Lüğətlərdə axtarış.

Molekul (lat. molecula; "moles" — kiçik, "kula" - kütlə "kiçik kütlə" ) deməkdir. Maddənin bütün xassələrini özündə cəmləyən və atomlardan ibarət mikrohissəcik. Bəzi maddələr yalnız bir molekuldan ibarət olurlar (O2, N2, P4 və s.). Molekulları təşkil edən atomların quruluşunu xüsusi formula ilə ifadə edirlər. Süni yolla alınmış maddələrin molekulları minlərlə atomdan ibarət ola bilər. Polimerlərdə ayrıca olaraq mikromolekullardan sohbət açılır. Ancaq kimyəvi maddələrin heç də hamısı molekullardan təşkil olunmamışdırlar. Atom -müsbət yüklü nüvədən və mənfi yüklü elektronlardan ibarət elektroneytral hissəcikdir. Atom-molekul təliminin əsas müddəaları aşağıdakılardır: Maddələr molekul və atomlardan təşkil olunmuşdur; Molekullar daim hərəkətdədir, molekulların hərəkət sürəti temperaturla düz mütənasibdir; Molekulların arasında qarşılıqlı cazibə və itələmə qüvvələri mövcuddur; Molekullar fiziki hadisələr zamanı dəyişmir, lakin kimyəvi reaksiyalarda müəyyən dəyişikliyə məruz qalır; Molekullar atomlardan təşkil olunmuşdur.

Molekul (lat. molecula; "moles" — kiçik, "kula" - kütlə "kiçik kütlə" ) deməkdir. Maddənin bütün xassələrini özündə cəmləyən və atomlardan ibarət mikrohissəcik. Bəzi maddələr yalnız bir molekuldan ibarət olurlar (O2, N2, P4 və s.). Molekulları təşkil edən atomların quruluşunu xüsusi formula ilə ifadə edirlər. Süni yolla alınmış maddələrin molekulları minlərlə atomdan ibarət ola bilər. Polimerlərdə ayrıca olaraq mikromolekullardan sohbət açılır. Ancaq kimyəvi maddələrin heç də hamısı molekullardan təşkil olunmamışdırlar. Atom -müsbət yüklü nüvədən və mənfi yüklü elektronlardan ibarət elektroneytral hissəcikdir. Atom-molekul təliminin əsas müddəaları aşağıdakılardır: Maddələr molekul və atomlardan təşkil olunmuşdur; Molekullar daim hərəkətdədir, molekulların hərəkət sürəti temperaturla düz mütənasibdir; Molekulların arasında qarşılıqlı cazibə və itələmə qüvvələri mövcuddur; Molekullar fiziki hadisələr zamanı dəyişmir, lakin kimyəvi reaksiyalarda müəyyən dəyişikliyə məruz qalır; Molekullar atomlardan təşkil olunmuşdur.

AMEA Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna daxil olan elmi təşkilatdır. Direktoru akademik İradə Hüseynovadır. == Tarixi == Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 30 iyun 2014-cü il tarixində keçirilmiş ümumi yığıncağında AMEA Botanika İnstitutunun Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsinin bazasında Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun yaradılması haqqında qərar qəbul edilmiş və 01 iyul 2016-cı il tarixindən institut müstəqil fəaliyyətə başlamışdır. == İnstitutun Rəhbərləri == Akademik İradə Məmməd qızı Hüseynova == Yaranma Tarixi == Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsinin əsası 1971-ci ildə Botanika İnstitutunda akademik Cəlal Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Əvvəl qrup kimi fəaliyyətə başlanılmış, 1974-cü ildə bu qrup Fiziki-kimyəvi Biologiya sektorunun nəzdində Bioenergetikanın molekulyar əsasları laboratoriyasına çevrilmişdir. 1983-cü ildə laboratoriyanın bazasında Fotosintezin biokimyası, Gen mühəndisliyi, Fotosintetik aparatın molekulyar təşkili, Toxuma kulturası, Xloroplastların fotokimyası və Fotobiotexnologiya yaradıcı qruplarından ibarət Məhsuldarlıq Proseslərinin Molekulyar-Genetik Əsasları laboratoriyası yaradılmışdır. 1988-ci ilin sonunda bu qruplar müstəqil laboratoriyalara çevrilmiş və onların bazasında Məhsuldarlıq Proseslərinin Molekulyar-Genetik Əsasları şöbəsi təşkil olunmuşdur. 2005–2010-cu illərdə şöbədə 4 yeni laboratoriya yaradılmış və onun adı isə dəyişdirilərək, Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsi adlandırılmışdır. 2012-ci ildə şöbənin nəzdində 2 beynəlxalq laboratoriya yaradılmışdır. Hazırda institutun strukturunda 3 şöbə, 5 beynəlxalq laboratoriya fəaliyyət gösrərir.

