Lüğətlərdə axtarış.

Sensor — fiziki kəmiyyəti ölçən və onu hər hansı bir müşahidəçi və ya alət tərəfindən oxuna bilən siqnallara çevirən alət. Sensor ona toxunan zaman siqnalı qəbul edir və ona cavab verir. Sensor alətlə və ya müşahidə ilə fiziki miqdarda ölmələri və siqnalda çevirmələri oxuya bilən çeviricidir. Məsələn, civə şüşəli termometr kolibrovka olunmuş şüşə boruda mayenin genişlənməsi və sıxılmasında ölçülmüş temperaturu çevirir. Termocüt temperaturu voltmeter ilə oxuna bilən çıxış gərginliyinə çevirir. Dəqiqlik üçün çox sensorlar tanınan standartların əksinə karibrovka olunur. Sensorlar əsas toxunma ilə tutqun və ya aydınlaşmış lampaların və qaldırıcı düymələrin toxunma həssaslığı kimi gündəlik obyektlərdə istifadə olunur. Əksər insanların heç vaxt xəbərdar olmadığı sensorlar üçün həmçinin sonsuz sayda tətbiqlər var. Tətbiqlərə maşınlar, mexanizmlər, kosmos , tibb istehsalat və robot texnikası daxildir. Sensor adətən elektrik və ya optika siqnalının formasında funksional olaraq əlaqələndirilmiş çıxışı əmələ gətirməklə giriş miqdarına cavab verən qurğudur.

Fotoelektrik sensor əsasən infraqırmızı işıq şüasından istifadə edərək məsafəni, obyektin mövcud olub-olmamağını hiss edən qurğudur. Onlardan sənayenin müxtəlif sahələrində geniş istifadə olunur. Üç əsas növü var: qarşılıqlı, geriyə əks olunan və maneədən əks olunan. == Növləri == Qarşılıqlı fotoelektrik sensorlar iki hissədən ibarət olur: emitter, yəni şüanı göndərən qurğu və qəbuledici. Emitterdən göndərilən şüa qəbulediciyə çatdıqda sensorda heç bir dəyişiklik baş vermir. Lakin emitter və qəbuledici arasında maneə olduqda şüa çatmadıqda sensor bununla çıxış siqnalı verir. Geriyə əks olunan fotoelektrik sensorlarda emitter və qəbuledici hissə bir qurğuda yerləşir və həmin qurğunun qarşısında əksetdirici lövhə olur. Emitterdən göndərilən şüa həmin lövhədən əks olunaraq qəbulediciyə çatır. Şüa hər hansı maneə ilə rastlaşdıqda və əksolunmadıqda sensor çıxış siqnalı verir. Maneədən əks olunan fotoelektrik sensorlarında da emitter və qəbuledici bir qurğuda yerləşir.

Sensor ekran — toxunmaya reaksiya verən ekrandan təşkil olunmuş, informasiyanın giriş təchizatı. Sensor ekran proqramlaşdırılma mərhələləri üzrə tədqiqatlar çərçivəsində ABŞ-də ixtira edilib. 1972-ci ildə istehsal edilmiş PLATO IV kompüter sistemi İK-şüa torundan və 16x16 ölçülərində blokdan ibarət sensor ekrana malik idi. Hətta ekranın bu qədər kiçik və aşağı dəqiqliyinə baxmayaraq tələb olunan yerə toxunduqda əməliyyat icra olunurdu. 1971-ci ildə ilk dəfə Samuyel Herst tərəfindən qrafik planşet, dördməftilli rezistiv prinsipi üzrə (US patent 3662105) eloqraf hazırlanmışdır. Sensor ekranların müxtəlif fiziki prinsiplərdə işləyən növləri var. Rezistiv sensor ekran şüşə paneldən və elastik plastik membrandan ibarətdir. Panelə və membrana rezistiv örtüyü çəkilmişdir. Şüşə və membran arasındakı sahə mikroizolyasiya edilmişdir. Ekrana toxunduqda, panel və membran qapanır və analoq-rəqəmsal çevirici müqavimət dəyişikliyini və toxunmanın (X və Y) koordinatlarını qeydə alır.

Sensor məhrumiyyət (lat. sensus - hiss və lat. deprivatio - itki, məhrumiyyət) — mərkəzi sinir sistemində sinir impulsları axınının azalmasına səbəb olan bir və ya bir neçə duyğu orqanına xarici təsirin qismən və ya tam dayanması. Məsələn, personal qapalı bir məkanda (sualtı qayıqda, kosmik gəmidə və s.) təcrid olunduqda sensor məhrumiyyətlər baş verə bilər; Üstəlik, kosmosa uçuş zamanı sensorməhrumiyyətinin inkişafına çəkisizlik vəziyyəti şərait yaradır. Göz bağları və ya qulaq tıxacları kimi ən sadə məhrumetmə cihazları görmə və eşitmə qabiliyyətinə təsirləri azalda və ya aradan qaldırarkən, daha mürəkkəb cihazlar qoxu, taktil (toxunma), dad, temperatur reseptorları və vestibulyar aparatı "söndürə" bilər. Sensor məhrumiyyət alternativ təbabətdə, yoqada, meditasiyada, psixoloji təcrübələrdə (məsələn , sensor məhrumetmə kamerası), həmçinin BDSM oyununda, işgəncə və cəzada istifadə olunur. Qısa müddət ərzində sensor məhrumiyyətlər insana rahatlaşdırıcı təsir göstərir, daxili şüuraltı təhlil, məlumatların strukturlaşdırılması və çeşidlənməsi, özünü tənzimləmə və psixikanın sabitləşməsi proseslərini tetikler, xarici stimullardan uzun müddət məhrum olmaq isə həddindən artıq narahatlıq, reallıqla əlaqənin itirilməsi, hallüsinasiyalar, depressiya, konsentrasiyanın pozulması və sonradan posttravmatik stressə səbəb ola biləcək antisosial davranışlara səbəb ola bilər. Sensor məhrumetmənin insanın şəxsiyyətinə onun hissləri vasitəsilə təsirinin bu xüsusiyyəti istintaqda məcburi dindirmə prosedurlarının aparılmasında geniş tətbiq tapmışdır.

Sensor qridi — simsiz sensor şəbəkələrini qrid hesablama ilə birləşdirən konsepsiya. Bu, real vaxt rejimində verilənlərin toplanmasına və sensor məlumatlarının emalı və idarə edilməsi üçün hesablama və saxlama resurslarının paylaşılmasına imkan vermək üçün həyata keçirilir. Sensor qridi ekoloji monitorinq kimi mürəkkəb nəzarət tapşırıqlarını yerinə yetirmək üçün geniş miqyaslı infrastrukturların qurulması, geniş ərazidə yerləşdirilən heterogen sensor, verilənlər və hesablama resurslarının inteqrasiyası üçün nəzərdə tutulmuş texnologiyadır. Sensor qridi anlayışı ilk dəfə "Discovery Net" layihəsində müəyyən edilmişdir. Burada "sensor şəbəkələri" və "sensor qridləri" arasında fərq qoyulmuşdur. Sensor qridi böyük həcmdə sensor verilənlərinini toplanması, işlənməsi, paylaşılması, vizuallaşdırılması, arxivləşdirilməsi və axtarışına imkan verir. Sensor qridinə əsaslanan arxitektura ekologiya və yaşayış mühitinin monitorinqi, pasiyentlərin sağlamlığının monitorinqi, hava şəraitinin monitorinqi və proqnozlaşdırılması, hərbi və daxili təhlükəsizlik məqsədli nəzarət, məhsulların və istehsal proseslərinin izlənməsi, fiziki strukturların və tikinti sahələrinin təhlükəsizlik monitorinqi, ağıllı evlər və ofislər üçün tətbiq olunur. Bu cür tətbiqlər, eləcə də müxtəlif növ verilənlərin təhlili və verilənlərin hasilatı üçün müxtəlif arxitekturalar istifadə edilə bilər.

İnformasiya (ing. information, rus. информация, türk. bilgi) — verilənlərdə insanların gördüyü mahiyyət, qiymət. Adətən, verilənlər faktlardan ibarət olur ki, onlar da müəyyən konteksdə informasiyaya çevrilir və insanlara aydın olur. Kompüterlər verilənlərin mahiyyətini anlamadan onları emal edir. Çox zaman "verilən" və "informasiya" terminləri sinonim kimi işlənsə də, onlar arasında müəyyən fərq var. Verilənlər (data) hər hansı məlumatlardır və onların mənasının olub-olmamasının elə bir önəmi yoxdur. Məsələn, kompüterdə '19091985' və ya 'VD51FGD' simvollar sətri verilənlərdir. İnformasiya isə mənası olan verilənlərdir.

Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Konfrans (SŞİE; ing. IEEE/ACM International Conference on Information Processing in Sensor Networks, IPSN) — sensor şəbəkələrinin informasiya emalı aspektlərinə əsas diqqət yetirməklə sensor şəbəkələri üzrə akademik konfrans. Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Konfrans siqnal və təsvirin emalı, informasiya və kodlaşdırma nəzəriyyəsi, şəbəkə və protokollar, paylanmış alqoritmlər, simsiz rabitə, maşın öyrənməsi, daxil edilmiş sistemlərin dizaynı, verilənlər bazaları və informasiyanın idarə edilməsi də daxil olmaqla bir çox sahələri özündə birləşdirir. Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Konfrans 2001-ci ildə başlamışdır və aşağıda 2001–2014-cü illərdəki SŞİE tədbirlərinin siyahısı verilmişdir: 13-cü SŞİE 2014, Berlin, Almaniya, 15–17 aprel, 2014-cü il 12-ci SŞİE 2013, Filadelfiya, Pensilvaniya, ABŞ, 8–11 aprel, 2013-cü il 11-ci SŞİE 2012, Pekin, Çin, 16–19 aprel, 2012-ci il 10-cu SŞİE 2011, Çikaqo, İllinoys, ABŞ, 12–14 aprel, 2011-ci il 9-cu SŞİE 2010, Stokholm, İsveç, 12–16 aprel, 2010-cu il 8-ci SŞİE 2009, San-Fransisko, Kaliforniya, ABŞ, 13–16 aprel, 2009-cu il 7-ci SŞİE 2008, (Vaşinqton U.) Sent-Luis, Missuri, ABŞ, 22–24 aprel, 2008-ci il 6-cı SŞİE 2007, (MIT) Kembric, Massaçusets, ABŞ, 25–27 aprel, 2007-ci il 5-ci SŞİE 2006, (Vanderbilt) Neşvill, Tennessi, ABŞ, 19–21 aprel, 2006-cı il 4-cü SŞİE 2005, (UCLA) Los-Anceles, Kaliforniya, ABŞ, 25–27 aprel, 2005-ci il 3-cü SŞİE 2004, (UC Berkli) Berkli, Kaliforniya, ABŞ, 26–27 aprel, 2004-cü il 2-ci SŞİE 2003, (Xerox PARC) Palo-Alto, Kaliforniya, ABŞ, 22–23 aprel, 2003-cü il CSP Vorkşopu 2001, (Xerox PARC) Palo-Alto, Kaliforniya Simsiz sensor şəbəkələri üzrə akademik konfransların rəsmi reytinqi olmasa da, Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Konfrans tədqiqatçılar tərəfindən sensor şəbəkə tədqiqatına yönəlmiş ən nüfuzlu iki konfransdan biri kimi geniş qəbul edilir. "SenSys" daha çox sistem məsələlərinə, SŞİE isə alqoritmik və nəzəri mülahizələrə diqqət yetirir. 2006-cı il üçün qəbul nisbəti şifahi təqdimatlar üçün 15,2%, ümumi olaraq isə 25% təşkil etmişdi. Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Konfrans 2001-ci ildə "Xerox" Palo-Alto Tədqiqat Mərkəzində seminar kimi fəaliyyətə başlamış və ilkin olaraq Müştərək Siqnalların Emalı Vorkşopu (CSP Vorkşop) adlanmışdır. İlk tədbirin uğurundan sonra 2003-cü ildə seminar öz diqqətini daha çox sensor şəbəkələrinə yönəltmiş və Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Vorkşop (SŞİE) adlandırılmışdır. Tədbir 2003-cü ildən etibarən SŞİE akronimini saxlamış, lakin tam adı Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Simpoziumdan (2003–2004) Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Konfransa (2005–2007) dəyişdirilmişdir. 2005-ci ildə Sensor Şəbəkələrində İnformasiya Emalı üzrə Beynəlxalq Konfrans öz tədbirinə Sensor Platformaları, Alətləri və Dizayn Metodları (ing.

Simsiz sensor şəbəkəsi (SSŞ; ing. Wireless sensor network) — ətraf mühitin fiziki şərtlərini izləyən və qeyd edən, toplanmış məlumatları mərkəzi yerə ötürən məkana görə səpələnmiş və özəl sensorlardan ibarət şəbəkələr. Simsiz sensor şəbəkələri temperatur, səs, çirklənmə səviyyələri, rütubət və külək kimi ətraf mühit şəraitini ölçə bilər. Bunlar simsiz "ad hoc" şəbəkələrə o mənada bənzəyir ki, onlar simsiz əlaqəyə və şəbəkələrin kortəbii formalaşmasına əsaslanır, nəticədə sensor verilənləri simsiz şəkildə nəql edilir. Simsiz sensor şəbəkələri temperatur, səs və təzyiq kimi fiziki şərtləri izləyir. Müasir şəbəkələr iki istiqamətlidir, həm verilənləri toplayır, həm də sensor fəaliyyətinə nəzarət etməyə imkan verir. Bu şəbəkələrin inkişafı döyüş sahəsinə nəzarət kimi hərbi tətbiqlərdən irəli gəlirdi. Belə şəbəkələr sənaye proseslərinin monitorinqi və nəzarəti, maşın sağlamlığının monitorinqi və kənd təsərrüfatı kimi sənaye və istehlakçı tətbiqlərində istifadə olunur. Kompüter elmləri və telekommunikasiya sahəsində simsiz sensor şəbəkələri bir çox seminar və konfransları, o cümlədən Daxili Şəbəkə Sensorları üzrə Beynəlxalq Vorkşop (EmNetS), IPSN, SenSys, MobiCom və EWSN kimi beynəlxalq seminarları dəstəkləyən fəal tədqiqat sahəsidir. 2010-cu ilə qədər simsiz sensor şəbəkələri dünya üzrə təxminən 120 milyon ədəd məsafəli qurğu yerləşdirmişdir.

Dövlət sirri — Dövlət orqanının məxfiliyinin , bütövlüyünün və ya mövcudluğunun qorunmasını tələb edən həssas məlumatdır. Bu cür məlumatlara giriş qanun və ya qaydalarla məhdudlaşdırılır və yalnız icazəsi və səlahiyyəti olan şəxslər tərəfindən əldə edilə bilər. Dövlətin hərbi, xarici-siyasi, iqtisadi, kəşfiyyat, əks-kəşfiyyat və əməliyyat-axtarış fəaliyyəti ilə bağlı olub, dövlət tərəfindən mühafizə edilən və yayılması Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyinə ziyan vura bilən məlumatlardır; Dövlət sirri təşkil edən məlumatların daşıyıcıları—dövlət sirri təşkil edən məlumatların rəmzlər, obrazlar, siqnallar, texniki qərarlar və proseslər şəklində əks olunduğu maddi obyektlər, o cümlədən fiziki sahələrdir; Dövlət sirrinin mühafizəsi sistemi—dövlət sirrini mühafizə orqanlarının, dövlət sirri təşkil edən məlumatların və həmin məlumatların daşıyıcılarının mühafizəsi üçün bu orqanların istifadə etdikləri vasitə və metodların, habelə bu məqsədlə həyata keçirilən tədbirlərin məcmusudur;.. === Dövlət sirri təşkil edən məlumatların siyahısı === Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, başqa silahlı birləşmələrinin, qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər qoşunlarının strateji, operativ və səfərbərlik üzrə yerləşdirilməsinə dair əməliyyatların hazırlanması və keçirilməsi üzrə strateji və əməliyyat planlarının, döyüşü idarəetməyə dair sənədlərinin məzmunu, onların döyüş və səfərbərlik hazırlığı, səfərbərlik ehtiyatlarının yaradılması və istifadəsi haqqında; Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq yaradılmış digər silahlı birləşmələrinin quruculuq planları, silahların və hərbi texnikanın inkişafının istiqamətləri, silah və hərbi texnika nümunələrinin yaradılması və modernləşdirilməsi üzrə məqsədli proqramların, elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin məzmunu və yerinə yetirilməsinin nəticələri haqqında; Silah və hərbi texnika nümunələrinin taktiki-texniki xarakteristikaları və döyüşdə tətbiqi imkanları, hərbi təyinatlı yeni növ maddələrin xüsusiyyətləri, resepturaları və ya texnologiyaları haqqında; Milli təhlükəsizlik və müdafiə mülahizələrinə görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edən obyektlərin dislokasiyası, təyinatı, hazırlıq və müdafiə olunma dərəcəsi, tikintisi və istismarı, habelə bu obyektlər üçün torpaq, yer təki və akvatoriyalar ayrılması haqqında; Qoşunların dislokasiyası, həqiqi adları, təşkilati strukturu, şəxsi heyətinin sayı və onların döyüş təminatı haqqında, həmçinin hərbi-siyasi və ya əməliyyat şəraiti haqqında; Azərbaycan Respublikası ərazisinin müdafiə və mühüm iqtisadi əhəmiyyətli geodeziya məntəqələrinin və coğrafi obyektlərinin koordinatları haqqında.

