Lüğətlərdə axtarış.

Bazlama — türk mətbəxindən bir çörək növü. Çörək olaraq sadəsi əsrlərdir Türklər tərəfindən bişirilir və yeyilir. Fərqli vasitələr istifadə edərək bir çox fərqli növü hazırlana bilər: qıymalı və pendirli kimi. Sadə növünə Samsun bölgəsində pıtpıt da deyilməkdədir.

Bulama — "bulanmaq" sözündən olub, təzə doğan sağmal heyvanların 2-3 gündən sonrakı bir neçə gün ərzində sağılan südüdür. Bulama sözünə Azərbaycan Şifahi Xalq Ədəbiyyatında daha tez-tez rast gəlinir; Heyvanın bala verməsinin 2-3-cü günündən sonra təxminən 4-5 gün ərzində sağılan südündən alınır. Bulama ağuz südündən sonra olan süd məhsuludur. bulama ağuzdan duru, süddən bir qədər qatı olmaqla yanaşı açıq sarımtıl rəngdə olur. Bulamanı bişirərkən qab od üzərinə qoyulduğu andan bişənə qədər oxlovla bulanır (qarışdırılır). Belə edilməsə bulama çürüyər. Elə bu səbəbdən də bu süd məhsulu bulama adlanır və o kətəməz kimi bərkimir. Bulama bişirilərkən ona duz atılmır. Uşaqlar üçün hazırlandıqda azca (zövqə uyğun) şəkər tozu əlavə edilir. Bulamanı süni yolla da hazırlamaq olar.

Buzlanma göstəricisi — buzlanmanın başlanğıcı və sonu haqqında məlumat verən cihaz. == Ümumi təsəvvür == Buzlanma göstəriciləri — qırov, duman, buz yağışları və s. səbəbindən buz və ya şaxtanın meydana gəlməsini yaxından müşahidə edən sadə bir cihazdır. Eni 40–50 mm və uzunluğu 300–400 mm olan rəf alüminium küncü özündə təşkil edir. Quraşdırmanı və sökülməni asanlaşdırmaq üçün, rəflərdən biri verilən şəkildə göstərildiyi kimi pazlarla təchiz olunur. == İstifadə üsulu == Meteoroloji müşahidələr zamanı buzlanma göstəricisi adətən yerin səthindən 2 metr məsafədə bərkidilmiş və meteoroloji budkanın kənar tərəfində yerləşən xüsusi kronşteyndə bərkidilir. Nəzarət olunan göstərici yağıntıların dondurulmasını asanlaşdırmaq üçün üfüqi vəziyyətdə yerləşdirilir. Hər buzlanma təsbit edildikdən sonra, göstərici buz çöküntülərindən təmizlənmiş, lakin ətraf mühitin temperaturu olan yeni bir ilə əvəz olunur. Sonuncu dərhal İstifadə şərtlərini yaratmaq üçün lazımdır.

