Lüğətlərdə axtarış.

Landşaft (alm. Landschaft‎) – bütün əsas komponentləri (litosferin üst horizontları, relyef, iqlim, sular, torpaq, biota) mürəkkəb qarşılıqlı əlaqədə olan və inkişaf səviyyəsinə görə eynicinsli vahid sistem təşkil edən təbii coğrafi kompleks. == Lantşaftın növləri == Ekologiyada landşaft təbiətdən səmərəli istifadə məqsədini əhatə edir. Landşaftlar mənşəyinə görə iki əsas tipə ayrılır – təbii və antropogen. == Təbii landşaftlar == Təbii landşaft yalnız təbii faktorların təsiri altında formalaşır. Aşağıdakılar təbii landşafta aid edilir: Geokimyəvi landşaft (Polınov, 1956) – kimyəvi elementlərin və birləşmələrin eyni tərkib və miqdara malik olan yer sahəsidir. Hər geokimyəvi landşafta müəyyən tip elementlərin və birləşmələrin miqrasiyası xasdır. Elementar landşaft (Polınov, 1915) – eyni cinsli süxurda, eyni relyef elementində yerləşərək bir bitki assosiasiyası və bir torpaq tipi ilə səciyyələnir. Elementar landşaft ellüvial, subakval və superakval adlı üç tipə ayrılır. Ellüvial landşaft – relyefin təpəlik (yüksəklik) elementlərində formalaşır.

Antropogen landşaft — insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişdirilmiş təbii landşafta, həmçinin insanın yaratdığı təbii- istehsal komplekslərinə, şəhər, qəsəbə, texnogen, kənd təsərrüfatı landşaftlarına deyilir. Antropogen landşaftlar hal-hazırda Yerin quru sahəsinin təxminən 50 %-ni əhatə edir. Antropogen landşaftlar özünü tənzimləyən təbii landşaftdan fərqli olaraq, insanın nəzarəti altında olub, idarə olunur. == Antropogen landşaftların tarixi və genetik xüsusiyyətləri == Müasir dövrdə elm və texnikanın, məhsuldar qüvvələrin sürətli inkişafı yerin landşaft sferasının təbiətində əsaslı şəkildə ciddi struktur dəyişmələri yaratmışdır. XX əsrin 60-70-ci illərindən başlayaraq antropogen landşaftların öyrənilməsinə maraq xeyli artmışdır. XIX əsrin ortalarından başlayaraq tədricən maşınlı sənayenın yaranması ilə dünyada və Azərbaycanda təbii ehtiyatların mənimsənilməsinin yeni, daha dağıdıcı və təbii landşaftlara qarşı amansız müdaxilə mərhələsi başlayır. Bu dövr XX əsrin ortalarına kimi davam edir. Quba, Qusar, Gədəbəy, Daşkəsən, Masallı, Lənkəran və s. inzibati ərazilərdəki dağ meşələri antropogen təsirlərlədən əsaslı şəkildə ziyan görür. Hazırda bu ərazilərdəki meşələrin əsas hissəsi təkrar törəmə meşələrdir.

Coğrafi landşaft- fiziki-coğrafi bölgünün (rayonlaşmanın) əsas vahidi. Yerin coğrafi təbəqəsinin inkişafında təbii sürətdə əmələ gələn və öz coğrafi quruluşuna görə digər sahələrdən fərqlənən nisbətən yekrəng sahə-ərazidir. Coğrafi landşaft dedikdə təbii-coğrafi kompleks, daha doğrusu fiziki-coğrafi rayon nəzərdə tutulur. Mənşəyinə görə vahid ərazi olub,eyni tip relyefi, geoloji quruluşu, iqlimi, yeraltı və səth sularının, torpağın qanunauyğun birliyi, bitki və heyvanat aləminin eyniliyi ilə səciyyələnir. Hər bir C.1.onun daxilində qarşılıqlı əlaqəli birlik yaradan sadə fiziki-coğrafi vahidlərdən /fasiya, təbii mərz, məhəll/təşkil olunur. Digər tərəfdən mürəkkəb strukturuna görə oxşar C.1.

Karst landşaft (rus. карстовый ландшафт, ing. karst landscape)karstın inkişaf etdiyi sahələrin landşaftı. Mülayim enliklərdə qapalı dərinlik və çökəkliklərin olması səthi axınların az olması, qrunt sularının dərində yatması, yeraltı boşluqların olması, mağaralar, itən çaylar, gur bulaqlar və b. əlamətlərlə fərqlənir. Subtropik və tropik qurşaqlarda qüllə, konus, günbəz, çılpaq daşlı sahələr, çökəklik karstı və b. formada qalıq relyef formalarının olması ilə səciyyələnir.

Landşaft rejimi (en. landscape mode) – kağız vərəqinin elə yönümüdür ki, mətn və ya görüntü vərəqin uzun tərəfi boyunca çap olunur, yəni görüntünün və ya səhifənin eni hündürlükdən çox olur. Landşaft monitor (en. landscape monitor) – eni hündürlüyündən böyük olan monitor. Landşaft monitorların eni, televiziya ekranında olduğu kimi, hüdürlüyündən təxminən 33% böyük olur. == Ədəbiyyat == İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Landşaft sfe­rası (rus. ландшафтная сфера; ing. landscape sphere) coğrafi təbəqənin sino­nimi; coğrafi örtüyün bir his­səsi — litosfer, atmosfer və hidrosferin qarşılıqlı təsir zonası; cəmiy­yət də daxil olmaqla təbii və antropogen landşaft.

