Meqiddo döyüşü

Meqiddo döyüşü,Nablus meydan döyüşü,Nablus yarması və ya Nablus məğlubiyyəti(ingiliscə: Battle of Megiddo) — Birinci Dünya müharibəsində Antanta qüvvələri qarşısında Osmanlı ordusunun məğlubiyyəti və bütün Suriyanın Osmanlı İmperiyası tərəfindən itirilməsi ilə nəticələnən döyüşdür.

Meqiddo döyüşü
Meqiddo döyüşü xəritəsi
Tarix 19 - 21 sentyabr 1918-ci il
Yeri Meqiddo, Nablus, Fələstin
Nəticəsi

Britaniya İmperiyasının qələbəssi

Münaqişə tərəfləri

Osmanlı İmperiyası
Almaniya İmperiyası

Britaniya İmperiyası
Avstraliya
Britaniya Hindistanı
Yeni Zelandiya
Fransa
Hicaz Krallığı

Komandan(lar)

Otto Liman fon Sanders
Camal Mersinli
Cevat Çobanlı
Mustafa Kamal Atatürk

Edmund Allenby
H.G.Chauvel
E.S.Bulfin
P.W.Chetwode
Feysəl ibn Hüseyn əl-Haşimi

Tərəflərin qüvvəsi

3.000 süvari
32.000 piyada

12.000 süvari
57.000 piyada

İtkilər

75.000 əsir

782 ölü, 382 itkin, 4179 yaralı

Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mustafa Kamal Atatürk 7-ci Ordu Komandanı təyin olunanda İldırım Ordular Qrupunun tərtibi bu şəkildə idi: İordan çayı ilə Nablusun cənubu arasında yerləşmiş olan 7-ci Ordu; Bu tərtibatın sağında 8-ci Ordu ilə solunda İordan çayı idi. Mərkəz dəbilqən art bölgəsində isə 4-cü ordu taktika yazmış olma ilə götürmüşdü. Mustafa Kamal Atatürkün bu zaman tikdirdiyi kəşflər və almış olduğu kəşfiyyat nəticələrinə görə, bir ümumi hücumun başlanmaq üzrə olduğu müəyyən edilmişdi.[1]

Yalnız Mustafa Kamal Atatürk komandanlığı altındakı 7-ci Ordu Dəməşq və Hələbdən şimala çəkilərək, Kilis cənubundakı Muslimiyədə müdafiə xətti yaratdı. Mudros müqaviləsinə qədər keçən zamanda, Britaniya İmperiyası qoşunlarının Toros keçidlərindən Anadolu içlərinə sızmasını qarşısını aldı.[2]

Döyüşün başlanması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İldırım Ordular qrupuna (4, 7-ci və 8-ci Osmanlı ordusu) qarşı vuruşan general Edmund Allenby başçılığı ilə İngilislər Fələstin içlərinə mindikdən sonra 9 dekabr 1917-ci ildə Qüds düşmüşdü.[3]

1918-ci ilin yazında Fələstində Osmanlı-İngilis cəbhəsi, İordaniyadan Təl-Əviv'ə qədər uzanırdı.[4] Yaxşıca kiçilmiş olan üç Osmanlı ordusundan iki cəbhənin qərbində, biri də şərqində yerləşirdi. Osmanlı ordularına komandanlıq edən Otto Liman fon Sanders şərqdən hücum gözlədiyindən bu təbəqəyə üstünlük verməyə başladı. Beləliklə Allenby Sentyabrın 19-də cəbhənin qərbində 1-ə 10 üstün qüvvələrlə Osmanlı müdafiə mövqelərini sökdü. Açılan yolda sürətlə gedən süvari qoşunları sahil zolağından sürətlə keçdikdən sonra, iç təbəqəyə yönələrək şimaldakı çəkilmə xətlərini kəsdilər. Qüdsün şimalında Nablus bölgəsində yerləşən Türk yürüş qolları İngilis Kral Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən hücumları ağır itkiyə məruz qaldı.[5]