Buzlanma xəbərdaredicisi — texniki vasitələrin buzlanma intensivliyinin davamlı ölçülməsi üçün, operatora və buzlanma əleyhinə avtomatik sistemə məlumat verən qurğu. Bunlar əsasən sənaye zavodlarında təyyarələrin və turbin bıçaqlarının buzlanma nəzarəti üçün istifadə olunur. == Buzlanma xəbərdaredicilərin quruluşu və təsnifatı == Buzlanma xəbərdaredicilərin tərkibinə aşağıdakılar daxildir: buzlanmanın dərəcəsi haqqında siqnal yaradan sensor, siqnalın gücləndirilməsi və müəyyən meyarlar üzrə onun emalı üçün elektron bloklar və operatora məlumatın verilməsi qurğusu. Sensorlarda müxtəlif fiziki prinsiplər istifadə edilə bilər, sensor əməliyyat prinsipinə uyğun olaraq xəbərdaredicilərin bir neçə növü fərqlənir: İstilik xəbərdarediciləri -sensorun temperaturu qızdırıcının gücünün dəyişməsi hesabına daimi saxlanılır, və temperaturun saxlanılması üçün sərf olunan gücdən asılı olaraq, və ətraf havanın temperaturu hesablanır-sensor birbaşa havada yerləşir və ya buz ilə örtülür ; Titrəmə xəbərdarediciləri -onlarda membranın titrəmə tezliyini ölçüsü baş verir, onun vibrasiyalarının həcmi buzla örtüldükdə azalır, buna görə də onların tezliyi artır.Xüsusilə SO-121 və EW-164 bu prinsip üzərində işləyir; Radioizotop xəbərdaredicilər; Optik (optoelektronika) xəbərdaredicilər; Akustik xəbərdaredicilər; Kondensator xəbərdaredicilər; RISO-3 tipli radioizotop xəbərdaredicilər yerli təyyarələrdə buzlanma sensorları kimi geniş istifadə olunur. Xəbərdaredicinin işləmə prinsipi uçuş zamanı sensor pininin həssas səthində böyüyən buz təbəqəsi olan radioaktiv izotopun (strontium-90 + ytrium-90) beta şüalanmasının azalmasına əsaslanır. Şüalanma gücü STS-5 tipli halogen sayğacı tərəfindən qeydə alınır və onun əvvəlcədən təyin edilmiş və onu əvvəlcədən təyin edilmiş işə salınma həddinə qədər azaldıqda elektron blok "buzlanma" siqnalını verir. Sxemin ətalətini azaltmazaltmaq üçün buzlanma zonasına girərkən sensor pininin quraşdırılmış istilik elementi tərəfindən davamlı olaraq qızdırılır. Yerdəki sensorun nisbətən yüksək radioaktivliyi ilə əlaqədar olaraq, qırmızı qurğuşun başlığı (və ya fluoroplast əlavələrlə alüminium) taxılır. == Buzlanma xəbərdaredicilərinin nümunələri == RIO-2M - radioizotop aviasiya; RIO-3 - radioizotop aviasiya; Co-1-istilik-sənaye (qaz-turbin qurğular üçün); СО-4А - aviasiya (mühərriklər üçün); Co-121- titrəmə aviasiya; İSO-16 — aviasiya; EW-164 — aviasiya. == Həmçinin bax == Buzlanma göstəricisi == Ədəbiyyat və sənədlər == === Ədəbiyyat === A. P. Barvinski, Ş.G. Kozlova.

Müasir buzlaqlar qar xəttinin böyük yüksəkliyə malik olması buzlaqların əmələ gəlib saxlanılması üçün əlverişli şəraiti olan ayrı-ayrı zirvələrin yamaclarında saxlanmasıdır. Böyük Qafqazda olan 1400-ə qədər buzlağın (sahəsi 1775 km). 70 %-dən çoxu onun şimal yamacında yerləşir. Şərqi Qafqazın Azərbaycan ərazisindəki buzlaqlarının saxlanılmasına iqlimin, relyefin bə onun dəyişməsinin böyük təsiri vardır. Bazardüzü dağının (4480,9 m) qar xəttindən yüksəyə qalxması və ondan ayrılan qolların şimal istiqamətində uzanaraq qıfabənzər iri çökəklik əmələ gətirməsi Cənub-şərqi Qafqazda ən böyük buzlağın yaranmasına səbəb olmuşdur. Bazardüzü dağı şimalda Çexiçayın dərəsindən (Quruş kəndi yaxınlığında) 2300 m, cənubda isə Qaraçay dərəsindən 2700 m ucalır. Bazardüzü buzlağı iki buzlaqdan- Tixitçap və Murkar buzlaqlarından ibarətdir. Dağın zirvəsini örtmüş xarlanmış qardan beş acılı buzlar ayrılır.Tixitçap buzlağının uzunluğu 0,9 km, eni isə 150-200 m-dir. Murkar buzlağı şimal-şərq istiqamətində 1440 m uzanır, eni isə 300-450 m-dir. Bazaryurd dağında (4126,3 m) [Baş Qafqazın suayrıcı üzərində yerləşmişdir.

Qədim buzlaşma (rus. древнее оледенение, ing. ancient glaciation) — Yerin əsasən, son geoloji tarixi dövründə (Dördüncü dövrdə) böyük iz qoymuş (morenlər, kamlar, ozlar) və geniş əraziləri əhatə etmiş buzlaşmalar. Sement-ləşmiş buzlaq çöküntülərinin-tillitlərin mövcud olması daha qədimdə buzlaşmaların baş verdiyinə dəlalət edir. (məs: Şm.