== Landşaft təbəqəsi == Landşaft təbəqəsi (alm.landschaft-ölkə, məhəl və ya holl. landschap-ərazinin görünüşü)-bax.coğrafi təbəqə.

Mədəni landşaft- insan fəaliyyəti sayəsində müəyyən bir ehtiyacı ödəmək üçün yaradılmış landşaft. == Mədəni landşaft == İnsanın təsərrüfat fəaliyyətinin təsirini görməmiş təbii landşaftdan fərqli olaraq Mədəni landşaft daima insanın təsiri və nəzarəti altında olur. Səhra içərisində vahə, çöl zonasında zəmi, bağ, üzümlük, tropik meşələr arasında çay kolu, banan plantasiyaları, qırılmış meşə yerində örüş və tarla, quraqlıq yerdə süni salınmış meşə və s. mədəni landşafta aiddir. == Landşaft planlaşdırılması == Landşaft planlaşdırması adətən digər planlaşdırma vasitələrindən əvvəl və yaxud onlarla kompleks istifadə olunur və aşağıdakı şəkildə təbii ehtiyatların mühafizəsi və onlardan davamlı istifadəyə kömək edir: -Müxtəlif məqsədlər üçün torpaqdan istifadənin daha effektiv olmasına və bu sahədə məlumatlandırmaya təminat verir, məsələn, tikililər, yerquruluşu, meşə massivləri və biomüxtəliflik üçün; -Torpaqdan istifadədə müxtəlif təşkilat və siyasətçilərin müxtəlif səviyyələrdə qərarlarını birləşdirir; -Əhali ilə aktiv münasibət yaratmaqla məlumat sisteməlşdirilir və interaktiv (əhalinin iştirakı) plan üçün sənədlər hazırlanır; -Təbii resurs və komplekləslərin istifadəsində konkurent varintlar olduqda, xüsusən bazar iqtisadiyyəti şəraitində, optimal qərarın tapilmasına xidmət edir; -İnvestorlara layihələrə qoyulan tələbləri nəzərə almağa və onların reallaşdırılmasının məqsədəuyğunluğu haqqında vaxtında və doğru qərar qəbul etməyə imkan verir; -Planlaşdırmaya bütün marağı olan tərəfləri, o cümlədən yerli əhalini, cəlb edən komunikativ prosesdir və cəmiiyətin demokratlaşmasına, onun sosial-iqtisadi stabilliyinə və davamlı inkişafına yardımçı olur.

Texnogen landşaft - müasir güclü texnikadan istifadə etməklə strukturası və forması insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində yaranan antropogen landşaftın müxtəlif növləridir. İnsanın təsiri birbaşa (torpağın, bitkinin, yerin üst qatının, sənaye, məişət, tikinti, neft tullantıları ilə yerin səthin tutulması, su ilə basdırılması) və dolayı yolla (suyun, torpağın, atmosferin sənaye tullantıları ilə çirklənməsi və dəyişməsi) ola bilər.

== Park landşaftı == Park landşaftı-müxtəlif təbii zonalarda təbii və ya süni mənşəli meşəaltısız seyrək meşə landşaftına deyilir. Məsələn, tropik savannalar, meşətundra seyrək meşəliyi v s. park landşaftına aiddirlər.

Vulkan land­şaftı – (rus. вулканический ландшафт, ing. volcanic landscape) müasir və qədim vulkan relyef formalarının geniş inkişaf etdiyi ərazi.

Şəhər landşaftı - tikili, yol və parkları olan antropogen landşaft tipi (urbanik landşaftın sinonimi).

