Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı

Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı, Həmid Qaytabaşı və ya Abdul Qaytabaşı (10 iyul 1884 və ya 8 fevral 1884, Tiflis – 1920, Nargin adası, Abşeron rayonu) — Çar ordusunun zabiti, Azərbaycan Cümhuriyyəti Ordusunun general-mayoru və qərargah rəisi.

Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı
Əbdülhəmid bəy Şərif bəy oğlu Qaytabaşı
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 10 iyul 1884(1884-07-10) və ya 8 fevral 1884(1884-02-08)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1920
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə yarası[d]
Fəaliyyəti zabit
Hərbi xidmət
Mənsubiyyəti Rusiya imperiyası, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
Qoşun növü piyada
Döyüşlər Göyçay döyüşü
Kürdəmir döyüşü
Bakı döyüşü
Əsgəran döyüşü,
Rütbəsi general-mayor
Təltifləri "Müqəddəs Anna" ordeni 4-cü dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni

Birinci Dünya müharibəsində iştirak edib. Döyüşlərdə göstərdiyi rəşadətə görə III dərəcəli Müqəddəs Anna, IV dərəcəli Müqəddəs Vladimir, IV dərəcəli Müqəddəs Anna Ordenləri ilə təltif olunub. 1918-ci avqustun 20-də Qafqaz İslam Ordusu qərargahına təyinat alıb. Azərbaycanın bolşevik-daşnak işğalından azad olunması uğrunda bir neçə döyüşdə iştirak edib.

Sovet işğalına qarşı baş tutmuş Gəncə üsyanına dəstək verməkdə ittiham olunaraq güllələnib.

Həyatı və xidməti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çar Rusiyasında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı 1884-cü il iyulun 10-da Tiflisdə anadan olub.[1] 1908-ci ildə Pavlosk Hərbi Məktəbini bitirib. Təhsilini bitirdikdən sonra 1909-cu ildə Gəncədə yerləşən III Qafqaz Hərbi Korpusunun, 52-ci piyada diviziyasının, 261-ci Şamaxı piyada alayına podporuçik rütbəsi ilə təyinat alıb.[2] Birinci Dünya müharibəsində III Qafqaz Korpusunun 52-ci piyada diviziyasının 205-ci Şamaxı piyada alayının komandiri kimi iştirak edib.[3] 1914-cü il oktyabrın 5-də Dembnyak kəndi ətrafında baş vermiş döyüşdə yaralanıb.[4]Döyüşlərdə göstərdiyi rəşadətə görə 1914-cü il may ayının 16-da III dərəcəli Müqəddəs Anna Ordeni ilə, 1915-ci il fevralın 26-da IV dərəcəli Müqəddəs Vladimir Ordeni ilə,[5] 1915-ci il fevralın 27-də isə ştabskapitan Qaytabaşı üzərində "İgidliyə görə" yazısı ilə IV dərəcəli Müqəddəs Anna Ordeni ilə təltif olunub.[6][7][5]

1918-ci il martın 6-da Müsəlman Korpusunun qərargah rəisi təyin edilib.[8] 1918-ci il martın 18-də Zaqafqaziya Komissarlığı hökumətinin 246 saylı qərarı ilə Əbdülhəmid bəy Qaytabaşıya polkovnik rütbəsi verilib.[9][10]

Azərbaycan Cümhuriyyətində

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Oturanlardan soldan birinci Əbdülhəmid Qaytabaşı

1918-ci avqustun 20-də Qafqaz İslam Ordusu qərargahına təyinat alıb.[11][12] 1918-ci il noyabrın 15-də Azərbaycan Cümhuriyyətinin hərbi naziri Səməd bəy Mehmandarovun əmri ilə ordunun Ümumi qərargahında növbətçi general vəzifəsinə təyin olunub.[13][14][15] Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər şurasının 1919-cu il iyunun 25-də verdiyi qərarla general-mayor rütbəsinə layiq görülüb.[16] 1919-cu il dekabrın 10-da general-mayor Həbib bəy Səlimov Bakı istehkamçılar hissəsinin rəisi təyin edildikdən sonra, Ümumi qərargah rəisi vəzifəsinin müvəqqəti icrası Qaytabaşıya həvalə olunub. O, bu vəzifəni Azərbaycan ordusunun qərargahı yaradılana qədər icra edib.[17][18]