Döyüşün gedişatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngilis generalı Allenby komandanlığı altındakı döyüş vəzifə qüvvəsi, piyada və süvari 191.000 personal və Britaniya İmperiyası ordusunun yeni istifadə etməyə başladığı Yarı tırtıllı (half track) yüngül zirehli maşınlardan mütəşəkkil idi.[6] Buna qarşı olaraq bu döyüş qüvvəsinin qarşısında 40.000 piyada tüfəngi gücündəki Osmanlı qoşunları yer alırdı.[7]Birləşmiş Krallıq hücum qüvvəsi İldırım Ordular Qrupunu sıxışdıraraq müdafiə xətlərini pozmağa başladı. Mustafa Kamal Atatürkün komandanlığı altındakı 7-ci Ordu polad nüvə əsasında müqavimət göstərərkən, 8-ci Ordu müdafiə xətti dağıldı.[8] Müdafiə xəttinin dağılması ilə əlaqədar 7-ci və 4-cü Ordular Dəməşq istiqamətinə çəkilməyə başladılar. 7-ci Ordunun çəkilişini, düşmən aryerqard qolları ilə təmas edərək komandanlıq edən Mustafa Kamal Atatürk, 7-ci Ordunun qılınc qüvvələrini Britaniya İmperiyası hücum qüvvəsinə ezdir-mədən şimala çəkməyi bacardı.[9] Şimal istiqamətinə çəkildikdən sonra, 22–23 Sentyabr tarixlərinə Britaniya İmperiyası qoşunları tərəfindən əhatə edilən 7-ci Osmanlı ordusu İordan çayının şərq-şimal şərq hissəsinə çarx edərək özünü məhvdən xilas etdi.[10]

Döyüşün gedişi. 19–24 sentyabr 1918-ci il

Mustafa Kamal Atatürk İngilis süvari Diviziyasının getməsini dayandırmağa çalışdısa da, 1 Oktyabrda Dəməşqi də itirincə 11–13 Oktyabr tarixlərində Hələbdə padşahın baş adyutantı polkovnik Əbdüllətif Naci Eldəniz bəyə çox gizli teleqram göndərərək barışıq üçün müraciət etməsini və Əhməd İzzət Paşanın yeni kabinetində onunla birlikdə Əli Fəthi Okyar, Həsən Tahsin (Uzer), Rauf Orbay, İsmayıl Canbulad, Camal Əzmi ilə Şeyxülislam Mustafa Xeyri Əfəndinin də yer almasını təklif etmişdi.[11]

İldırım Ordular Qrupu komandanlığından verilən əmrlə əldə qalan Osmanlı qoşunlarının Hüms mühafəzəsi cənubunda müdafiə xətti quraraq yazmış olmaları bildirilib.[12] Dəməşqin 1 Oktyabrdakı itkisi, gücü olduqca düşmüş olan birliklərin Xüms cənubunda yazmış olmasını qarşısını aldı.[13] Qərargahdan verilən ikinci əmrlə əldə qalan birliklərin sürətlə Hələbə çəkilərək burada bir müdafiə xətti qurulması əmr edildi. Artıq böyük əksəriyyəti 7-ci Ordu birliklərindən ibarət olan Osmanlı müdafiə qüvvələri Hələb ətrafında yerləşdilər.[14]

Hələb küçə döyüşləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zirehli yarı tırtıllı faktorlardan kabineti İngilis kəşfiyyat birlikləri 23 oktyabr 1918-ci ildə Hələb cənubi varoş-larına çatdı.[15] Hələbin cənubunda ilk təmas döyüşləri başlayarkən, şəhərin şərqindən hücum edən Şərif Faysal başçılığı ilə Ərəb qoşunları Hələb qalası və hökumət evini işğal etdi.[16] Hələb şəhəri daxilində binalardan Türk qoşunlarına atəş açılmağa başladı. İngilis kəşfiyyat birlikləri və Ərəb qoşunları ilə küçə döyüşləri başladı.[17]

Hələb Şimali / Kilis Cənubi İldırım Ordular Qrupu müdafiə xətti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Allenbynin başçılığı ilə Britaniya İmperiyası hücum vəzifə qüvvə dəstək ünsürlərinin Oktyabrın 26-da Hələbə çatması nəticəsində Mustafa Kamal Atatürkün komandanlığı altındakı 7-ci Ordu birlikləri Hələbdən çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Yıldırım Ordular Qrupu Komandanlığından aldığı əmrlə, əldə qalan qoşunları yenidən yazmış olması ilə tapşırılan Mustafa Kamal Atatürk; bağlı aktları başa vurduqdan sonra, müdafiənin daha asan olması Hələbin Şimalı — Qoşma və Müslimiyə mövqelərinə 7-ci Ordu qüvvələrini yerləşdirdi.[18]

