Migel Anhel Asturias

Migel Anhel Asturias Rozales (isp. Miguel Ángel Asturias Rosales; 19 oktyabr 1899[1][2][…], Qvatemala[4] – 9 iyun 1974[1][3][…], Paris[5]) — qvatemalalı yazıçı, şair, jurnalist, ictimai xadim, diplomat, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1967), "Xalqlar arasında sülhün möhkəmləndirilməsi" Beynəlxalq Lenin mükafatı laureatı (1966).

Migel Anhel Asturias
isp. Miguel Ángel Asturias Rosales
Doğum adı Miguel Ángel Tejada Peñuela
Doğum tarixi 19 oktyabr 1899(1899-10-19)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 9 iyun 1974(1974-06-09)[1][3][…] (74 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Təhsili
Fəaliyyəti şair, yazıçı, diplomat, jurnalist, siyasətçi, şair-vəkil[d]
Əsərlərinin dili ispan dili
İstiqamət sürrealizm, magik realizm
Janr roman
Mükafatları Order of Augusto César Sandino
"Lenin" sülh mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Migel Anhel Asturias Qvatemalanın paytaxtı Qvatemala-siti şəhərində zəngin və geniş əlaqələrə malik ailədə doğulmuşdu. Məhkəmə sistemində yüksək mövqe tutan atası 1898-ci ildə hakimiyyətə gələn diktator Kabrera Estrada ilə siyasi opponent olduğundan paytaxtı və vəzifəsini tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı.

Qvatemaladakı San Karlos universitetinin tələbəsi Migel Asturias ailə ənənəsini davam etdirərək diktatura rejiminə qarşı mübarizənin fəallarından biri kimi tanınmışdı. Estradanın hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasından (1920) sonra o, ölkədə xalq universitetinin yaradılmasının əsas təşəbbüskarlarından biri kimi çıxış etmişdi. "Hinduların sosial problemləri! adlı dissertasiyası ilə Asturias hüquq doktoru dərəcəsini qazanmışdı.

Estrada rejimi devrilsə də, ölkədəki vəziyyət yaxşılığa doğru dəyişməmişdi. Migelin dostlarından biri siyasi baxışlarına görə vəhşicəsinə döyüləndən sonra Asturias ailəsi övladlarını təhlükədən uzaqlaşdırmaq üçün təhsilini davam etdirmək məqsədilə onu Avropaya göndərmək qərarına gəlmişdi. Migel əvvəlcə Londonda iqtisadiyyatı öyrənmək istəyirdi. Sonra fikrini dəyişmiş və Sorbonnada hindu mifologiyası üzrə tanınmış mütəxəssis Jorj Raynonun rəhbərliyi ilə mayya mədəniyyəti ilə məşğul olmağa başlamışdı.

Parisdə sürrealistlərin təsiri altında Asturias şeir və nəsr yaradıcılığına başlamışdı. Onun ilk əsəri Madriddə çap olunan və mayya mədəniyyətinin poetik şərhini ehtiva edən "Qvatemala əfsanələri" (1930) idi. Bu kitaba görə müəllif Silla Monsequra mükafatı almışdı. Fransa paytaxtında yaşadığı on ilə yaxın müddətdə mayya müqəddəs mətnlərini fransız dilinə çevirmiş və "Yeni zaman" ("Tiempos Nuevos") jurnalını nəşr etmişdi. Latın Amerikası diktatorları haqqındakı sürrealist "Sinyor Prezident" romanını da Asturias Parisdə yazmışdı. Lakin siyasi mülahizələrə görə əsər çox sonralar – yalnız 1946-cı ildə Madriddə işıq üzü görmüşdü.

Yazıçı 1933-cü ildə vətəninə qayıda bilmişdi. Həmin dövrdə Qvatemalada digər diktator – Xorxe Ubiko hakimiyyətdə idi. Migel Asturias siyasi proseslərə qarışmadan jurnalistika və bədii yaradıcılıqla məşğul olmağı daha üstün tutmuşdu. 1936-cı ildə onun vətənə qayıdandan sonra yazdığı əsərlərin toplandığı "Sonetlər" kitabı çap edilmişdi. Şair Qvatemala Senatına üzv seçilmiş (1942), dörd ildən sonra isə diplomatik fəaliyyət sahəsinə keçmişdi.

1946-1954-cü illərdə o, ölkəsinin Meksika, Argentina və Salvadorda səfiri olmuşdu. Prezident Yakob Arbensin süqutundan sonra növbəti diktator Karlos Kastella Armas yazıçını səfir ranqından və Qvatemala vətəndaşlığından məhrum etmişdi. "Qvatemalada həftəsonu" (1956) kitabında toplanan hekayələr ölkə həyatının bu çətin və ziddiyyətli dövrünü təsvir edirdi.

Migel Asturias 1954-1966-cı illərdə əvvəlcə Argentina və Çilidə, sonra isə İtaliyada siyasi mühacir həyatı keçirməli olmuşdu. Səfirlik və mühacirət illərində o, "Mayya xalqı" (1946), "Fırtına" (1950), "Yaşıl Papa" (1954), "Dəfn olunmuşların gözləri" (1960, sonuncu üç roman bəzən birlikdə "Banan» trilogiyası" da adlandırılır), "Əsl mulat" (1963) romanlarını yazmışdı.

