I
сущ. крейсер (крупный быстроходный, сильно вооруженный военный корабль). Kreyser komandiri командир крейсера
II
прил. крейсерский. Kreyser əməliyyatı крейсерская операция, kreyser sürəti крейсерская скорость, kreyser gücü крейсерская мощность
Kreyser
Kreyser (Hollandca: kruiser, "toqquşma") — böyük hərbi gəmilərin siniflərindən biridir. Destroyerlər kimi, kənardan dəstəyə ehtiyac duyurdular, amma müasir dövrdə bu fərq yox olmuşdur. Əvvəllər müstəqil əməliyyatlar üçün ən kiçik gəmi hesab olunurdular. Müasir müharibələrdə kreyserin köhnə funksiyası yox olmuş və yerini destroyerlərə buraxmışdır. Hərbi funksiyasına görə ən böyük gəmilər üçün Kreyser adından istifadə olunur.
Deutschland sinifli kreyserlər, Alman Reyxsmarinası tərəfindən Versal müqaviləsinin məhdudiyyətlərinə uyğun olaraq hazırlanmış ağır zirehli bir kreyser forması ilə üç Panzerschiff'in seriyasıdır. Sinifin adı ilk tamamlanmış gəmidən, Deutschlanddan sonra təyin olunmuşdur. Seriyaya aid üç gəmi 1931–1934-cü illərdə istehsal edilmiş və İkinci dünya müharibəsi əsnasında Kriegsmarineyə xidmət etmişdir.
İngiltərə öz gəmilərini, zirehli və kreyserlərdən daha kiçik olduqları üçün, güclü atəş gücünə malik olduqlarına və digər dövlətlərin ağır kreyserlərinə nisbətən daha çox silahla təchiz etdiklərinə görə zirehli döyüş gəmilərini "cib zirehlisi" adlandırmağa başladılar, baxmayaraq ki, xarakteristikası ağır kreyserə daha yaxın idi. Deutschland sinif gəmilərinə də bu dairənin içərisində "cib zirehlisi" deyilirdi.
Avrora (kreyser)
Avrora (rus. Аврора) — Rusiya imperiyasının dəniz qüvvələrinə məxsus döyüş gəmisi.
1957-ci ildən etibarən Sankt-Peterburqda Neva çayı kənarında gəmi muzeyində saxlanılır.
Kreyser qayaları
Kreyser qayaları — Yapon dənizində, adalar, kiçik qayalıqlardan və daşlardan ibarət olan arxipelaq. İnzibati baxımdan Rusiya Ferederasiyası Primorsk diyarı, Partizanski rayonu ərazisinə daxildir. Primorski diyarının cənub-şərqində yerləşir. Naxodka şəhərindən 30 km cənub-şərqdə qərarlaşır. Ada Okunyovaya və Triozyornaya buxtarara keçid üçün mayak rolunu oynayır.
== Tarixi ==
Arxipelaq ilk dəfə 1860-cı ildə Vostok gəmisində Vasili Matveyeviç Babkinin rəhbərlik etdiyi ekspedisiya tərəfindən kəşf edilmişdir. Ekspedisiya üzvləri arxipelaqın adını onun ən böyük adasının şərəfinə vermişlər.
== Coğrafiya ==
Arxipelaq bir neçə kiçik ada, qaya və su üstü adaşlardan təşkil olunmuşdur. Ümumilikdə 1,4 km məsafədə uzanır. Maksimal hündürlükləri: 44 və 51,5 m.
Kreyser sonatası
Kreyser sonatası (rus. Крейцерова соната) — Lev Tolstoyun 1887—1889-cu illərdə yazdığı povesti.
== Məzmun ==
Tolstoy bütün dünyanı rus ədəbiyyatı barədə danışmağa məcbur edən, dünya ədəbiyyatının böyük sənətkarları arasında fəxri yer tutan birinci rus yazıçısıdır. Tolstoy öz əsərlərində o qədər böyük məsələlər irəli sürə bilmiş, elə bir bədii qüvvət səviyyəsinə yüksələ bilmişdir ki, onun əsərləri dünya bədii ədəbiyyatında əvvəlinci yerlərdən birini tutub. Kitabda verilmiş üç məşhur povest Tolstoy yaradıcılığında ən çox onu xarakterizə edən cəhətləri: insan hisslərinin insan əməlləri ilə münasibəti, ehtirasların təhlili və s. psixoloji prosesləri, onun qanunlarını, formalarını və insan qəlbinin dialektikasını əks etdirir...
