Peyk interneti

Peyk internetin işləmə sxemi haqqında animasiya.

Peyk interneti — peyk rabitə texnologiyalarından istifadə etməklə internetə çıxışı təmin etmək yolu. Müasir istehlakçı səviyyəsində olan peyk internet xidməti nisbətən yüksək məlumat sürəti təklif edə bilən geostasionar peyklər vasitəsilə fərdi istifadəçilərə təqdim olunur.[1] 506 Mbit/s-ə qədər aşağı axın məlumat sürətinə nail olmaq üçün Ku diapazonu diapazonundan istifadə edən yeni peyklər.[2] Bundan əlavə, kosmosdan aşağı gecikmə ilə internetə çıxışı təmin etmək üçün aşağı Yer orbitində yeni peyk internet bürcləri hazırlanır.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Erkən dövr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1957-ci ilin oktyabrında Sovet İttifaqı tərəfindən ilk peyk olan "Sputnik-1"in buraxılmasından sonra ABŞ 1958-ci ildə "Explorer-1" peykini uğurla orbitə buraxılmışdır. İlk kommersiya rabitə peyki "Bell Labs" tərəfindən qurulan və 1962-ci ilin iyulunda orbitə buraxılan "Telstar-1" idi.

Geosinxron peyk – Yer kürəsini ekvatordan yuxarı orbitdə fırlana bilən və Yerin fırlanmasını izləməklə sabit qala bilən peyk ideyası ilk dəfə 1928-ci ildə German Potoçnik tərəfindən irəli sürülmüş və 1945-ci ildə elmi fantastika müəllifi Artur Klark tərəfindən "Wireless World" qəzetində populyarlaşdırılmışdır.[3] Geostasionar orbitə uğurla çatan ilk peyk "Hughes Aircraft" tərəfindən NASA üçün qurulan və 19 avqust 1963-cü ildə orbitə buraxılan "Syncom3" idi. Kommunikasiya peyklərinin növbəti nəsilləri daha böyük tutumlara və təkmilləşdirilmiş performans xüsusiyyətlərinə malikdir. Bunlar sonradan televiziya yayımı, hərbi proqramlar və telekommunikasiya məqsədləri üçün qəbul edilmişdir. İnternetin və ümumdünya hörümçək torunun ixtirasından sonra geostasionar peyklər internetə çıxışı təmin etmək üçün potensial vasitə kimi maraq yaratmışdır.

Peyk vasitəsilə çatdırılan internetin əhəmiyyətli imkanlarından biri peyklər üçün Ka diapazonu açılması olmuşdur. 1993-cü ilin dekabrında "Hughes Aircraft Co." "Spaceway" adlı ilk Ka diapazonlu peykin buraxılması üçün lisenziya əldə etmək məqsədilə Federal Kommunikasiya Komissiyasına (FKK) müraciət etmişdir. 1995-ci ildə FKK daha çox Ka diapazonlu peyk tətbiqləri üçün çağırış elan etmiş və 15 şirkətdən müraciətləri cəlb etməyə nail olmuşdur. Bunlar arasında "EchoStar, "Lockheed Martin", "GE-Americom", "Motorola" və "KaStar Satellite" (bu, sonradan "Viasat" olmuşdur).

XXI əsr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Peyk internet sektorunun erkən mərhələsində qabaqcıl aspirantlar arasında "Teledesic" də var idi. Layihə qismən "Microsoft" tərəfindən maliyyələşdirilmişdi və nəticədə 9 milyard ABŞ dollarından çox başa gəlmiş, lakin nəticədə uğursuz olmuşdur. "Teledesic"in ideyası Ka diapazon tezliyində yüzlərlə aşağı orbitli peykdən ibarət genişzolaqlı peyk bürcü yaratmaq idi. Onlar 720 Mbit/s-ə qədər yükləmə sürəti ilə ucuz internetə çıxış təmin etməli idilər. Layihə 2003-cü ildə dayandırılmışdır. "Teledesic"in uğursuzluğu, həmçinin peyk rabitə provayderləri "Iridium Communications Inc." və "Globalstar"ın iflas ərizələri vermələri peyk internetinin inkişafı üçün bazar həvəsini azaltmışdı. İstehlakçılar üçün internetə hazır olan ilk peyk 2003-cü ilin sentyabrında buraxılmışdır.[4]