Dövlət sirri — Dövlət orqanının məxfiliyinin , bütövlüyünün və ya mövcudluğunun qorunmasını tələb edən həssas məlumatdır. Bu cür məlumatlara giriş qanun və ya qaydalarla məhdudlaşdırılır və yalnız icazəsi və səlahiyyəti olan şəxslər tərəfindən əldə edilə bilər. Dövlətin hərbi, xarici-siyasi, iqtisadi, kəşfiyyat, əks-kəşfiyyat və əməliyyat-axtarış fəaliyyəti ilə bağlı olub, dövlət tərəfindən mühafizə edilən və yayılması Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyinə ziyan vura bilən məlumatlardır; Dövlət sirri təşkil edən məlumatların daşıyıcıları—dövlət sirri təşkil edən məlumatların rəmzlər, obrazlar, siqnallar, texniki qərarlar və proseslər şəklində əks olunduğu maddi obyektlər, o cümlədən fiziki sahələrdir; Dövlət sirrinin mühafizəsi sistemi—dövlət sirrini mühafizə orqanlarının, dövlət sirri təşkil edən məlumatların və həmin məlumatların daşıyıcılarının mühafizəsi üçün bu orqanların istifadə etdikləri vasitə və metodların, habelə bu məqsədlə həyata keçirilən tədbirlərin məcmusudur;.. === Dövlət sirri təşkil edən məlumatların siyahısı === Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, başqa silahlı birləşmələrinin, qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər qoşunlarının strateji, operativ və səfərbərlik üzrə yerləşdirilməsinə dair əməliyyatların hazırlanması və keçirilməsi üzrə strateji və əməliyyat planlarının, döyüşü idarəetməyə dair sənədlərinin məzmunu, onların döyüş və səfərbərlik hazırlığı, səfərbərlik ehtiyatlarının yaradılması və istifadəsi haqqında; Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq yaradılmış digər silahlı birləşmələrinin quruculuq planları, silahların və hərbi texnikanın inkişafının istiqamətləri, silah və hərbi texnika nümunələrinin yaradılması və modernləşdirilməsi üzrə məqsədli proqramların, elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin məzmunu və yerinə yetirilməsinin nəticələri haqqında; Silah və hərbi texnika nümunələrinin taktiki-texniki xarakteristikaları və döyüşdə tətbiqi imkanları, hərbi təyinatlı yeni növ maddələrin xüsusiyyətləri, resepturaları və ya texnologiyaları haqqında; Milli təhlükəsizlik və müdafiə mülahizələrinə görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edən obyektlərin dislokasiyası, təyinatı, hazırlıq və müdafiə olunma dərəcəsi, tikintisi və istismarı, habelə bu obyektlər üçün torpaq, yer təki və akvatoriyalar ayrılması haqqında; Qoşunların dislokasiyası, həqiqi adları, təşkilati strukturu, şəxsi heyətinin sayı və onların döyüş təminatı haqqında, həmçinin hərbi-siyasi və ya əməliyyat şəraiti haqqında; Azərbaycan Respublikası ərazisinin müdafiə və mühüm iqtisadi əhəmiyyətli geodeziya məntəqələrinin və coğrafi obyektlərinin koordinatları haqqında.

Dövlət sirri — Dövlət orqanının məxfiliyinin , bütövlüyünün və ya mövcudluğunun qorunmasını tələb edən həssas məlumatdır. Bu cür məlumatlara giriş qanun və ya qaydalarla məhdudlaşdırılır və yalnız icazəsi və səlahiyyəti olan şəxslər tərəfindən əldə edilə bilər. Dövlətin hərbi, xarici-siyasi, iqtisadi, kəşfiyyat, əks-kəşfiyyat və əməliyyat-axtarış fəaliyyəti ilə bağlı olub, dövlət tərəfindən mühafizə edilən və yayılması Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyinə ziyan vura bilən məlumatlardır; Dövlət sirri təşkil edən məlumatların daşıyıcıları—dövlət sirri təşkil edən məlumatların rəmzlər, obrazlar, siqnallar, texniki qərarlar və proseslər şəklində əks olunduğu maddi obyektlər, o cümlədən fiziki sahələrdir; Dövlət sirrinin mühafizəsi sistemi—dövlət sirrini mühafizə orqanlarının, dövlət sirri təşkil edən məlumatların və həmin məlumatların daşıyıcılarının mühafizəsi üçün bu orqanların istifadə etdikləri vasitə və metodların, habelə bu məqsədlə həyata keçirilən tədbirlərin məcmusudur;.. === Dövlət sirri təşkil edən məlumatların siyahısı === Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, başqa silahlı birləşmələrinin, qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər qoşunlarının strateji, operativ və səfərbərlik üzrə yerləşdirilməsinə dair əməliyyatların hazırlanması və keçirilməsi üzrə strateji və əməliyyat planlarının, döyüşü idarəetməyə dair sənədlərinin məzmunu, onların döyüş və səfərbərlik hazırlığı, səfərbərlik ehtiyatlarının yaradılması və istifadəsi haqqında; Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq yaradılmış digər silahlı birləşmələrinin quruculuq planları, silahların və hərbi texnikanın inkişafının istiqamətləri, silah və hərbi texnika nümunələrinin yaradılması və modernləşdirilməsi üzrə məqsədli proqramların, elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin məzmunu və yerinə yetirilməsinin nəticələri haqqında; Silah və hərbi texnika nümunələrinin taktiki-texniki xarakteristikaları və döyüşdə tətbiqi imkanları, hərbi təyinatlı yeni növ maddələrin xüsusiyyətləri, resepturaları və ya texnologiyaları haqqında; Milli təhlükəsizlik və müdafiə mülahizələrinə görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edən obyektlərin dislokasiyası, təyinatı, hazırlıq və müdafiə olunma dərəcəsi, tikintisi və istismarı, habelə bu obyektlər üçün torpaq, yer təki və akvatoriyalar ayrılması haqqında; Qoşunların dislokasiyası, həqiqi adları, təşkilati strukturu, şəxsi heyətinin sayı və onların döyüş təminatı haqqında, həmçinin hərbi-siyasi və ya əməliyyat şəraiti haqqında; Azərbaycan Respublikası ərazisinin müdafiə və mühüm iqtisadi əhəmiyyətli geodeziya məntəqələrinin və coğrafi obyektlərinin koordinatları haqqında.

Məlumat azadlığı və ya İnformasiya azadlığı — fərdin məlumatı dərc etmək və istehlak etmək azadlığı. Məlumat əldə etmək fərdin məlumatı səmərəli şəkildə axtarmaq, qəbul etmək və ötürmək qabiliyyətidir. Bura bəzən "elmi, yerli və ənənəvi biliklər; məlumat azadlığı, açıq internet və açıq standartlar daxil olmaqla, açıq bilik resurslarının yaradılması, məlumatların açıq əldə edilməsi və əlçatanlığı; rəqəmsal irsin qorunması; mədəni və dil müxtəlifliyinə hörmət, məsələn, əlçatan dillərdə yerli məzmuna çıxışı təşviq etmək, hamı üçün ömür boyu və elektron keyfiyyətli təhsil; əlillər tərəfindən bacarıq, təhsil, cins, yaş, irq, etnik mənsubiyyət və əlçatanlığa əsaslanan bərabərsizliklərin aradan qaldırılması da daxil olmaqla, yeni media və informasiya savadlılığının və bacarıqlarının yayılması və onlayn sosial inklüzivlik; mobil rabitə, internet və genişzolaqlı infrastruktur da daxil olmaqla əlaqə və əlverişli İKT-nin inkişafı" aiddir. İnformasiyanın açıq nəşri və formal informasiya azadlığı qanunları da daxil olmaqla, hökumət məlumatlarına ictimai çıxış geniş şəkildə hökumətdə demokratiyanın və dürüstlüyün mühüm əsas komponenti hesab olunur. Maykl Baklend məlumat əldə etmək üçün aradan qaldırılmalı olan altı növ maneəni müəyyən edib: mənbənin identifikasiyası, mənbənin mövcudluğu, istifadəçinin qiyməti, provayderin dəyəri, koqnitiv giriş və məqbulluq. "İnformasiya əldə etmək", "məlumat əldə etmək hüququ", "bilmək hüququ" və "məlumat azadlığı" bəzən sinonim kimi istifadə edilsə də, müxtəlif terminologiyalar məsələnin xüsusi (əlaqəli olsa da) ölçülərini vurğulayır. Məlumat azadlığı şifahi, yazılı, çap, elektron və ya bədii formalar vasitəsilə istənilən mühitə tətbiq edilə bilən ifadə azadlığı ilə bağlıdır. Bu o deməkdir ki, söz azadlığının hüquq kimi müdafiəsi təkcə məzmunu deyil, həm də ifadə vasitələrini əhatə edir. Məlumat azadlığı internet və informasiya texnologiyalarının məzmununda bəzən məxfilik hüququ ilə ziddiyyət təşkil edən ayrıca anlayışdır. İfadə azadlığı hüququ kimi, şəxsi toxunulmazlıq hüququ da qəbul edilən insan hüququdur və məlumat azadlığı bu hüququn genişləndirilməsi kimi çıxış edir.