Hətta 26 oktyabrda Bağdad Dəmir Yolunun çəngəl nöqtəsi olan Müslimiyə Stansiyanı da itirərək İstanbul istiqamətinə İraq cəbhəsində olan Əli İhsan Sabis Paşa komandanlığı altındakı 6-cı Ordu arasındakı əlaqənin kəsilməsinə yol açdı.

26 oktyabr 1918-ci il tarixində reallaşan İştirak Meydan Müharibəsində Ərəb-İngilis müttəfiq qüvvələri Kilisin cənubunda durduruldu. Müdafiə xəttinin bu bölgədə qurulması, 30 Oktyabrda imzalanacaqMudros müqaviləsinə qədər Britaniya İmperiyası və Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi sadiq qüvvələrin Toros keçidlərinə çataraq buradan Anadolu içlərinə sızması qarşısı alındı.

Nəticə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Britaniya İmperiyasının Osmanlı Dövləti ilə apardığı Birinci Dünya Müharibəsi müharibələr sırasının ən can alıcı müharibəsi olaraq tarixdəki yerini aldı.[19] Britaniya İmperiyasının qəti qələbəsi ilə nəticələnən müharibə nəticəsində Osmanlı Dövləti bütün İordaniya və Suriyanı itirərkən, 4-cü və 8-ci Orduları da yox oldu. Döyüşün bu şəkildə nəticələnməsi Osmanlı Dövlətinin Birinci Dünya Müharibəsindən çıxarılmasını sürətləndirdi.[20]

38 gündə 560 km. İrəliləyən İngilislər, 5 min itki verərək 75 min əsir aldığını iddia edilir.

Bu məğlubiyyət, bir tərəfdən dolayı olaraq Mosul və Kərkükün itkisinə səbəb oldu, digər tərəfdən də Mustafa Kamal Atatürkün İskəndərun və Antakya üzərindəki israrlı mövqeyinin mənbəyi olaraq daha sonra bu bölgələrin Hatay olaraq Türkiyəyə qoşulmasını təmin etdi.

Osmanlı ordusunun döyüş rejimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İldırım Ordular Qrupu

