Azovboyu yüksəklik
Azovboyu yüksəklik (ukr. Приазовська височина) — Ukraynanın cənub-şərqində yüksəklik. Hündürlüyü 326 metrə qədərdir (Mogila-Belmak). Səthi, əsasən, löss çöküntüləri ilə örtülüdür. Cənub qaratorpaqları geniş sahə tutur.
Бондарчук В. Г. Геоморфологія УРСР. — Х. : Радянська школа, 1949. — 246 с.
Дмітрієв М. І. Геоморфологія УСРР. — Х. : Радянська школа, 1936.
Заставний Ф. Д. Географія України. У 2-х кн / Ред.
Bozyer (yüksəklik)
Bozyer — Goranboy rayonu ərazisində yüksəklik.
== Ümumi məlumat ==
Xalq arasında Bozaran da adlanır. Yamacları yarğanlara parçalanmışdır. Hündürlüyü 194 m. Oronim boz (yarımsəhra, zəif bitki ortuklu, bozqır) və yer (əslində yar qədim türk mənşəli soz olub "yarğan", "dərə" mənalarında işlənir) komponentlərinin birləşməsindən düzəlib, "bozqır torpaqlı yarğan" mənasındadır.
Türkiyədəki dağların siyahısı
Bu maddədə Türkiyədəki ən yüksək dağlar, dəniz səviyyəsindən hündürlüklərinə görə sıralanmışlardır.
Hakimiyyət bölgüsü
Hakimiyyət bölgüsü, Hakimiyyətlərin bölünməsi və ya Hakimiyyətlərin bölgüsü — dövlət hakimiyyəti nin bir-birindən müstəqil (bəzi hallarda bir-birinə nəzarəti zəruridir) üç dövlət hakimiyyəti qoluna : qanunverici hakimiyyət, icraedici hakimiyyət və məhkəmə hakimiyyətinə bolünməsini nəzərdə tutan siyasi-hüquqi nəzəriyyə. Nəzəriyyə Con Lokk, termin isə Monteskyö tərəfindən təklif edilib.
Monteskyenin irəli sürdüyü hakimiyyətlər bölgüsü siyasi cəmiyyətdə azadlığın yaşanması və idarəetmə gücünün sui-istifadəsini əngəlləməsi üçün hələ də aktual məsələdir və məcburi şərtdir. Monteskye bu prinsipi "Qanunların ruhu" adlı əsərində irəli sürüb. Lakin müəllif bu anlayışı ilk dəfə "İngilis Konstitusiyası" adlı əsərində "məhkəmə hakimiyyəti, qanunvericilik və icra hakimiyyətindən ayrılmayıbsa, azadlıqdan danışmaq mümkün deyildir" şəklində istifadə edib. Hakimiyyətlərin ayrılmasının səbəblərini isə Monteskye belə açıqlayır: insanın pis cəhətləri də vardır və iqtidarı əlində tutan şəxs bu hüquqlardan sui-istifadə edə bilər. Buna görə, iqtidarın sui-istifadəsinın qabağını almaq üçün iqtidarı iqtidarla durdurmaq lazımdır.
Klassik mənada hakimiyyətlər bölgüsü hər kəsin əməl etməsi məcburi olan ümumi qaydaları qoyan parlamenti, bu qaydaları icra edən icra hakimiyyəti orqanını və bu qaydaların tətbiqindən yaranan mübahisələrin həlli üçün məhkəmə orqanının olmasını və bir-birindən ayrılmasını nəzərdə tutur.
Monteskyenin fikirləri bir çox hüquq və siyasət alimlərinin diqqətini çəkib. Bu fikirlər çox mübahisələndirilib və tənqid edilib.
Əmək bölgüsü
Əmək bölgüsü — müxtəlif əmək fəaliyyətinin həyata keçirilməsində və ictimai formada differensasiyasında müxtəlif əmək fəaliyyətinin tarixən dəyişməsi, oturuşmuşması və tanınması.
Dillərin tipoloji bölgüsü
Linqvistik tipologiya və ya dillərin morfoloji təsnifatı — alman əsilli ədəbiyyat tarixçisi, tərcüməçi, yazıçı və filosof Avqust Vilhelm Şleqel-Humbolt tərəfindən işlənib hazırlanmış morfoloji dil təsnifatı daha geniş yayılmışdır. Bu təsnifat dünya dillərini dörd tipə bölür:
Köklü və yaxud təcrid olunan dillər;
Aqlyutinativ (iltisaqi) dillər;
Flektiv dillər;
İnkorpor edilənlər.