İnformasiya çağı, İnformasiya əsri, Rəqəmsal dövr, Rəqəmsal əsr — XX əsrin ortalarından başlayan tarixi dövr. Sənaye inqilabı zamanı qurulan ənənəvi sənayelərdən informasiya texnologiyalarına əsaslanan iqtisadiyyata sürətli keçid ilə xarakterizə olunur. İnformasiya çağının başlanğıcı 1947-ci ildə tranzistorun, 1957-ci ildə optik gücləndiricinin və 1970-ci il yanvarın 1-də başlayan "Unix" vaxtının inkişafı ilə əlaqələndirilir. Bu texnoloji irəliləyişlər məlumatın emalına və ötürülməsinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dövlət İdarəetmə Şəbəkəsinə görə, İnformasiya çağı sosial təkamülün hərəkətverici qüvvəsi kimi modernləşdirilmiş informasiya sistemləri və internet kommunikasiyalarına səbəb olan kompüter mikrominiatürləşdirmə nailiyyətlərindən istifadə etməklə formalaşmışdır. Kitabxananın genişləndirilməsi 1945-ci ildə Fremont Rayder tərəfindən hesablanmışdır ki, kifayət qədər yer mövcud olduqda hər 16 ildən bir tutum ikiqat artır. O, həcmli, çürüyən çap əsərlərini kitabxananın müştəriləri və digər qurumlar üçün tələb əsasında çoxaldıla bilən miniatürləşdirilmiş mikroformalı analoq fotoşəkillərlə əvəz etməyi təklif etmişdir. Bununla belə, Rider, illər sonra analoq mikroformanın rəqəmsal görüntüləmə, saxlama və ötürmə mühiti ilə əvəzlənəcəyini, avtomatlaşdırılmış, potensial itkisiz rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə məlumatın inkişaf sürətində böyük artımların mümkün ediləcəyini proqnozlaşdırmırdı. Müvafiq olaraq, 1965-ci ildə tərtib edilmiş Mur qanunu, sıx inteqral sxemdəki tranzistorların sayının təxminən hər iki ildən bir iki dəfə artdığını hesabladı. 1980-ci illərin əvvəllərində hesablama gücünün təkmilləşdirilməsi ilə yanaşı, daha kiçik və daha ucuz fərdi kompüterlərin çoxalması məlumatlara anında daxil olmaq və bu məlumatı paylaşmaq və saxlamaq imkanı yaratdı.

İnformasiya hüququ — informasiya sahəsində münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsi sistemidir, yəni Rusiya inzibati hüququnun və mülki hüququnun bir alt sahəsi, habelə bu sahədə elm və akademik intizamdır. İnformasiya hüququ bir elm kimi inzibati hüququn bir alt sahəsi kimi informasiya hüququ, onun predmeti, metodları, informasiya münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsi prinsipləri, inkişaf tarixi, əsas institutları, hüquq normalarının müqayisəli hüquqi təhlili haqqında elmi biliklər sistemidir. və xarici ölkələrin informasiya sferasında sosial münasibətlər. Və bu elm özünün formalaşmasının ilkin mərhələsindədir. İnformasiya hüququ akademik bir fən kimi müvafiq təhsil müəssisələrində, ilk növbədə hüquqi olanlarda oxumaq üçün məcburi olan informasiya hüququ haqqında biliklər sistemidir. İnformasiya hüququ mürəkkəb hüquq sahəsidir. Son vaxtlara qədər informasiya hüququ inzibati hüququn alt sahəsi idi. İnformasiya hüququnun bir alt bölməyə ayrılması bütün elm adamları tərəfindən tanınmadı və nisbətən yaxınlarda baş verdi. Öz növbəsində onun yeni hüquq sahəsi kimi özünü tam təsdiqləməyə vaxtı yox idi İnformasiya hüququ anlayışı hüquq sahəsidir, informasiyanın dövriyyəsi, informasiya ehtiyatlarının formalaşdırılması və istifadəsi, informasiya sistemlərinin yaradılması və fəaliyyəti ilə bağlı informasiya sahəsində ictimai münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının məcmusudur. vətəndaşların, təşkilatların, dövlətin və cəmiyyətin informasiya ehtiyaclarının təhlükəsiz şəkildə ödənilməsi.

İnformasiya idarələşməsi və ya IG (information Governace) bir qurumda informasiyanın ümumi strategiyasıdır. İnformasiya İdarələşməsi informasiyanın təqdim etdiyi risklə, onun yaratdığı dəyəri balanslayır. İnformasiya İdarələşməsi qnuni uyğunluq, əməliyyat şəffavlığı və qanuni arayışlarla əlaqəli xərclərin azalmasına səbəb olur. Təşkilat işçilərin öz məlumat idarəetmə siyasətləri və prosedurları vasitəsilə məlumatları idarə etmələri üçün ardıcıl və məntiqi çərçivə yarada bilər. Bu politikalar təşkilatların və onların işçilərinin məlumatın fiziki və ya elektron şəkildə yaradılmasından asılı olmayaraq necə idarə olunması ilə bağlı düzgün davranışa rəhbərlik edir ( ESI ). İnformasiya idarələşməsi ənənəvi qeydlərin idarə olunmasından daha çoxunu əhatə edir. Buraya informasiya təhlükəsizliyi və qorunması, uyğunluq, məlumatların keyfiyyəti, məlumatların idarə edilməsi, elektron kəşf, risklərin idarə edilməsi, məxfilik, məlumatların saxlanması və arxivləşdirilməsi, biliklərin idarə edilməsi, biznes əməliyyatları və idarə edilməsi, audit, analitika, İT idarəetməsi, əsas məlumatların idarə edilməsi, müəssisə arxitekturası, biznes kəşfiyyatı, böyük verilənlər, verilənlər elmi və maliyyə.

İnformasiya məxfiliyi — verilənlərin, texnologiyanın toplanması və yayılması, ictimaiyyətin məxfiliyə dair gözləntiləri, kontekstli informasiya normaları və onları əhatə edən hüquqi və siyasi məsələlər arasında əlaqə. Bu, həmçinin verilənlər məxfiliyi və ya verilənlərin qorunması kimi də tanınır. İnformasiya məxfiliyi çətin məsələdir, çünki o, fərdin məxfilik seçimlərini və şəxsiyyəti müəyyən edən məlumatları qoruyarkən məlumatlardan istifadə etməyə çalışır. Kompüter təhlükəsizliyi, verilənlər təhlükəsizliyi və informasiya təhlükəsizliyi sahələri bu problemi həll etmək üçün proqram təminatı, aparat vasitələrini, insan resurslarını layihələndirir və istifadə edir. Şəxsi informasiyanın müxtəlif növləri çox vaxt məxfilik problemləri ilə üzləşir. Bu, kabel televiziyası vasitəsilə insanın özü haqqında hansı məlumatları açıqladığına və bu məlumatı kimin əldə edə biləcəyinə nəzarət etmək qabiliyyətidir. Məsələn, üçüncü tərəflər istənilən vaxt kiminsə baxdığı IPTV proqramlarını izləyə bilər. Auditoriyanın reytinq sorğusu üçün yayım axınına hər hansı verilənlərin əlavə edilməsi, izləyicilərin və ya dinləyicilərin evlərində əlavə cihazların quraşdırılması tələb olunmur və onların əməkdaşlığına ehtiyac olmadan auditoriya reytinqləri real zamanda avtomatik olaraq həyata keçirilə bilər. 2012-ci ildə Birləşmiş Krallıqda təhsil katibi Maykl Qov Milli Şagird Verilənlər Bazasını özəl şirkətlər də daxil olmaqla daha açıq şəkildə əlçatan etməklə dəyərini maksimumlaşdırmaq mümkün olan "zəngin məlumat bazası" kimi təsvir etmişdir. "The Register"dən Kellİ Fayveş bunun "imtahan nəticələri, davamiyyət, müəllim qiymətləndirmələri və hətta xüsusiyyətləri daxil olmaqla, uşağın məktəb həyatı" mənasını verə biləcəyini, üçüncü tərəf təşkilatlarının məlumatların anonimləşdirilməsindənsə, hər hansı nəşrlərin təhvil verilməzdən əvvəl hökumət tərəfindən anonimləşdirilməsinə cavabdeh olduğunu söyləmişdir.