1920-ci il fevralın 17-də general-leytenant Sulkeviç Azərbaycan ordusundan tərxis edildikdən sonra Azərbaycan Ordusu qərargahının yenidən qurulması üçün yaradılmış komissiyanın üzvü təyin olunub.[8][19] Hərbi nazirin 1920-ci il martın 2-i tarixli 128 №-li əmri ilə Baş Qərargah idarəsi ilə Ümumi Qərargah birləşdirilib və Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı Ordu Qərargahının Növbətçi Generalı vəzifəsinə təsdiq olunub.[20] Azərbaycan Cümhuriyyətin süqutuna kimi "general-mayor" hərbi rütbəsində[21] Ordu Qərargahının Növbətçi Generalı vəzifəsində həqiqi hərbi xidmətdə olub.[8]

1920-ci ildə Aprel işğalından sonra da 1 ay müddətində Azərbaycan ordusunun qərargah rəisi vəzifəsini icra edib.[22][23] 1920-ci ilin iyununda Gəncə üsyanında əli olmasında ittiham edilərək həbs olunub. Nargin adasına aparılaraq orada güllələnib.[17][24] Qəbri yoxdur.[25]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əbdülhəmid bəy Qaytabaşının ulu babası Əbdülməcid bəy XVIII əsrin sonlarında İstanbuldan Tiflisə köçüb. Tiflisə gəldikdən sonra Çar Rusiyası ordusunda xidmətə başlayıb. Osmanlı ordusunda xidmət edərkən Əbdülməcid bəy alay komandanı olub. Bu vəzifədə çalışan şəxsə Haytabaşı deyilirdi. Əbdülməcid bəy də özünə "Haytabaşı" soyadını götürüb. Tiflisə köçdükdən sonra isə "Haytabaşı" soyadı rus dilinə tərcümə olunduqda "Qaytabaşı" formasına düşüb.[26]

Əbdülhəmid bəyin atası polkovnik-leytenant Şərif bəy Qaytabaşı, 1835-ci il oktyabr ayının 26-da Tiflis şəhərində anadan olub.[27] 1890-cı ildə tərtib olunmuş sənədlərdə onun Tiflisdəki Rus ordusunun Mərkəzi Qərərgahının Dəftərxana şöbəsində Şərq dilləri üzrə polkovnik-leytenant rütbəsində tərcüməçi kimi çalışdığı göstərilib. Xidməti boyunca podpolkovnik Şərif bəy dördüncü dərəcəli "Müqəddəs Vladimir", ikinci dərəcəli "Müqəddəs Anna", ikinci və üçüncü dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" kavaler ordenləri və bir neçə medalla təltif olunub.[27] Şərif bəy Qaytabaşı ilk həyat yodaşı vəfat etdiyinə görə iki dəfə ailə qurub. İkinci evliliyində o, Qazax qəzasının Şıxlı kəndindən olan mülkədar Mirzə Əliağa oğlunun qızı Xədicə xanımla ailə qurub. Bu nikahdan yeddinci övladları Əbdülhəmid Qaytabaşı dünyaya gəlib.[27]

Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı Sara xanım Məşədi Mahmud qızı ilə ailə həyatı qurub və bu evlilikdən Lətif və Xədicə adlı övladları olub.[8]

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1923-cü ildə yazdığı "Azərbaycan Cümhuriyyəti keyfiyyəti-təşəkkülü və indiki vəziyyəti" kitabında Əbdülhəmid bəy Qaytabaşını Azərbaycanın istiqlal şəhidi adlandırıb.[28]

Rusiya imperiyası ordusunda general-leytenantı, Azərbaycan Cümhuriyyətinin Hərbi nazirinin müavini Əliağa Şıxlinski qələmə aldığı xatirələrində Əbülhəmid Qaytabaşı haqqında da yazıb.[29]