Nival subnival landşaft — Bu landşaft tipi Böyük Qafqazın cənub yamacında 3200-4400 m-lik mütləq yüksəklik diapazonunda olan uca dağların suayrıcı xətti boyu dar zolaq şəklində uzanan əraziləri əhatə edir. == Ərazisi == Əsasən mütləq yüksəkliyi 3500 m-dən çox olan Bazardüzü (4466 m), Tufandağ (4106), Çorundağ (4079 m), Məlkəmud (3879 m), Quton (3608 m), Çuxadurmaz (3572 m) kimi dağ zirvələrində formalaşan bu landşaft kompleksinin ümumi sahəsi 390 kvadrat kilometr olub,Azərbaycan daxilində Böyük Qafqazın cənub yamacının 11,1%-ni təşkil edir. Relyefin böyük nisbi və mütləq yüksəkliyi və sərt iqlim şəraiti nival-subnival qurşaqdakı landşaftların formalaşması və inkişafında əsaslı rol oynayır. Fiziki aşınma, şaxta aşınması,qravitasiya, eroziya-denudasiya, soliflükasiya kimi müxtəlif proseslərin böyük potensial enerji ehtiyatları burada landşaftların daha çox dinamikliyinə şərait yaradır. == Relyefi == Bundan başqa sərt relyefə və davamiyyətli qar örtüyünə malik olan bu landşaftlar bəzi yerlərdə buzlaq sahələrinə çox yaxın olduğundan burada kimyəvi elementlərin hipergen miqrasiyasını öyrənmək hələlik mümkün deyildir. Lakin əldə etdiyimiz faktiki göstəricilər bu landşaftlarda ekoloji-geokimyəvi şəraitin ümumi cəhətləri haqqında müəyyən təsəvvürlər yaratmağa imkan verir. Yüksək dağlığın nival-subnival landşaft qurşağı Böyük Qafqazın cənub yamacı ərazisindəki dik və uçurumlu-qayalı dağ yamaclarını, düzəlmə səthlərini, aşınma prosesləri nəticəsində formalaşan ufantı konuslarını və s. bu kimi bir sıra elementar landşaftları əhatə edir. Dağ yamaclarında tez-tez ufantı konuslarına, uçqunlara, qaya çıxıntılarına təsadüf edilir.Dik və uçurumlu yüksək dağ yamaclarında yayılmış ufantı konusları, buzlaq və qar örtüyünün yaratdığı relyef formaları (karlar, sirklər, morenlər) və yarğanvari çay dərələri geniş əraziləri əhatə edir. Digər landşaftlardan (alp çəmənliyi və meşə landşaftlarından) fərqli olaraq nival-subnival landşaftlarda dağ süxurlarının maddi tərkibi və geokimyəvi xüsusiyyətləri kimyəvi elementlərin hipergen miqrasiyasına daha çox təsir göstərir.

Yarımsəhra landşaft kompleksi- Yarımsəhralar Abşeron yarımadasının böyük bir hissəsinin (90%) əhatə edir. Bu da iqlimin quraq olması, relyefin alçaq olması və süxurların litoloji tərkibi ilə əlaqədardır. == Relyefi == Onun arealı Xəzər dənizi ilə 500-600 m. Mütləq hündürlüklər arasındaki ərazini əhatə edir. Yarımadanın qərb və mərkəz hissələrinin relyefi sinklinal dərə və çökəkliklərlə ayrılmış qabarıq antiklinal silsilələr, tirələr və yüksəkliklərlə xarakterizə olunur. Bu ərazilərdə Neogen və Dördüncü dövrün karbonatlı – terrigen çöküntüləri yayılmışdır. Burada həm də palçıq vulkanları çox inkişaf etmişdir. Yarımadanın şərq hissəsi əsasən düzənlik olub, orta-yuxarı-Dördüncü dövr və müasir çöküntülərlə örtülmüşdür. Nisbətən hündür relyef yarımadanın şimal-qərb hissəsində rast gəlinir (Qoyundağ – 333 m, Qaraheybət – 272 m), şərqə doğru isə relyef alçalır (Məqribi R.A., 1997). Yarımsəhra iqliminin məhsulu olan şoranlıqlar və duzlu göllər (Mirzaladi, Böyük Şor, Saray, Pirşağagöl və s.) yarımadanın landşaftları üçün xarakterik olub geniş yayılmışdır.

== Landşaft komplekslərinin ekoloji qiymətləndirilməsi == Ekoloji vəziyyəti saxlamaq, sabitləşdirmək üçün landşaft komplekslərinin qiymətləndirilməsi vacib məsələ sayılır. Azərbaycanın landşaft komplekslərini qiymətləndirmək ilkin material kimi torpaq xəritələrindən, torpaq-eroziya və torpaqların mühafizəsi xəritələrindən, landşaft kompleksi xəritəsindən, torpaqların bonitet şkalası v ə bonitet kartoqramlarından istifadə edilmişdir. Nəticədə tədqiqat obyektlərindəki landşaft komplekslərinin sayı, onların sahəsi, landşaftın orta ölçülmüş balı və –müqayisəli dəyərlilik əmsalı müəyyən olmuşdur. Azərbaycanın landşaftının orta ölçülmüş bonitet balını (41) vahid qəbul edərək (K-1.00) ona münasibətdə landşaft tiplərinin dəyərlilik əmsalı müəyyən olunmuşdur. == Landşaftın çirklənməsi == Bu termin bir neçə mənada işlənir: 1) bu və ya digər maddənin və ya enerjinin təbii haldan yüksək olması; bu, həm də təbii faktorlar (vulka) fəaliyyəti, torpaq hissəciklərinin və ya duzların gətirilməsi), həm də antropogen faktorların təsiri nəticəsində baş verə bilər; 2) landşafta təbii proseslərin gedişi nəticəsində formalaşmayan yad maddələrin verilməsi. Landşaftın çirklənməsinin əsas mənbəyi texnogen təzyiq sayılır. Çirklənmə landşaftın xarakterinin və onun komponentlərinin xassələrinin dəyişməsinə səbəb olur, bu isə geomorfoloji (to)un, qumun və s.-nin toplanması) və termik anomaliyanın formalaşması ilə nəticələnir. Landşaftın komponentlərinin qarşılıqlı təsiri onlardan birinin çirklənməsi (məs. havanın), digər komponentlərin (bitki örtüyü, torpaq və s.) çirklənməsinə səbəb olaraq bütün landşaftı əhatə edir. Bu zaman orqanizmlər, torpaq və su hövzələrindəki lil çox vaxt çirkləndirici maddələr toplayır.