Otto Liman fon Sanders, qərargah rəisi polkovnik Kazım İnanc

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Perrett, Bryan. Megiddo 1918 – The Last Great Cavalry Victory. Osprey Military Campaign Series. 61. Oxford: Osprey. 1999. ISBN 1-85532-827-5.
  • Powles, C. Guy; A. Wilkie. The New Zealanders in Sinai and Palestine. Official History New Zealand's Effort in the Great War. Volume III. Auckland: Whitcombe & Tombs. 1922. OCLC 2959465.
  • Hall, Rex. The Desert Hath Pearls. Melbourne: Hawthorn Press. 1975. OCLC 677016516.
  • Hill first=Alec Jeffrey authorlink=Alec Hill year=1978. Chauvel of the Light Horse: A Biography of General Sir Harry Chauvel, GCMG, KCB. Melbourne: Melbourne University Press. OCLC 5003626. (#missing_pipe)
  • Hughes, Matthew, redaktorAllenby in Palestine: The Middle East Correspondence of Field Marshal Viscount Allenby June 1917 – October 1919. Army Records Society. 22. Phoenix Mill, Thrupp, Stroud, Gloucestershire: Sutton Publishing. 2004. ISBN 978-0-7509-3841-9.
  • Sanders, Liman von, "Türkiye’de Beş Yıl", Çev., M. Şevki Yazman, İstanbul 1968.
  • İnönü, İsmet,"Hatıralar", c. 1. Ankara 1985, s.126
  • Ahmet İzzet Pascha, Denkwürdigkeiten des Marschalls Izzet Pascha, Kösler, Leipzig, 1927.
  • Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, C. I–II, Nehir Yayınları, İstanbul, 1992.
  • Erkilet, Hüseyin Hüsnü Emir, Yıldırım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2002.
  • Gündüz, Âsım, Hatıralarım, Kervan Kitapçılık, İstanbul, 1973.
  • Lawrence, T. E., Revolt in the Desert, Doubleday, Garden City, 1927.
  • Lawrence, T. E., Seven Pillars of Wisdon — a Triumph, Alb. Bonniers, Stockholm, 1946.
  • Liman von Sanders, Otto, Fünf Jahre Türkei, Verlag von August Scherl, Berlin 1920.
  • Kinross, "Atatürk / Bir Milletin Yeniden Doğuşu", Çeviren:Necdet Sander, Altın Kitaplar, S. 150.
  • J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, S. 225.
  • Atay, F. Rıfkı, "Çankaya", İstanbul 1984, s. 108–109
  • Tezer, Şükrü, "Atatürk’ün Hatıra Defteri", Ankara 1972, s. 172
  • Mango, Andrew: "Atatürk / Modern Türkiye'nin Kurucusu", Remzi Kitabevi, 2007
  • Bruce, Anthony, The Last Crusade — The Palestine Campaign in the First World War, John Murray, *London, 2003.
  • Armagedon 1918, J. B. Lippincott, Philadelphia, 1964.
  • Erickson, Edward J., Order To Die — A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, Westport, 2001. (Türkçesi: Size Ölmeyi Emrediyorum, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2003.)
  • Erickson, Edward J., Ottoman Army Effectiveness in World War I — A comparative study, Routledge, New York, 2007.
  • Baker first=Anne authorlink=Anne Baker (author) title=From Biplane to Spitfire: The Life of Air Chief Marshal Sir Geoffrey Salmond KCB KCMG DSO. . Barnsley, Yorkshire: Pen and Sword Books. 2003. ISBN 0-85052-980-8. (#missing_pipe)
  • Bruce, Anthony. The Last Crusade: The Palestine Campaign in the First World War. London: John Murray. 2002. ISBN 978-0-7195-5432-2.
  • Cutlack, Frederic Morley. The Australian Flying Corps in the Western and Eastern Theatres of War, 1914–1918. Official History of Australia in the War of 1914–1918. Volume VIII (11th). Canberra: Australian War Memorial. 1941. OCLC 220900299.
  • Downes, Rupert M. The Campaign in Sinai and Palestine // Butler, Arthur Graham (redaktor). Gallipoli, Palestine and New Guinea. Official History of the Australian Army Medical Services, 1914–1918. Volume 1 Part II (2nd). Canberra: Australian War Memorial. 1938. 547–780. OCLC 220879097.
  • Erickson, Edward J. Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War. Westport: Greenwood Publishing Group. 2001. ISBN 0-313-31516-7.
  • Erickson, Edward J. John Gooch and Brian Holden Reid (redaktorlar ). Ottoman Army Effectiveness in World War I: A Comparative Study. Cass Military History and Policy Series No. 26. Milton Park, Abingdon, Oxon: Routledge. 2007. ISBN 978-0-203-96456-9.
  • Falls, Cyril. Military Operations Egypt & Palestine from June 1917 to the End of the War. Official History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. Volume 2 Part I. A. F. Becke (maps). London: HM Stationery Office. 1930. OCLC 644354483.