== Nəşr və tərcümə ==
Povest Rafiq Ağayev tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilib, 2017-ci ildə Bakı Kitab Klubunda nəşr edilib.
== Həmçinin bax ==
Kreyser sonatası (film, 1987)
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
"Kreyser sonatası" ( (az.)). bbclub.az. 2019-12-28 tarixində arxivləşdirilib.
Kreyser sürəti
Kreyser sürəti (kruiz sürəti) — canlıların və ya nəqliyyat vasitələrinin maksimum sürətdə uzun bir hərəkət sürəti, vahid yolda enerji istehlakının əhəmiyyətli dərəcədə artması ilə əldə edilir.
Kreyser sürəti uzun bir hərəkəti xarakterizə edir. Məsələn, bir şəxs qaça bilər, bir təyyarə sürətli və qəzəbli bir yerə gedir, bir avtomobil daha sürətli gedir, hava müqavimətini aşır, sürətdən asılı olaraq kvadrat olur və s.
== Aviasiyada ==
Aviasiyada kreyser sürəti bir təyyarənin maksimum aralığının sürəti və minimum kilometr yanacaq istehlakıdır.
Kreyser sürəti maksimum sürətin təxminən 30–80% -ni təşkil edir və təyyarələr üçün səs sürətini aşmır. Süper səsli aviasiya üçün seyrçi subsonik və seyrçi supersonik sürət arasında fərq var və son vəziyyətdə uçuş məsafəsi kəskin şəkildə azalır. Məsələn, M-2,0-ə uyğun gələn, maksimum uçuş kütləsi 195 ton olan Tu-144S-də, uçuşun maksimal məsafəsi 3080 km, kütləsi 187 ton — 3600 km, uçuş sürəti M-ə uyğun olan bərə aralığıdır. = 0.85 4300 km-dir.
Təyyarədə seyr etməkdən əlavə, ən sərfəli sürəti — müəyyən vaxt intervalında yanacaq sərfinin minimal olduğu uçuş sürətini də ayırmaq adətdir. Ən yaxşı sürətdə təyyarə daha uzun müddət havada qala bilər və buna görə də hava limanının uçuş-enmə zolağı çox yükləndikdə, bu sürətlə tez-tez təyyarə eniş xəttini gözləyir.
Kreyser tankı
Kreyser tankı (və ya digər adları ilə süvari tankı və ya sürətli tank) Böyük Britaniya tərəfindən Birinci Dünya müharibəsi ilə İkinci Dünya müharibəsi dövrü arasında hazırlanmış olan yeni bir tank sinfi olmuşdur.
Kreyser sinfində olan gəmilər kimi, kreyser tankları da daha sürətli və daha mobil olmaları ilə seçilirdilər. Onlar bu xüsusiyyətləri ilə digər ağır və yavaş hərəkat qabiliyyətinə sahib olan piyada tanklarından fərqlənirdilər.
Hobart və Liddell-Hart tərəfindən yaradılmış və inkişaf etdirilmiş olan bu nəzəriyyəyə görə, əvvəlcə ağır piyada tankları tərəfindən cəbhədə bir yol, cığır açılmalı və bundan sonra da onlardan daha sürətli olan kreyser tankları sürətlə irəliləyərək düşmənin arxa tərəfinə sızmalı idilər. Düşmənin arxa cəbhəsinə sızan bu tanklar düşmənin rabitə və maddi-texniki təminat xətlərini kəsməli idilər. Əsas diqqət sürətə verildiyinə görə ilk istehsal olunan kreyser tanklarının çox incə zirehləri və eyni zamanda da yüngül silahları var idi. Lakin sürətə bu qədər əhəmiyyət verildiyinə görə ilk kreyser tanklarının zirehləri o dövrün şərtlərinə görə çox qeyri-adekvat idi. O dövrdəki zamanın şərtlərində yüngül zirehli texnikaların ön cəbhələrdə sağ qalmayacağı başa düşülməmişdi. Bu tankıar üçün digər mühüm çatışmazlıq isə kreyser tanklarının çox kiçik çaplı silahlar daşıması idi. Bir çox tankda 40 mm-lik silahlar mövcud idi.
