yun. geo – Yer + yun. grapho – yazıram, təsvir edirəm
Ədəbi dildəki alaçıq sözünün qərb dialektlərindəki sinonimdir. Mənbələrdə coma sözü “yumru” kimi açıqlanıb
Cuşə gəlmək sözü ilə qohumdur. Fars dilində cuşidən feili var və cuş sözü onun qrammatik əsasıdır.Söz bizdən keçib
Ərəb mənşəlidir, “yüksək ləyaqət sahibi” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca “fırlanmaq” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Qoz və cövüz tam eyni deyil. Cövüz “muskat qozu”, qoz(kokos) isə “hind qozu” deməkdir.Kokos ispan sözüdür və koko kəlməsinin cəmidir
Suyuq (suvuq), sıyıq sözləri ilə kökdaşdır. Cu hissəsi “su” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bir yozuma görə, cocuq sözü ilə qohumdur və “kiçik” mənasını əks etdirir. Başqa yozuma görə, təqlidi sözdür (cücənin çıxardığı səslə bağlıdır)
Göyərmək feilinin təhrif olunmuş formasıdır. İndi mənası azca dəyişib. “Su”anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov
Cəm (çoxluq) sözü ilə qohumdur, cəmo onun cəm formasıdır, camaat sözü də buradandır. Toplanış günüdür
Ərəbcə bir mənası “topluluq” (совокупность) deməkdir. Cəm sözü ilə qohumdur: “Cümlə-cahan batsa da, batsın
Dürr sözü ilə qohumdur, cürbəcür və dürlü –dürlü sözləri sinonim kimi işlədilir. Devirmək və çevirmək sözləri də qohumdur
Dür (dürlü) kəlməsinin dəyişmiş formasıdır: “dürlü –dürlü” (növlü –növlü) deməkdir. Dür və cür eyni sözün iki fonetik tərkibdə yaşamasıdır
“Su qabı” deməkdir. Cür “su”dur, -dək isə “qab”dır, daqqa sözünün qədim kökü daq olub, o da -dək şəklinə düşüb
Farscadır (əsli: cift), “qoşa” deməkdir, “xış” anlamında da işlədilir (cütçü baba...). Tək sözü də fars mənşəlidir
Ərəbcədir, əsli coəllaq kimidir, mənası “julik” (ciqan) deməkdir. Ərəblər dozanqurdu yerinə cəl (cəmi: coəl) işlədirlər
Ərəb sözüdür, hüceyrələrin çürüməsi ilə müşayiət olunan qorxulu xəstəliyin adıdır (ruslar buna “проказа”deyirlər)
Çingiz xanın 2-ci oğlu Cığatayın adı ilə bağlıdır. Deməli, rus sözü deyil. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca cəhar (dörd) və tar (sap) kəlmələrindən əmələ gəlib. Çadır dörd sapdan (üçü pambıq, biri ipək) toxunurmuş
Bir neçə mülahizə söyləmək olar: 1. Uşağın çıxardığı səslə (cığıllamaq, cağıldamaq) bağlıdır. 2. Tuva dilində çağa sözünün mənası “təzə” kimi açıqlan
Qədim dövrlərdə çoğı sözü olub və “səs” mənasında işlədilib. Çağlamaq (su səsi), çağırmaq, çığırmaq sözləri onun əsasında əmələ gəlib
Çağ səs (əsasən, su səsi) demək olub. Söz ondan törəmədir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Belə zənn edirəm ki, sözün ça hissəsi “su” deməkdir. Çaxır yerinə sucuq da işlətmişik. Çamur, çay, cürdək, cüvar, çiskin, çiləmək, çiy, çən kimi sözl
Deyirik: ildırım çaxdı. Bir də deyirik: başına güllə çaxdı. Birinci halda çaxmaq sözü yaxmaq (yandırmaq) kəlməsinin dəyişmiş formasıdır, ikinci halda
Türkmənlər buna “çalğıdaşı” deyirlər. “Vurmaq” anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Çaxmaq (vurmaq) feili ilə qohumdur. Əsli çax-ıl-aş-maq kimi olub. Sonra -ıl şəkilçisindəki sait düşüb, l isə n səsinə keçib