Atom və molekulyar modellər — izolə olunmuş atom və molekullarda atom və ya hibrid orbitallarının quruluşundakı xüsusiyyətləri nümayiş etdirmək üçündür. == İstinadlar == == Mənbə == Arnold Gordon, Richard, Ford. The Chemist`s Companion. New York-London-Sydney-Toronto. 1972.

Beynəlxalq Biokimya və Molekulyar Biologiya İttifaqı (ing. International Union of Biochemistry and Molecular Biology) — beynəlxalq qeyri hökumət təşkilatı. Beynəlxalq Biokimya İttifaqı kimi 1955-ci ildə yaradılmış, 1991-ci ildən indiki adı ilə fəaliyyət göstərməkdədir. 1955-ci ildən Beynəlxalq Elm üzrə Şuraya daxildir. İttifaqın əsas vəzifəsi dünyadakı ən yeni nailiyyətləri nəzərə almaqla biokimya və molekulyar biologiya sahəsində tədqiqatların və təhsilin inkişafına kömək etməkdir. 2010-cu ilin məlumatlarına görə 77 ölkənin alimlərini özündə birləşdirir. İttifaq 3 ildən bir biokimya və molekulyar biologiya üzrə tədqiqatların bütün əsas istiqamətlərinin təqdim olunduğu beynəlxalq konqreslər keçirir. 1992-ci ildən konqreslərin çağırış dövrləri arasında konfranslar və xüsusi müşavirələr keçirilir. İttifaq işçi müşavirələrini təşkil və himayə edir, inkişaf edən ölkələrin gənc tədqiqatçıları üçün maarifləndirici proqramlar yaradır, biokimyəvi nomenklaturanın qəbul olunmuş standartları haqqında məlumat nəşr etdirir. Maliyyələşməsinin əsasını ittifaqın üzvlərinin üzvlük haqları və sponsor yardımı təşkil edir.

Komplementarlıq (molekulyar biologiya) — Molekulyar biologiyada, komplementarlıq hər biri "kilid və açar" prinsipinə tabe olan iki struktur arasındakı əlaqəni təsvir edir. Təbiətdə, komplementarlıq DNT-nin təkrarlanması və transkripsiyasının əsas prinsipidir, çünki iki DNT və ya RNT ardıcıllığı arasında bölüşdürülən bir xüsusiyyətdir, beləliklə bir-birlərinə paralel olaraq nizamlandıqları zaman ardıcıllıqlardakı hər mövqedəki nükleotid əsasları komplementar olacaqdır. Güzgüyə baxıb, əksini görmək kimi. Bu tamamlayıcı əsas cüt hüceyrələrə məlumatları bir nəsildən digərinə köçürməyə və hətta ardıcıllıqla saxlanılan məlumatların zədələnmələrini tapmaq və düzəltməyə imkan verir. == DNT və RNT baza cütü bir-birini tamamlayır == Komplementarlıq azotlu əsaslar arasındakı aydın qarşılıqlı təsirlər nəticəsində əldə edilir: adenin, timin (RNT-də urasil), guanin və sitosin. Adenin və guanin purinlər, timin, sitosin və urasil isə pirimidindir. Purinlər pirimidinlərdən daha böyükdür. Hər iki növ molekul bir-birini tamamlayır və yalnız əks növ azot bazaları ilə baza cütləri yarada bilər. Nuklein turşuda nuklein əsaslar yalnız adenin ilə timin arasında və quanin ilə sitosin arasında təsirli olan hidrogen bağları ilə bir-birinə bağlanır. A = T baza tamamlayıcıda iki hidrogen, Q≡C baza cütdə isə üç hidrogen rabitə var.

M H C (major histocompability complex - əsas histouyğunlaşma kompleksi) - molekullarının 2 sinifi mövcuddur. MHC molekullarının birinci sinifi orqanizmin bütün nüvəli hüceyrələrinin , ikinci sinifi isə əsasən immun hüceyrələrinin səthlərində yerləşirlər.Hər 2 tip molekullar superimmunoqlobulinlər fəsiləsinə aiddirlər. Birinci sinif MHC molekullar 3 domenli bir polipeptid zəncirindən və ona qeyri kovalent birləşmiş β2 mikroqlobulin molekulundan təşkil olunmuşdur .Onların antigen fraqmentləri ilə əmələ gətirdikləri kompleks T - sitotoksik hüceyrələri tərəfindən tanınır.İkinci sinif MHC molekulları isə bir biri ilə q.kovalent rabitələrlə birləşmiş iki heteropolipeptid zəncirlərdən ibarətdirlər və antigen fraqmentini T helperlərə təqdim edirlər.Antigenin tanınması isə qazanılmış immunitetin ən vacib mərhələsidir. Yalnız bundan sonra limfositlərin klonları activləşib immunoloji cavab reaksiyaları yarada bilirlər.