Quru-çöl landşaft kompleksi - Yarımsəhra landşaftları ilə tipik çöllər arasında keçid təşkil edən bu landşaft tipi Abşeron yarımadasında kiçik sahələrlə parçalanmış areallarla yayılmışdır. Ərazinin relyefi platoşəkilli yüksəkliklər və təpəli-tirəli düzənliklərlə təmsil olunur. Süxurlar məhsuldar qatın Abşeron gilləri, əhəngdaşları və qum-gillərdən ibarətdir. Hündürlük 50-145 m arasında dəyişir. Qabarıq və bəzi hissələrdə pilləvari quruluşa malik Güzdək platosunun hündürlüyü 160-200 m-ə çatır. == İqlimi == Burada il ərzində günəşli saatların miqdarı 2200-2400 saata qədərdir. Yanvarın orta temperaturu 2,5-3,00C, iyulun orta temperaturu 24-250C arasında dəyişir. Mütləq maksimum temperatur 40-410C, mütləq minimal temperatur isə -14-150C - dir. Ərazidə şimal və cənub küləkləri üstünlük təşkil edir. Ən sürətli küləklər (orta sürət 6-8 m/san) şimal və şimal-qərb istiqamətlərindən əsir.

Zilim landşaft təbiət parkı — yerli əhəmiyyətli qorunan təbiət abidəsi. Təbiət parkı 2005-ci ildə resursların bərpası, turizmin inkişafı və mövcud bioloji növlərin qorunması məqsədi ilə təşkil olunmuşdur. Park Başqırdıstanın xüsusən qorunan təbiət ərazisi statusuna malikdir. == Təsviri == Park ərazisində unikal təbiət kompleksi, nadir yayılmış bitki və heyvan növlərinə rast gəlmək olar. Başqırdıstan Respublikası Qafuri rayonu ərazisində, Zilim çayı hövzəsində yerləşir. Park 38,1 min ha ərazini əhatə edir. Park alçaq dağlıq əraziləri əhatə edir ki, burada da 68 mağara mövcuddur. Onlardan Oktyabrskaya və Kinderle mağaraları daha çox seçilir. == Flora == Park ərazisinin 90 % meşə ilə örtülmüşdür. Əsasən qarışıq və enliyarpaqlı meşələr üstünlük təşkil edir.

Balakən Katex ekogeokimyəvi landşaft rayonu - Bu ərazidə Böyük Qafqazın cənub yamacı ərazisi üçün səciyyəvi olan bütün duzlaşma tiplərinə,tipomorf makroionlara görə ayrılmış bütün geokimyəvi landşaft siniflərinə təsadüf edilir. == Ekoloji şəraiti == Rayon ərazisinin şimal hissəsində əsasən sulfatli maqneziumlu natriumlu,cənubunda isə sulfatlı natriumlu kalsiumlu və sulfatlı kalsiumlu natriumlu duzlar üstünlük təşkil edir.Ərazinin təbii sularının tərkibi Zaqatala,Qax və Qəbələ bölgələrinin təbii sularının ion tərkibi bir-birinə müəyyən qədər yaxındır.Balakən və Oğuzun təbii suları sulfatlı-natriumlu və kalsiumlu,Zaqatala Qax və Qəbələnin təbii suları kalsiumlu-hidrokarbonatlı və sulfatlıdır. == Ekoloji şəraitin ətraf mühitə təsiri == Ərazidə yayılmış geokimyəvi cəhətdən zəngin süxurların litoloji tərkibinin müxtəlifliyi geokimyəvi şəraitin rəngarəngliyinə səbəb olur.Lakin Katsdağ ,Kasmalo,Filizçay,Katex və s. sahələrdə faydalı qazıntı yataqlarının kəşfiyyatı ilə əlaqədar olaraq bu süxurların üzərinin açılması və səthə çıxarılması ilə ekoloji şərait daha da mürəkkəbləşir.Mühitdə misin çoxluğu heyvanlarda əmələ gələn bir sıra xəstəliklərdə (qara ciyərin atrofiyası və s.) özünü göstərir.Molibden artıqlığı isə heyvanlar arasında endemik molibden toksikozuna,insanlarda isə endemik molibden toksikozuna,insanlarda isə endemik podaqra xəstəliyinə səbəb olur.