Oxşama — Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında ananın körpə uşağı yuxudan oyanarkən onu əzizləmək, nazlamaq məqsədilə oxuduğu nəğməyə deyilir. Bu xüsusiyyətinə görə oxşamaya "nazlama" da deyilir. Oxşamalar çox zaman "Bu balama qurban" misrası ilə bitir. Məsələn: Bu oxşamaların ilk üç misra beşhecalı, son misrası isə altıhecalıdır. Qafiyə sistemi aaab-dir.

Buzlaq — dağ yamacı və ya dərə üzrə ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında yavaş-yavaş hərəkət edən buz kütləsi. Buzlaq bərk yağıntıdan (qardan) o sahələrdə əmələ gəlir ki, il müddətində onun qalınlığı əriyən və buxarlanan sudan xeyli çox olur, daha doğrusu buzlaq iqlim qar sərhədindən yuxarıda, qarın toplanması üçün relyef formalarının əlverişli olduğu yerdə əmələ gəlir. Hidrosfer qütb ölkələrində dəniz səviyyəsində, mülayim və isti qurşaqlarda isə uca dağlarda qarlardan və buzlaqlardan ibarətdir. Yerin çoxillik və ya "əbədi" qar və buz olan təbəqəsi Kriosfer adlanır. Onu birinci dəfə 1923-cü ildə polyak alim А. B. Dobrovolski tətbiq etmiş. == Kriosfer == Kriosfer Yerin üç əsas təbəqəsinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlir: qar və buz yaranması üçün rütubət verən hidrosferin, bu rütubəti yayan və onu bərk fazada saxlayan atmosferin, səthində qar təbəqəsi əmələ gəlməsi mümkün olan litosferin. Bu okean — atmosfer — materik sisteminin vəsilələrindən biri iştirak etməsə daima qarlar da olmaz. Beləliklə, kriosfer qeyri-müntəzəm yayılmışdır. O yalnız qartoplanma şəraiti olan yerdə meydana gəlir. Lakin bu qeyri — müntəzəmlik hidrosferin vəhdətini və fasiləsizliyini gəstərir: su maye fazada ola bilməyən yerdə bərk fazada olur.

Dıxtau (rus. Дыхтау, qaraç.-balk. Дых тау – türkcə "dik dağ" sözündən götürülüb, kələ-kötür dağ deməkdir) — Rusiyada, Kabarda-Balkar Respublikasında, Böyük Qafqazın mәrkәzi hissәsindә yerləşən Elbrusdan sonra әn yüksәk zirvә. Hündürlüyü 5204 metrdir. Kristallik süxurlardan ibarәtdir. Şərq yamacından mürәkkәb Dıxsu dәrә buzlağı (sahәsinә görә Qafqazda Bezengi buzlağından sonra ikinci) enir. == Dırmanış və fəth == Dıxtauya ən yaxşı şəkildə şimaldan (Rusiya) daxil olmaq olar. Bezingi alpinist düşərgəsi 2,180 metr (7,150 ft) hündürlükdə yerləşir. Zirvə ilk dəfə 1888-ci ildə Albert Mammeri və Henrix Zurfluh tərəfindən fəth edilmişdir. Kiril əlifbası ilə yazılmış müxtəlif sovet hərbi xəritələrini internetdə tapmaq olar və bu xəritələrdən ikisi Dıxtau ərazisini əhatə edir.

Edgeyoyukulen buzlağı (norv. Edgeøyjøkulen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Edj adasında yerləşən buzlaq. Onun sahəsi 1 365 km²-dir. Bu isə ada ərazisinin 3-də bir hissəsini təşkil edir. Buzlağın qalınlığı 250 metrdir.

Ellen buzlağı — Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Anderson dağı, 4111 zirvəsinin şərq yamacını əmələ gətirir. Sentinel dağlarının mərkəzində yerləşmişdir. Buzlağın ilk xəritəsi Amerika Birləşmiş Ştatların Geoloji xəritəsində tərtib edilmişdir. Hərbi dəniz qüvvələrinin 1957-59-cu illərdə havada çəkdikləri fotolar ABŞ Podpolkovniki Çiçeron C. Ellen tərəfindən Antarktida Adları Məşvərət Komitəsinə təqdim olunmuşdur. Buzlaq da hava əməliyyatlarının bir çoxunda komandada olan, Cənub Qütbü Stansiyanın hərbi hava qüvvələrinin Ellenin adını daşıyır. == Yerləşməsi == Ellen buzlağı 78°13′ c. e. 84°30′ q. u.