M H C (major histocompability complex - əsas histouyğunlaşma kompleksi) - molekullarının 2 sinifi mövcuddur. MHC molekullarının birinci sinifi orqanizmin bütün nüvəli hüceyrələrinin , ikinci sinifi isə əsasən immun hüceyrələrinin səthlərində yerləşirlər.Hər 2 tip molekullar superimmunoqlobulinlər fəsiləsinə aiddirlər. Birinci sinif MHC molekullar 3 domenli bir polipeptid zəncirindən və ona qeyri kovalent birləşmiş β2 mikroqlobulin molekulundan təşkil olunmuşdur .Onların antigen fraqmentləri ilə əmələ gətirdikləri kompleks T - sitotoksik hüceyrələri tərəfindən tanınır.İkinci sinif MHC molekulları isə bir biri ilə q.kovalent rabitələrlə birləşmiş iki heteropolipeptid zəncirlərdən ibarətdirlər və antigen fraqmentini T helperlərə təqdim edirlər.Antigenin tanınması isə qazanılmış immunitetin ən vacib mərhələsidir. Yalnız bundan sonra limfositlərin klonları activləşib immunoloji cavab reaksiyaları yarada bilirlər.

Molekul (lat. molecula; "moles" — kiçik, "kula" - kütlə "kiçik kütlə" ) deməkdir. Maddənin bütün xassələrini özündə cəmləyən və atomlardan ibarət mikrohissəcik. Bəzi maddələr yalnız bir molekuldan ibarət olurlar (O2, N2, P4 və s.). Molekulları təşkil edən atomların quruluşunu xüsusi formula ilə ifadə edirlər. Süni yolla alınmış maddələrin molekulları minlərlə atomdan ibarət ola bilər. Polimerlərdə ayrıca olaraq mikromolekullardan sohbət açılır. Ancaq kimyəvi maddələrin heç də hamısı molekullardan təşkil olunmamışdırlar. Atom -müsbət yüklü nüvədən və mənfi yüklü elektronlardan ibarət elektroneytral hissəcikdir. Atom-molekul təliminin əsas müddəaları aşağıdakılardır: Maddələr molekul və atomlardan təşkil olunmuşdur; Molekullar daim hərəkətdədir, molekulların hərəkət sürəti temperaturla düz mütənasibdir; Molekulların arasında qarşılıqlı cazibə və itələmə qüvvələri mövcuddur; Molekullar fiziki hadisələr zamanı dəyişmir, lakin kimyəvi reaksiyalarda müəyyən dəyişikliyə məruz qalır; Molekullar atomlardan təşkil olunmuşdur.

Molekulyar-kinetik nəzəriyyə (və ya qazların kinetik nəzəriyyəsi) — XIX əsrdə yaranan və maddənin, əsasən də qazların quruluşuna nəzər salan nəzəriyyə. Təbiətdə mövcud olan bütün maddələrin xassələri, onların daxili quruluşları ilə müəyyən olunur. Bu səbəbdən, maddənin quruluşunu öyrənmək ən mühüm problemlərdən biridir. Maddə haqqında ilk fikir eramızdan əvvəl IV əsrdə yunan mütəfəkkiri Aristotel tərəfindən irəli sürülmüşdür. Demokritə görə, maddənin ən kiçik və bölünməz hissəciyi atomlardır. Yunanca tərcüməsi "bölünməz" olan atom sözünün bir termin kimi qəbul olunma səbəbi də, məhz budur. Maddə quruluşu haqqında o dövr üçün çox ciddi sayılan bu fikir nə Demokritin özü, nə də onun ardıclıları tərəfindən inkişaf etdirilməmişdir – atomların təbiəti və onların bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətləri haqqında heç bir fikir söylənməmişdir. Maddə quruluşu haqqındakı atomistik ideyalar, fizikanın elmi əsasları- nın qoyulduğu sayılan XVII əsrdən inkişaf etməyə başlamışdır. Elə bu vaxtdan etibarən maddə quruluşunun molekulyar-kinetik nəzəriyyəsinin tə- məli qoyulmağa başlamışdır. Uzun müddət bu sahədə aparılan tədqiqat işlə- rinin nəticəsi olaraq XIX əsrin II yarısında molekulyar-kinetik nəzəriyyə, əsas etibarilə Maksvel, Bolsman və Klauzius tərəfindən inkişaf etdirilərək mükəmməl şəklə salınmışdır.

