Lüğətlərdə axtarış.

Tarix (q.yun. ἱστορία, historia — "sorğu; araşdırma nəticəsində əldə edilən biliklər") — keçmişdə insanı (onun fəaliyyətini, dünyagörüşünü, ictimai münasibətləri və s.) sistemli şəkildə öyrənən elm; keçmişin tədqiqi və sənədləşdirilməsi. Mənbələr üzrə insan meydana gəlməsi və inkişafını, müxtəlif xalqların ən qədim zamanlardan bizim dövrümüzədək necə yaşamaları, onların həyatlarında hansı hadisələrin baş verməsi, insan cəmiyyətlərinin həyatı necə və niyə dəyişib indi mövcud olduğu hala düşməsini öyrənən elmdir. Tarix – hadisələr ardıcıllığını, tarixi prosesi, təsvir olunan faktların obyektivliyini müəyyən etmək və hadisələrin səbəbləri haqqında nəticə çıxarmaq üçün keçmişlə bağlı bütün növ mənbələri öyrənən elmdir. Tarixi bilməyən insanlar keçmişin səhvlərini təkrarlamağa meyllidirlər. Keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün keçmişi bilmək lazımdır. Tarix fənnini yaxşı bilmək hər birimizin borcudur. Burada isə tarixi gerçəkliyi dərk etməyə çalışan alimlər – tarixçilər ön plana çıxır. Tarixçinin vəzifəsi hər bir alim kimi həqiqəti axtarmaqdır. Həqiqəti dərk etmək prosesi qeyri-adi dərəcədə mürəkkəb və çətindir, bu yolda alim bəzən uğursuzluqlarla qarşılaşa bilər.

Nüvə silahları nüvə parçalanması və birləşmə reaksiyalarından böyük dağıdıcı gücə malikdir. 1930-cu illərdə edilən elmi kəşflərə əsaslanaraq, ABŞ, İngiltərə, Kanada və azad Fransa, II Dünya Müharibəsi dövründə Manhattan Layihəsi adlanan bir atom bombası olaraq da bilinən parçalanma silahı yaratmaq üçün əməkdaşlıq etdilər. 1945-ci ilin avqust ayında Hirosima və Naqasakinin atom bombardmanları ABŞ tərəfindən bu müharibənin sonlarında Yaponiyaya qarşı həyata keçirildi və bu günə qədər hərbi əməliyyatlarda nüvə silahının tək istifadəsi olaraq qaldı. Sovet İttifaqı, qısa müddət sonra öz atom bombası layihəsi ilə inkişafa başladı və çox keçmədən, hər iki ölkə hidrogen bombası kimi tanınan daha güclü birləşmə silahları inkişaf etdirdilər.

Miladi tarix (lat. Anno Domini) — İsa Məsihin doğumunun yeni eranın başlanğıcı kimi qəbul edilməsi və həmin tarixin il hesablanması üçün başlanğıc nöqtəsi götürülməsinə əsaslanan anlayış. Qriqorian təqvimi (Ay təqvimi)nə əsasən bəşəriyyət tarixi eramızdan əvvələ və bizim eraya bölünür. Bu hesablamada sıfırıncı il yoxdur. Belə ki, eramızdan əvvəl 1-ci ildən sonra eramızın 1-ci ili gəlir. Bu il hesablama sistemi eramızın VI əsrində kilsə xadimi İqumen Kiçik Dionisi tərəfindən müəyyənləşdirilmiş İsa Məsihin doğum tarixinə əsaslanır. Lakin hazırda onun hesablamalarının səhv olduğu güman edilir. Belə ki, İsanın eramızdan əvvəl 4-cü ildən (Böyük İrodun vəfat ili) sonra doğulmuş olması mümkün sayılmır. İsa peyğəmbərin doğulması ilə milad təqvimi başlayır.

Modern tarix (və ya yeni tarix) — bəşər tarixində orta əsrlər və son dövrlər arasındakı bir dövr. "Yeni tarix" anlayışı İntibah dövründə İtaliyada, humanistlər tərəfindən qədim, orta və yeni bölünmüş tarixin üç müddətli bölgüsünün bir elementi olaraq yaranmışdır. Humanistlərin nöqteyi-nəzərindən "yeni zamanın", onun əvvəlki dövrlə müqayisədə "yeniliyinin" müəyyənləşdirilməsi meyarı İntibah dövründə dünyəvi elm və mədəniyyətin çiçəklənməsi, yəni sosial-iqtisadi deyil, mənəvi və mədəni amildir. Lakin, bu dövr məzmun baxımından bir-birinə ziddir: Yüksək İntibah, İslahat və humanizm ədəbiyyatda "cadugər ovu" adını almış bir fenomen olan irrasionalizm, demonologiyanın inkişafı ilə birlikdə olmuşdur. "Modern tarix" anlayışı tarixçilər tərəfindən qəbul edildi və elmi istifadədə təsdiq edildi, lakin mənası bir qayda olaraq şərtli olaraq qalır - bütün xalqlar eyni vaxta girməmişlər. Bir şey dəqiqdir: bu dövrdə yeni bir mədəniyyət, yeni bir münasibətlər sistemi, bir Avrosentrik dünya, "Avropa möcüzəsi" və Avropa sivilizasiyasının digər sahələrə yayılmasıdır. Bir qayda olaraq, sovet tarixşünaslığında, formalaşma nəzəriyyəsi çərçivəsində, onun başlanğıcı 1640-cı ildə başlayan XVII əsrin ortalarında İngilis inqilabı ilə əlaqələndirildi . Yeni zamanın başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul edilən digər hadisələrə İslahat (1517) , İspanların Yeni Dünyanın 1492-ci ildə kəşfi və Konstantinopolun süqutu (1453) ilə əlaqəli hadisələr daxildir. Modern tarixlə əlaqəli hadisələrin nəzərdən keçirilməsi Birinci Dünya Müharibəsi ilə başa çatır (1914-1918) . Yeni dövrün ərzində, adətən iki alt mərhələ fərqlənir, onların sərhədi Napoleon müharibələrinin sonu və Vyana Konqresinin işinin başlanğıcıdır.