Qanıx-Əyriçay ekogeokimyəvi landşaft rayonu-Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacından başlanan çayların gətirmə materiallarının akkumulyasiya sahəsi kimi səciyyələnir. == Ekoloji şəraiti == Rayonun qərbində sulfatlı-maqneziumlu-natriumlu,mərkəzində sulfatlı-kalsiumlu-natriumlu,şərqində isə sulfatlı-hidrokarbonatlı-natriumlu duzlar yayılmışdır.Rayon ərazisinin Laləli,Almalı,Muğanlı kimi akkumulyasiya sahələrində sərbəst (avtonom) landşaftlardan trans-akkumulyativ və ellüvial-akkumulyativ landşaft sahələrinə daşınan bir sıra kimyəvi elementlərin burada toplanması üçün əlverişli şəraiti olduğundan həmin yerlərdə mis,sink,qurğuşun,civə,mərgümüş,molibden və s.mikroelementlərin müsbət anomaliyaları yaranmışdır.Ərazidən axan çayların təsiri ilə bu anomaliyalardakı kimyəvi elementlərin mütəmadi olaraq akval landşaftlara daşınması müşahidə edilir. == Ekoloji şəraitin ətraf mühitə təsiri == Qanıx-Əyriçay ekogeokimyəvi landşaft rayonu ərazisində formalaşan torpaqların tərkibində bir sıra mikroelementlərin,o cümlədən mis,sink,qurğuşun,vanadium,mərgümüş və nikelin miqdarı çox vaxt yol verilən konsentrasiya həddini aşıb keçir.Bu isə rayon ərazisinin ekoloji-geokimyəvi şəraitinə mənfi təsir göstərir və buradakı canlılar arasında bir sıra xəstəliklərin, o cümlədən insanlarda və heyvanlarda hemolitik sarılıq,qaraciyər zədələnməsi,sinir sistemi xəstəliklərinin,bitkilərdə isə xloroz xəstəliyinin əmələ gəlməsi təhlükəsinin yaranmasına gətirib çıxarır.Lakin,belə xəstəliklərə rayon ərazisində hələlik nadir hallarda təsadüf edildiyindən bütün bunlar Qanıx-Əyriçay ekogeokimyəvi landşaft rayonunun ekoloji cəhətdən gərginliyi nisbətən zəif olan rayon kimi səciyyələndirməyə əsas verir.

İsmayıllı Lahıc ekogeokimyəvi landşaft rayonu — kimyəvi analizlərin nəticələrinə görə bu rayonun əksər əraziləri üçün sulfatlı-natriumlu zəif minerallaşma səciyyəvidir. == Ekoloji şəraiti == Ərazinin bəzi yerlərində təsadüf edilən mis, vanadium və mərgümüş kimi mikroelementlərin klarka nisbətən azacıq üstünlüyü, nikel, barium və fosforun isə əksinə, klarka nisbətən az olmasını nəzərə almasaq İsmayıllı-Lahıc ekogeokimyəvi landşaft rayonunu ekoloji şəraiti qənaətbəxş olan region kimi səciyyələndirmək olar. Çünki göstərilən elementlərdən ekoloji şərait üçün təhlükə ehtimalı, ancaq mühitdə misin miqdarının çoxluğundan, fosforun isə az olmasındandır. == Ekoloji şəraitin canlılara təsiri == Mühitdə misin miqdarının çox olması heyvanlarda qaraciyər atrofiyası xəstəliyi törədir; bitkilərin qida mühitində fosfor çatışmadıqda bitkilərin böyüməsi zəifləyir, çiçəkləmə və yetişmə fazaları gecikir, çiçəklərin və meyvələrin sayı az olur, yarpaqlar bənövşəyi rəng alıb solğunlaşır, bitkilərdə pur-pur xəstəliyi əmələ gəlir, heyvanlarda osteoporoza adlı sümük xəstəliyi baş verir. Lakin belə hallar rayon ərazisi üçün o qədər də səciyyəvi deyildir. == Təbii suları == Hidrokimyəvi analizlərin nəticələrinə görə,rayon ərazisindəki təbii suların tərkibində hidrokarbonatlı-kalsiumlu-maqneziumlu birləşmələr üstünlük təşkil edir. Rayonun əsas çay şəbəkəsini təşkil edən Göyçay, Girdmançay və onların qolları kimyəvi elementlərlə çirklənməyib öz təbii geokimyəvi rejimlərini qoruyub saxlamışlar. == Geokimyəvi şərait == Rayonun ən iri yaşayış məntəqəsi olan İsmayıllı şəhəri ərazisindəki allüvial çəmən-meşə torpaqları, spektral analizlərin nəticələrinə görə, mis, sink, qurğuşun, bor, vanadium və mərgümüşlə zəngin olsa da burada mikroelementlərdən stronsium, nikel və sirkoniumun qıtlığı hiss edilir. Bu torpaqlarda təxminən klark səviyyəsində olan mikroelementlər molibden və kobaltdır. İsmayıllıda stronsiumun anomallıq əmsalı 1,6-ya ancaq çatır.