  • Falls, Cyril. Military Operations Egypt & Palestine from June 1917 to the End of the War. Official History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. Volume 2 Part II. A. F. Becke (maps). London: HM Stationery Office. 1930. OCLC 256950972.
  • Grainger, John D. The Battle for Palestine, 1917. Woodbridge: Boydell Press. 2006. ISBN 978-1-84383-263-8.
  • Henry S. Gullett, Charles Barnet, and David Baker (art editor), redaktorlar Australia in Palestine. Sydney: Angus & Robertson. 1919. OCLC 224023558.
  • Jukes, Geoffrey. The First World War: The War To End All Wars. Volume 2 of Essential Histories Specials. Oxford: Osprey. 2003. ISBN 9781841767383.
  • Kinloch, Terry. Devils on Horses: In the Words of the Anzacs in the Middle East 1916–19. Auckland: Exisle Publishing. 2007. ISBN 978-0908988945.
  • Mango, Andrew. Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey. Woodstock, New York: Overlook Press. 2000. ISBN 9781585670116.
  • Maude, Roderick. The Servant, the General and Armageddon. Oxford: George Ronald. 1998. ISBN 0-85398-424-7.
  • Murphy, David. The Arab Revolt 1916–18: Lawrence Sets Arabia Ablaze. Oxford: Osprey Publishing. 2008. ISBN 978-1-84603-339-1.
  • Lawrence first=Thomas Edward authorlink=T. E. Lawrence title= Seven Pillars of Wisdom: A Triumph. . Harmondsworth, Middlesex: Penguin Modern Classics. 1926. ISBN 0-14-001696-1. (#missing_pipe)
  • Liddell Hart first=Basil Henry authorlink=Basil Liddell Hart. History of the First World War. London: Pan Books. 1970. ISBN 978-0-330-23354-5. (#missing_pipe)
  • Paget, G.C.H.V Marquess of Anglesey. Egypt, Palestine and Syria 1914 to 1919. A History of the British Cavalry 1816–1919. 5. London: Leo Cooper. 1994. ISBN 978-0-85052-395-9.
  • Preston, R.M.P. The Desert Mounted Corps: An Account of the Cavalry Operations in Palestine and Syria 1917–1918. London: Constable & Co. 1921. OCLC 3900439.
  • Singh, Sarbans. Battle Honours of the Indian Army 1757–1971. New Delhi: Vision Books. 1993. ISBN 81-7094-115-6.
  • Woodward, David R. Hell in the Holy Land: World War I in the Middle East. Lexington: The University Press of Kentucky. 2006. ISBN 978-0-8131-2383-7.
  • Cline, Eric H. The Battles of Armageddon: Megiddo and the Jezreel Valley from the Bronze Age to the Nuclear Age. University of Michigan Press. 2000. ISBN 0-472-09739-3.
  • Lambden, Stephen. "Catastrophe, Armageddon and Millennium: Some Aspects of the Bábí-Bahá'í Exegesis of Apocalyptic Symbolism". Baha'i Studies Review. 9. 2000 [1999]. ISSN 2040-1701.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ *J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, Syf. 225.
  2. ↑ a.g.e.
  3. ↑ Woodward p. 195
  4. ↑ name=HistoryOfWar>"Battle of Megiddo, 19–25 September 1918". historyofwar.com. 21 October 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 July 2013.
  5. ↑ Mango, Andrew: "Atatürk / Modern Türkiye'nin Kurucusu", Remzi Kitabevi, 2007, Syf,309
  6. ↑ "Atatürk Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, syf. 728–729.
  7. ↑ A.g.e.
  8. ↑ Altuğ, Yılmaz; Türk İnkılap Tarihi, İstanbul, 1985, Syf 26–27.
  9. ↑ * J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, Syf. 225.
  10. ↑ Sanders, Liman von, "Türkiye’de Beş Yıl", Çev., M. Şevki Yazman, İstanbul 1968, Syf. 313
  11. ↑ name=Erickson194>Erickson 2001, p.194
  12. ↑ Baker 2003, pp. 136–37
  13. ↑ Mango, Andrew: "Atatürk / Modern Türkiye'nin Kurucusu", Remzi Kitabevi, 2007, syf. 221.
  14. ↑ "Atatürk Maddesi", İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, syf. 727–728.
  15. ↑ Sanders, Liman von, "Türkiye’de Beş Yıl", Çev., M. Şevki Yazman, İstanbul 1968, Syf. 201.
  16. ↑ Sanders, Liman von, "Türkiye’de Beş Yıl", Çev., M. Şevki Yazman, İstanbul 1968, Syf. 202.
  17. ↑ Falls 1930 Vol. 2 pp. 542–5
  18. ↑ Sanders, Liman von, "Türkiye’de Beş Yıl", Çev., M. Şevki Yazman, İstanbul 1968, Syf. 203–204
  19. ↑ weapons, ammunition and above all, money (almost always in coin). In mid-1916, this had started as a monthly subsidy of £30,000. By the time Allenby launched his Megiddo offensive, it had grown to £220,000 a month.
  20. ↑ Murphy, David. The Arab Revolt 1916–18. Osprey. 2008. ISBN 978-1-84603-339-1.