Hua Mulan, Fa Mulan və ya sadəcə Mulan-yarıəfsanəvi, yarıhəqiqi Çin xalq "qəhrəmanı". Çin xalqı onun şərəfinə "Mulan haqqında mahnı" yazmışlar. lakin bayatının orijinal variantı günümüzə qədər gəlib çatmamışdır, amma daha sonra, XII əsrdə Qo Maodzan eyniadlı və eyni süjetli bi bayatı yazmışdır və Qo Maodzanın bayatısı indidə çinlilər arasında çox oxunmaqdadır. Hua Mulan haqqında bir çox cizgi filmi və kino çəkilmişdir. Misal olaraq Walt Disney Pictures tərəfindən çəkilən Mulan və Mulan 2 çizgi filmlərini, və yenədə Walt Disney Pictures tərəfindən çəkilən Mulan filmini gətirmək olar. Bir dəfə, Çin imperatoruna xəbər verirlər ki, Şimallı işğalçılar (türklər) Çinə hücüm etmək istəyir. İmperator əmr edir ki, hər bir ailədən bir kişi əsgərliyə gəlib türklərlə savaşmağa kömək etsin. Əsgərlər Mulangilin qapısını döyürlər və bu xəbəri Hua Mulanın ailəsinə çatdırırlar, lakin Mulanın qardaşı olmur, odur ki, Mulanın atası Hua Co savaşa getməli olur. Ancaq, Hua Co xəstə olur və savaşa getmək əhval-ruhiyyəsində olmur. Mulan özünü kişi yerinə qoyur və savaşa gedir.

Modern tarix (və ya yeni tarix) — bəşər tarixində orta əsrlər və son dövrlər arasındakı bir dövr. "Yeni tarix" anlayışı İntibah dövründə İtaliyada, humanistlər tərəfindən qədim, orta və yeni bölünmüş tarixin üç müddətli bölgüsünün bir elementi olaraq yaranmışdır. Humanistlərin nöqteyi-nəzərindən "yeni zamanın", onun əvvəlki dövrlə müqayisədə "yeniliyinin" müəyyənləşdirilməsi meyarı İntibah dövründə dünyəvi elm və mədəniyyətin çiçəklənməsi, yəni sosial-iqtisadi deyil, mənəvi və mədəni amildir. Lakin, bu dövr məzmun baxımından bir-birinə ziddir: Yüksək İntibah, İslahat və humanizm ədəbiyyatda "cadugər ovu" adını almış bir fenomen olan irrasionalizm, demonologiyanın inkişafı ilə birlikdə olmuşdur. "Modern tarix" anlayışı tarixçilər tərəfindən qəbul edildi və elmi istifadədə təsdiq edildi, lakin mənası bir qayda olaraq şərtli olaraq qalır - bütün xalqlar eyni vaxta girməmişlər. Bir şey dəqiqdir: bu dövrdə yeni bir mədəniyyət, yeni bir münasibətlər sistemi, bir Avrosentrik dünya, "Avropa möcüzəsi" və Avropa sivilizasiyasının digər sahələrə yayılmasıdır. Bir qayda olaraq, sovet tarixşünaslığında, formalaşma nəzəriyyəsi çərçivəsində, onun başlanğıcı 1640-cı ildə başlayan XVII əsrin ortalarında İngilis inqilabı ilə əlaqələndirildi . Yeni zamanın başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul edilən digər hadisələrə İslahat (1517) , İspanların Yeni Dünyanın 1492-ci ildə kəşfi və Konstantinopolun süqutu (1453) ilə əlaqəli hadisələr daxildir. Modern tarixlə əlaqəli hadisələrin nəzərdən keçirilməsi Birinci Dünya Müharibəsi ilə başa çatır (1914-1918) . Yeni dövrün ərzində, adətən iki alt mərhələ fərqlənir, onların sərhədi Napoleon müharibələrinin sonu və Vyana Konqresinin işinin başlanğıcıdır.

Siyasi tarix siyasi hadisələrin, ideyaların, hərəkatların, hökumət orqanlarının, seçicilərin, partiyaların və liderlərin təsviri və tədqiqidir. Tarixin digər sahələri ilə, o cümlədən diplomatik tarix, konstitusiya tarixi, ictimai tarix, xalq tarixilə sıx bağlıdır. Siyasi tarix böyük cəmiyyətlərdə hakimiyyətin təşkili və fəaliyyətini öyrənir. Təxminən 1960-cı illərdən başlayaraq, rəqabət aparan alt fənlərin, xüsusən də sosial tarix və mədəniyyət tarixinin yüksəlişi, diqqəti siyasi elitaların fəaliyyətinə yönəltməyə meylli olan "ənənəvi" siyasi tarixin nüfuzunun azalmasına səbəb oldu. 1975-ci ildən 1995-ci ilə qədər iki onillikdə Amerika universitetlərində sosial tarixlə eyniləşdirilən tarix professorlarının nisbəti 31%-dən 41%-ə yüksəldi, siyasi tarixçilərin nisbəti isə 40%-dən 30%-ə düşdü. Dünyanın siyasi tarixi siyasət və hökumət tarixini qlobal miqyasda, o cümlədən beynəlxalq münasibətlərdə araşdırır. İlk elmi siyasi tarix 19-cu əsrdə Almaniyada Leopold fon Ranke tərəfindən yazılmışdır. Onun metodologiyaları tarixçilərin mənbələri tənqidi şəkildə araşdırmalarına dərindən təsir etdi. Siyasi tarixin mühüm aspekti ideologiyanın tarixi dəyişiklik qüvvəsi kimi öyrənilməsidir. Müəlliflərdən biri iddia edir ki, "bütövlükdə siyasi tarix ideoloji fərqləri və onların nəticələrini öyrənmədən mövcud ola bilməz".

"Tarix" — Fukididin kitabı, yunan tarixi nəsrinin ən mühüm əsərlərindən biri. Eramızdan əvvəl V əsrdə yazılmışdır və. Peloponnes müharibəsinə (e.ə. 431-404 ) həsr olunub. Fukidid ilin əvvəlinin mart hesabından istifadə edir ( Afinalı ilə üst-üstə düşmür). Tarixçi Kratipp də “Tarix”in davamının yazılmasında iştirak edib, lakin alimlərin onun işinin payına dair təxminləri çox müxtəlifdir və sağ qalmış fraqmentlər dərc edilmişdir.