Şəki Oğuz ekogeokimyəvi landşaft rayonu-Ekogeokimyəvi rayonun mərkəzi hissəsində sulfatlı-natriumli duzlar,şimal-qərb və cənub-şərq hissələrində isə,sulfatlı-natriumlu-kalsiumlu və sulfatlı-natriumlu-maqneziumlu duz birləşmələri üstünlük təşkil edir. == Ekoloji şərait == Rayonda geokimyəvi cəhətdən ekoloji gərginliyə səbəb olan əsas amillər buradakı landşaftlardan(xüsusən torpaqda və səth sularında)kobalt,ftor və yod kimi sağlam həyat üçün zəruri olan kimyəvi elementlərin çatışmaması,mərgümüş,civə,qurğuşun,molibden,bor kimi konserogen xarakterli mikroelementlərin çox olmasıdır. == Torpaqların tərkibi == Şəki sahəsindəki torpaqların tərkibində sulfatlı-natriumlu-hidrokarbonatlı,Oğuz ərazisindəki torpaqların tərkibində isə sulfatlı-natriumlu-kalsiumlu birləşmələr üstünlük təşkil edir.Humusun miqdarı Şəki ərazisindəki torpaqların tərkibində 1,38-4,76%,Oğuzdakı torpaqların tərkibində 2,59-4,76%-dir.Şəki ərazisindən götürülmüş torpaqların tərkibində civə,molibden,gümüş və sirkonium müşahidə edilməmiş,mis,sink,nikel və kobaltın təxminən ümumdünya klarkı səviyyəsində,vanadium, mərgümüş və xromun klarka nisbətən çox olduğu müəyyənləşdirilmişdir.Oğuz şəhəri sahəsində torpağın tərkibində mis,sink,qurğuşun,civə,bor,vanadium və mərgümüşün çox,stronsium,kobalt və sirkoniumun az olması nəzərə çarpır. == Suların mineral tərkibi == Haqqında danışdığımız şəhərlərdəki təbii suların da mühiti zəif qələvidir.Həm Kişçayda,həm də Türyançayda pH 7,5-lə 7,8 arasında dəyişir.Hidrokimyəvi analizlərin nəticələrinə görə Kişçayının(Şəki) suları natriumlu-hidrokarbonatlı-kalsiumlu,Türyançayın(Oğuz) suları isə sulfatlı-natriumlu-kalsiumludur.Bu çay sularının tərkibində mikroelementlərin miqdarının son dərəcə azlığı,mis,sink,qurğuşun,stronsium,molibden,vanadium,nikel,manqan,gümüş,qalay və sirkonium kimi mikroelementlərin mövcud olması aşkar edilmişdir. == Ekoloji şəraitin insanlara təsiri == Böyük Qafqazın cənub yamacındakı suların minerallaşma dərəcəsinin aşağı olduğu yerlərdə ftor çatışmazlığı da müşahidə edilir və belə ərazilərdə yayılan diş kariyesi xəstəliyi də bununla əlaqələndirilir.Şəki,Oğuz və Qəbələ bölgələrində ftor çatışmazlığı xüsusi ilə kəskin hiss olunur.Bu bölgələrdəki torpaqların tərkibində ftorun ümumi miqdarı 0,042-0,049% təşkil edir. İnsan orqanizmində diş emalının möhkəmliyi,sümüklərin,dişlərin,saçın və dırnaqların inkişafı mühitdəki ftorun miqdarından asılıdır.İnsan orqanizmi üçün çox vacib olan ftorun əsas mənbəyi bilavasitə su olub landşaftdakı su mənbələrində onun optimal miqdarı 7-10 mq/l-dir. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Böyük Qafqazın cənub yamacında ftorun konsentrasiyası hətta mineral sularda da 0,4-1,2 mq/l olub,Qəbələ bölgəsinin zəif minerallaşmış azotlu,qələvi Kəmərvan termal su mənbəyində Böyük Qafqaz ərazisi üçün maksimal səviyyəyə - 2,5-5,5 mq/l-ə çatır. Mühitdə bu və ya digər kimyəvi elementin ifrat artıqlığı da landşaftların ekoloji şəraitinə mənfi təsir göstərir. == Bitkilərin tərkibi == Şəki ərazisindən götürülmüş bitkilərin tərkibində xrom və vanadiumun miqdarı o qədər çox olmasa da,qurğuşun və sink bioloji udulma əmsalının yüksək olması ilə seçilir.Bitkilərin tərkibində toplanan bu mikroelementlərin insan orqanizmi üçün təhlükəli olub-olmamasını müəyyənləşdirmək üçün spektral analizlər zamanı alınan nəticələr yol verilən konsentrasiya hədləri ilə müqayisə edilmişdir.Müəyyən edilmişdir ki,bitkilərin tərkibində qurğuşun və sinkin yol verilən konsentrasiya hədləri uyğun olaraq 100 və 300 mq-dır.Ümumilikdə Şəki-Oğuz ekogeokimyəvi landşaft rayonu ərazisində ftor,yod və kobalt kimi mikroelementlərin çatışmaması,qurğuşun,molibden və vanadiumun miqdarının yol verilə bilən konsentrasiya hədlərindən çox olması burada ekoloji-geokimyəvi şəraitin yaxşılaşdırılması üçün müəyyən meliorativ tədbirlər görülməsinin zəruri olduğunu sübut edir.Çünki,landşaftda ftor çatışmazlığı diş kariyesi,yod çatış-mazlığı zob,kobalt çatışmazlığı V12 avitaminozası xəstəliklərinin əmələ gəlməsinə,mühitdə borun artıqlığı isə insanlarda,xırda buynuzlu mal-qarada və s.ev heyvanlarında endemik bor enteritinə səbəb olur..