İnforq və ya informasiya orqanizmi — infosferada mövcud olan informasiyadan ibarət olan, informasiyanın təcəssümü olan orqanizm. İnformasiya ilə bağlı olaraq təcəssüm olunmuş bu orqanizmlərə təbii agentlər də deyilir. İnforqlar Lusiano Floridi tərəfindən infosferanı təşkil edən obyektləri təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir. Sözün istifadəsi "müstəqil və unikal varlıqlar"ı deyil, informasiyadan ibarət olan orqanizmləri təsvir edir. İnforqların bu təsviri onların infosferada süni agentlərlə yanaşı təbii agentlər kimi mövcud olmasına imkan verir. İnforqlar hibrid agentin bir hissəsi ola bilər, məsələn, rəqəmsal kameralar, mobil telefonlar, planşetlər və notbuklar kimi rəqəmsal cihazları olan bir ailədir. Norbert Viner orqanizmləri davamlı Şannon informasiyasının nümunələri ilə müəyyən edilmiş varlıqlar kimi təsvir edir. Klod Şennonun adını daşıyan Şennon informasiyası təbiət və elm qanunları ilə manipulyasiya olunmağa imkan yaradan informasiyaları fiziki aləmdə yerləşdirir. Beləliklə, inforqlar maddə, enerji və Şennon informasiyasından ibarətdir. İnforqlar və Şennon informasiyasının komponentini dəstəkləyən bir təcrübə məlumatların saxlanması üçün bir vasitə kimi DNT-nin istifadəsidir.

Məlumat savadlılığı və ya informasiya savadlılığı — Kollec və Tədqiqat Kitabxanaları Assosiasiyasının tərifinə görə, "informasiyanın əks etdirici kəşfini, məlumatın necə istehsal edildiyini və qiymətləndirildiyini başa düşməyi və yeni biliklərin yaradılmasında məlumatdan istifadəni və öyrənmə icmalarında etik cəhətdən iştirak etməyi əhatə edən inteqrasiya edilmiş bacarıqlar toplusu". Birləşmiş Krallıqda Kitabxana və İnformasiya Peşəkarlarının İmtiyazlı İnstitutunun bu termin üçün hazırladığı tərifdə həm "nə vaxt", həm də "niyə" məlumatının lazım olduğunu bilməyə istinad edilir. 1989-cu ildə Amerika Kitabxanalar Assosiasiyasının (AKA) Məlumat Savadlılığı üzrə Prezident Komitəsi məlumat savadlılığını bir insanın atributları kimi müəyyən etmişdir. Burada qeyd edilmişdir ki, "məlumat savadlılığı üçün insan məlumatın nə vaxt lazım olduğunu anlaya bilməli və lazım olan məlumatları tapmaq, qiymətləndirmək və səmərəli istifadə etməyi bacarmalıdır". 1990-cı ildə akademik Lori Erp "Məlumat savadlılığı təlimatı ilə biblioqrafik təlimat eynidirmi?" sualı ilə məqalə dərc etdirmişdir. Erp iddia etmişdir ki, heç bir termin bu sahədə nəzəriyyəçilər və ya praktiklər tərəfindən xüsusilə yaxşı müəyyən edilməmişdir. Onun fikrinə görə, qarışıqlığı azaltmaq və sualın parametrlərini ifadə etməyə davam etmək üçün əlavə tədqiqatlara ehtiyac var. 2005-ci il İsgəndəriyyə Bəyannaməsində bu termin insan hüquqları məsələsi kimi müəyyən edilmişdir: "İnformasiya savadlılığı həyatın bütün təbəqələrində olan insanlara şəxsi, sosial, peşə və təhsil məqsədlərinə çatmaq üçün məlumatı səmərəli şəkildə axtarmaq, qiymətləndirmək, istifadə etmək və yaratmaq səlahiyyətini verir. Bu, rəqəmsal dünyada təməl insan hüququdur və bütün xalqlarda sosial inklüzivliyi təşviq edir". Amerika Birləşmiş Ştatlarının Məlumat Savadlılığı üzrə Milli Forumu məlumat savadlılığını "məlumata ehtiyac olduqda bunu bilmək, müəyyən etmək, tapmaq, qiymətləndirmək və mövcud məsələ və ya problem üçün bu məlumatdan səmərəli istifadə etmək bacarığı" kimi müəyyən etmişdir.

İnformasiya sferası — bu halda yaranan sosial münasibətləri toplayan, formalaşdıran, paylayan və istifadə edən məlumatların, informasiya infrastrukturunun, subyektlərin məcmusu. Məhz informasiya sferasında informasiya proseslərinin həyata keçirilməsi zamanı hüquqi tənzimlənməyə tabe olan sosial münasibətlər yaranır. Bu ictimai münasibətlər informasiya hüququnun əsas subyektini, onun hüquqi tənzimlənməsinin predmetini təşkil edir. İnformasiya sferasını beş mövzu sahəsinə bölmək olar:: məlumatı axtarmaq, almaq, ötürmək və istifadə etmək hüququnun həyata keçirilməsi; orijinal və törəmə məlumatların istehsalı, ötürülməsi və yayılması; informasiya ehtiyatlarının formalaşdırılması, informasiya məhsullarının hazırlanması, informasiya xidmətlərinin göstərilməsi; informasiya sistemlərinin (AIS, verilənlər bazası, bilik bazaları), digər informasiya və telekommunikasiya texnologiyalarının yaradılması və tətbiqi; informasiya təhlükəsizliyi alətlərinin və mexanizmlərinin, o cümlədən kompüter şəbəkələrinin təhlükəsizliyi üçün informasiya elmi və kompüter texnologiyası vasitələrinin, habelə kompüterlərdə və kompüter şəbəkələrində məlumatların mühafizəsi üçün proqram və texniki vasitələrin yaradılması və tətbiqi.

İnformasiya çağı, İnformasiya əsri, Rəqəmsal dövr, Rəqəmsal əsr — XX əsrin ortalarından başlayan tarixi dövr. Sənaye inqilabı zamanı qurulan ənənəvi sənayelərdən informasiya texnologiyalarına əsaslanan iqtisadiyyata sürətli keçid ilə xarakterizə olunur. İnformasiya çağının başlanğıcı 1947-ci ildə tranzistorun, 1957-ci ildə optik gücləndiricinin və 1970-ci il yanvarın 1-də başlayan "Unix" vaxtının inkişafı ilə əlaqələndirilir. Bu texnoloji irəliləyişlər məlumatın emalına və ötürülməsinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dövlət İdarəetmə Şəbəkəsinə görə, İnformasiya çağı sosial təkamülün hərəkətverici qüvvəsi kimi modernləşdirilmiş informasiya sistemləri və internet kommunikasiyalarına səbəb olan kompüter mikrominiatürləşdirmə nailiyyətlərindən istifadə etməklə formalaşmışdır. Kitabxananın genişləndirilməsi 1945-ci ildə Fremont Rayder tərəfindən hesablanmışdır ki, kifayət qədər yer mövcud olduqda hər 16 ildən bir tutum ikiqat artır. O, həcmli, çürüyən çap əsərlərini kitabxananın müştəriləri və digər qurumlar üçün tələb əsasında çoxaldıla bilən miniatürləşdirilmiş mikroformalı analoq fotoşəkillərlə əvəz etməyi təklif etmişdir. Bununla belə, Rider, illər sonra analoq mikroformanın rəqəmsal görüntüləmə, saxlama və ötürmə mühiti ilə əvəzlənəcəyini, avtomatlaşdırılmış, potensial itkisiz rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə məlumatın inkişaf sürətində böyük artımların mümkün ediləcəyini proqnozlaşdırmırdı. Müvafiq olaraq, 1965-ci ildə tərtib edilmiş Mur qanunu, sıx inteqral sxemdəki tranzistorların sayının təxminən hər iki ildən bir iki dəfə artdığını hesabladı. 1980-ci illərin əvvəllərində hesablama gücünün təkmilləşdirilməsi ilə yanaşı, daha kiçik və daha ucuz fərdi kompüterlərin çoxalması məlumatlara anında daxil olmaq və bu məlumatı paylaşmaq və saxlamaq imkanı yaratdı.