AMEA Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna daxil olan elmi təşkilatdır. Direktoru akademik İradə Hüseynovadır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 30 iyun 2014-cü il tarixində keçirilmiş ümumi yığıncağında AMEA Botanika İnstitutunun Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsinin bazasında Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun yaradılması haqqında qərar qəbul edilmiş və 01 iyul 2016-cı il tarixindən institut müstəqil fəaliyyətə başlamışdır. Akademik İradə Məmməd qızı Hüseynova Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsinin əsası 1971-ci ildə Botanika İnstitutunda akademik Cəlal Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Əvvəl qrup kimi fəaliyyətə başlanılmış, 1974-cü ildə bu qrup Fiziki-kimyəvi Biologiya sektorunun nəzdində Bioenergetikanın molekulyar əsasları laboratoriyasına çevrilmişdir. 1983-cü ildə laboratoriyanın bazasında Fotosintezin biokimyası, Gen mühəndisliyi, Fotosintetik aparatın molekulyar təşkili, Toxuma kulturası, Xloroplastların fotokimyası və Fotobiotexnologiya yaradıcı qruplarından ibarət Məhsuldarlıq Proseslərinin Molekulyar-Genetik Əsasları laboratoriyası yaradılmışdır. 1988-ci ilin sonunda bu qruplar müstəqil laboratoriyalara çevrilmiş və onların bazasında Məhsuldarlıq Proseslərinin Molekulyar-Genetik Əsasları şöbəsi təşkil olunmuşdur. 2005–2010-cu illərdə şöbədə 4 yeni laboratoriya yaradılmış və onun adı isə dəyişdirilərək, Bioloji məhsuldarlığın fundamental problemləri şöbəsi adlandırılmışdır. 2012-ci ildə şöbənin nəzdində 2 beynəlxalq laboratoriya yaradılmışdır. Hazırda institutun strukturunda 3 şöbə, 5 beynəlxalq laboratoriya fəaliyyət gösrərir.

Molekulyar antropologiya qədim və müasir insan populyasiyaları, eləcə də müasir növlər arasında təkamül əlaqələrini müəyyən etmək üçün molekulyar analizlər aparan antropologiya sahəsidir. Ümumiyyətlə, ardıcıllıqlar arasında, DNT və ya protein ardıcıllığı arasında müqayisələr aparılır; Lakin, erkən tədqiqatlar müqayisəli serologiyadan istifadə edirdi. Fərqli populyasiyalardakı DNT ardıcıllığını araşdıraraq, elm adamları populyasiyalar arasındakı əlaqələrin yaxınlığını (və ya populyasiya daxilində) müəyyən edə bilərlər. Genetik quruluşdakı bəzi oxşarlıqlar molekulyar antropoloqların fərqli insan qruplarının eyni haploq qrupuna mənsub olub-olmadığını və buna görə də ümumi coğrafi bir mənşəyi bölüşdüklərini müəyyən etməyə imkan verir. Bu əhəmiyyətlidir, çünki antropoloqların miqrasiya və məskunlaşma qaydalarını izləməyə imkan verir, bu da müasir populyasiyaların zaman keçdikcə necə formalaşdığı və inkişaf etdiyi haqqında lazımi məlumatlar verir. Molekulyar antropologiya insanların və digər primatların, o cümlədən şimpanze və qorillalar kimi insanla sıx bağlılığı olan digər primat növlərinin təkamül ağacının yaradılmasında son dərəcə faydalı olmuşdur. Məsələn: insanlar və şimpanzelər arasında çox sayda morfoloji oxşarlıqlar mövcud olsa da, aparılmış bəzi tədqiqatlar nəticəsində hər iki növün DNT-si arasında təxminən 98 faiz ortaqlığın olduğu qənaətinə gəlinmişdir. Aparılmış ən son tədqiqatlar nəticəsində ilə məlum olmuşdur ki, insanlar ilə şimpanzelər arasında mövcud hesab edilən genetik boşluq əvvəlkindən daha böyükdür. Yəni insanlar ilə şimpanzelər arasında mövcud hesab olunan 98 faizlik oxşarlıq əslində 94 faiz təşkil edir. Bu cür məlumatlar ümumi əcdadların axtarışı prosesində və insanların necə inkişaf etdiyini daha yaxşı başa düşmək üçün də faydalıdır.