Birinci tipin xüsusiyyəti ondadır ki, sözlər morfoloji cəhətcə dəyişməz vəziyyətdə olur. Sözlərdə qramatik məna verən affikslər yoxdur. Cümlədə sözlər bir-birindən təcrid olunmuş vəziyyətdə yerləşir. Burada sözlər arasında əlaqə sintaksis olaraq, yəni sözlərin ardıcıllığı köməkçi sözlər, ritm və intonasiya vasitəsilə müəyyən olunur. Məs. qədim çin, yapon və koreya dilləri təcrid dillərdir. Məs. çin dilində sözlər cümlədəki yerlərindən asılı olaraq müxtəlif məna daşıyır.
Ermənistanın inzibati bölgüsü
7 noyabr 1995-ci il tarixində Ermənistan Respublikası Milli Məclisinin qəbul etdiyi və 4 dekabr 1995-ci ildə Ermənistan Respublikasının prezidenti Levon Ter-Petrosyanın təsdiq etdiyi "Ermənistan Respublikasının inzibati-ərazi bölgüsü haqqında Qanunu"na əsasən Ermənistan Respublikası inzibati cəhətdən 10 mərzdən və mərz hüquqlu İrəvan şəhərindən ibarətdir. Mərz (farsca: مرز, ermənicə: erm. մարզ) fars kökənli söz olub "sərhəd" deməkdir. Mərzlər mərzban (ermənicə: erm. մարզպետ, lat. marzpet) vəzifəsi daşıyan dövlət məmurları tərəfindən idarə edilir. Mərzbanlar Ermənistan Respublikası Hökumətinin təyini və Ermənistan Prezidentinin təsdiqi ilə vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilirlər. Ermənistan Respublikasının 27 noyabr 2005-ci il etibarı ilə qüvvədə olan konstitusiyasının I fəsil, XI maddəsinin I bəndinə əsasən mərzlər inzibati cəhətdən bələdiyyələrə bölünür. Bələdiyyə başçıları yerli özünüidarə seçkiləri ilə ölkə vətəndaşları tərəfindən majoritar qaydada 4 il müddətinə seçilirlər. İrəvan şəhəri də inzibati cəhətdən bələdiyyələrdən ibarətdir.
Fransanın inzibati bölgüsü
Fransanın inzibati bölgüsü — Fransanın institusional və inzibati coğrafiyasıdır.
Dövlət strukturunun islahatının son illərində, metropoliya (qitənin ərazisi) inzibati bölgüsü və Fransanın xarici mülkiyyətində dəyişikliklər baş vermişdir:
Bəzi kommunalar nəqliyyat, məkan planlaması və s. mövzularda qarşılıqlı əlaqə üçün dövlətlər arası əməkdaşlıqda (EPCI — Établissement public de coopération intercommunale) birləşirlər.
Fransa dənizaşırı regionlarıda inzibati bölgüsü var.
Gürcüstanın inzibati bölgüsü
Gürcüstanın inzibati bölgüsü — Gürcüstanda muxtar respublikalar (gürc. ავტონომიური რესპუბლიკა), regionlar (gürc. რეგიონი) və bələdiyyələr (gürc. მუნიციპალიტეტი) mövcuddur.
Gürcüstan, sərhədləri qanunla 1991-ci ilin Dekabr ayının 21-də vəziyyətə uyğun olaraq təyin olunan bir unitar dövlətdir. Gürcüstan, iki Muxtar Respublikanı (gürc. ავტონომიური რესპუბლიკა), Acarıstan və Abxaziyanı ehtiva edir. Cənubi Osetiyanın köhnə, SSRİ dövrü muxtar varlığı, indi Gürcüstanın de-fakto yurisdiksiyası altında deyil və Gürcüstanın ərazi tənzimləməsində qəti bir konstitusiya statusu yoxdur.
Gürcüstan torpaqları hazırda ümumi 76 bələdiyyəyə (gürc. მუნიციპალიტეტი) bölünmüşdür.
Gəncənin inzibati bölgüsü
Gəncənin inzibati bölgüsü — Gəncə şəhərinin inzibati bölgüsü hal-hazırda qəsəbələrdən ibarətdir. Gəncə şəhərinin indiyədək 3 şəhər rayonu olmuşdur.
Gəncə şəhərinin 2 rayon və 7 qəsəbə inzibati ərazi vahidindən ibarətdir. "Gəncə şəhərinin Kəpəz rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının 2011-ci il 13 dekabr tarixli 270-IVQ nömrəli Qanununun tətbiqi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 fevral 2012-ci il tarixli, 1991 №-li Sərəncamı ilə 5 yeni-Şıxzamanlı, Məhsəti, Sadıllı, Natəvan və Cavad xan adlı qəsəbələri yaradılmışdır.