İnformasiya axtarışı— İnformasiya sisteminin başlıca vəzifəsi olub, sorğulara cavab verən informasiyanın axtarılıb — tapılması və istifadəçilərə çatdırılmasıdır. İnformasiya axtarışı istifadəçinin sorğusuna uyğun cavabları özündə əks etdirən sənədlərin və ya həmin sənədlərin göstəricilərinin tapılması prosedurundan ibarətdir. Faktoqrafik informasiya sistemlərindlə istifadəçinin sorğusuna cavab kimi konkret faktlar (verilənlər) təqdim edilir, sənədli sistemlərdə isə informasiya axtarışı nəticəsində istifadəçiyə onun sorğusuna uyğun sənədlər verilir. Bəzən elə hallar olur ki, istifadəçiyə sənədlərin özü yox, onların göstəriciləri (saxlandıqları yer və ya şəbəkə ünvanı (URL) təqdim edilir. İstənilən sənədli və faktoqrafik sistemlərdə informasiya axtarışı, istifadəçinin informasiyaya olan tələbatlarını ödəmək üçün verdiyi sorğu əsasında aparılır. Bu münasibətlərin istifadə edilməsi üçün İAS-nin nəzəriyyəsinə iki fundamental axtarış daxil edilmişdir. Onlar pertinentlik və relevantlıqdır. Pertinentlik dedikdə sənədin məzmununun istifadəçinin informasiya tələbatına uyğunluğu başa düşülür. İnformasiya tələbatını ödəyən sənədlərə pertinent sənədlər deyilir. Relevantlıq sənədin məzmununun informasiya sorğusuna uyğunluğunun göstəricisidir.

Dövlət sirri — Dövlət orqanının məxfiliyinin , bütövlüyünün və ya mövcudluğunun qorunmasını tələb edən həssas məlumatdır. Bu cür məlumatlara giriş qanun və ya qaydalarla məhdudlaşdırılır və yalnız icazəsi və səlahiyyəti olan şəxslər tərəfindən əldə edilə bilər. Dövlətin hərbi, xarici-siyasi, iqtisadi, kəşfiyyat, əks-kəşfiyyat və əməliyyat-axtarış fəaliyyəti ilə bağlı olub, dövlət tərəfindən mühafizə edilən və yayılması Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyinə ziyan vura bilən məlumatlardır; Dövlət sirri təşkil edən məlumatların daşıyıcıları—dövlət sirri təşkil edən məlumatların rəmzlər, obrazlar, siqnallar, texniki qərarlar və proseslər şəklində əks olunduğu maddi obyektlər, o cümlədən fiziki sahələrdir; Dövlət sirrinin mühafizəsi sistemi—dövlət sirrini mühafizə orqanlarının, dövlət sirri təşkil edən məlumatların və həmin məlumatların daşıyıcılarının mühafizəsi üçün bu orqanların istifadə etdikləri vasitə və metodların, habelə bu məqsədlə həyata keçirilən tədbirlərin məcmusudur;.. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, başqa silahlı birləşmələrinin, qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər qoşunlarının strateji, operativ və səfərbərlik üzrə yerləşdirilməsinə dair əməliyyatların hazırlanması və keçirilməsi üzrə strateji və əməliyyat planlarının, döyüşü idarəetməyə dair sənədlərinin məzmunu, onların döyüş və səfərbərlik hazırlığı, səfərbərlik ehtiyatlarının yaradılması və istifadəsi haqqında; Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq yaradılmış digər silahlı birləşmələrinin quruculuq planları, silahların və hərbi texnikanın inkişafının istiqamətləri, silah və hərbi texnika nümunələrinin yaradılması və modernləşdirilməsi üzrə məqsədli proqramların, elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin məzmunu və yerinə yetirilməsinin nəticələri haqqında; Silah və hərbi texnika nümunələrinin taktiki-texniki xarakteristikaları və döyüşdə tətbiqi imkanları, hərbi təyinatlı yeni növ maddələrin xüsusiyyətləri, resepturaları və ya texnologiyaları haqqında; Milli təhlükəsizlik və müdafiə mülahizələrinə görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edən obyektlərin dislokasiyası, təyinatı, hazırlıq və müdafiə olunma dərəcəsi, tikintisi və istismarı, habelə bu obyektlər üçün torpaq, yer təki və akvatoriyalar ayrılması haqqında; Qoşunların dislokasiyası, həqiqi adları, təşkilati strukturu, şəxsi heyətinin sayı və onların döyüş təminatı haqqında, həmçinin hərbi-siyasi və ya əməliyyat şəraiti haqqında; Azərbaycan Respublikası ərazisinin müdafiə və mühüm iqtisadi əhəmiyyətli geodeziya məntəqələrinin və coğrafi obyektlərinin koordinatları haqqında.

İnformasiya idarələşməsi və ya IG (information Governace) bir qurumda informasiyanın ümumi strategiyasıdır. İnformasiya İdarələşməsi informasiyanın təqdim etdiyi risklə, onun yaratdığı dəyəri balanslayır. İnformasiya İdarələşməsi qnuni uyğunluq, əməliyyat şəffavlığı və qanuni arayışlarla əlaqəli xərclərin azalmasına səbəb olur. Təşkilat işçilərin öz məlumat idarəetmə siyasətləri və prosedurları vasitəsilə məlumatları idarə etmələri üçün ardıcıl və məntiqi çərçivə yarada bilər. Bu politikalar təşkilatların və onların işçilərinin məlumatın fiziki və ya elektron şəkildə yaradılmasından asılı olmayaraq necə idarə olunması ilə bağlı düzgün davranışa rəhbərlik edir ( ESI ). İnformasiya idarələşməsi ənənəvi qeydlərin idarə olunmasından daha çoxunu əhatə edir. Buraya informasiya təhlükəsizliyi və qorunması, uyğunluq, məlumatların keyfiyyəti, məlumatların idarə edilməsi, elektron kəşf, risklərin idarə edilməsi, məxfilik, məlumatların saxlanması və arxivləşdirilməsi, biliklərin idarə edilməsi, biznes əməliyyatları və idarə edilməsi, audit, analitika, İT idarəetməsi, əsas məlumatların idarə edilməsi, müəssisə arxitekturası, biznes kəşfiyyatı, böyük verilənlər, verilənlər elmi və maliyyə.

İnformasiya arxitekturası (ing. Information architecture) — məlumatların effektiv şəkildə təşkil edilməsi, strukturlaşdırılması və idarə edilməsi ilə bağlı olan bir sahədir. İnformasiya arxitekturasının əsas məqsədi, istifadəçilərin lazım olan məlumatları asanlıqla tapa bilməsi və onları düzgün başa düşməsidir. Qeyd olunan anlayış xüsusilə veb saytların, mobil tətbiqlərin və digər rəqəmsal məhsulların dizaynında mühüm rol oynayır. == Sahələri == === Məlumatların təşkili === Məlumatların necə qruplaşdırılacağına, təsnif ediləcəyinə və təqdim ediləcəyinə dair qərarlar verir. Məsələn, bir veb saytda məhsullar kateqoriyalar üzrə qruplaşdırılır: “elektronika,” “paltar,” “kitablar” və s. Təşkil sistemləri iki əsas növdə ola bilər: Qəti təşkilat — məlumatlar müəyyən bir sıra və ya təsnifata uyğun qruplaşdırılır, məsələn əlifba sırası və ya tarixi ardıcıllıq. Fərzi təşkilat — mövzular və ya məzmunlar bir-birinə bağlı ola bilər, məsələn, oxşar məzmunlar və əlaqəli məqalələr kimi. === Navigasiya sistemi === İstifadəçilərin sayt və ya tətbiq daxilində hərəkət etməsini təmin edir. Bu sistem vasitəsilə istifadəçilər məlumatları axtarıb tapa bilirlər.

İnformasiya davranışı (ing. Information Behavior) — insanın məlumat axtarışı, əldə etməsi, istifadə etməsi və paylaşması ilə bağlı fəaliyyətlərini öyrənən bir sahədir. Qeyd olunan anlayış, xüsusilə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı ilə əlaqədar daha geniş miqyasda tədqiq edilir. İnformasiya davranışı kitabxana elmi, psixologiya, sosiologiya və digər sosial elmlərin kəsişməsində tədqiq olunan multidissiplinar bir mövzudur. == Əsas Aspektləri == === İnformasiya ehtiyacı === İnformasiya davranışı adətən bir informasiya ehtiyacı ilə başlayır. Bu, bir fərdin bilmədiyi və öyrənmək istədiyi məlumatlar ola bilər. İnformasiya ehtiyacı şüurlu və ya qeyri-şüuri şəkildə baş verə bilər. Məsələn, bir tələbə imtahana hazırlaşarkən konkret məlumatlara ehtiyac duyur. === İnformasiya axtarışı === İnformasiya ehtiyacını qarşılamaq üçün insanlar məlumatları axtarmağa başlayır. İnformasiya axtarışı aktiv bir prosesdir və fərdlər müxtəlif mənbələrə müraciət edə bilər.