Molekulyar biologiya — biologiyanın bir bölməsi olub canlı orqanizmlərdə baş verən dəyişiklikləri molekulyar səviyyədə öyrənir. Digər bioloji elmlər xüsusilə də hüceyrə biologiyası, genetika, biokimya ilə sıx əlaqəlidir və bu sahələrin inkişafı nəticəsində meydana çıxmışdır. Molekulyar biologiya DNT, RNT, zülal biosintezi də daxil olmaqla bir hüceyrənin müxtəlif sistemləri arasında qarşılıqlı təsiri və tənzimləməni öyrənir. Molekulyar biologiya haqqında ilk rəsmi qeyd Uorren Uiverə (ing. Warren Weaver; 1894–1978) məxsusdur. Molekulyar biologiyada tədqiqatçılar bir sıra xüsusi metodlardan istifadə edirlər, amma zaman keçdikcə bu metodlar biokimya və genetikanın metodları ilə birləşirlər. Bu səbəbdən molekulyar biologiya, biokimya və genetika elmləri arasında dövrü asılılıq mövcuddur. Biokimya – canlı orqanizmlərdə kimyəvi maddələri və həyati əhəmiyyətli prosesləri öyrənir. Biokimyaçıların diqqət mərkəzində biomolekulların quruluşu və funksiyaları dayanır. Kimyəvi tədqiqatların əsasında duran bioloji proseslər və bioloji aktiv maddələrin sintezi biokimyaya misal ola bilər.

Molekulyar biologiya XX əsrin ikinci yarısında yaranmışdır. Molekulyar biologiya haqqında ilk rəsmi qeyd U.Uiverə məxsusdur. 1869–1872-ci illərdə İsveçrə alimi Fridrix Mişer irin hüceyrələrinin nüvəsindən və qızıl balığın spermasından nuklein adlanan yeni fosfor saxlayan maddələr ayırdı. Zülallardan təmizlənmiş halda nuklein turşularını ilk dəfə Altman 1889-cu ildə aldı və biokimya elminə bu termini daxil etdi.Nuklein turşularının ayrılması və onların kimyəvi tərkibinin öyrənilməsi yolları A.Kosselin, U.Consun, P.Levinin, C.Hullandın və başqalarının laboratoriyalarında davam etdirildi. Bu alimlərin səyləri nəticəsində məlum oldu ki, təbiətdə 2 tip nuklein turşusu mövcuddur: Bunlardan biri 2 purin — A və Q, 2 pirimidin — C və T, dezoksiriboza qalığı və fosfor turşusu saxlayır. Digərində isə T əvəzinə U, dezoksiriboza əvəzinə riboza var.XX əsrin 20-ci illərində alman kimyaçısı Robert Folgen DNT molekulu ilə spesifik birləşən purpur rəngləyici maddə almış və göstərmişdir ki, DNT molekulu ancaq xromosomda, yəni genetik materialın yerləşməli olduğu yerdə yerləşir. 1935-ci ildə Belozerski bitki hüceyrələrində ilk dəfə olaraq DNT müşahidə etdi. 1940-cı illərin sonuna yaxın məlum oldu ki, DNT əsasən nüvədə, RNT isə həm nüvədə, həm də sitoplazmada vardır.T.Morqanın, H.R.Koltsovun, H.B.Timofeyeva–Resovski və başqalarının təsiri altında nəzəriyyəçi fiziklər və eksperimentatorlar 1930-cu illərdə Avropadan Amerikaya mühacirət edib orada M.Delbryukun rəhbərliyi altında "faq" qrupunu təşkil etdilər. Onlar virus və bakteriofaqların molekulyar quruluşunu və mutagenezi sahəsində tədqiqatlar apardılar. Koltsov tərəfindən genin böyük makromolekul olması və sintezi haqqında konsepsiya irəli sürüldü.

Molekulyar bulud — bəzən, bir ulduz yuvası olaraq adlandırılan, sıxlığı və ölçüsü xüsusilə molekulyar hidrogen (H2) olmaq üzrə, molekulların meydana gəlməsinə imkan verən bir növ ulduzlararası buluddur.

Molekulyar dispersiya ya da işıq səpələnməsi- molekulyar refraksiyasına analoji olaraq maddələrin tərkiblərini və quruluşlarını təyin edən xüsusi kəmiyyətdir. Hər maddəni xarakterizə edən dispersiya onun iki müəyyən olunmuş dalğalarının şüasındırma əmsalları fərqi ilə təyin olunur. Adətən, bunun üçün elementlərin atom spektrində olan dalğaların uzunluğuna görə ən parlaq xətlərinə cavab verən şüalar götürülür. Təyin olunmuşdur ki, işıq üçün şüasındırma əmsalının ən böyük qiyməti daha kiçik dalğa uzunluğuna malikdir və əksinə. Laboratoriya təcrübəsində daha çox işıq mənbəyi olan sarı natrium xətti D, həmçinin F və G hidrogen xətləri götürülür. nF – nG fərqi orta dispersiya kimi, aşağıdakı nisbət nisbi dispersiya: (n(F)–nG)/nD *105 Bu nisbət isə : (n(F)–nG)/ρ *104 xüsusi dispersiya adlandırılır. Xüsusi dispersiya maddənin iki müxtəlif uzunluqda dalğalarının (F, G) refraksiya əmsalları fərqinin onun sıxlığına nisbəti ilə təyin edilir. Neft məhsullarının xüsusi dispersiyalığı onların kimyəvi tərkibi və şüasındırma əmsallarının arasındakı asılığı göstərir. Bu asılılıqdan istifadə etməklə neft kimyasında neft fraksiyalarının qrup tərkibini təyin etmək mümkündür. Xüsusi dispersiya additivdir və qarışdırma qayda-qanununa əsasən hesablana bilər.