Kreyser (film, 2016)
Kreyser (ing. USS Indianapolis: Men of Courage USS) Mario Van Peebles tərəfindən çəkilən və Nikolas Keycin baş rolda oynadığı 2016-cı il istehsalı olan döyüş filmidir. Əsas çəkilişlər Alabama ştatının Mobile şəhərində 2015-ci ilin iyun ayında başlamışdır. Filmin premyerası 24 avqustda Filippində, 1 sentyabrda ABŞ-də baş tutmuşdur.
== Süjet xətti ==
Filmin süjeti real hadisələrə əsaslanır. İkinci Dünya Müharibəsi əsnasında, ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Portland sinifli kreyseri Indianapolis, Xirosimanı bombalamaq üçün nəzərdə tutulan Little Boy atom bombasının vacib hissələrini Tinian adasındakı ABŞ hərbi bazasına çatdırır. 1945-ci il iyulun 30-da geri qayıdarkən gəmi Yaponiya İmperator Donanmasının I-58 tipli sualtı qayığı ilə torpedo atəşinə məruz qalır və 12 dəqiqə sonra batır. Növbəti 4 gün ərzində, kreyserin ekipajı, kömək gözləyərkən, açıq dənizdə həm köpək balıqlarının hücumlarına qarşı mübarizə aparmalı, həm də qızmar günəşin yandırıcı təsiri altında, sağ qalmaq məcburiyyətində qalırlar.
Kreyser uçuş rejimi
Kreyser uçuş rejimi — sabit bir sürətlə təyyarənin uçuş rejimi. Əsas diapazon uçuş rejimi uzun məsafələrdir. Kreyser rejimdəki hündürlük uçuş zamanı sabit qala bilər və ya yanacaq istehlak edildiyi üçün təyyarənin kütləsinin azalması səbəbindən artırıla bilər. İki parametrlə müəyyən olunur - sürət və hündürlük (və ya kreyser rejimdə qaldırma əmsalı).
Kreyser uçuşu rejimi davamlı üfüqi uçuş rejimidir. Bu mülki təyyarələrin əsas iş rejimlərindən biridir.
Təyyarə üçün ən qənaətcil uçuş profili yanacaq çənlərində yanacaq yaranması səbəbindən uçuş çəkisi azaldığından tədricən qalxma ilə bir uçuşdur - bu sözdə tavan uçuşu rejimi.
Təyyarə pistonlu mühərriklər, maksimum səmərəliliyin əldə edildiyi müəyyən bir yüksəklikdə işləmələrini qənaətli edən bir gücləndirmə sisteminə malikdir. Pistonlu mühərriklər təxminən 250 mil/s qədər (460 km/s) sürətlə və 3000 metrə qədər yüksəklikdə uçanda ən təsirli olur.
Bir reaktiv təyyarənin ekipajı, hava nəqliyyatının təşkilatçısı nəzarətçisinin icazəsi ilə yanacağın inkişafı səbəbindən təyyarənin çəkisi azaldıqca uçuş səmərəliliyini artırmaq üçün daha da yüksək eşelonları tuta bilər.
Supersonik kreyser sürəti
Supersonik kreyser sürəti və ya Super kreyser sürəti(ing. cruise speed, ing. supercruise) — təyyarənin kruiz uçuş rejimində supersonik sürəti.
Müxtəlif ədəbiyyatlarda, səssiz səsvermə sürəti belə adlanır:
Super kreyser sürəti
Super kruiz sürəti
Super kruiz (ing. supercruise)
Həll ediləcək vəzifələrdən asılı olaraq, uçuş həm minimum vaxtda (gəmi sürəti maksimal, uçuş müddəti minimumdur), həm də uçuşun maksimal aralığında (kruiz sürəti minimum, 1 km marşrutda yanacaq sərfiyyatı minimaldır) yerinə yetirilə bilər. Üçüncü bir rejim var - uçuşun maksimal aralığı və müddəti (minimum uçuş zamanı yanacaq sərfiyyatının optimal nisbəti)
Ticarət uçuşlarını aviasiyada edərkən, ən az yanacaq istehlakı ilə maksimum məsafəyə uçmağa imkan verdiyi üçün kruiz sürəti böyük əhəmiyyət daşıyır.