Senzor (lat. censor, censere — "qiymətləndirmə", "nəzarət") — Qədim Romada e.ə. 443-cü ildə, əvvəl 5 il, sonralar 18 aya qədər, sonralar isə ömürlük müddətə təsis edilmiş vəzifə. Senzorlar keçmiş konsullardan seçilirdilər və heç kim vəzifəni ikinci dəfə tuta bilməzdi. inventarlaşdırma, siyahıyaalma; ədəb-ərkana, davranışa nəzarət (lat. censura morum) və cəzalandırmaq: senatdan kənarlaşdırma (lat. senatu movere), rütbənin kiçildilməsi (lat. tribu movere) və ya alınması (lat. tribubus omnibus movere), bu zaman günahkar erari (lat. aerarius) adlandırılırdı.

Tenzorlar həndəsi predmetlər olub həndəsi vektorlar, skalyarlar və başqa tenzorlar arasında xətli əlaqəni təsvir edir. Belə əlaqələrə elementar nümunələr skalyar hasil, vektorial hasil ola bilər. Evkilid vektorları çox zaman fizikada və texnikada istifadə edilir. Skalyarlar da həmçinin tenzorlardır. Koşi gərginlik tenzoru T buna misal ola bilər. Introduction to Vectors and Tensors, Vol 1: Linear and Multilinear Algebra by Ray M. Bowen and C. C. Wang. Introduction to Vectors and Tensors, Vol 2: Vector and Tensor Analysis by Ray M. Bowen and C. C. Wang. An Introduction to Tensors for Students of Physics and Engineering by Joseph C. Kolecki, Glenn Research Center, Cleveland, Ohio, released by NASA Foundations of Tensor Analysis for Students of Physics and Engineering With an Introduction to the Theory of Relativity by Joseph C. Kolecki, Glenn Research Center, Cleveland, Ohio, released by NASA A discussion of the various approaches to teaching tensors, and recommendations of textbooks Arxivləşdirilib 2005-11-04 at the Wayback Machine Introduction to tensors an original approach by S Poirier A Quick Introduction to Tensor Analysis by R. A. Sharipov. Richard P. Feynman's Lecture on tensors.

Senyor Senyor böyük və Senyor Senyor kiçik - "Kim Possibl" serialının qəddar personajlardan biridirlər. Senyor Senyor böyük və Senyor Senyor kiçik (Cunior) pulla maraqlanan şəxslərdir. Yaşadıqları yer adadır. Senyor Senyor böyük əvvəllər "Milyonçular klubu"nun üzvü idi. Lakin sonralar klubdan xaric edilmişdir. Senyor Senyor böyük, oğluna qəddarların gizli məlumatlarını öyrədirdi ki, onun layiqli davamçısı olsun. Cunior əzələli bədənə sahib olan, gözəl və nisbətən ağıldankəmdir. Çox vaxtı oğulun yöndəmsizliyi ucbatından atasının və digər qəddar şəxslərin planları pozulur. Senyor Senyorun ən qəti düşməni Kim Possibldır. Lakin oğlu Senyor Senyor Cunior atasından fərqli olaraq Kim Possibla aşiqdir.

Leopold Sedar Senqor (fr. Léopold Sédar Senghor, 9 oktyabr 1906[…], Joel-Fadiut – 20 dekabr 2001[…]) — Seneqallı şair və yazıçı, filosof, siyasətçi; Seneqalın ilk prezidenti. == Mükafatları == Qızıl çələng mükafatı (1975).

Typhlodromips sessor (lat. Typhlodromips sessor) — phytoseiidae fəsiləsinin typhlodromips cinsinə aid heyvan növü. Typhlodromips sessor Catalogue of Life saytında Mites GSDs: PhytoseiidBase.

Yaxınlıq sensoru (ing. Proximity sensor) obyektə toxunmadan onun yaxınlaşmağını, mövcudluğunu hiss edən həssas qurğudur. Bir çox istehsal proseslərində istifadə edilir. 3 tipi var: induktiv, maqnetik və tutum. İnduktiv yaxınlıq sensorları - ucunda dolaq yerləşdirilmiş sensolardır. Bu dolaq yüksək tezlikli maqnit sahəsi yaradır. Metal cisim bu maqnit sahəsinə yaxınlaşdıqda metalda induksiya olunan cərəyan sensorda rəqslərin dayanması və ya azalması ilə nəticələnir və termal itkiyə səbəb olur. Bu dəyişiklik həssas dövrə vasitəsilə müəyyən olunur, çıxış dövrəsini aktivləşdirir. Tutum yaxınlıq sensorları - cisim və sensor arasındakı elektrostatik tutumun dəyişməsini müəyyən edir. Sensorun hiss etmə sahəsinə cisim yaxınlaşdıqda dielektrik xassəsi göstərir və beləliklə, tutum dəyişir.

Ceyms Sidney Eduard Baron Ensor (ing. James Sidney Edouard, Baron Ensor, 13 aprel 1860[…], Ostende[d], Qərbi Flandriya[…] – 19 noyabr 1949[…], Ostende[d], Qərbi Flandriya[…]) — Belçika rəssamı və estampçısı. Ömrünün çox hissəsini Ostende şəhərində yaşayan Ensorun ekspressionizm və sürrealizm cərəyanlarına böyük təsiri olub. == Bioqrafiya == Ensorun atası, Brüsseldə doğulmuş və İngiltərə və Almaniyada mühəndislik təhsili almış Ceyms Frederik Ensor idi. Ensorun anası, Mariya Katerina Heyçman belçikalı idi. Ensor akademik işlərə marağı və incəsənət təhsilinə başlamaq üçün 15 yaşında məktəbi buraxmışdır. 1877-ci ildən 1880-ci ilə qədər Brüsseldə Gözəl Sənətlər Akademiyasında təhsil aldı, oradakı həmkarlarından biri Fernand Xnopf idi. Ensor ilk olaraq 1881-ci ildə işlərini sərgilədi. 1880–1917-ci illərdə valideynlərinin evinin çardağında studiyasını yaratdı.

İnformasiya iqtisadiyyatı–informasiya və biliklərin istehsalı, emalı, saxlanması və yayılmasındakı fəaliyyət nəticəsində daxili məhsulların axınını təmin edən iqtisadiyyat nəzərdə tutulur və bu prosesdə işçilərin yarısından çoxu iştirak edir. İnformasiya iqtisadiyyatı formalaşmaqda olan informasiya cəmiyyətinin elə proqnozları üçün nəzərdə tutulmuş konsepsiyadır ki, bu proqnozlarda iqtisadiyyatın bütün əsas sahələrinin inkişafı zamanı diqqət rabitənin elektron-informasiya texniki vasitələrinin aparıcı roluna yönəlir. İnformasiya iqtisadiyyatı üç əsas istiqaməti özündə birləşdirir. Birincisi, ənənəvi bilik və informasiya (elmi-tədqiqat, təhsil, kütləvi informasiya vasitələri, müxtəlif konsultasiya xidmətləri və s.) sferasıdır. İnformasiya iqtisadiyyatının ikinci istiqaməti ənənəvi istehsal və xidmət sahələrinin informasiyalaşdırılmasıdır. Bu sahələr də İKT-nin tətbiqi sayəsində yeni keyfiyyət mərəhələsinə qədəm qoyub və daha səmərəli fəaliyyət göstərir. Üçüncü istiqamət isə informasiya iqtisadiyyatının hərəkətverici qüvvəsi sayılır. Bu istiqamətə İKT-nin istehsalı və infrastrukturu, İKT-nin tətbiqi ilə bağlı xidmət sahələri aiddir. Корнейчук Б.В. Информационная экономика.