2022-ci ilin fevral ayında "Gəncə şəhərinin inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişiklik edilməsi haqqında" qanun layihəsi Milli Məclisin Regional məsələlər komitəsinə daxil olub. Dəyişiklik Nizami və Kəpəz rayonlarındakı inzibati ərazi dairələrinin Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin tabeliyinə verilməsini ehtiva edir. Qanun layihəsi Milli Məclisin Regional məsələlər komitəsinin fevralın 11-də keçirilən iclasında birinci oxunuşda müzakirə edilərək parlamentin plenar iclasına tövsiyə edilib. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin 15 fevral 2022-ci il tarixində keçirilən plenar iclasında "Gəncə şəhərinin inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişiklik edilməsi haqqında" qanun layihəsi I oxunuşda müzakirəyə çıxarılıb. Müzakirələrdən sonra qanuna dəyişiklik layihəsi səsverməyə çıxarılaraq I oxunuşda qəbul edilib. Daha sonraki oxunuşlarda da qəbul edilən, 4 mart 2022 tarixində tarixli qanun layihəsi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 2 aprel 2022 tarixində təsdiqlənmişdir.
Kolumbiyanın inzibati bölgüsü
Kolumbiyanın inzibati bölgüsü — Kolumbiya 1991-ci il Konstitusiyası ilə təsis edildi və 2 iyun 1994-cü il tarixli 136 saylı qanuna əsasən dəyişdirildi. İnzibati ərazi bölgüsünün üç səviyyəsi vardır. İdarəedici departamentlərin birinci səviyyəsinə rayonun paytaxtı Boqota, ikincisi isə bələdiyyələr aid edilir.
Macarıstanın inzibati bölgüsü
Macarıstan ərazisi 7 regiona bölünür, regionlar isə medyelərə bölünür . 2013-cü il yanvar ayının 1 qədər medye bölgələrə və ya kişterşeqilərə (kistérség) ayrıldı. Hal-hazırda, Macarıstan 7 regiona, regionlar isə 19 medyeyə bölünür, medyələr isə — 175 yaraşlara (rayon) (járás), yaraşlar — icmalara bölünüb. Bundan başqa, Macarıstanın (Budapeşt, Debretsen, Mişkolç, Seqed, Peç və Dyör) böyük şəhərləri respublikaya tabedir. Yerli rəhbərliklər seçkilər vasitəsilə formalaşan bələdiyyə başçılarını və icmalarını təmsil edir. Vəzifə müddəti 4 ildir.
Macarıstan 19 medyeyə (bölgə) və şəhərə bölünür, medye berabər — Budapeşt.
Monqolustanın inzibati bölgüsü
Monqolustan inzibati ərazi bölgüsü - Monqolustan Respublikası 21 Aymakdan (əyalət) (monq. аймаг) və 1 hotdan ibarətdir. Hər bir aymaq sumlara (rayon) bölünür. Monqolustanda ümumilikdə 315 sum var.
Ölkənin paytaxtı Ulan-Bator əyalət statusu ilə ayrıca idarə olunur. Monqol dilində bu idarə ərazi hot adlanır.
Çində Mancuriyanın dağılmasından sonra Xarici Monqolustan ərazisi Çovd, Jassaktu, Tuşeti və Setsen xanlıqlarına bölündü. 1921-ci il İstiqlal bəyannaməsindən sonra Aleksa, Ordos, Şilin gol v Cirim Şin əraziləri Monqolustanda qalmasına baxmayaraq Tıva müstəqil respublika oldu. Mövcud ərazilərdə yeni Monqolustan Xalq Respublikası təsis edilir.
1941-ci ildə Rusiya-Yaponiya müharibəsindən sonra Arxanqay, Çoybalsan, Dornoqov, Zavxan, Xentiy, Xovd, Xövsqöl, Ömnöqov, Övörxanqay, Tov və Üvs aymakları yaradıldı.
Mordoviyanın inzibati bölgüsü
Mordoviya Respublikasının Konsitutsiyası və "Mordoviya Respublikası İnzibati-Ərazi quruluşu məsələlərin həlli proseduru haqqında" qanuna əsasən Rusiya Federasiyasının subyekti aşağıdakı inzibati-ərazi vahidlərə bölünür:
3 respublika əhəmiyyətli şəhər (Saransk, Ruzayevka, Kovılkino).