"Tarix" (q.yun. Ἱστορίαι, əks halda “Muzalar”) — qədim yunan tarixçisi Herodotun kitabı. Avropa ədəbiyyatında tam şəkildə qorunmuş ilk tarixi və ümumiyyətlə nəsr əsəridir. == Ümumi xüsusiyyətləri == Herodotun əsəri sözün indiki mənasında tarix deyil. Bunun üçün əsas süjet Yunan-İran müharibələrinin tarixi olsa da (birinci yarısı fars çarlığının yüksəlişi, Babilistan, Assuriya, Misir, Skif, Liviya və s., ikinci yarısı Yunan-İran müharibələrinin ardıcıl tarixi hesabatıdır və eramızdan əvvəl 479-cu ildə ellinlər tərəfindən Sestanın işğalı xəbəri ilə başa çatır), müəllif eyni zamanda coğrafi, etnoqrafik, təbii-tarixi və ədəbi məlumatlardan ibarət real ensiklopediya yaradır. Təqdimatın birliyinə müəyyən dərəcədə onunla nail olunur ki, tarixçi ilk sözdən sona qədər barbarlarla ellinlər arasında mübarizəni izləməyə çalışır:Halikarnaslı Herodot keçmiş hadisələrin zaman keçdikcə unudulmaması və həm ellinlərin, həm də barbarların böyük və heyrətamiz əməllərinin qaranlıqda qalmaması, xüsusən də niyə bir-birləri ilə müharibə etmələri üçün bu məlumatları toplayıb yazmışdı.Antik tarixşünaslıqda birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edən bu əsər X-XV əsrlərin bir çox nüsxələrində bizə gəlib çatmışdır. Yunan dilində ilk dəfə 15-ci əsrin sonunda Lorenso Valla tərəfindən nəşr edilmişdir (latın dilinə tərcümə edilmişdir). X-XI əsrlərin ən qədim əlyazmaları Florentina adlanan stirpsdən məlumdur. 14-cü əsrə aid əlyazmalar Romana stirps-dən məlumdur. 1453-cü ildə Konstantinopolun türklər tərəfindən fəthindən sonra Bizans alimləri tərəfindən Qərbi Avropaya aparılmış bu əlyazmalar hazırda Roma, Florensiya, Milan, Madrid, Paris, Oksford, Kembric, Haydelberq və digər şəhərlərin kitabxanalarında saxlanılır.

Yazılı tarix — tarixi qeydlərə və ya digər sənədli materiallara əsaslanan tarixi narrativ. Yazılı tarix keçmişin digər hekayələrindən, məsələn, miflərdən, şifahi ənənələrdən və ya maddi mədəniyyət ənənələrindən fərqlənir. Termin həm də tarixi dövr, tarixin yazılı fiksasiyasl dövrü, yəni yazılı tarixin mövcudluğu dövrü mənasında da işlənir. Yazılı tarix eramızdan əvvəl IV minillikdə Qədim Dünya dövründə tarixi qeydlərin meydana çıxması ilə başlayır. Yazılı mətnlərin nümunələri artıq e.ə. 1750-ci ildə Hammurapi məcəlləsi kimi tanınan qədim Mesopotamiyadan məlumdur. Bir sıra coğrafi bölgələrin və mədəniyyətlərin yazılı tarixi yazının qısa istifadəsi səbəbindən nisbətən qısadır. Üstəlik, bir mədəniyyət həmişə təbii fəlakətlərin təsiri haqqında tam məlumat və ya ayrı-ayrı şəxslərin adları kimi sonrakı tarixçilərə aid olan bütün məlumatları qeyd etmir. Belə ki, müəyyən sahələrdə yazılı tarix tam şəkildə qeydə alınmır və məhdudlaşır. Müxtəlif sahələrdə müxtəlif dövrləri əhatə edə bilər.

Bu janr bəzən fantastika janrı ilə səhv salınır. Tarixi romanda bir hadisə müəllifin öz təsəvvürü və ya fantastik detallar qatılarsa bu Alternativ tarix (Alternative history) janrına çevrilir. Əsasən fantastik janrın alt janrı kimi qəbul edilir və yaranması haqda dəqiq bir məlumat olmur. Çünki fantastikanın yarandığı tarix kimi qəbul edilən E. Ə. 3000-ci ildə yazılan Homerin "Odissey" və "İlliada" əsəri də bəzi kritiklərə görə alternativ tarix janrında yazılıb. Philip K. Dick, Harry Turtledove, bu janrın ən böyük ustaları olaraq qəbul edilir.

Tarix Meyrut oğlu Dostiyev (23 mart 1955, Zabrat) — Azərbaycan-sovet arxeoloqu, tarix elmləri doktoru (2004) , BDU-nun "Arxeologiya və Etnoqrafiya" kafedrasının dosenti Tarix Dostiyev 1955-ci il martın 23-də Bakı şəhərinin Zabrat qəsəbəsində anadan olmuşdur. 1981-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsini bitirib. 1988-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin nəzdindəki İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurasında “Şimal-Şərqi Azərbaycanın orta əsr arxeoloji abidələri (IX-XIII əsrlər)” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 2004-cü ildə isə AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu nəzdindəki Müdafiə Şurasında “Şimal-Şərqi Azərbaycan IX-XV əsrlərdə (tarixi-arxeoloji tədqiqat)” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Azərbaycan MEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda baş laborant, kiçik elmi işçi, aparıcı elmi işçi vəzifələrində işləmişdir. 1982-1984-cü illərdə Moskva Dövlət Universitetinin Arxeologiya kafedrasında təcrübəçi-tədqiqatçı olmuş, orta əsrlər arxeologiyası üzrə ixtisaslaşmışdır. 1990-cı ildən Bakı Dövlət Universitetinin Azərbaycanşünaslıq elmi tədqiqat mərkəzində çalışır. Şabran, Quba-Xaçmaz arxeoloji ekspedisiyalarında fəal iştirak etmiş, Müşkür və Şəmkir arxeoloji ekspedisiyalarının rəhbəridir. 3 monoqrafiya, 3 kataloq, 2 dərs vəsaiti, 190 elmi məqalənin müəllifidir. Çoxcildli Azərbaycan arxeologiyası VI cildinin əsas müəllifi və cildin məsul redaktorudur.