Latın Amerikası nəsrinə xas keyfiyyətlər – təhkiyə özünəməxsusluğu, mifologiqzmdən istifadə, nağıl və əfsanə ünsürləri, irreallıqlar Asturias nəsrində də müşahidə edilir. Sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə və bədii təxəyyül orijinallığına görə bəzi tənqidçilər onun adını dünya ədəbiyyatının Frans Kafka, Ceyms Coys, Uilyam Folkner, Xorxe Luis Borxes kimi tanınmış simaları ilə yanaşı çəkirlər.

Qvatemalada siyasi rejimin dəyişməsi və demokratik yolla seçilmiş prezident Xulio Monteneqronun hakimiyyətə gəlməsi nəticəsində 1966-cı ildə Asturias yenidən vətəndaşlığa qəbul edilmiş və ölkəsinin Fransada səfiri təyin edilmişdi. Eyni ildə o, "Xalqlar arasında sülhün möhkəmləndirilməsinə görə" Beynəlxalq Lenin mükafatına layiq görülmüşdü.

1967-ci ildə isə Migel Asturias "əsasında Latın Amerikası hindularının adət-ənənələrinə böyük maraq dayanan parlaq ədəbi nailiyyətlərinə görə" Nobel mükafatı almışdı. Müəllif qısa Nobel mühazirəsində Avropa və Latın Amerikası ədəbiyyatları arasındakı fərqlərə toxunaraq onların hər şeydən öncə mövcud həyat şərtlərindən, ictimai-siyasi reallıqlardan qaynaqlandığını göstərmişdi: "Bizim romanlarımız avropalılara məntiqdən və sağlam ağıldan məhrum əsərlər təsiri bağışlayır. Amma nəzərə alın ki, bu romanlar bizim oxucunu qorxutmaq istədiyimiz üçün qorxulu deyillər. Başımıza dəhşətli işlər gəldiyinə görə onlar belə qorxuludurlar".

Migel Asturias 1970-ci ildə sonra yalnız yaradıcılıqla məşğul olmaq məqsədilə diplomatik xidmətdən uzaqlaşmışdı. O, Madriddə vəfat etmiş, Parisdə, Per-Laşez məzarlığında dəfn olunmuşdu.

Sağlığında iki dəfə vətənindən didərgin salınan, vətəndaşlıqdan məhrum edilən Migel Asturias bu gün öz ölkəsinin rəmzlərindən birinə çevrilmişdir. Qvatemalanın ali ordeni və ən yüksək ədəbi mükafatı, habelə milli teatr onun adını daşıyır. Latın Amerikası romanının çağdaş yetkinlik mərhələsinə qədəm qoymasında mühüm rolu olan yazıçılar içərisində isə adı birincilər sırasında çəkilir.

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əsərin növü Orijinal adı Azərbaycanca adı Yayımlandığı il
Romanlar El señor presidente Cənab prezident 1943
Hombres de maíz Qarğıdalı adamlar 1949
Viento fuerte Fırtına 1950
El papa verde Yaşıl Papa 1954
Los ojos de los enterrados Dəfn olunmuşların gözləri 1960
El alhajadito 1961
Mulata de tal Əsl mulat 1963
Maladrón (Epopeya de los Andes verdes) 1969
Viernes de Dolores 1972
Hekayələr Rayito de estrella 1925
Leyendas de Guatemala Qvatemala hekayələri 1930
Week-end en Guatemala Qvatemalada həftəsonu 1956
Clarivigilia primaveral 1965
El espejo de Lida Sal 1967
Tres de cuatro soles 1971
Teatr əsərləri Soluna; comedia prodigiosa en dos jornadas y un final 1955
La audiencia de los confines; Crónica en tres andanzas 1957
Teatro: Chantaje, Dique seco, Soluna, La audiencia de los confines 1964
El Rey de la Altaneria 1968
Opera əsərləri Emulo Lipolidón: fantomima 1935
Imágenes de Nacimiento
Şeirləri Rayito de estrella; fantomima 1929
Emulo Lipolidón: fantomima 1935
Sonetos 1936
Alclasán; fantomima 1940
Con el rehén en los dientes: Canto a Francia 1942
Anoche, 10 de marzo de 1543 1943
Poesía: Sien de alondra 1949
Ejercicios poéticos en forma de soneto sobre temas de Horacio 1951
Alto es el Sur: Canto a la Argentina 1952
Bolívar: Canto al Libertador 1955
Nombre custodio e imagen pasajera 1959
Clarivigilia primaveral 1965
Sonetos de Italia 1965
Esseləri Sociología guatemalteca: El problema social del indio (tesis) 1923
La arquitectura de la vida nueva 1928
Carta aérea a mis amigos de América 1952
Rumania; su nueva imagen 1964
Latinoamérica y otros ensayos 1968
Comiendo en Hungría (relato de viajes, co-escrito con Pablo Neruda) 1969
América, fábula de fábulas y otros ensayos 1972

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Miguel Angel Asturias // Internet Speculative Fiction Database (ing.). 1995.
  3. ↑ 1 2 Itaú Cultural Miguel Angel Asturias // Enciclopédia Itaú Cultural (порт.). São Paulo: Itaú Cultural, 2001. ISBN 978-85-7979-060-7
  4. ↑ 1 2 Астуриас Мигель Анхель // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118504797 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  6. ↑ Find a Grave (ing.). 1996.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]