22 rayon daxildir
342 kənd sovetliyi,
4 rayon əhəmiyyətli şəhər: (Ardatov, İnsar, Krasnoslobodsk, Temnikov),
13 işçi qəsəbə.
Mordoviyanın inzibati mərkəzi Saransk şəhəridir.
Mordoviya Respublikası bələdiyyə strukturunun tərkibinə inzibati-ərazi vahidləri sərhədləri daxilində 1 yanvar 2018-ci ilədək 377 bələdiyyə daxildir, o cümlədən:
1 şəhər dairəsi,
22 rayonlar, hansıki daxildir:
16 şəhər tipli yaşayış məntəqəsi,
338 kənd tipli yaşayış məntəqəsi.
Mordoviyanın ayrı bir inzibati vahid olaraq 1928-ci ildə, orta Volqa vilayəti Mordoviya dairəsi kimi təşkil edilir. İlk əvvəllər dairə 23 rayona bölünürdü: Ardatovski, Atyaşev, Açadov, Bednodemyanov, Duben, Elnikov, Zubovo-Polyan, İnsar, Kovılkin, Kolzov, Koçkurov, Krasnolobod, Narovçat, Romodanov, Ruzayev, Rıbkin, Saransk, Staroşayqov Talızin, Temnikov, Tenquçev, Torbeev və Çamzin.
1930-cu ildə Mordoviya dairəi Mordoviya Muxtar Vilayətinə çevrilir. Bununla belə Bednodemyanov və Narovçat rayonları Penzen dairəsinə verilir. Arzamas dairəsindən isə İçalkov rayonu Mordoviya MV birləşdirilir. Üstəlik Talızin rayonun adı İqnatov olaraq dəyişdirilir.
Qazaxıstanın inzibati bölgüsü
Qazaxıstanın inzibati bölgüsü — Qazaxıstan Respublikası inzibati cəhətdən 14 vilayət və 2 respublika tabeli şəhərdən ibarətdir.
Üstəlik digər respublika tabeli Baykonur şəhəri 2050-ci ilə qədər Rusiya Federasiyasına icarəyə verilmişdir. Faktiki olaraq isə şəhər həm də Rusiyanın respublika tabeli şəhəridir.
İkinci səviyə üzrə Qazaxıstanın 160 kənd rayonu, 11 şəhər rayonu və 38 şəhərdən ibarətdir.
Üçüncü səviyə üzrə 46 şəhər, 6 şəhər rayonu, 241 qəsəbə və 2453 kənd dairəsindən ibarətdir.
XX əsrin əvvəllərinə olan inzibati bölgü:
Özxəzər vilayəti
Ural vilayəti
Turqay vilayəti
Akmola vilayəti
Semipalat vilayəti
Semireçnaya vilayəti
Sırdərya vilayəti
Bukeev Orda Həştərxan vilayəti ərazisinə dail idi.
1920. Qırğızstan MSSR (1920–1925) təşkil edilir və mərkəzi Orenburq şəhəri olur.
1925. Qırğızstan MSSR Qazax MSSR olaraq adlandırılır və mərkəzi Qızıl-Orda olur.
Rumıniyanın inzibati bölgüsü
İnzibati olaraq Rumıniya 41 judetstlərə, 256 bələdiyyə və 2,686 kommuna bölünür. Rayonlar mərkəzi hökumət tərəfindən təyin edilmiş prefektlərlə idarə olunur, lakin 2006-cı ildən etibarən partiyasız olmalıdır. İstisna Buxarest bələdiyyəsidir.
1059/2003 saylı Avropa İttifaqının Nizamnaməsinə əsasən, Rumıniya ərazisi inzibati-ərazi vahidləri olmayan 8 inkişaf etmiş regiona bölünür, lakin yalnız ölkənin statistik hissələridir.
Kommunalar öz inzibati mərkəzləri olmayan kəndlərə bölünür. Rumıniyada ümumi sayı 13092 kənd mövcuddur.
Rusiyanın inzibati bölgüsü
Rusiya inzibati cəhətdən onun tərkibinə 21 respublika, 1 muxtar vilayət, 9 diyar, 10 milli mahal, 46 vilayət, 2 federal əhəmiyyətli şəhərlər - Moskva və Sankt-Peterburq daxildir. Ümumiyyətlə Rusiya federativ respublikadır. Burada həmçinin 85-dən çox qoruq, 25 milli park vardır.