Çaxmaq feili ilə kökdaşdır. “Bir-birinə çaxılmaq” mənasını əks etdirir. Deməli, çaxnaşmaq “çaxmaq” feilinin qarşılıq –birgəlik növündə işlədilmiş for
Çax-çax kimi də işlədilir. Təqlidi sözdür, dəyirman daşına toxunan hissənin çıxardığı səslə bağıdır
Mənbələrdə çart sözü “кусочек” anlamında açıqlanıb, çaq-çuq yerinə çart-çurt işlədilib. Çaq-çuq “hissə-hissə qazanma” deməkdir və çart-çurt sözünün bi
Çınqıl, çaqıl, çaxsaq (bu, “daşlı yer” kimi şərh olunub) sözləri kökdaşdır. Bəzi dialektlərdə daşı çox olan daşlağa “çaxraq” deyirlər
Qədim hind sözüdür, çox dillərdə işlədilir, bizə fars dilindən keçib, bununla yanaşı, çiya böru sözü də işlədilib
Çal saqqal deyirik, çil toyuq işlədirik. Çal və çil tarixən eyni söz olub, fleksiya yolu ilə forma və məna dəyişib
“Застежка”, “крючок” anlamlarında işlədilir. Biri qarmaq, digəri deşikli olan iki hissədən ibarətdir
Türk mənşəlidir, “su çökəkliyi” anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Çalmaq feili ilə bağlı yaranıb. Bu quş sürətlə şığıyıb və ovunu çalıb (götürüb) yenidən yüksəyə qalxır (rusca kоршун adlanır)
Südün qatığa çevrilməsi üçün ona çalası vururlar. Çalmaq sözünün bir mənası “vurmaq” deməkdir (südə qatıq vurmaq)
Xəşili çalırıq, nehrəni isə çalxayırıq. Hər iki sözün kökü (çal) eynidir və hərəkətlə, zərbə ilə bağlıdır
Sərçəyəbənzər bir quşun adıdır. Çayın adacıqlarında təbii meşəcik (pöhrəlik) olur, ona çala (cala) deyirlər
Mənbələrdə “əlbəyaxa tutaşma”, “mübarizə” kimi şərh olunub. Çalpaşıq kəlməsi də var, “ziddiyyətə qovuşmuş” mənasını verir (bu çəp kəlməsi ilə də bağlı
Dönmə (metis) qoyunu “çalqat qoyun” adlandırırlar. Bic doğulmuş uşağa çalası deyirlər. Deməli, çalqat sözü “qarışığı (qatışığı) olan”, “xalis, təmiz,
Mənaları çoxdur: qatıq çal, xəşil çal, mıxı yerə çal, çalmanı başına çal, saz çal və s. Çalxamaq sözü də çalmaqla bağlıdır
Rənglə bağlı işlədilir: rəngi boz, çal və digər çalarlardan ibarət olan papaq belə adlanır. Deməli, çalsaqqal və çalpapaq sözlərindəki çalhissəsi rən
Farsca camə (paltar) və dan (qab) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Su” anlamını əks etdirən qədim ça kökü ilə bağlıdır. Suyu çox olan palçığa, bulanıq suya deyirlər. Çiləmək, çağış (yağışın qədim forması), celin (“ye
Orqanizmdə bir sümüyün digərinə girdiyi çökəklik (бедро) bu cür adlanır. Çökək sözünün dəyişilmiş formasıdır (бедро da “çökək” deməkdir)
Alınma sözdür, mənbələrdə yançıq kimi işlədilib, “yandan asılan” deməkdir. Ehtimal ki, çanta elə yançaq sözünün təhrifidir
Köpək dişinin (клык) sinonimidir, çapmaq feilindən əmələ gəlib. Çapaq balığı da buradandır. (Bəşir Əhmədov
Mənbələrdə çap feili var və “suda üzmək” mənasını əks etdirir. Çapala sözü səpələ, eşələ qəlibi üzrə həmin kəlmədən əmələ gəlib
isp. chaparral – kolvarı palıd cəngəlliyi
Aul və çapmaq sözlərindən əmələ gəlib, “aulu çapan (talayan)” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)