Embree buzlağı — 20 mil uzunluğu olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Heyl dağı, Devis dağı, Bentli dağının şərq yamacını, Anderson dağının şimal-şərq yamacını, Probuda silsiləsinin şimal-qərb yamacını əmələ gətirir. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir. Buzlaq 1956-cı ildə Cənub Qütbü Stansiyasının yaradılması haqqında ortaq olan General-mayor Henri Embreenin adını daşıyır. == Yerləşməsi == Embree buzlağı 77°59′00″ c. e. 85°10′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir. Şmid dağından şimalda, Teqqe dağından şərqdə yerləşmişdir.

Fonfon buzlağı (bolq. ледник Фонфон, ‘Lednik Fonfon’ \'led-nik fon-'fon\) — 4 km uzunluğu və 2.3 km eni olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Gerila buzlağından şimalda, Embree buzlağından cənubda yerləşmişdir. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir. Buzlaq Bolqarıstandakı Vitoşa dağının Fonfon ərazisinin adını daşıyır. == Yerləşməsi == Fonfon buzlağı 78°11′00″ c. e. 86°01′50″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir.

Gerila buzlağı (bolq. ледник Герила, ‘Lednik Gerila’ \'led-nik ge-'ri-la\) — 7.5 km uzunluğu və 2 km eni olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Burdenis buzlağından şimalda, Fonfon buzlağından cənubda yerləşmişdir. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir. Buzlaq şimal-şərqi Bolqarıstandan axan Gerila çayının adını daşıyır. == Yerləşməsi == Gerila buzlağı 78°12′25″ c. e. 86°02′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir.

Hinlopenbrin buzlağı (norv. Hinlopenbreen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Qərbi Şpisbergen adasında yerləşən buzlaq. Buzlaq adanın şərqində yerləşir. Onun sahəsi 1 250 km²-dir. Uzunluğu isə 70 km-dir.

Inga bullata (lat. Inga bullata) — paxlakimilər fəsiləsinin i̇nqa cinsinə aid bitki növü.

Kanada buzlağı — Antarktidanın cənubunda, Viktoriya Torpağıda yerləşək kiçik buz kütləsi. == Coğrafiyası == Buzlaq 77º37' cənub paraleli və 162º59' şərq meridianı aralığında yerləşir. Kanada buzlağı Kommanvelz və Loftus buzlağlarının da başladığı McLennan dağının zirvəsinin altında, 1900 m yüksəklikdə başlayır. Şimal qərb istiqamətindən gələrək Friksel gölünün qərbindən Teylor vadisinə axaraq dəniz səviyyəsinə bir neçə metr qalmış sona çatır. Kiçik Hore gölünün şərq sərhədini təşkil edir. == Kəşfi == Kanada buzlağının, cənab Robert Falkon Skottun rəhbərliyi altında ingilis Terra Nova elmi gəzintisi sırasında (1910–1913) xəritəsi hazırlanmışdır. Buzlağın adı, bu qrupun üzvü olan və bu bölgəni araşdıran Kanadalı fizikaçı Çarles Raytın irəli sürdüyü təklifdən sonra qoyulub.

Kanqşunq Buzlağı — Everest dağında yerləşən üç əsas buzlaqdan biridir və Çinin Tibet Muxtar Vilayəti daxilindəki Tibet bölgəsindədir. Digər iki buzlaq Xumbu Buzlağı və Ronqbuk Buzlağıdır. == Coğrafiya == Kanqşunq buzlağının yığılma sahələri Everestin üç əsas yamacında yerləşir. Buzlaq dünyanın ən yüksək dağının şərq yamacında, Çin Xalq Respublikasının Tibet Muxtar Vilayətinin Şinqatse rayonunda yerləşir. Everest və Lhotzenin ortaq şərq yamacı Kanqşunq divarı adlanır. Kanşunq buzlağı buradan başlayır və sonra Kama vadisindən şərqə doğru axaraq Kama Çu çayına çevrilir. Buzlağın cənubu və Lhotzenin şərqi Makaluya (8463 m) və onun yaxınlığındakı Makalu II (7678 m — həmçinin Kanqşunqtze adlanır) və Makalu zirvəsinin görünüşünü gizlədən Çomo Lonzoya (7818 m) qədər uzanır. Nepal və Çin arasındakı sərhəd bu zirvədən keçir. Everest dağının şərq tərəfi dağın ən az əlçatan və inkişaf etmiş tərəfidir. Ronqbuk buzlağındakı baza düşərgəsinə cip və Everestin cənub tərəfinə bir gecədə qalmaq üçün möhkəmləndirilmiş lojalardan istifadə edərək bir neçə günə çatmaq mümkün olsa da, Kanqşunq Buzlağına yalnız bir neçə günlük yürüşdən sonra çatmaq olar.