2004-cü ildə ilk yüksək ötürmə qabiliyyətli "Anik F2" peyki buraxıldı. Bundan sonra təkmilləşdirilmiş tutum və ötürmə qabiliyyətini təmin edən yeni nəsil peyklər sinfi fəaliyyətə başladı. 2011-ci ildə "ViaSat"ın "ViaSat-1" peyki və 2012-ci ildə "HughesNet"in "Jupiter" peykləri kimi yüksək ötürmə qabiliyyətinə malik peyklər daha da təkmilləşdirmələrə nail olmuşdur. Onlar aşağı axın məlumat sürətini 1-3 Mbit/s-dən 12-15 Mbit/s-ə qədər və daha çox artırdılar. Bu peyklərin təqdim etdiyi internet xidmətləri "dial-up", "ADSL" və ya klassik FSS-lər vasitəsilə təmin edilən internet xidmətinə alternativ olaraq əsasən kənd sakinləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.[5]

2013-cü ildə "O3b" bürcünün ilk dörd peyki o dövrdə sabit internetə çıxışı olmayan "digər üç milyard" insanın internetə çıxışını təmin etmək üçün orta Yer orbitinə buraxılmışdır. Sonrakı altı il ərzində bu bürcə daha 16 peyk qoşulmuşdur. İndi onlar SES-ə məxsusdur və onun tərəfindən idarə olunur.[6]

2014-cü ildən bəri artan sayda şirkət aşağı Yer orbitində peyk bürclərindən istifadə edərək internetə çıxış üzərində işlədiyini elan etmişdi. "SpaceX", "OneWeb" və "Amazon" hər biri 1,000-dən çox peyk buraxmağı planlaşdırır. Təkcə "OneWeb" layihə üçün 2017-ci ilin fevral ayına qədər 1,7 milyard ABŞ dolları toplamışdı,[7] "SpaceX" isə yalnız 2019-cu ilin birinci yarısında "Starlink" adlı xidmətinə görə bir milyard ABŞ dollarından çox vəsait toplamışdır.[8] Onun 2025-ci ilə qədər peyk bürcündən 30 milyard dollardan çox gəlir əldə etməsi gözlənilir.[9][10]

SES 2017-ci ilin sentyabrında "O3b mPOWER" adlı növbəti nəsil "O3b" peyklərini və xidmətini elan etmişdir. Bu, 11 orta Yer orbiti peykindən ibarət bürc genişzolaqlı internet xidmətləri üçün 30 min spot şüa vasitəsilə qlobal miqyasda 10 terabit tutum təqdim edən layihədir. İlk iki "O3b mPOWER" peyki 2022-ci ilin dekabrında buraxılmışdır, qalan doqquzunun isə 2023–2024-cü illərdə yerləşdirilməsi və ilkin xidmətin 2023-cü ilin üçüncü rübündə başlaması gözlənilir.[11][12]

"Delta" və "American" kimi aviaşirkətlər 2017-ci ildən etibarən təyyarələrdə məhdud bant genişliyi ilə mübarizə vasitəsi kimi peyk internetini təqdim edir və sərnişinlərə internet sürəti təklif edir.[13]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Satellite Internet: 15 Mbps, no matter where you live in the U.S." Ars Technica. 7 January 2013. 28 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2013.
  2. ↑ End-to-End Efficiency for Trunking Networks Arxivləşdirilib 2018-06-22 at the Wayback Machine, Newtec IP Trunking, 2013
  3. ↑ "Extra-Terrestrial Relays—Can Rocket Stations Give Worldwide Radio Coverage?" (PDF). Arthur C. Clark. October 1945. 2006-07-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-04.
  4. ↑ "First Internet Ready Satellite Launched". Space Daily. 2003-09-29. 2020-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-29.
  5. ↑ Fitchard, Kevin. "With new satellite tech, rural dwellers get access to true broadband". Gigaom. 2012-10-01. 2020-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-29.
  6. ↑ O3b MEO Arxivləşdirilib 2023-08-01 at the Wayback Machine SES. Accessed 25 April 2021
  7. ↑ "OneWeb weighing 2,000 more satellites - SpaceNews.com". SpaceNews.com. 24 February 2017. 20 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 April 2018.
  8. ↑ "Elon Musk's SpaceX raises over $1 billion this year as internet satellite production ramps up". CNBC. May 24, 2019. November 25, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 24, 2023.
  9. ↑ Winkler, Rolfe; Pasztor, Andy. "Exclusive Peek at SpaceX Data Shows Loss in 2015, Heavy Expectations for Nascent Internet Service". Wall Street Journal (ingilis). 2017-01-13. ISSN 0099-9660. 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-09.
  10. ↑ Etherington, Darrell. "SpaceX hopes satellite Internet business will pad thin rocket launch margins". TechCrunch (ingilis). 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-09.
  11. ↑ SES building a 10-terabit O3b "mPOWER" constellation Space News 11 September 2017. Accessed 25 April 2021
  12. ↑ SpaceX launches first pair of O3b mPower satellites SpaceNews. 16 December 2022. Accessed 27 December 2022
  13. ↑ A.W. "More airlines are offering free Wi-Fi for messaging services". The Economist. 17 October 2017. 9 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 August 2023.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]