Tufan termini (pol. pоtор szwedzki, lit. Tvanas) XVII əsrin ortalarında Polşa-Litva İttifaqında baş vermiş bir sıra hadisələr üçün istifadə olunur. Bu müharibələr zamanı Polşa-Litva İttifaqı əhalisinin üçdə birini və böyük güc statusunu itirmişdir. 1648-ci ildə Boqdan Xmelnitski Polşa-Litva Birliyinin hökmdarlarından narazı qalan Zaporojiya kazakları və Ukrayna kəndlilərindən ibarət qoşunları ilə birlikdə böyük bir üsyana rəhbərlik etdi. Üsyanın ilk mərhələsi böyük dağıntılar ilə Berestechko müharibəsinin nəticəsiz qalması ilə Rusiya çarlığı ilə Reç Pospolita arasında Ukraynanı əhatə edən şərqi slavyan ərazisi üzərindəki qarşıdurmanı daha da gücləndirdi. Buna görə 1653-cü ilin oktyabrında rus komandiri Zemsky Sobor Polşaya müharibə elan etdi. 1654-cü ilin iyun ayında rus çarı I Aleksandr Şərqi Polşanı işğal etdi və 13 il davam edəcək 1654-1667 Rusiya-Polşa müharibələri başladı. 1654-cü ilin yayında ruslar bugünkü Belarusiya ətrafında qurulmuş bir çox vacib şəhər və qalaları ələ keçirməyə müvəffəq oldular. 3 oktyabr 1654-cü ildə mühasirədən sonra Smolensk tutuldu.

İntellektual tarix — ziyalıların tarixi, yəni müxtəlif ideyalar yaradan, müzakirə edən, təbliğ edən insanların tarixi. Saf fəlsəfə tarixindən (müvafiq olaraq: elm, ədəbiyyat və s.) və onun sıx bağlı olduğu ideyalar tarixindən fərqli olaraq, intellektual tarix ideyaları öz daşıyıcılarının mədəniyyəti, tərcümeyi-halı, sosial-mədəni mühiti vasitəsilə öyrənir. Amerika tarixşünaslığında intellektual tarix bu anlayışın iki kateqoriyası kimi başa düşülür. Birincisi XX əsrin əvvəllərində Ceyms Harvi Robinsonun "Yeni Tarix" adlanan əsəri ilə birlikdə yaranıb və xüsusi tədqiqat sahəsi kimi artıq Perri Millerin adı ilə bağlıdır. Bu konsepsiyanın başqa bir kateqoriyası A. O. Lovcoyun təklif etdiyi tərifə aiddir. O, artıq öz tədqiqat obyektinə, onun öyrənilməsi üzrə fəaliyyət planına, öz metodologiyasına və "öz institusional məkanına — "Journal of the History of Ideas" — yə malik olan subyektə istinad edir. 1940-cı ildə Lovejoy tərəfindən əsası qoyulmuş İdeyaların Tarixi jurnalı (Journal for the History of Ideas). Avropada heç bir tərif geniş yayılmayıb. Almaniyada, bir qayda olaraq, Geistesgeschich tetermini əsasən istifadə olunur. İtaliyada storia intellettuale termini belə yaranmayıb, Delio Cantimori də əsərlərində bundan istifadə etməyib.

Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsi — Bakı Dövlət Universitetinin fakültələrindən biri. == Tarixi == 1919-cu ilin sentyabrında təsis edilən və noyabrın 15-də fəaliyyətə başlayan Tarix fakültəsi Bakı Dövlət Universitetinin yaşıdıdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə tərəqqipərvər ziyalıların təşəbbüsü ilə yaradılmış Tarix fakültəsinin Azərbaycan xalqının milli mənlik şüurunun formalaşmasında misilsiz xidmətləri olmuşdur. Fakültə fəaliyyət göstərdiyi 103 il ərzində çətin və şərəfli inkişaf yolu keçmişdir. 1919-cu ildə Tarix-filologiya fakültəsi adı ilə ilk addımlarını atmağa başlayan Tarix fakültəsi sonralar müxtəlif adlar ilə (İctimai elmlər fakültəsi, Pedaqoji fakültə) fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu müddətdə Tarix fakültəsi yüksəkixtisaslı tarixçi kadrlar hazırlayan nüfuzlu tədris və elm mərkəzinə çevrilmiş, Azərbaycanda elmin və mə­dəniyyətin inkişafına güclü təkan vermişdir. Fakültə təsis olunarkən ona 509 tələbə və 95 azad dinləyici (604 nəfər) qəbul edilmişdi. 1920-1921-ci illərdə fakültədə 12 professor, 2 dosent, 6 müəllim, 1 elmi işçi – cəmi 21 nəfərlik elmi-pedaqoji heyət çalışmışdır. Onlar fakültədə elmi-pedaqoji işin təşkili və milli kadrların hazırlanması işinə böyük əmək sərf etmişlər. 1922-ci ildə Tarix fakültəsində 8 kafedra fəaliyyət göstərirdi: Qədim tarix; Orta əsrlər tarixi; Yeni dövrün tarixi; Rusiya tarixi; Müsəlman Şərqinin ümumi tarixi; Türklərin tarixi; İran tarixi; Ar­xeologiya.

Böyük tarix — Böyük partlayışın tarixini öyrənən elm. Bu elm bir çox fənlərin birləşməsi əsasında çoxistiqamətli yanaşmadan istifadə edərək tarixin müddətini və insan varlığını araşdırır. Buna kosmosun öyrənilməsi kimi fəaliyyətlər də daxildir. Yer kürəsi və həyat arasında olan qarşılıqlı münasibətləri araşdırmaq üçün bir çox yollardan istifadə edir. Və bu elm bir sıra orta məktəb və universitetlərdə tədris olunur. Bu termini ilk dəfə Avstraliyanın Makkuori Universitetinin tarixçisi David Kristian kəşf etmişdir. Böyük tarixin tədrisinin ən yeni nümunəsini Rays Universitetinin məşhur natiqi Con Kennedi tapmışdır. O,50000 illik insan tarixinin nümunəsini vermişdir. Bəzi tarixçilər isə bu fikirlə razılaşmırlar və bunun gerçək olmadığını iddia edirlər.

Tarix fəlsəfəsi — fəlsəfənin bir istiqaməti. İnsanların maraq və mənafeləri çox rəngarəngdir, bəzən antoqonist xarakter daşıyan; ona görə də tarix fəlsəfəsi müxtəlif dünyagörüşlərin və sosial-siyasi proqramların toqquşma meydanına çevrilir. Belə ki, hər bir partiya, hər bir sosial qrup keçmişi öz mənafeləri mövqelərindən izah etməyə çalışır. İbn Xəldunə qədər heç kim tarix fəlsəfəsini yazmamışdır. Bu nəzəriyyəni tarixi hekayə kimi qəbul edirdilər. Hələ XIV əsrdə yaşamış ərəb tədqiqatçısı İbn-Xəldun qeyd edirdi ki, tarix fəlsəfəsi tarixin tənqidindən qüdrətli bir alətdir. O, tarixin fəlsəfəsi olduğunu irəli sürmüşdür. Tarixin bir elm olduğunu üzə çıxaran, onun qanunlarını açıqlayan İbn Xəldun tarixi nağıl və hekayə olmaqdan çıxarmışdır. O, bu elmin məqsədini "ictimai həyatı öyrənmək" olaraq qəbul etmişdir. Tarix fəlsəfəsinin əleyhinə çıxanlardan biri Şellinq olmuşdur.