Sincan Qəbələ ekogeokimyəvi landşaf rayonu-Rayonu digər ekogeokimyəvi landşaft rayonlarından fərqləndirən ən mühüm cəhət burada ekoloji gərginliyi yaradan amillər içərisində antropogen amilin üstün olmasıdır. == Ekoloji şərait == Kimyəvi və spektral analizlərin nəticələrinə görə rayonun şərqində və cənubunda kiçik lokal ərazilərdə sulfatlı-natriumlu-kalsiumlu,qalan yerlərdə isə sulfatlı-natriumlu birləşmələr yayılmışdır.Bəzi yerlərdə mərgümüş,vanadium,mis,bor və s.mikroelementlərin konsentrasiyası klarka nisbətən azacıq yüksək olsa da ərazidə stronsiumdan başqa bütün elementlərin miqdarı fon səviyyəsindən aşağıdır. Qəbələdə ekoloji şəraitin pisləşməsi ətraf mühitin kimyəvi elementlərlə çirkləndirilməsindən deyil, təbii mühitə texnogen təsirlərdəndir.Söhbət burada bir vaxtlar müdafiə məqsədi ilə qurulan Radiolokasiya qurğusundan gedir. Tədqiq etdiyimiz ərazinin geokimyəvi şərait ilə yanaşı həm də burada yaranmış ekoloji vəziyyəti öyrənməyə cəhd etdiyimizdən bu qurğunun ətraf mühitə zərərli təsir haqqında danışmağı lazım bilirik. == Ekoloji şəraitin insanlara təsiri == Qəbələ rayonunun Soltan-Nuxa,Əmirli,Aydın-Qışlaq kəndlərində maqnit şüalanması intensivliyi yol verilən normadan 7-9 dəfə çox olmuşdur. Maqnit şüalanması intensivliyinin yüksək olması isə ətraf ərazilərin fauna və florasının öldürücü təsir göstərir.Çöl tədqiqatları zamanı ərazidə müşahidə etdiyimiz qarağacların kütləvi quruması,yerli əhalinin dediklərinə görə,arı ailələrinin beçə verməməsi,kütləvi surətdə xəstəliyə tutulub qırılması və s.bu kimi hallar göstərilən texniki qurğunun fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Ən dəhşətlisi isə odur ki,bu Radiolokasiya qurğusunun fəaliyyət göstərdiyi illərdə Qəbələ rayonunda əhalinin ölüm faizi xeyli yüksəlmiş,doğum isə 70% azalmışdır.Maqnit şüalanmasının zərərli təsiri nəticəsində,rayon ərazisində uşaq ölümü xeyli çoxalmış,əhalinin sağlamlığı ciddi təhlükə qarşısında qalmışdır. Rayonun səhiyyə təşkilatlarının və Respublika Səhiyyə Nazirliyinin məlumatlarına görə Qəbələ əhalisinin 66%-i 12 müxtəlif xəstəliklə xəstələnib sağlamlıqlarını itirmişlər.Bunların arasında xərçəng,ürək-damar və qadın xəstəlikləri daha çoxdur. Burada ekoloji təhlükə törədən geokimyəvi şərait yox,maqnit şüalanması intensivliyinin yüksək olması idi ki,bu da təkcə Qəbələnin və onun ətraf kəndlərinin deyil,bütövlükdə Sincan-Qəbələ ekogeokimyəvi landşaft rayonunun müasir ekoloji şəraitinə çox pis təsir göstərir və ərazidə məskunlaşmış canlıların sağlamlığını ciddi təhlükəyə məruz qoyurdu.

Böyük Qafqazın dağətəyi maili düzənlik landşaftı — Dağətəyi maili-düzənlik landşaftlarının inkişaf etdiyi ərazi Böyük Qafqaz silsiləsinin cənub yamacı ətəklərinə paralel olaraq (Azərbaycan daxilində) Gürcüstan sərhədindən Girdimançayadək 210 m-lik məsafədə uzanan Alazan-Həftəran vadisini əhatə edir. Alazan-Həftəran vadisi dördüncüü və müasir dövrün ellüvial və prolüvial çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Çökəkliyin cənub qanadında relyefin mütləq yüksəkliyi 200m, şimal qanadında isə 700-800 m-dir. == İqlimi == Qışı quraq keçən mülayim isti iqlimi ilə seçilən bu ərazidə orta illik tempratur 10-140 C-dir, yağıntıların orta illik miqdarı 400-900 mm olur. Əsasən ellüvial çəmən və ellüvial çəmən-meşə torpaqlarının, kol və çəmən bitkilərinin yayıldığı vadidə dağətəyi maili-düzənliyin çəmən-meşə landşaftları inkişaf etmişdir. Meşə çox yerlərdə qırıldığından burada çəmənlik ərazicə üstünlük təşkil edir. Çəmən-meşə landşaftları başlıca olaraq yeraltı suların torpaq qatına yaxınlığı hesabına yaranmışdır. Yeraltı suların səviyyəsi aşağı düşdükdə bəzi ağac növləri quraqlığa tab gətirməyib quruyur. == Bitki örtüyü == Azərbaycanın yarımrütubətli subtropik zonasına daxil olan bu ərazilərdə tütün, dənli bitkilər, efir yağlı bitkilər (qazanlıq qızılgülü, nanə), çay və s. əkilir; meyvəçilik, baramaçılıq və heyvandarlıq inkişaf etmişdir.