Kleptuza buzlağı (bolq. ледник Клептуза, ‘Lednik Kleptuza’ \'led-nik klep-'tu-za\) — 6 km uzunluğu, 6 km eni olan və Antarktidanın Palmera arxipelaqının Anvers adası sahillərindən şərqdə yerləşən buzlaqdır. Buzlaq Studena burnundan qərbdə yerləşmişdir. Buzlaq cənubi Bolqarıstanda yerləşən karst bulağı olan Kleptuzanın adını daşıyır. == Yerləşməsi == Kleptuza buzlağı 64°36′00″ c. e. 63°16′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir. Tamuris buzlağından cənub-şərqdə, Altimir buzlağından qərbdə yerləşmişdir.

Koloş buzlağı (bolq. ледник Колош, ‘Lednik Kolosh’ \'led-nik 'ko-losh\) — 6.7 km uzunluğu, 3.6 km eni olan və Antarktidanın Qreyam Torpağının Qreyam sahiliindən qərbdə yerləşən buzlaqdır. Buzlaq Nesla buzlağından cənubda yerləşmişdir. Lisiya silsiləsinin qərb yamacını, Biqo dağının şimal yamacını əmələ gətirir. Buzlaq qərbi Bolqarıstandakı Konyavska dağının Koloş zirvəsinin adını daşıyır. == Yerləşməsi == Koloş buzlağı 65°44′50″ c. e. 64°18′30″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir.

Kommanvelz buzlağı — Antarktidanın cənubunda, Viktoriya Torpağında yerləşən buz kütləsi. == Coğrafiyası == Buzlaq 77º35' cənub paraleli və 163º19' şərq meridianı aralığında yerləşir. Kommanvelz buzlağı Kanada və Loftus buzlağlarının da başladığı McLennan dağının zirvəsinin altında, 1900 m yüksəklikdə başlayır. Buradan cənub şərq istiqamətinə doğru axaraq Teylor vadisində Koulmen dağının qərb hissəsində sonlanır və Friksel gölünün şərq sərhədini təşkil edir. == Kəşfi == Buzlağın xəritəsi, 1910-cu ildən 1813-cü ilə qədər davam edən və Antarktida qitəsinin cənubunda cənab Robert Falkon Skott liderliyində həyata keçirilən ingilis Terra-Nova elmi gəzintisi əsnasında hazırlanmışdır. Kommanvelz buzlağına, gəzintiyə böyük miqdarda maliyyə vəsaiti ayıran Avstraliya tarix birliyinin ( (ing.) Commonwealth of Australia) adı verilmişdir. Həmçinin bu kiçik qrupun üzvlərinin iki nəfəri Avstraliyalı olub, araşdırmalarda iştirak etmişlər.

Konqsvegen buzlağı (norv. Kongsvegen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Qərbi Şpisbergen adasında yerləşən buzlaq. Buzlaq Konqs-fiorddan cənub-şərqdə VII Hokon Torpağı ilə II Oskar Torpağı arasında yerləşir. Onun uzunluğu 20 km, sahəsi 105 km²-dir.

Kopsis buzlağı (bolq. ледник Копсис, ‘Lednik Kopsis’ \'led-nik 'kop-sis\) — 13 km uzunluğu və 4 km eni olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir. Buzlaq mərkəzi Bolqarıstanda yerləşən orta əsr qalası olan Kopsisin adını daşıyır. == Yerləşməsi == Kopsis buzlağı 78°03′20″ c. e. 85°16′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir. Voysil zirvəsi, Qozur dağı və Paniçeri uçurumundan şimal-şərqdə, Mirovyane zirvəsindən və Embree buzlağından şimal-qərbdə yerləşmişdir.