Tarix rəssamlığı — İntibah dövründə formalaşan, yalnız real hadisələrin yox, həm də mifik, Bibliya və incil mövzularında da olan rəssamlıq tərzi. Təsvirlər bəşəriyyət tarixindəki hadisələr və fərdi şəxslər üçün əhəmiyyətlidir. Əsərlərdə əsasən həyata dair şərhlərə və ya əxlaqi, intellektual mesajlara yer verilirdi.

Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının elmi müəssisəsi. Azərbaycan tarixinin kompleks şəkildə araşdırılmasına və tarixi tədqiqatların məqsədyönlü surətdə təşkilatlandırılması işinə hələ 1923-cü ildə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılması ilə başlanılmışdır. Bununla, əslində, Azərbaycan tarixi problemlərinin elmi surətdə araşdırılması və ümumiləşdirilməsi işini həyata keçirə biləcək akademik elmi-tədqiqat institutunun – bugünkü Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutunun özülü qoyulmuşdur. Elmi-tədqiqat işlərinin xeyli genişlənməsi nəticəsində 1929-cu ildə həmin cəmiyyətin bazasında yaradılan Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunun tərkibində Tarix və Etnoqrafiya şöbəsi yaradılmışdır. 1932-ci ildə həmin İnstitut SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Sektorunun tərkibinə daxil edilmişdir. 1935-ci ildə bu sektorun bazasında SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Filialı nəzdində müstəqil Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu yaradılması barədə qərar qəbul olunmuşdur. İnstitut 1936-cı ildən fəaliyyətə başlamışdır. SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan Filialı tərkibində Tarix İnstitutu ayrıca bir elmi-tədqiqat müəssisəsi kimi 1940-cı ildən fəaliyyətə başlamışdır. 1945-ci ildə Azərbaycan SSR EA təşkil olunarkən Tarix İnstitutu müstəqil elmi müəssisə kimi onun tərkibinə daxil edilmişdir. Sonradan 1951-ci ildə Tarix İnstitutu Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix və Fəlsəfə İnstitutuna çevrilmiş və 1956-cı ildə Azərbaycan EA Rəyasət Heyəti yanında Fəlsəfə sektoru yaradıldıqdan sonra yenidən əvvəlki adı ilə müstəqil institut kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.

Tolik (Tarix Əliyev, 6 iyun 1979, Bakı) — Azərbaycanlı prodüser, təşkilatçı, televiziya aparıcısı. Tarix Tahir oğlu Əliyev 6 iyun 1979-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. Atası Tahir Tarix oğlu Əliyev neftçidir. Anası Sara Heybət qızı Cəfərova qarmon müəlliməsidir. 1986-cı ildə Bakı şəhəri, Suraxanı rayonu, Qaraçuxur qəsəbəsi 141 nömrəli məktəbin 1-ci sinfinə daxil olur. Daha sonra orta təhsilini 146 nömrəli məktəbdə davam etdirir. Bir dəfə, 1998-ci ildə ailəli olub, 1 il sonra isə boşanıb. 2002–2004-cü illərdə Almaniyada müvəqqəti yaşadığı dövrdə Dünya Azərbaycanlıları Konqresi, Azərbaycan diasporasının təşkil etdiyi tədbirlərdə iştirak edib. 2004-cü ildən, Azərbaycana qayıtdığı gündən Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvüdür. YAP-ın Pirallahı rayon təşkilatının tədbirlərində fəal iştirakına görə fəxri fərmana layiq görülüb.

İqtisadi tarix — insan iqtisadi fəaliyyətinin təkamül inkişafı və qarşılıqlı əlaqəsi ilə əlaqəli hadisələr və proseslərin öyrənildiyi bir elm sahəsi. İqtisadi tarix tarixi və iqtisadi elmlər arasında bir sərhəd xəttini tutur, sözdə baş verənlərdən biridir. Bir elm olaraq, iqtisadi tarix bir sıra funksiyaları yerinə yetirir: idrak; praktik (praqmatik); dünyagörüşü proqnoz; tarixi; humanist. İqtisadi tarixin daxili sahəsi müxtəlif meyarlara görə qurulula bilər: tarixi dövrə görə (Qədim dünyanın iqtisadi tarixi; İntibah; Sənaye İnqilabı və s.); coğrafi xüsusiyyətinə görə (Sibirin iqtisadi tarixi; Rusiya, Avropa və s.); iqtisadiyyatın sahələri və sahələri üzrə (ticarət tarixi; neft sənayesi və s.); iqtisadi infrastruktur elementləri ilə (pul dövriyyəsi tarixi, birja münasibətləri, fond bazarı və s.). Qlobal iqtisadiyyatın öyrənilməsində müxtəlif dövrlərdə dünyanın iqtisadi vəziyyətini müqayisə etmək üçün əsas olan induksiya və deduksiya, statistik məlumatların toplanması və işlənməsi kimi ümumi elmi tədqiqat metodlarından istifadə olunur. İqtisadi tarixin öyrənilməsi sahəsində sözdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. "Tarixi metod." Bu metodun əsas xüsusiyyətləri XIX əsrin ən böyük iqtisadçı-tarixçilərindən biri alman alimi V. Rocher tərəfindən tərtib edilmişdir: iqtisadi prosesləri bütün xalqlar arasında müqayisə etmək lazımdır; müasir iqtisadi hadisələri müşahidə etməklə məhdudlaşmaq olmaz; İqtisadi qurumları təhqir etməyin və tərifləməyin. Bu metoddan istifadə edən alimlər iqtisadi sistemin inkişafı üçün vahid, universal qanunların olmadığını, müxtəlif ölkələr üçün iqtisadiyyatın yaxşılaşdırılması üçün vahid reseptlərin olmadığını düşünürlər ki, bu da əsasən tarixi inkişaf və coğrafi məkanların fərqliliyi ilə əlaqədardır. XX əsrin ikinci yarısında. Şərti fərziyyələrə əsaslanan düşüncə təcrübəsi olan saxta təsdiqləmə üsulu "nə olarsa" xüsusi populyarlıq qazandı.