Molekulyar epidemiologiya — Molekulyar epidemiologiya, molekulyar səviyyədə müəyyən edilən potensial genetik və ekoloji risk faktorlarının ailələr daxilində və populyasiyalar arasında xəstəliyin etiologiyasına, yayılmasına və qarşısının alınmasına töhfəsinə diqqət yetirən bir epidemiologiya və tibb elminin bir qoludur. Bu sahə molekulyar biologiyanın ənənəvi epidemioloji araşdırmalara inteqrasiyasından yaranıb. Molekulyar epidemiologiya, xəstəliyin inkişaf riskini təsir edən xüsusi yolları, molekulları və genləri müəyyən etməklə xəstəliyin patogenezi haqqında anlayışımızı yaxşılaşdırır. Daha geniş mənada, genetik xüsusiyyətlər və ətraf mühit təsirləri arasındakı qarşılıqlı əlaqənin xəstəliklə necə nəticələndiyini anlamağa çalışır. Molekulyar epidemiologiya termini ilk dəfə 1973 -cü ildə Qripin molekulyar epidemiologiyası adlı məqaləsində Kilbourne tərəfindən irəli sürülmüşdür. Termin, Skulte və Perera tərəfindən Molekulyar Epidemiologiya Prinsiplər və Təcrübə haqqında ilk kitabın hazırlanması ilə daha da formalaşdı. Bu kitabın mərkəzində, populyasiyalarda xəstəliyin əsas mexanizmlərini anlamaq üçün ənənəvi molekulyar və epidemioloji tədqiqat strategiyalarını əlaqələndirmək üçün həyati bir vasitə kimi biomarkerin ölçülməsi və istismar edilməsinə səbəb olan və buna imkan verən molekulyar tədqiqatlardakı irəliləyişlərin təsiri dayanır. Əksər molekulyar epidemioloji tədqiqatlar bir nəticə əldə etmək üçün ənənəvi xəstəlik təyinetmə sistemindən istifadə edərkən (molekulyar səviyyədə məruz qalma istifadə edilərək), inandırıcı sübutlar xəstəliyin təkamülünün insandan insana fərqli olaraq fərqli bir şəkildə getdikcə fərqli bir prosesi təmsil etdiyini göstərir. Konseptual olaraq, hər bir fərd, hər bir fərddən fərqli bir bənzərsiz bir xəstəlik prosesinə malikdir ("unikal xəstəlik prinsipi"). Məruz qalma ilə xəstəliyin molekulyar patoloji təsiri (xüsusən də xərçəng) arasındakı əlaqəni araşdırmaq üçün edilən işlər 2000 -ci illər ərzində getdikcə daha çox yayılmağa başladı.

Мolekulyar fizika — fizikanın bir bölməsi olub , maddənin daxili quruluşuna və onu təşkil edən hissəciklərin (atom və molekulların) hərəkət qanunlarına əsaslanaraq onun xassələrini, müxtəlif aqreqat halları arasında baş verən keçidlərin qanunauyğunluqlarını, müəyyən xarici təsirlər nəticəsində baş verən fiziki hadisələri öyrənir. Maddə quruluşu haqqında ilk fikir eramızdan əvvəl IV əsrdə yunan mütəfəkkiri Demokrit tərəfindən irəli sürülmüşdür. Demokritə görə, maddənin ən kiçik və bölünməz hissəciyi atomlardır. Yunanca tərcüməsi “bölünməz” olan atom sözünün bir termin kimi qəbul olunma səbəbi də, məhz budur. Maddə quruluşu haqqında o dövr üçün çox ciddi sayılan bu fikir nə Demokritin özü, nə də onun ardıclıları tərəfindən inkişaf etdirilməmişdir – atomların təbiəti və onların bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətləri haqqında heç bir fikir söylənməmişdir. Maddə quruluşu haqqındakı atomistik ideyalar, fizikanın elmi əsaslarının qoyulduğu sayılan XVII əsrdən inkişaf etməyə başlamışdır. Elə bu vaxtdan etibarən maddə quruluşunun molekulyar-kinetik nəzəriyyəsinin təməli qoyulmağa başlamışdır. Uzun müddət bu sahədə aparılan tədqiqat işlərinin nəticəsi olaraq XIX əsrin II yarısında molekulyar-kinetik nəzəriyyə, əsas etibarı ilə Maksvel, Bolsman və Klauzius tərəfindən inkişaf etdirilərək mükəmməl şəklə salınmışdır. Molekulyar fizika sahəsi çox geniş sahədir. Elə fiziki hadisələr var ki, onları öyrənmək üçün maddənin daxili quruluşunu və onun halını müəyyən edən makroskopik parametrləri - temperatur, təzyiq, daxili enerji və sairləri bilmək, həmçinin, bunlar arasında əlaqə yaratmaq lazım gəlir.

