Açxoy-Martan rayonu

Açxoy-Martan rayonu (çeçen. Тӏехьа-Мартанан кӀoшт[5]) Rusiya Federasiyasının Çeçenistan Respublikasının tərkibindəki inzibati ərazi vahidi və bələdiyyədir (bələdiyyə rayonu).

Açxoy-Martan rayonu
ТӀехьа-Мартанан кӀошт
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb

43°11′17″ şm. e. 45°16′43″ ş. u.HGYO

Ölkə
İnzibati mərkəz Axçoy-Martan[1]
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 1935
Sahəsi
  • 1.225,25 km²[3]
Hündürlük
 574 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 99.296 nəf. (2024)[4]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu 87142
Rəsmi sayt
Açxoy-Martan rayonu xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İnzibati mərkəzi Açxoy-Martan kəndidir. Rayon Açxoy-Martan adını Açxu çayı ilə Fortanqa (Мартанга) çayı arasındakı düzənlikdən almışdır. Açxoy-Martan rayonu ərazisində 12 yaşayış məntəqəsi var.[6]

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Açxoy-Martan rayonu, Böyük Qafqaz dağ silsiləsinin ətəklərində , Çeçenistanın cənub-qərbində yerləşir. Şimalda Sunja rayonu ilə, şimal-şərqdə Qroznı rayonu ilə, şərqdə Urus-Martan ilə, cənubdan Şatoy rayonu ilə, qərbdən İnquşetiyanın Sunja rayonu ilə həmsərhəddir. Rayon ərazisi Assa, Sunja, Valerik, Fortanqa, Nitxoy, Şalaji və Açxu çayları ilə kəsişir. Bölgənin şimalında Çeçenistanın karbohidrogen xammalının paylama zonası var. Rayonda tikinti materialları yataqları (kərpic və kafel xammalı, dolomit) mövcuddur.[7]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Açxoy-Martan rayonu 23 yanvar 1935-ci ildə yaranmışdır. 1944-cü ildə ləğv edilmiş Qalançoj rayonunun ərazisi rayona birləşdirildi. 1944-1957-ci illərdə Qroznı vilayətinin Novoselski rayonu adlandırıldı.[8]

İqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Açxoy-Martan rayonu iqtisadiyyatının aparıcı sahəsi kənd təsərrüfatıdır. Kənd təsərrüfatında aparıcı yeri paxlalı bitkilər tutur. " Açxoy -Martan" sovxozu dənli bitkilərlə yanaşı maldarlıq və tərəvəzçiliklə də məşğul olur. Rayonun ərazisində çörək bişirən, eyni zamanda Rusiyanın cənubundakı bu profilin ən böyük bitkilərindən biri olan toxum emalı zavodu var. Hücumlar zamanı zavod məhv edildi, sonradan bərpa edildi. Açxoy -Martan kəndi ərazisində plastik fabriki fəaliyyət göstərir, eyni zamanda geniş tikinti materialları topdansatış bazası mövcuddur. Rayonda 2010-cu ildən bəri Açxoy –Martan quşçuluq fabriki də fəaliyyət göstərir. 2011-ci ildə bərpa işləri başa çatan "Samaşkinski" konserv zavodu mövcuddur. Rayonda 38 təhsil müəssisəsi, 14 mədəniyyət müəssisəsi var.[9]

Məkanlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayonda 5 mədəni irs obyekti var. Bunların arasında erkən orta əsrlər dövrünün əsas arxeoloji məkanı "Zakan-Yurt-I" qədim yaşayış məskənidir. Bamut kəndinin şimalında yerləşən orta əsrlərə aid Bamut kurqan məzarlığı da tanınır. 1959-1963-cü illərdə burada 14-16 əsrə aid qəbirlər olan bir neçə məzarlıq qazılmışdır. Bamut kəndinin yaxınlığında, Tunc dövrünə aid məzarlıq da tədqiq edildi, burada təxminən 50 kurqan və 200 dəfn aşkarlanmışdı.[10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 http://www.gks.ru/free_doc/2016/oktmo/tom4_oktmo.rar.
  2. ↑ 1 2 GEOnet Names Server. 2018.
  3. ↑ Чеченская Республика.
  4. ↑ "Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года"..
  5. ↑ Бовза хьай Дайхмохк[ölü keçid]
  6. ↑ "АЧХОЙ-МАРТАНОВСКИЙ РАЙОН". 2019-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  7. ↑ "Ачхой-Мартановский район". 2021-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  8. ↑ "Ачхой-Мартановский район//История". 2019-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  9. ↑ "Ачхой-Мартановский район//Экономика". 2019-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.
  10. ↑ "Ачхой-Мартановский район//Достопримечательности". 2019-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-21.