Domen — feodalizm dövrünə aid anlayış. == Ümumi anlayış == Feodalın torpaqları iki hissəyə bölünürdü: domen-yəni ata mülkü, şəxsi mülkiyəti, və idarəsi altında olan ərazilər. Məsələn fransız krallarının özəl mülkləri İl de-Frans sayılırdı. Öz domenindən başqa, onun bütün ölkədə ərazisində bəzi ali hüquqları da vardı (hərbi komandanlıq, məhkəmə bannı və başqa). Müsəlman aləmində bunlara xass (hökmdarın öz torpaqları) torpaqlar deyilirdi, digər torpaqlar divan (dövlətin torpağı) adlanırdı. Rusiyada buna (opriç) deyilirdi.

Pirəbədil Tarix Muzeyi — Şabran rayonu Pirəbədil kəndində muzey. Pirəbədil Tarix Muzeyi 1968-ci ildə Qəzənfər Musabəyovun ev muzeyi adı ilə Şabran rayonu Pirəbədil kəndində açılmışdır. Muzey Qəzənfər Musabəyovun atası Mahmudağa bəyə məxsus olan malikanədə yerləşir. Muzey Musabəyovun 80 illik yubleyi münasibətilə açılan aşılaraq binanın iki otağında yerləşdirilmişdir.1988-ci ildə Musabəyovun 100 illik yubleyi münasibətilə bina tamamilə təmin olunmuş bütünlüklə muzeyin istifadəsinə verilmişdir. 2013-cü ildən muzeyin adı dəyişdirilərək ″ Pirəbədil Tarix Muzeyi″ adı verilmişdir. Malikanə 1862-ci ildə bişmiş kərpicdən tikilmiş 2 mərtəbə 14 otaqdan, eyvan və aynabənddən ibarətdir. Musabəyovun 80 illik yubleyi münasibətilə açılan muzey binanın iki otaqında yerləşdirilmişdir. 1988-ci ildə Musabəyovun 100 illik yubleyi münasibətilə bina tamamilə təmir olunmuş bütünlüklə muzeyin istifadəsinə verilmişdir. 2013-cü ildən muzeyin adı dəyişdirilərək Pirəbədil Tarix Muzeyi adı ilə adlandırılmışdır. Muzey hal-hazırda müstəqil muzey kimi fəaliyyət göstərir.

Melanj — raket yanacağlarıının oksidləşdirici komponentidir və son dərəcə ekoloji təhlükəli, yüksək aqressiv və toksiki kimyəvi maddədir. Qatılaşdırılmış azot turşusunda həll olunmuş 22 % nitrat oksidindən ibarətdir, üzvi və yanan maddələrlə əlaqədə olaraq alışmağa və partlayışa gətirib çıxarır. Nitrat turşusunun və nitrat oksidinin raket mühərrikinin kommunikasıyasına, korroziyadan qorumaq məqsədilə yod və ftor tərkibli inhibitorlar əlavə olunur. Oksidləşdirici komponentin insan orqanizminə təsiri — dəriyə və selikli qişaya düşərsə ağır kimyəvi yanığa gətirib çıxarır, eləcədə nəfəs yollarına təsir etdikdə iltihabi proseslərə, hətta ciyərlərin toksiki şişkinliyinə də gətirib çıxara bilər. Nitrat turşusunun əsasında oksidləşdirici komponentlər qiqroskopik və tərkibində 65% reaksiyaya qabilliyyətli oksigen olan yüksək təsirli zəhərli maddələrdir. Bu komponentlərin fiziki xassələri tərkiblərində nitrat oksidlərinin və suyun olması ilə təyin edilir. Əsas xassələri açıq sarıdan qonur rəngə qədər, sıxlığı 15,60C şəraitində 1,511–1,575q/sm3 — , qaynama temperaturu – 66–860C. Hal-hazırda məlumdur ki, melanjin utilizasiyası 2 istiqamətdə aparılır: Ləğv etmə (yandırma yolu ilə) bu üsul iqdiqadi və ekoloji səbəblərdən sənaye miqyasda reallaşa bilməz Melanjin neytrallaşması üsulu ilə texniki təyinatlı məhsulun alınması Melanjın utilizasiyası nəticəsində alınan, xalq təsərrufatı sahəsində istifadə oluna bilən məhsul , geniş və maraqlı perspektivlərə səbəb olur. Мельников Н. Н., Новожилов К. В., Пылова Т. Н. Химические средства защиты растений. Справочник, М.1980, с.255–56 Pashkov, V. İ. Kuzmin, Yu. S. Filatov, S. G. Bogdanov.

Qara şam (lat. Larix) — bitkilər aləminin çılpaqtoxumlular şöbəsinin i̇ynəyarpaqlılar sinfinin i̇ynəyarpaqlılar dəstəsinin şamkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Gavalı (lat. Prunus) — gülçiçəyikimilər fəsiləsinin prunoideae yarımfəsiləsinə aid bitki cinsi. Dəfnəgilənar (lat. Laurocerasus Duham.) Dərman dəfnəgilənarı və ya Aptek dəfnəgilənarı (lat. Laurocerasus officinalis M. Roem.) Şaftalı lat. Persica Adi şaftalı (P. vulgaris) Qansun şaftalısı (P. kansuensis) Davud şaftalısı (P. dawidiana) Potanin şaftalısı (P. potanini) Qəribə şaftalısı (P. mira). === Quru qara gavalı === Quru qara gavalının bağırsaqları işlədici təsiri məlumdur. Tərkibində olan zəngin kalium və maqneziuma görə, ateroskleroz, hipertoniya, böyrək, qaraciyər, və revmatizm xəstəliyi olanlara məsləhətdir. Güclü antioksidant xüsusiyyətlərə malikdir. Sümükləri möhkəmləndirir.

Robert Aleksandr MakDeyd (ing. Robert Alexander McDade; 11 avqust 1922, Nyu-York, Nyu-York ştatı – 14 oktyabr 2009) — ABŞ hərbçisi, ABŞ ordusunun polkovniki. O, 1965-ci ildə Vyetnam müharibəsi zamanı Ya-Dranq vadisi döyüşü zamanı 2-ci batalyon, 7-ci süvari alayına komandanlıq etməsi ilə tanınır. MakDeyd üç müharibədə piyada birliyi ilə xidmət edən az sayda zabitlərdən biri idi. O, İkinci Dünya müharibəsində atıcı tağımına komandirlik etmiş, Koreya müharibəsində tüfəng bölüyünə komandirlik etmiş, Vyetnam müharibəsindəpiyada batalyonuna komandirlik etmişdir. O, döyüş zamanı dörd dəfə yaralanmışdır. Döyüş tapşırıqları ilə yanaşı, MakDeyd Vaşinqtonda, Nyu-Yorkda, Almaniyada və Panamada hərbi vəzifələrdə çalışmışdır.

