Dərbənd-namə
Dərbəndnamə — Dərbənd şəhəri haqda tarixi kitab. Kitabda V–XI əsrlərdə Dağıstan və Şirvan tarixi ilə bağlı qiymətli məlumatlar da var.
Tərtibatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dərbəndnamənin müəllifi məlum deyil. Variantlar Azərbaycan, ərəb və fars dillərində saxlanılır. Onlar tamlığın, məzmunun və vaxtın miqyasında fərqlənirlər.[1]
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dərbənd haqqında bəzi hadisələrin təsviri Türk tarixçisi Muinəzim Başinin qısaldılmış versiyasında qorunan "Dərbənd tarixi"[2] ilə bənzərdir. Bəlkə Dərbənd adı "Dərbəndin tarixi" nin qısaldılmış versiyasıdır.
Tərcümənin qorunub saxlanılan Azərbaycan əlyazması 1815–1816-cı illərdə tərtib edilmişdir. Bu, 17-ci əsrin sonlarında Farsca bir siyahıya əsaslanan Məhəmməd Avabi tərəfindən tərcümə olunan tərcümənin əlyazmasıdır. Əlyazma özü Moskvada Rusiya Dövlət Kitabxanasında saxlanılır və Dərbəndnamənin ən qədim versiyalarından biridir.[3] 1829-cu ildə bu əlyazma Abbasqulu Ağa Bakıxanov tərəfindən rus dilinə tərcümə etmişdir və adı iki il sonra Azərbaycan və Fars dillərinə uyğun olaraq "Dərbəndnamə" ilə əvəz olunmuşdur.
Dərbəndnamə rus, fransız, latın və digər dillərə tərcümə edilmişdir.[4] Moldova hökmdarı, daha sonra 1722-ci ildə Rus şahzadəsi Dmitri Cantemir ilk dəfə Dərbəndnaməni latın dilinə tərcümə etdilər və bununla kitab elmi inqilaba daxil oldu.
1722-ci ildə Dərbəndnamənin nüsxələrindən biri Dərbənd hakimi İmam-Qulu bəy tərəfindən I Pyotra hədiyyə edilmişdir. Lak və Azərbaycan dillərindəki "Dərbəndnamə" əlyazması İrəvan şəhərində saxlanılır.[5]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et] | Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ "Советская историческая энциклопедия, Дербенд-наме". 2016-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-09.
- ↑ По-арабски — "Тарих Баб-аль-абваб" (составлена в начале 12 века)
- ↑ Оразаев Г-М. Р. Дербенд-наме // Дагестанские исторические сочинения. — М.: Наука, 1993. — С. 10–12.
- ↑ Кумыкский энциклопедический словарь. Махачкала. 2012. С. 117–118.
- ↑ Исаев А. А. Новые списки "Дербенд-наме" // Источниковедение и текстология средневекового Ближнего и Среднего Востока. — М.: Наука, 1984. — С. 94.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Бартольд В. В. К вопросу о происхождении Дербент-наме-Иран, т. 1, Л., 1927
- Саидов М. Дербент-наме, в сб.: Тр. 2-й науч. сессии (Дагестанской н.-и. базы АН СССР), Махачкала, 1949, с. 104–16.
- Тарихи, "Дербент-наме", под ред. М. Алиханова-Аварского, Тифлис, 1898
- Derbend-Nâmeh, or the History of Derbend, transl, from a selected Turkish version and published with the texts and with notes illustrative of the history, geography… by Mirza A. Kazem-Beg, StPb, 1851