Deformasiya (latınca deformatio — təhrif olunma) hər hansı obyektin xarici və daxili qüvvələrin təsiri nəticəsində konfiqurasiyasının dəyişməsidir. == Haqqında == Deformasiyaya bərk cisimlər (kristal, amorf, üzvi mənşəli mayelər, qazlar, fiziki sahə, canlı orqanizmlər və s.) məruz qalırlar. Deformasiya -maddi mühit (bərk,maye, qazabənzər) hissəcikləri çoxluğunun qarşılıqlı yerləşməsinin dəyişməsidir; bu isə cismin və ya onun hissəciklərinin forma və ölçülərinin dəyişməsinə səbəb olur, hissəciklər arasında qarşılıqlı təsir qüvvələrini dəyişir, yəni gərginlik yaradır. Bütün maddələr deformasiyaya uğraya bilər. Deformasiya istilik genişlənməsi, maqnit və elektrik sahələrinin, həmçinin xarici mexaniki qüvvələrin təsirinin nəticəsi ola bilər. Deformasiya üç qrupa bölünür: Plastiki deformasiya Elastiki deformasiya Elastiko-plastik Bərk cisimlərdə, əgər yükü götürəndən sonra deformasiya itirsə - elastiki, əgər itmirsə- plastiki, əgər tamamilə itmirsə, elastiko-plastik deformasiya adlanır. Əgər deformasiyanın qiyməti zamandan aşkar asılıdırsa, məsələn, dəyişməz yüklənmə təsiri ilə artırsa, lakin dönəndirsə, bərpa olunandırsa o, özlü elastiki adlanır.Bütün həqiqi bərk cisimlər, hətta kiçik deformasiyalarda az və ya çox miqdarda plastiki xassələr malik olurlar. Elastiklik nəzəriyyəsində olduğu kimi cismin plastiki xassələrini müəyyən edən şəraitlərdə nəzərə almamaq olar. Bərk cismi kifayət qədər dəqiqliklə elastiki hesab etmək olar, yəni yüklənmə hər hansı sərhəddi (elastiklik sərhəddini) keçənə qədər hiss ediləcək plastiklik aşkar olunmur. Plastik deformasiyanın təbiəti temperaturdan, yükün uzun müddətli təsirindən və ya deformasiya sürətindən asılı olaraq müxtəlif ola bilər.

Reformasiya (lat. reformatio) — XV-XVI əsrlərdə Katolik kilsəsinə qarşı başlanan dini etirazlar. XVI əsrin ikinci yarısında Appenin yarımadasında mədəniyyət ve elm sahələrində inanılmaz inkişaf yaşanmağa başladı. İntibah dövrü adlanan bu hərəkat müasir Avropa ilə antik Avropa arasında kəsilmiş əlaqəni yenidən bərpa etdi. Avropalı alimlər, bu dövrlərdə İslam dünyasındakı alimlərin hesabına riyaziyyat elminin sirlərinə yiyələndilər. Qatı dini fikirlərlə yanaşı, dini inkar və ya tənqid edən müxtəlif fəlsəfi cərəyanlar yaranmağa başladı. İohann Qutenberqin kitab çapını asanlaşdırmasından sonra, Avropada kitabların istifadəsi genişləndi. Mədəniyyət, Ədəbiyyat və Memarlıq sahələrində yazılmış kitablar çoxaldılaraq Avropanın müxtəlif ölkələrində yerləşən universitetlərə və elm mərkəzlərinə göndərilirdi. Orta əsrlər eyni zamanda Qədim Roma zamanında əsası qoyulan, ancaq texniki inkişafın olmaması səbəbindən yarımçıq qalmış Coğrafi kəşflərində sürətlənməsinə və genişlənməsinə səbəb olmuşdur. İtalyan İntibahı Orta əsrlərin ən mühüm hadisələrədən biri hesab olunur.

İnformatika (fr. informatique; ing. computer science) – verilənlərin saxlanması, emalı və ötürülməsi məsələləri ilə məşğul olan elm sahəsi. Bəşəriyyət bu məsələlərlə həmişə məşğul olmuşdur, ancaq informatika müstəqil fənn kimi yalnız XX əsrin 70-ci illərinin sonunda ayrılmışdır. Bunun da başlıca təkanı fərdi kompüterlər olmuşdur. İnformatika başlanğıcını kibernetika və riyaziyyatdan götürür. Burada riyazi məntiqin xüsusi rolu olmuşdur. Kibernetika isə kompüterlərin yaradılması üçün nəzəri zəmin yaratmışdır. İnformatikanın texniki əsasını mikroelektronika və yeni materiallar (yarımkeçiricilər, plastmaslar) təşkil edir. İnformatikanın özünün də müstəqil bölmələri vardır: proqramlaşdırma, informasiya sistemləri, idarəetmə sistemləri, verilənlər bazaları, süni intellekt.

Əli Mehmet Cəlal Şəngör (24 mart 1955, İstanbul) — türk geoloq. İstanbul Texniki Universitetinin Avrasiya Yer Elmləri İnstitutunda elmi fəaliyyət göstərib. Şəngör ABŞ Milli Elmlər Akademiyası, Amerika Fəlsəfə Cəmiyyəti və Rusiya Elmlər Akademiyasının üzvüdür. Professor Mehmed Fuad Köprülüdən sonra Rusiya Elmlər Akademiyasına seçilən ikinci türk professordur. Şəngör Alman Geologiya Cəmiyyəti tərəfindən Gustav Şteinman Medalına layiq görülmüşdür. Fransa, İngiltərə, Avstriya və Amerika Birləşmiş Ştatlarında qonaq professor olaraq çalışan Şəngör, başda geologiya, xüsusən də struktural yer elmi və tektonika sahəsindəki çalışmalarıyla tanındı. 1988-ci ildə Nevşatel Universitetinin Elm Fakültəsindən fəxri elmlər doktoru dərəcəsi aldı. Şəngör 1990-cı ildə Avropa Akademiyasına qəbul edildi və həmin ildə Avstriya Geologiya Xidmətinin müxbir üzvü, 1991-ci ildə Avstriya Geologiya Cəmiyyətinin fəxri üzvü oldu. 1991-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyinin "Bilgi Dövrü" mükafatını aldı. 1992-ci ildə İstanbul Texniki Universitetinin Mədən Fakültəsinin Ümumi Geologiya Bölümü professoru oldu.

Osman Fərhan Şənsoy (26 fevral 1951 – 31 avqust 2021, Fateh, İstanbul ili) ― Türk teatr, kino və televiziya aktyoru; Romanların, esselərin, gündəliklərin, teleserialların və film ssenarilərinin müəllifidir, şairdir və Ortaoyuncular teatr qrupunun qurucusudur.

Pensər — Azərbaycan Respublikasının Astara rayonunun Pensər kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Pensər kənd adının tərkibindəki penə sözü talış dilindəki "yuxarı" və sə "baş", "hündür" sözlərindəndir (Yuxarıbaş kəndi). Kəndin qədim adı Butəsərdir. Şeyx Zahid Gilani Astaranın Butəsər (indiki Pensər) kəndində XIII əsrin sufi alimi Seyid Cəmallədindən dərs almışdır. Cəmallədin Gilani 1253-cü il noyabrın 28-də vəfat etmiş, məzarı Astara rayonunun Pensər kənd qəbiristanlığındadır. Astarada bir neçə əsrin yadigari olan kərpic kürəsi aşkar olunub. Bu kürə vasitəsilə bişirilən kərpiclərlə rayonda ilk ümumtəhsil müəssisəsi olan Rus-Tatar məktəbi titkilib. İndi bu kürə Astaranın Pensər kəndində qorunub saxlanılır. Kərpic Kürəsi kəndin sakini İntizar Mürsəlov tərəfindən aşkarlanıb. O, iki il əvvəl həyətində ağac əkmək üçün çala qazarkən hansısa tikilinin kərpicləri üzə çıxır.

Dairə sektoru — dairənin qövsü ilə bu qövsün uc nöqtələrini dairənin mərkəzilə birləşdirən radiuslarla əhatə olunan hissəsinə deyilir. Sektorun sahəsi S = пr²a/360⁰-ə bərabərdir. Burada a — qövsün dərəcə ölçüsü , r — radiusdur.

Tenzorlar həndəsi predmetlər olub həndəsi vektorlar, skalyarlar və başqa tenzorlar arasında xətli əlaqəni təsvir edir. Belə əlaqələrə elementar nümunələr skalyar hasil, vektorial hasil ola bilər. Evkilid vektorları çox zaman fizikada və texnikada istifadə edilir. Skalyarlar da həmçinin tenzorlardır. Koşi gərginlik tenzoru T buna misal ola bilər. Introduction to Vectors and Tensors, Vol 1: Linear and Multilinear Algebra by Ray M. Bowen and C. C. Wang. Introduction to Vectors and Tensors, Vol 2: Vector and Tensor Analysis by Ray M. Bowen and C. C. Wang. An Introduction to Tensors for Students of Physics and Engineering by Joseph C. Kolecki, Glenn Research Center, Cleveland, Ohio, released by NASA Foundations of Tensor Analysis for Students of Physics and Engineering With an Introduction to the Theory of Relativity by Joseph C. Kolecki, Glenn Research Center, Cleveland, Ohio, released by NASA A discussion of the various approaches to teaching tensors, and recommendations of textbooks Arxivləşdirilib 2005-11-04 at the Wayback Machine Introduction to tensors an original approach by S Poirier A Quick Introduction to Tensor Analysis by R. A. Sharipov. Richard P. Feynman's Lecture on tensors.