Rusiya Federasiyası ərazisinin böyüklüyünə görə dünyada birinci yeri tutur. Ərazisinin 1/4-i Avropanın, 3/4-ü isə Asiyanın payına düşür. Avropa hissəsinə Şərqi Avropa düzənliyinin böyük hissəsi, Böyük Qafqaz dağlarının şimal yamacları və Ural, Asiya hissəsinə isə Sibir və Uzaq Şərq daxildir. Ərazisinin 3/4-ü düzənlik, 42%-i meşələrlə örtülü və 40%-i kənd təsərrüfatına yararlıdır. Ölkənin şimal sahilləri Şimal Buzlu okeanının, şərq sahilləri Sakit okeanın, şimal-qərb və cənub-qərb sahilləri isə Atlantik okeanının dənizləri ilə əhatə edir. 2014-cü ilin məlumatına əsasən, Rusiya Federasiyasına 85 subyekt daxildir: 22 respublika, 9 diyar, 46 vilayət, 4 muxtar dairə və 1 muxtar vilayət vardır. Moskva, Sankt-Peterburq və Sevastopol federal əhəmiyyətə malik şəhərlər, yəni Rusiya Federasiyasının ayrı-ayrı subyektləridir.
Türkiyənin inzibati bölgüsü
Türkiyə inzibati və məhəlli şərtlər nəzərə alınmaqla müxtəlif inzibati hissələrə ayrılmışdır. Mərkəzi idarə quruluşu baxımından illərə (vilayət), ilçələrə (rayon), və kəndlərə bölünmüşdür. Bunlara “mülki idarə bölümlər”i deyilir.
İnzibati hissələrin müəyyən coğrafi vəziyyətləri, iqtisadi şərtləri, ictimai xidmətlərinin gərəkləri və nəqliyyat vəziyyətləri diqqətə alınmaqdadır.
Türkiyənin ən böyük inzibati vahidləri “il” olaraq adlanırlar. Bir ilin ərazisi il mərkəzi, “ilçə” mərkəzləri və ilçələrə tabe bütün kəndləri əhatə edir. İllərdə idarə etmə və icra vəzifəsini dövlətin təyin etdiyi valilər yerinə yetirir. Respublikanın ilk vaxtlarında 63 olan il sayı, dəyişən şərtlər və ehtiyaclara görə hazırda 81-ə çatmışdır. İnkişaf etmiş bir çox ilçə də il olmağı gözləyir.
İldən daha kiçik inzibati vahidlərə “ilçə” deyilir.
Tıvanın inzibati bölgüsü
«Tıva Respublikasının inzibati-ərazi quruluşu haqqında» Tıva Respublikasının Qanununa əsasən bölgəyə aşağıdakılar daxildir:
2 respublika tabeliyindəki şəhər (şəhər rayonları)
17 kojuun (bələdiyyə əraziləri) və onların tərkib hissələri
3 kojuun (rayon) tabeliyindəki şəhərlər (şəhər qəsəbələri)
1 şəhər tipli kojuun (rayon) tabeliyində qəsəbə (şəhər qəsəbəsi)
120 sumon (kənd yaşayış məntəqələri).
Tıva Respublikasının Konstitusiyasına görə, Rusiya Federasiyasının tabeçilinə 17 kojuuun (bələdiyyə ərazisi), 2 şəhər dairəsi, həmçinin digər yaşayış məntəqələri (kənd və şəhər) daxildir
Respublikanın quruluşunun tərkib hissəsi olaraq 1 yanvar 2016-cı il tarixinə görə Tıvanın inzibati ərazi vahidləri hüdudlarında 143 inzibati birləşmə daxildir:
2 şəhər dairəsi,
17 inzibati rayon (kojuun)
4 şəhər qəsəbəsi,
120 kənd yaşayış məntəqəsi (sumon).
XVIII əsrin ortalarında, Çinə aid olan müasir Tıvanın ərazisi 4 inzibati vahidə - koşunlara (kojuun) bölündü: Tesinqol (ya da Oyunnar), Tocinur (Tocixoşun), Hemqol (Salçak) və Xubsuqol (Xasut). 1808-ci ildə Xeçik xoşunu qurulur. 1878-ci ildə Xubsuqol xoşunu Şimali Monqolustana verildi. 20-ci əsrin əvvəllərində xoşunların sayı 7-ə çatdı: Beyşe-Xoşun, Daa-Xoşun, Maadi, Oyunnar, Salçak, Tocin və Çoodu. İnzibati olaraq bütün Tıva torpaqları Şimali Monqolustan general qubernatoruna tabe idi. Xoşunlar sumon və arbanlara bölünürdü.
1921. Tıva 7 xoşuna bölünür: Beyse-Xoşun, Daa-Xoşun, Maadi, Oyunnar, Salçak, Tocin, Şalık-Sartıl.