Molekulyar mətbəx (ing. Molecular gastronomy) və ya Molekulyar kulinariya — yemək və desertlərin hazırlanmasına elmi yanaşma; fiziki-kimyəvi mexanizmləri nəzərə alan mətbəx. Molekulyar kulinariyaya alternativ kulinariya da demək olar. Molekulyar kulinariya 1992-ci ildə meydana gəlsə də, son illərdə geniş yayılmağa başlayıb. Kimyaçı Erve Tisa və fizik Nikolas Kurti yemək hazırlanmasına ciddi laborator tədqiqat tələb edən bir məsələ kimi baxırlar. Onlar əmin olublar ki, suflenin hazırlanması zamanı baş verən proseslər Veneranın atmosferinə nisbətən daha az öyrənilib. Bu zaman yeməklər vakuum şəraitində aşağı temperaturda hazırlanır. Molekulyar mətbəx inqredientlərin bişmə zamanı fiziki və kimyəvi dəyişikliklərinə əsaslanır. Belə ki, yemək hazırlanması zamanı maddənin molekulyar əlaqələrini qırdıqda, həmin maddənin yeni, qeyri-adi xüsusiyyətləri üzə çıxır. Nəticədə maddənin forması, dadı dəyişə bilər; maddəyə təsir etməklə onu molekulyar mərhələdə dəyişib ondan yeni maddə alınır.

Molekulyar mətbəx (ing. Molecular gastronomy) və ya Molekulyar kulinariya — yemək və desertlərin hazırlanmasına elmi yanaşma; fiziki-kimyəvi mexanizmləri nəzərə alan mətbəx. Molekulyar kulinariyaya alternativ kulinariya da demək olar. Molekulyar kulinariya 1992-ci ildə meydana gəlsə də, son illərdə geniş yayılmağa başlayıb. Kimyaçı Erve Tisa və fizik Nikolas Kurti yemək hazırlanmasına ciddi laborator tədqiqat tələb edən bir məsələ kimi baxırlar. Onlar əmin olublar ki, suflenin hazırlanması zamanı baş verən proseslər Veneranın atmosferinə nisbətən daha az öyrənilib. Bu zaman yeməklər vakuum şəraitində aşağı temperaturda hazırlanır. Molekulyar mətbəx inqredientlərin bişmə zamanı fiziki və kimyəvi dəyişikliklərinə əsaslanır. Belə ki, yemək hazırlanması zamanı maddənin molekulyar əlaqələrini qırdıqda, həmin maddənin yeni, qeyri-adi xüsusiyyətləri üzə çıxır. Nəticədə maddənin forması, dadı dəyişə bilər; maddəyə təsir etməklə onu molekulyar mərhələdə dəyişib ondan yeni maddə alınır.

Molekulyar orbitallar nəzəriyyəsi(MON) - molekullar çoxnüvəli hissəciklərdir və onların ətrafənda elektron örtüyünün olmasını göstərir. Molekulyar orbitallar nəzəriyyəsi digər kvant mexaniki nəzəriyyələrdən prinsipcə tamamilə fərqlənməklə molekulda mövcud müxtəlif nüvələrə çoxmərkəzli bir nüvə kimi baxır və onda atomların orbitalları əsasında kvant ədədlərinin kompleksi ilə səciyyələnən molekulyar orbitallar sisteminin qurulmasını qəbul edir. Molekulyar orbitallar sisteminin elektronlarla tamamlanması prosesində Pauli prinsipinin şərtləri gözlənilir. Burada həmçinin Hund qaydasının şərtləri ödənildiyi üçün elektronlar əvvəlcə burada daha aşağı enerjiyə malik olan orbitalları tutur. Lakin, molekulyar orbitallar nəzəriyyəsi elektronların atomdakı halı ilə molekuldakı halı arasında fərq olmasını qəbul edir. Doğrudan da, kimyəvi rabitənin əmələ gəlməsi zamanı qarşılıqlı təsirdə olan hər iki atomun xarici elektronlarının vəziyyəti bu və ya digər dərəcədə dəyişir. Bu dəyişiklik daxili elektronlara, demək olar ki, aid olmur. Lakin rabitənin əmələ gəlməsində bilavasitə iştirak edən xarici elektronlar nəticə etibarı ilə ayrı-ayrı atomlara deyil, molekula aid olduğundan, onların energetik halı molekulun bütün həcmi boyu yayılmış yeni orbitallarla təsvir edilir. Başqa sözlə, rabitənin əmələ gəlməsində iştirak edən elektronlar molekul həcminin bütün nöqtələrində yerləşə bilər. Lakin elektronların olma ehtimalı bu nöqtələrin hamısında eyni ola bilməz.

