yönlü

== Bit-yönlü protokol == Bit-yönlü protokol(bit-oriented protocol)– verilənlərin ötürülməsinin simvol sətrləri kimi yox, bitlərin arasıkəsilməz axını kimi aparıldığı protokol. Ötürülən bitlər hər hansı simvollar toplusunun simvolları kimi məzmun daşımadığından bit-yönlü protokolda idarəetmə üçün ehtiyat simvollardan deyil, bitlərin xüsusi ardıcıllığından istifadə edilir. Bit-yönlü protokola misal olaraq Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatının (INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR STANDARDIZATION, ISO) müəyyənləşdirdiyi HDLC (High-Level Data Link Control) protokolunu göstərmək olar. == Ədəbiyyat == İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.

Obyekt-yönlü qrafika (object-oriented graphics) – kompüterdə işlənmiş və qrafik primitivlərə (məsələn: xətlərə, əyrilərə, dairələrə, kvadratlara) əsaslanan görüntü. Tətbiqi proqramlarda, məsələn, avtomatlaşdırılmış layihələndirmə, rəsmxət və rəsm proqramlarında (CAD) istifadə olunan obyekt-yönlü qrafika görüntünü riyazi olaraq görüntüdəki obyektləri yaratmaq üçün göstərişlər (INSTRUCTION) toplusu kimi təsvir edir. Bu yanaşma görüntülərin yaradılmasının başqa bir geniş yayılmış üsuluna – rastr qrafikasına qarşı qoyulur. (Rastr qrafikasında qrafik simvol müəyyən qaydada yerləşmiş qara və ağ, yaxud rəngli nöqtələrdən ibarət qruplar şəklində təqdim olunur.) Obyekt-yönlü qrafika obyektləri ayrıca vahidlər kimi idarə etməyə imkan verir: məsələn, xəttin uzunluğunu dəyişmək və ya dairəni böyütmək; rastr qrafikasında isə bunun üçün xəttə və ya dairəyə təkrar fərdi nöqtələr yerləşdirmək lazımdır. Obyektlər riyazi təsvir olunduğundan obyekt-yönlü qrafikada görüntünün varisliyi, fırlanması və miqyaslanması (böyüdülüb-kiçildilməsi) nisbətən asan təmin edilə bilir. == Ədəbiyyat == İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Obyekt-yönlü verilənlər bazası (ing. Object-Oriented Database, OODB) — ənənəvi verilənlər bazası idarəetmə sistemləri (RDBMS) ilə obyekt-yönlü proqramlaşdırma prinsiplərini birləşdirən bir sistemdir. Bu növ verilənlər bazasında məlumatlar obyektlər kimi saxlanılır, yəni hər bir məlumat elementi obyekt olaraq modelləşdirilir və obyektlər bir-birilə əlaqədə ola bilər. == Əsas xüsusiyyətləri == Verilənlər bazasındakı məlumatlar obyektlər kimi saxlanılır və idarə olunur. Hər obyekt atributlar və metodlarla təyin olunur, yəni obyektlərin vəziyyəti və davranışı var. Obyekt-yönlü proqramlaşdırma dillərində olduğu kimi, obyektlər arasında irsiyyət əlaqələri mövcuddur. Bir obyekt digər obyektin xüsusiyyətlərini və metodlarını miras ala bilər. Obyektlər yalnız məlumat deyil, həm də funksiyalar və prosedurlar ilə saxlanıla bilər, bu da verilənlər üzərində əməliyyatların birbaşa obyekt səviyyəsində aparılmasına imkan verir. Obyektlər arasında kompleks əlaqələr yaradıla bilər ki, bu da daha geniş məlumat modeli qurmağa imkan verir. == Nümunələr == Mürəkkəb məlumat strukturlarının idarə edilməsi 3D modelləşdirmə, CAD/CAM sistemləri, biologiyada genom analizləri, qraf modelləri kimi mürəkkəb strukturlara malik məlumatları idarə etmək üçün OODB-lər daha əlverişlidir.

