mardin Film Festivali Resmi Sitesi
• Sinema Türk Veritabanı
• Türk Sineması Eksenli Aylık Sinema Dergisi
• Ticari Başarı Sağlayan Filmler Arxivləşdirilib 2013-06-05 at the Wayback Machine