Latviya İstiqlaliyyət müharibəsi
Latviya İstiqlaliyyət müharibəsi (latış. Latvijas brīvības cīņas[1]) — 1918-ci ilin sonunda Birinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra Latviya Xalq Məclisi tərəfindən Latviyanın müstəqilliyini elan edən və Latviya ilə RSFSR arasında Riqa müqaviləsinin imzalanması ilə başa çatan Latviyadakı hərbi əməliyyatların ümumi adı.
| Latviya İstiqlaliyyət müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya vətəndaş müharibəsi | |||
 Riqaya hücum, 1919 | |||
| Tarix | 5 dekabr 1918 | ||
| Yeri | |||
| Nəticəsi | 1920-ci il 11 avqustda Sovet Rusiyası və Latviya arasında Riqa sülh müqaviləsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Arxa plan
[redaktə | mənbəni redaktə et]1917-ci ilin sentyabrında Latviya siyasi partiyaları alman qoşunları tərəfindən işğal edilmiş Riqada Demokratik blok (latış. Demokrātiskais bloks) — koalisiya yaratdılar. Dekabrın əvvəlində Valka şəhərində Latviya milli təşkilatları Latviya Müvəqqəti Milli Şurasını (latış. Latviešu Pagaidu nacionālā padome) təsis etdilər. 1917-ci il dekabrın 2-də Latviyanın öz müqəddəratını təyin etməsi barədə bəyanat qəbul olundu[2].
Lakin, Latviya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının (LSDFP) Liflyandiya və Kurlyandiyada böyük təsir göstərmişdir. Dekabrın ortalarında Latviyanın ali hakimiyyətini elan edən işçilərin, əsgərlərin və torpaqsız deputatların II qurultayı Almaniyadan azad olunmuş Valmierada keçirildi. Qurucu Məclis seçkilərində Sosial Demokratlar, Vidzemedəki səslərin yüzdə 72-ni, Latqaliyada 51 %-ni, Latviya silahlı polklarında isə yüzdə96 % səs aldı.
Valka şəhərində 1917-ci il dekabrın 6-da Valka şəhərində Latviya KP Mərkəzi Komitəsi və Latviya Fəhlə, Əsgər və Torpaqsız Deputatları Şurasının İcraiyyə Komitəsi (İskolat) Sovet Rusiyasının müstəqil bir hissəsi kimi Latviyanın öz müqəddəratını təyin etməsi barədə bəyanat qəbul etdi.[3].
Latviyanın müstəqilliyinin elan olunması
[redaktə | mənbəni redaktə et]9 noyabr 1918-ci ildə Almaniyada başlayan inqilabdan sonra Alman imperiyası dağıldı və Baltikyanı ölkələr mövcud olmadı. Alman əsgərlərinin əsl işğalı şəraitində, 1718-ci il noyabrın 17-də Latviya Müvəqqəti Milli Şurası və Demokratik blok birgə parlament - Latviya Milli Şurasını formalaşdırmağa razılaşdı. Sovet Rusiyasına yönəlmiş bolşeviklər və Alman yanlısı burjua siyasətçiləri təmsil olunmadı. Yanis Çaqste sədr oldu və Karlis Ulmanis Latviya Müvəqqəti Hökumət Baş nazirinin vəzifəsini tutdu.
Əslində faktiki olaraq Xalq Məclisi Latviya Respublikasının müvəqqəti parlamenti idi və 1920-ci il aprelin 30-na qədər fəaliyyət göstərirdi.
İstiqlal Bəyannaməsinin mətninin layihəsi, Almaniyanın müvəqqəti komissarı Avqust Vinnig tərəfindən qəbul edildi.
Noyabrın 18-də Rus Teatrında (İndi Milli Teatr) Latviya Xalq Məclisi müstəqil və demokratik Latviya Respublikasını elan etdi. Artıq 26 noyabrda Latviyalıların yaşadığı bütün ərazidə Latviyanın Müvəqqəti Hökumətinin hüquqlarını tanıyan Alman hökumətindən bir sənəd alındı. Almaniyanın mülki idarəsi rəsmi olaraq Latviyanın Müvəqqəti Hökumətinə səlahiyyətini köçürdü.