Azərbaycan kərtənkələsi (lat. Darevskia raddei) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. == Xariçi görünüş == === Xüsusiyyətləri === Kələzin uzunluğu 76 mm, quyruğu bədənindən iki dəfə uzundur. Onun başı aşkarcasına batıq formadadır. Yaxalığı isə dişvari formada qabarıqdır. Bədənində yerləşən pulçuqları hamar və qabarıqdır. Boğaz nahiyəsi boyunca 20-29 pulсuğa malik olur. Kələzin bədəni boyunca isə ortalama 48-62 pulcuğa sahib olur. Ön ərtaflarda olan pulcuqlar bel nahiyyəsindən kiçik olur. === Rəngi === Kələzin bədəninin yuxarı hissəsi açıq-qəhvəyi, qum rəngi və ya tünd-qonur bəzən isə demək olarki qara olur.

Bellinshauzen Faddey Faddeviç (alm. Fabian Gottlieb Benjamin von Bellingshausen‎; 9 (20) sentyabr 1778, Saaremaa, Ösel qəzası[d], Liflyand quberniyası, Rusiya imperiyası – 13 (25) yanvar 1852, Kronştadt[d], Sankt-Peterburq quberniyası[d]) — alman mənşəli rus tədqiqatçısı, admiral. == Həyatı == Bellinshauzen 1779-cu ildə Baltik dənizində Ezel adasında (Estoniya) anadan olmuşdur. О, özü haqqında belə deyir: Bu sözlər onun gənclik dövründə dənizçi olmaq arzsunu ifadə edən sözlərdir. Dəniz kopusunun 18 yaşında bitirməklə miçman rübtəsi alan F. Bellinshauzen 1803–1806-cı illərdə I. F. Kruzenşternin rəhbərliyi altında "Nadejda" gəmisində dünya səyahətində iştirak etmişdir. Ekspedisiya müddətində о, xəritələrin tərtibatı və astronomik müşahidələrlə məşğul olmuşdur. == Mənbə == == İstinadlar == == Həmçinin bax == == Xarici keçidlər == Ф. Ф. Беллингсгаузен.

Faddey adaları — Laptevlər dənizində Taymır yarımadasının şərq sahillərində, Faddey körfəzi rayonunda, Faddey burnundan şimal-şərqdə yerləşən adalar qrupu. Taymır yarımadasından boğazla ayrılır. Yarımada ilə arxipelaq arasında kiçik Kapitanski adası yerləşir. Adalardan şimalda iri Bolşoy adası, şimal-qərbində isə Fiqurnıy adası yerləşir. Şimal və şərqdən bir başa açıq dənizə açılır. Adalar bitki örtüyündsənn məhrumdurlar. Aralarında sahə baxımından ən kişiyi Şərqi Faddey adasıdır. Adalar, körfəz və burun xristian müqəddəslərindən olan Faddeyin şərəfinə adlandırılmışdır. Belə ki, adalar Yulian təqviminə görə yanvarın 21 kəşf edilmişdir. Bölgəni ilk dəfə leytenant Xariton Laptev 1739-cu ildə kəşf edir.

Faddey körfəzi — Laptevlər dənizində, Taymır yarımadasının şimal-şərq sahillərində yerləşən körfəz. Körfəzin uzunluğu 35 km-dən, eni isə 20–25 km arasında dəyişir. Maksimal dərinliyi 23 metrdir. Körfəzin çıxacağında Faddey adaları yerləşir. Körfəzə Faddey çayı tökülür. İlin böyük qismi buzla örtülü olur. Qərb sahilləri Çelyuskin yarımadasıdır. Bura Böyük Arktik qoruğu ərazisinə daxildir. Körfəzə ilk dəfə 1736-cı ildə Vasili Pronçişev daxil olmuşdur. 1913-cü ildə isə Borid Andreyeviç Vilkinskinin ekspedisiyası tərəfindən Faddey Bellinshauzenin şərəfinə adlandırılmışdır.

Həvari Faddey (yun. Θαδδαῖος, qibt. ⲑⲁⲇⲇⲉⲟⲥ, süry. ܝܗܘܕܐ ܫܠܝܚܐ; təq. 10 – təq. 62, Beyrut) — İncilə əsasən İsa Məsihin 12 həvarisindən biri.

Həvari Faddey (yun. Θαδδαῖος, qibt. ⲑⲁⲇⲇⲉⲟⲥ, süry. ܝܗܘܕܐ ܫܠܝܚܐ; təq. 10 – təq. 62, Beyrut) — İncilə əsasən İsa Məsihin 12 həvarisindən biri.

Radde qonurdişi (lat. Sorex raddei) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin həşəratyeyənlər dəstəsinin yereşənlər fəsiləsinin qonurdiş cinsinə aid heyvan növü. Azərbaycanda əldə edilmiş 19 heyvanın kütləsi 9, 7-10,0 q, bədənin uzunluğu 65-80 quruğu, 43, 6-52,1 mm, pəncəsi 12,0-13,1 mm olmuşdur. Radde qonurdişi Qafqaz endemikdir. Eləcə də Türkiyə ilə həmsərhəd rayonlarda yayılmışdır. Azərbaycanda bu növ yalnız Kiçik və Böyük Qafqazda qeyd alınmışdır. Çox azsaylı, nadirdir. Dağətəyi və dağ meşələrində, kolluqlarda, çayların yanında, daş yığınlarında, arxların kənarında rast gəlinir. Aprelin ikinci yarısından başlayaraq payızın sonuna qədər ildə 2-3 dəfə çoxalır. Bir nəsildə 3-7, çox vaxt 5 bala verir.