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Şahbazov, Atamalı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabit və hərbi məmurları (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2020. 309. ISBN 978-9952-37-141-3. 2024-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-27.
  2. ↑ Общий список офицерским чинам Русской Императорской Армии. Составлен на 1-е января 1909 г. (PDF) (rus). Sankt Peterburq: Военная типография. 1909. 493. 2023-11-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-11-14.
  3. ↑ НАЗИРЛИ,, Шамистан. "Гайтабаши". kaspiy.az (rus). 2014-11-18. İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  4. ↑ Именной список потерь.№ 1, Именные списки потерь солдат и офицеров 1 мировой войны 1914—1918 гг. (по полкам и бригадам) (rus). 46.
  5. ↑ 1 2 "ВЫСОЧАЙШИЕ ПРИКАЗЫ: ПО ВОЕННОМУ ВЕДОМСТВУ". Русская армия в Первой мировой войне. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-15.
  6. ↑ "Гайтабашы Абдулгамид бек - первый начальник генштаба АДР". ourbaku.com. 2021-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  7. ↑ "Гайтабаши Абдул-Гамид-Бек". ria1914.info. 2023-07-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  8. ↑ 1 2 3 4 Şahbazov, Atamalı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabit və hərbi məmurları (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2020. 310. ISBN 978-9952-37-141-3.
  9. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: I cild: 1917-1918 (az.). I. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 176. ISBN 978-9952-37-138-3. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  10. ↑ Ağayev, Yusif; Əhmədov, Səbuhi. İstiqlal yürüşü - 1918 (az.). Bakı: Altun kitab. 2009. 95. ISBN 978-9952-24-041-2. 2021-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-25.
  11. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: I cild: 1917-1918 (az.). I. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 325. ISBN 978-9952-37-138-3. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  12. ↑ Rıhtım, Mehmet; Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu (az.). Bakı: Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu. 2008. səh. 158. ISBN 9952-426-23–2. 2023-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.
  13. ↑ Şahbazov, Atamalı. Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики: Т. 1: Ноябрь 1918 - май 1919 (PDF) (rus). I. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 26. ISBN 978-9952-445-20-12. 2024-04-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  14. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: II cild: noyabr 1918-aprel 1920 (az.). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 33. ISBN 978-9952-37-139-0. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  15. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF) (az.). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. səh. 424. ISBN 9952-417-44-4. 2015-10-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-05.
  16. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: II cild: noyabr 1918-aprel 1920 (az.). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 62. ISBN 978-9952-37-139-0. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  17. ↑ 1 2 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF) (az.). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. səh. 147. ISBN 9952-417-44-4. 2015-10-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-05.
  18. ↑ Şahbazov, Atamalı. Сборник приказов по военному ведомству Азербайджанской Демократической Республики: май - декабрь 1919 (PDF) (rus). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 512. ISBN 978-9952-445-20-13. Archived from the original on 2022-07-05. İstifadə tarixi: 2023-10-25.
  19. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: II cild: noyabr 1918-aprel 1920 (az.). II. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. 92. ISBN 978-9952-37-139-0. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  20. ↑ Адрес-календарь Азербайджанской Республики на 1920-й год. Баку, 1920 (PDF) (rus). Bakı: Nağıl evi. 2011. 297. ISBN 978995221073-6. 2021-01-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-14.
  21. ↑ Şahbazov, Atamalı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabit və hərbi məmurları (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2020. 753. ISBN 978-9952-37-141-3.
  22. ↑ Nəzirli, Şəmistan. Cümhuriyyət generalları (PDF) (az.). Bakı: Hərbi nəşriyyat. 1995. 153. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  23. ↑ Süleymanov, Mehman. Azərbaycan Ordusunun tarixi: III cild: 1920-1922 (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 1918. 228. 2024-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  24. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (PDF). Bakı: Mütərcim. 2018. səh. 138.
  25. ↑ Nəzirli, Şəmistan. Güllələnmiş Azərbaycan generalları (PDF) (az.). Bakı. 2016. 416. 2023-11-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  26. ↑ Nəzirli, Şəmistan. 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri (PDF) (az.). Bakı. 2009. 269. 2023-04-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  27. ↑ 1 2 3 Nəzirli, Şəmistan. 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri (PDF) (az.). Bakı. 2009. 270. 2023-04-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-13.
  28. ↑ Rəsulzadə, Məhəmməd Əmin. Azərbaycan Cümhuriyyəti keyfiyyəti-təşəkkülü və indiki vəziyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1990. 79. Archived from the original on 2022-07-05. İstifadə tarixi: 2023-11-07.
  29. ↑ Nəzirli, Şəmistan. General Əliağa Şixlinski ömrü (PDF) (az.). Bakı: Uğur nəşriyyatı. 2005. 64. 2022-07-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-14.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]