Eyni zamanda (18 və 19 noyabr) Riqada silahlı qətl törətmək, respublikadan işğal edən ordu vahidlərinin çıxarılması, Karlis Ulmanisin Müvəqqəti Hökumətinin devirilməsi və Latviyada Sovet hakimiyyətinin qurulmasını təklif edən Latviya Sosial Demokratlar (bolşeviklər) XVII Yerli Konfransı keçirildi.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "LATVIJAS BRĪVĪBAS CĪŅAS (1918—1920), Latvijas Valsts vēstures arhīvs, Rīga" (PDF). 2011-07-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-22.
- ↑ "Latviešu Pagaidu Nacionālās Padomes pirmās sesijas protokols". 2011-01-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-23.
- ↑ Iskolata un tā prezidija dokumenti (1917.—1918.) / A. Spreslis. — Rīga: Zinātne, 1973. — С. 227,228.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]Rus dilində
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Дыдоров К. И. Освобождение Риги от большевиков 22 мая 1919 года. // Служба связи ливенцев и северо-западников № 3. Стр. 22.
- д. и. н. Волков, С. В. Белая борьба на Северо-Западе России / Сапожников С. А.. — 1-е изд. — Москва: ЗАО Центрополиграф, 2003. — С. 687. — 348 с. — (Россия забытая и неизвестная. Белое движение.). — 3000 экз. — ISBN 5-9524-0201-1.
- Hannes Valter. Ausalt ja avameelselt Landeswehri sõjast, Võnnu lahingust, Riia operatsioonist. — Tallinn: Perioodika, 1989. (Ханнес Валтер. Серия «Честно и откровенно». О Войне с Ландесвером, о Выннуской битве и о Рижской операции. Таллин, издательство «Периодика», 1989), 64 с., ISBN 5-7979-0275-3 (эст.)
- История Латвии: XX век. — Рига: Jumava, 2005. — С. 108—140. — 475 с. — ISBN 9984-05-866-2. (ссылки на главы)
- Смирин Г. Основные факты истории Латвии. — 2-е изд. — Рига: SI, 1999. — 141 с. — ISBN 9984–630–36–6
Digər dillərdə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Gen. Fürst Awaloff. Im Kampf gegen den Bolschewismus. Erinnerungen von General Fürst Awaloff, Oberbefehlshaber der Deutsch-Russischen Westarmee im Baltikum. Verlag von J.J. Augustin, Glückstadt und Hamburg. 1925.
- Gen. Graf Rüdiger von der Goltz. Meine Sendung in Finland und im Baltikum. Verlag von K.F. Koehler, Leipzig. 1920.
- BischoffJosef, Die letzte Front. Geschichte der Eiserne Division im Baltikum 1919, Berlin 1935.
- Darstellungen aus den Nachkriegskämpfen deutscher Truppen und Freikorps, Bd 2: Der Feldzug im Baltikum bis zur zweiten Einnahme von Riga. Januar bis Mai 1919, Berlin 1937; Bd 3: Die Kämpfe im Baltikum nach der zweiten Einnahme von Riga. Juni bis Dezember 1919, Berlin 1938.
- Die baltische Landeswehr im Befreiungskampf gegen den Bolschevismus. Ein Gedenkbuch, herausgegeben vom baltischen Landeswehrein, Riga 1929.
- Kiewisz Leon, Sprawy łotewskie w bałtyckiej polityce Niemiec 1914-1919, Poznań 1970.
- Łossowski Piotr, Między wojną a pokojem. Niemieckie zamysły wojenne na wschodzie w obliczu traktatu wersalskiego. Marzec-kwiecień 1919, Warszawa 1976.
- Paluszyński Tomasz, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1920, Warszawa 1999.
- Von den baltische Provinzen zu den baltischen Staaten. Beiträge zur Entstehungsgeschichte der Republiken Estland und Lettland, Bd I (1917–1918), Bd II (1919–1920), Marburg 1971, 1977.
- Claus Grimm: "Vor den Toren Europas – Geschichte der Baltischen Landeswehr" Hamburg 1963