Aviasiya tarixində super kruiz sürətində uçan ilk təyyarələrdən biri Tu-144, Concord isə bu rejimdə havada keçirilmiş saatlardakı mübahisəsiz lider idi. Tu-144-ün supersonic kruiz sürəti saatda 2300 km, Konkord isə 2250 km / saatdır.
Hərbi inkişaflarda, təyyarənin uçuşdan sonrakı rejimlərdə səssiz səsli kruiz sürətini saxlamasına imkan verən mühərriklərin yaradılmasına böyük əhəmiyyət verilir, çünki yanan yanacağın artması və nəticədə döyüş tapşırığını yerinə yetirmək üçün vaxtın azalmasına səbəb olur.
Kreyser sürəti
Kreyser uçuş rejimi
Müəlliflər qrupu.
Kormoran və Sidney HMAS kreyserləri arasında dəniz döyüşü
II Dünya müharibəsinin döyüş arealı yalnız Avrasiya, Amerika və Afrikanı deyil, Yer kürəsinin insan yaşayışı olan hər bir yerini, o cümlədən gözdən iraq düşmüş uzaq Avstraliyanı da əhatə etmişdi. Belə ki, 19 noyabr 1941-ci ildə Qərbi Avstraliya sahillərində Almaniya Donanmasının yardımçı Kormoran kreyseri ilə Avstraliya Kral Donanmasının Sidney HMAS adlı yüngül kreyseri arasında təkbətək döyüş baş vermişdir. 399 nəfərlik şəxsi heyəti olan alman gəmisinə Teodor Detmers, 645 nəfərlik avstraliyalı heyətə Cozef Barnett komandanlıq edirdi. Döyüş yarım saat qarşılıqlı atışma şəklində davam edərək, hər iki gəminin batırılmasıyla nəticələndi. Döyüş ev sahibi Avstraliyaya yaxın ərazidə baş verdiyindən almanlar psixoloji üstünlük qazanmışdı. Çünki Almaniya 82 nəfər itki verməklə uzaq sahillərdə müttəfiqlər tərəfində vuruşan Avstraliyanın çoxnəfərlik gəmisini batırmışdı. Xilasedici gəmilərin bir neçəsi ticarət gəmiləri tərəfindən xilas olmuş, ikisi isə Avstraliyanın Karnarvon limanına yan almışdı. Beləliklə, almanların 399 nəfərlik heyətindən 317 nəfər sağ qalmışdı.
Sidney kreyserindən isə heç bir xəbər-ətər yox idi. Sonra məlum oldu ki, avstraliyalı şəxsi heyətdən bir nəfər də olsun, salamat qalmayıb.
Moskva (raket kreyseri)
"Moskva" — Rusiya qvardiya raket kreyseri, 1164 "Atlant" layihəsinin baş gəmisi. Nikolayev şəhərində 61 Kommunar adına Gəmiqayırma Zavodunda tikilib, əvvəlcə "Slava" adını almışdır. O, Gürcüstanda (2008), Krımda (2014) , Suriyada (2015) və Ukraynada (2022) hərbi münaqişələrdə iştirak edib.
24 fevral 2022-ci ildə Ukraynaya Rusiya işğalı zamanı gəmi Zmeynıy adasının ələ keçirilməsində iştirak edib. Ukrayna hökumətinin nümayəndələrinin iddiasına görə, məhz "Moskva" raket kreyserinin ünvanına "Rus döyüş gəmisi, s***** get" ifadəsi səsləndirilib.
2022-ci il aprelin 13-dən 14-nə keçən gecə baş vermiş yanğın və partlayış nəticəsində gəmiyə ciddi ziyan dəyib. Ukrayna hakimiyyət orqanlarının nümayəndələri bəyan ediblər ki, gəmi iki "Neptun" gəmi əleyhinə raketi ilə hücuma məruz qalıb . Aprelin 14 — də Rusiya Müdafiə Nazirliyi bildirib ki, kreyser fırtınalı şəraitdə limana çəkilərkən yanğın zamanı döyüş sursatların partlaması nəticəsində korpusa ziyan dəydiyi üçün batıb.
"Moskva" raket kreyserinin batması Ukrayna ilə müharibədə Rusiyanın ən bahalı hərbi itkisi olub. Təxminən 2 milyard dollar ilkin dəyəri ilə kreyserin qalıq dəyəri 750 milyon dollar idi.