Ön dörd maddə — Birinci Dünya müharibəsinə son qoymaq üçün sülh danışıqları üçün istifadə edilməli olan sülh prinsipləri haqqında bəyanat. Prinsiplər prezident Vudro Vilsonun ABŞ Konqresində müharibə məqsədləri və sülh şərtləri ilə bağlı 8 yanvar 1918-ci il tarixli çıxışında qeyd edilmişdir. Bununla belə, onun əsas müttəfiq həmkarları (Fransada Corc Klemenso, Böyük Britaniyadan Devid Lloyd Corc və İtaliyadan Vittorio Emanuele Orlando) Vilson idealizminin tətbiqinə şübhə ilə yanaşırdılar. ABŞ 6 aprel 1917-ci ildə İttifaq dövlətlərinə qarşı mübarizədə Antantaya qoşulmuşdu. Onun müharibəyə girməsi qismən Almaniyanın Fransa və İngiltərəyə gedən ticarət gəmilərinə qarşı sualtı müharibəni bərpa etməsi və həmçinin Zimmermanın teleqramı ilə bağlı idi. Bununla belə, Vilson Avropada böyük güclər arasında uzun müddətdir davam edən gərginlikdə ABŞ-ın iştirakından yayınmaq istəyirdi. O həmçinin Amerikanın müharibədə iştirakını millətçi mübahisələrdən və ya ambisiyalardan ayırmağa çalışmaq istəyirdi. Rusiya hökumətinin süqutundan sonra bolşeviklər müttəfiqlər arasında bağlanmış gizli müqavilələri ifşa etdikdə mənəvi məqsədlərə ehtiyac daha da aktuallaşdı. Vilsonun çıxışı həmçinin 1917-ci il Oktyabr inqilabından dərhal sonra Vladimir Leninin 1917-ci il noyabr Sülh haqqında fərmanına cavab verirdi. Vilsonun çıxışı bir çox daxili mütərəqqi ideyaları götürdü və onları xarici siyasətə (azad ticarət, açıq razılaşmalar, demokratiya və öz müqəddəratını təyin etmə) çevirdi.

Maddə — materiyanın bir mövcudluq forması olub, sahədən fərqli olaraq, fiziki kütləyə malikdir. Maddə elementar hissəciklərdən ibarətdir. Cisimlər maddədən əmələ gəlir. Maddələr molekullardan, molekullar isə atomlardan yaranıb. Onları ancaq xüsusi mikroskoplarla görmək olar. Sahə maddədən fərqli olaraq kəsilməzliyə malikdir. Məsələn, elektromaqnit, qravitasiya sahələri, elementar hissəciklərin dalğavari sahələri və s. Maddə ilə sahə ayrı-ayrı hissəciklərdən ibarətdir. Onların fərqləndirilməsi maddi dünya haqqında təsəvvürlərin genişləndirilməsinə gətirib çıxardıb. Maddələr sıxlığa malikdir, fiziki sahənin isə bu xarakteristikası yoxdur.

“Quick” göstəricisi, “Quick” test, Protrombin müddəti ABŞ həkimi ing. Armand James Quick-in şərəfinə adlandırılmış qanın laxtalanma sisteminin funksiyasını qiymətləndirmək üçün mövcud olan tibbi laborator göstərici. Bu göstəricinin başqa cür protrombin müddəti (ing. prothrombin time - PT) adlandırırlar. Götürülmüş qan probuna natrium-sitrat qatılır ki tez laxtalanmanın qarşısı alınsın. Bu zaman laxtalanma üçün lazım olan kalsium natrium sitratla birləşir. Laboratoriyada sitratlı qan probu sentrafuqdan keçirilərək zərdab alınır. 37 °C tempraturda alınmış zərdab üzərinə toxuma faktoru (=Tissue-Faktor= (toxuma-) tromboplastin) əlavə edilir. Beləliklə ekzogen olaraq laxtalanma aktivləşmiş olur. Fibrinin yaranmasına qədərki müddət hesablanır.

Güzəşt müddəti (ing. grace period) — kredit üzrə faizlərin ödənilməsi üçün güzəşt müddəti. Güzəşt müddəti tətbiq edilərkən, vəsaitlərin istifadəsi üçün faizlər ümumiyyətlə hesablanmır və ya onun məbləği baza dərəcəsindən xeyli aşağıdır. Tez-tez kredit kartları və overdraft kartları üçün istifadə olunur. == Əsas növlər == Hər bir əməliyyat üçün güzəşt müddəti (kredit tranşı). Bu halda, əməliyyatın aparıldığı tarixdən sonra müəyyən müddətə (güzəştli dövr) faizlər hesablanmır. Faizlər hesablanır, lakin borc uğurla ödənildikdə hesablanmır. Hesabat dövründə həyata keçirilən əməliyyatların cəmi üçün güzəşt müddəti. Bu zaman güzəşt müddətindən istifadə etmək üçün müddət bitdikdən sonra müəyyən müddətdən sonra borcun tam və ya qismən ödənilməsi lazımdır. Düzünü desək, bu halda güzəşt müddətinin ölçüsü müəyyən edilmir və hesabat dövrünün birinci günü (maksimum müddət, adətən reklamda göstərilir) və sonuncu gün (minimum müddət) edilən əməliyyatlar üçün fərqlənir.

Diqqət müddəti — diqqət yayınmadan əvvəl bir işə fikrini cəmləmək üçün sərf olunan vaxt. Diqqətin başqa bir fəaliyyətə nəzarətsiz şəkildə yönəldilməsi zamanı diqqət dağınıqlığı baş verir. Diqqət təlimi zamanı şagirdlərin uzun müddət müzakirə mövzusuna diqqətini cəmləməyə öyrədilməsi və prosesdə dinləmə və analitik bacarıqların inkişaf etdirilməsinin təhsilin bir hissəsi olduğu bildirilir. İnsanların təxmini diqqət müddətini ölçmək diqqətin nə üçün istifadə olunduğundan asılıdır. "Müvəqqəti diqqət" və "seçilmiş davamlı diqqət" terminləri qısa müddətli və diqqət mərkəzində olan diqqəti ayırmaq üçün istifadə olunur. Müvəqqəti diqqət diqqəti müvəqqəti cəlb edən və ya yayındıran stimula qısamüddətli reaksiyadır. Tədqiqatçılar insanın müvəqqəti diqqətinin dəqiq miqdarı ilə razılaşmırlar, halbuki seçilmiş davamlı diqqət zamanla tapşırıqda ardıcıl nəticələr verən diqqət səviyyəsidir. Sağlam şəxslərin diqqət müddəti ilə bağlı ümumi hesablamalar 5 saatdır. İnsanlar eyni şeyə yenidən fokuslana bildikləri üçün bu mümkündür. Bu diqqəti yeniləmək qabiliyyəti insanlara bir neçə dəqiqədən çox davam edən şeylərə, məsələn, uzun filmlərə "diqqət yetirməyə" imkan verir.