Sütun-yönlü verilənlər bazası (ing. Column-Oriented Database) — məlumatları ənənəvi cədvəl əsaslı verilənlər bazalarından fərqli olaraq, sətirlar yerinə sütunlar üzrə saxlayır. Ənənəvi əlaqəli verilənlər bazalarında (RDBMS) məlumatlar sətir şəklində saxlanılır, yəni hər bir sətir bütöv məlumatlar dəstini təmsil edir. Sütun-yönlü verilənlər bazasında isə hər bir sütun ayrıca saxlanır, bu da bəzi növ sorğular və böyük həcmli verilənlər üzərində daha səmərəli emal aparmağa imkan verir. == Xüsusiyyətləri == Sütun əsaslı saxlanma — məlumatlar sətir-sətir deyil, sütunlar şəklində saxlanır. Bu o deməkdir ki, hər bir sütunun məlumatları diskdə birgə saxlanılır. Məsələn, Ad, Soyad, Yaş sütunları ayrılıqda saxlanılır, bu da sütun üzrə analiz və oxuma əməliyyatlarını sürətləndirir. Sürətli analitik sorğular — sütun-yönlü saxlanma metodu, xüsusilə analitik və hesabat sorğularında (məsələn, böyük verilən dəstləri üzərində agregasiya əməliyyatları) daha səmərəli olur, çünki yalnız lazım olan sütunlar oxunur və sətirlərın bütün məlumatları üzərində emal aparılmır. Məlumatların sıxılması — eyni sütun daxilində oxşar tipli məlumatlar saxlanıldığı üçün məlumatların sıxılması daha effektivdir. Sıxılmış məlumatlar daha az yer tutduğuna görə disk və yaddaşdan daha az istifadə olunur və oxuma əməliyyatları sürətlənir.

Sənəd-yönlü verilənlər bazası (ing. document-oriented database) — əsasən sənədləri bir vahid olaraq saxlamaq üçün nəzərdə tutulmuş NoSQL tipli verilənlər bazasıdır. Ənənəvi relasional verilənlər bazalarından fərqli olaraq, sənəd-yönlü bazalar məlumatları cədvəl və sətirlər şəklində deyil, sənədlər şəklində saxlayır. Bu sənədlər adətən JSON, BSON, XML və ya digər formatlarda olur. == Əsas xüsusiyyətləri == Elastik məlumat strukturu Məlumatlar sabit bir sxemaya bağlı olmadan saxlanılır, bu da sxema dəyişikliklərini sadələşdirir. Yüksək performans Böyük həcmdə məlumatların tez bir zamanda sorğulanması və işlənməsi mümkündür. Paylanmış memarlıq Verilənlər bazası müxtəlif serverlər üzərində paylanmış şəkildə işləyə bilər, bu da onun şkalabilməsini təmin edir. Asan inteqrasiya Xüsusilə müasir veb tətbiqləri ilə asan inteqrasiya olur, çünki JSON kimi formatlar geniş istifadə olunur. Sənəd anbarında olan sənədlər obyektin proqram təminatı anlayışına təxminən bərabərdir. Onlardan standart tərtibata riayət etmək tələb olunmur və onların hamısı eyni bölmələrə, yuvalara, hissələrə və ya açarlara malik olmayacaq.

Yönlük hal və ya ismin yönlük halı. İsmin yönlük halı kimə?, nəyə? və ya haraya? suallarından birinə cavab verir. Yönlük hal fellərdən obyektə verilən sualların yuxarıda verilmiş suallardan birinə uyğun olması və ya; Yönlüyün yönlük hal tələb etməsi nəticəsində işlənilir. Yönlük hal da əsasən digər hallar kimi artikl, yiyəlik əvəzliyi, işarə əvəzliyi, sual əvəzliyi və ya digər izləyici sözlərlərin müvafiq olaraq yönlük halda yazılması ilə ifadə edir. Yönlük hal hərəkətin yönümünü, istiqamətini və ya son nöqtəsini bildirir. İsimlər yönlük halda samitlə bitən söz köklərində –a, ə, saitlə bitənlərdə isə –ya, yə («y» bitişdirici samitdir) şəkilçisini qəbul edir, kimə?, niyə?, haraya? Suallarından birinə cavab olur. Məs.