Molekulyar tibb — Molekulyar tibb, molekulyar quruluşları və mexanizmləri təsvir etmək, bir xəstəliyin əsas molekulyar və genetik səhvlərini təyin etmək və onları düzəltmək üçün molekulyar müdaxilələr hazırlamaq üçün fiziki, kimyəvi, bioloji, bioinformatik və tibbi üsulların istifadə edildiyi geniş bir sahədir. Molekulyar tibb perspektivi, xəstələrə və orqanlarına əvvəlcədən konseptual və müşahidəli diqqətdən çox, hüceyrə və molekulyar hadisələrə və müdaxilələrə önəm verir. 1949 -cu ilin noyabrında Linus Pauling, Harvey Itano və onların idarəçiləri, Seminli Kağız, Oraq Hüceyrə Anemiyası, Elmdə Molekulyar Xəstəlik , Linus Paulinq, Harvey Itano və məlumatları ilə molekulyar tibb sahəsinin yaradılmasının əsasını qoydular. 1956 -cı ildə Roger J. Villiams, molekulyar genetika, orqanların qarşısının alınması və idarə edilməsi mövzusunda biokimyəvi şəxsiyyət kitabını yazdı. Paulinq -in 1968 -ci ildə yazılan başqa bir Elm məqaləsi , müalicəsi və qarşısının alınması üçün istifadə edilməkdə olan sənədlərin hazırlanmasını molekulyar tibbin təqdim etməsi nəticəsində ortaya çıxardı . 1970 -ci illərdə "bioloji inqilabına" qədər bir çox yeni metod və kommersiya tətbiqinə qədər nəşr olunan tədqiqat və irəliləyiş yavaş idi. Bəzi tədqiqatçılar molekulyar cərrahiyyəni molekulyar tibbin bir hissəsini təşkil edir. Molekulyar tibb Avropa universitetlərində yeni bir elmi fəndir. Müasir tibbi tədqiqatlar biokimya sahəsi ilə birlikdə ikisi arasında bir körpü təklif edir. Hal -hazirda yalnız bir universitetdə bakalavr təhsili verilir.

Molekulyar biofizika — fizika, kimya, mühəndislik, riyaziyyat və biologiyadan anlayışları birləşdirən sürətlə inkişaf edən fənlərarası tədqiqat sahəsi. Bu sahə biomolekulyar sistemləri başa düşməyə çalışır və bioloji funksionallığı molekulyar quruluş, struktur təşkili və dinamik davranış baxımından izah etmək məqsədi daşıyır. Eyni zamanda bu fənn molekulyar qüvvələrin ölçülməsi, molekulyar əlaqələr, allosterik qarşılıqlı təsirlər, Broun hərəkəti və kabel nəzəriyyəsi kimi mövzuları əhatə edir. Əlavə tədqiqat sahələri Biofizika Kontur başlığı altında tapıla bilər.

Olokul (başq. Олокүл, rus. Большое Озеро) — Başqırdıstan Respublikasının Askın rayonunda yerləşən kənd. Kənd Askın kənd şurasının tərkibindədir. Məsafələr: rayon mərkəzindən (Askın): 23 km, kənd sovetliyindən (Askın): 23 km. ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Çernuşka stansiyası): 75 km. 2002-ci ildə keçirilən Ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına əsasən kəndidə başqırdlar (86 %) üstünlük təşkil edir.

Mirzə Nəsrulla Məlikül-Mütəkəllimin (15 avqust 1860, İsfahan – 28 noyabr 1908, Tehran) – İranın görkəmli ictimai xadimi, cəsur inqilabçı, yazıçı və mütəfəkkiri idi. Mirzə Nəsrulla Məlikül-Mütəkəllimin 1908-ci ildə İrandakı əksinqilabi çevriliş zamanı Məhəmmədəli şahın əmri ilə vəhşicəsinə öldürülmüşdür.