Landsxut (alman: [ˈlant͡shuːt] ( dinlə), bav. Landshuad) — Almaniyanın cənub-şərqindəki Bavariya əyalətində şəhər. İzar çayının sahilində yerləşən Landsxut, Bavariya əyalətinin yeddi inzibati rayonundan biri olan Aşağı Bavariyanın paytaxtıdır. O, həm də ətraf rayonun mərkəzidir və 70000-dən çox əhalisi var. Landsxut Aşağı Bavariyanın ən böyük şəhəridir, onu Passau və Ştraubinq izləyir. Şərqi Bavariyanın ikinci ən böyük şəhəridir. Xarakterik gerbinə görə şəhər tez-tez "Üç Dəbilqə şəhəri" də (alm. Dreihelmenstadt‎) adlanır. Bundan əlavə, şəhər orta əsr festivalı olan Landsxut Toyu (alm. Landshuter Hochzeit‎) ilə məşhurdur.

Mali me Qropa-Bize-Martaneş qorunan landşaftı (alb. Peizazhin e Mbrojtur Mali me Gropa-Bizë-Martanesh ) ― Albaniyanın mərkəzi hissəsində, Dayti Milli Parkı ilə sərhəddə yerləşən qorunan landşaft. Landşaft 25266,42 hektar ərazini əhatə edir. Beynəlxalq Təbiəti Qoruma Birliyi (IUCN) ərazinin V kateqoriyaya daxil etmişdir. Bölgə Plantlife tərəfindən beynəlxalq Mühüm Bitki Sahəsi (ing. Important Plant Area IPA) olaraq da tanınmışdır. == Vəhşi həyat == Landşaft flora və faunanın geniş müxtəlifliyini ehtiva edir. Sıx iynəyarpaqlı və enliyarpaqlı meşələr landşaftın ümumi sahəsinin 68%-ni təşkil edir.Landşaftın faunası 44 növ məməli, 130 növ quş, 23 növ sürünən və 12 növ amfibiyadan ibarət olmaqla 209 növlə təmsil olunur. Meşəlik ərazilərdə qəhvəyi ayı, boz qurd və vaşaq yaşayır. Landşaftda berqut, tetraçalan, ağ kərkəs, adi sar, arıyeyən, Tachymarptis melba və s.

Qordon Banşaft (9 may 1909[…], Buffalo, Nyu-York ştatı – 6 avqust 1990[…], Nyu-York, Nyu-York ştatı) — yəhudi əsilli ABŞ memarı. == Həyatı == Qordon Banşaft 1909-cu ildə Nyu-York ştatının Buffalo şəhərində anadan oldu və liseyi də eyni şəhərdə tamamladı. Memarlıqtəhsilini isə Massaçusets Texnologiya İnstitutunda aldı. Qordon Banşaft Myes Van Der Roh və Le Karbusyerdən təsirlənən Modernist memardır. Ən tanınmış əsəri "Lever Brothers" sabun firması üçün tikdirdiyi "Lever" binasıdır. 1954-cü ildə tikilən onu işi olan Hannover Trast Branç Bankı II Dünya müharibəsindən sonra bir ABŞ-nin qərbində tikilən ilk şəffaf tikili olmuşdur. Memarlıq karyerasının ilk illərində Edvard Durel ilə işləyən Banşaft sonra SAM şirkətinin rəhbərlərindən biri kimi işləməyə davam etdi. Qordon Banşaftın karyerası boyunca tikdirdiyi yeganə ev ailəsi üçün hazırladığı və 210 m² sahəyə malik "Travertin Evi" olmuşdur. Ölümündən sonra ev Müasir İncəsənət Muzeyinə bağışlansa da, muzey daha sonra evi Marta Stevarta satdı.Qordon Banşaft 1950-ci illərdə ABŞ Xarici İşlər Nazirliyinə Almaniyadakı səfirliklərin dizaynı üçün kömək etmişdir. 1988-ci ildə Pritsker mükafatına layiq görülmüşdür.

Bavariya-Landsxut hersoqluğu (alm. Teilherzogtum Bayern-Landshut‎) — 1353–1503-cü illərdə Müqəddəs Roma İmperiyasında mövcud olmuş dövlət. == Tarixi == Hersoqluq bavariyalı Müqəddəs Roma imperatoru IV Lüdviqin ölümündən sonra yaradılmışdı. Lüdviqin imperiyasını parçalayan 1349-cu ildə imzalanmış Landsberq müqaviləsinə görə oğulları Stefan, Vilhelm və Albert Aşağı Bavariya və Niderlandı birgə idarə etməli idilər. Dörd il sonra 1353-cü il Regensburq müqaviləsi ilə miras yenidən bölündü; Stefan Bavariya-Landsxutun yeni hersoqu edildi. 1363-cü ildə Stefan eyni zamanda Yuxarı Bavariya hersoqu oldu və onu yenidən Bavariya-Landsxut ilə birləşdirdi. Stefanın ölümündən sonra onun üç oğlu hersoqluğu birgə idarə edirdi. Lakin 1392-ci ildə Bavariya-Landsxut yenidən üç hersoq üçün bölündü və beləliklə, Bavariya-Münhen və Bavariya-İnqolştadt yaradıldı. 1429-cu ildə Bavariya-Ştraubinqin bəzi hissələri, o cümlədən 1447-ci ildə bütün Bavariya-İnqolştadt hersoqluğu Bavariya-Landsxut ilə birləşdirildi. Bavariya-Landsxut o zamanlar Rattenberq və Kitzbüeldəki mədənlərinə görə Bavariyanın ən varlı hissəsi idi və ən müasir idarəetmə üsuluna sahib idi.